Plannen VN en VS bedreigen tradities Somalia
Plan voor basisbeurs is
goed, maar niet haalbaar
Feiten &Meningen
Ook de fiscus maakt fouten
WOENSDAG 2 DECEMBER 1992
VN-secretaris-generaai Boutros-Ghali ziet militair ingrijpen als de enige mogelijkheid om een ein
de te maken aan het geweld en de hongersnood in Somalia. Hij heeft de Veiligheidsraad, die mor
gen over Somalia spreekt, vijf opties voorgesteld, waarvan er drie neerkomen op gewelddadig op
treden.
De meest vergaande optie betreft het sturen van een vredesmacht onder VN-commando. Maar ge
zien de vele andere VN-ojperaties die op dit moment aan de gang zijn (Cambodja, ex-Joegoslavië,
Angola) is het de vraag of de VN zo'n massale actie (er wordt gesproken over 30.000 soldaten) wel
aan kan.
De tweede keus is een multinationale coalitie, die met toestemming van de Veiligheidsraad ingrijpt.
Dat zou lijken op de actie tegen Irak. De Amerikanen zijn bereid 20.000 soldaten beschikbaar te
stellen. Maar de VS hebben gewaarschuwd dat alleen te zullen doen als de Amerikaanse troepen
onder Amerikaans commando blijven. Ze hebben daarom een resolutie ontworpen die erop neer
komt dat de VN aan Washington vragen een vrdesmacht voor Somalia te leiden.
De derde keuze is een beperkte operatie van 4000 VN-soidaten. Die zijn ai door diverse landen toe
gezegd, maar er zijn er pas 500 van ter plekke. De andere twee opties betreffen het aanknopen van
onderhandelingen met de strijdende partijen (waarvan Bourtos-Ghali niets verwacht) of het volle
dig terugtrekken van de VN. Dat laatste zou de twee miljoen aan de rand van de hongerdood staan
de Somaliërs aan hun lot overlaten. Boutros-Ghali vindt dat onaanvaardbaar.
Hebben de Somalische cultuur, de traditionele machts
posities van clan-oudsten en de autonomie van het So
malische volk in z'n algemeen enige kans van overleven
als straks een massale VS-VN-interventiemacht in dat
land wordt ingezet?
ringste met elkaar op de vuist
gaan, dat traditionele gezag be
staat nog steeds. Ter illustratie:
de zoon van een Zwitserse
vrouw en een Somalische man
die werd gekidnapt door de clan
die het vliegveld van Muqdisho
bewaakt, werd enkele dagen la
ter weer keurig thuis afgeleverd
na uitvoerige onderhandelingen
tussen de leiders van de clan
van de vader en die van de kid
nappers.
NAIROBIFRANS VAN DEN HOUDT
CORRESPONDENT
Westerse hulpverleners in So
malia zijn zeer huiverig. „Een
dergelijke onderneming is erg
gevaarlijk", stelt een vertegen
woordigervan het Britse Save
the Children. „De kans is groot
dat het de hele hulpverlening
op losse schroeven zet omdat
de Somaliërs ervan vervreem
den, omdat ze er niet bij wor
den betrokken. Ze zullen een
dergelijke troepenmacht als een
invasieleger zien dat hun land
komt overnemen. Want vergeet
niet dat het een enorm aantal is
waarover de Amerikanen het
hebben. Het wijst op het opzet
ten van een alternatieve macht
om het land te besturen."
I loewel je op dit moment nau
welijks van een effectief bestuur
kunt spreken in Somalia, be
staan er nog wel degelijk eeu
wenoude structuren die bepa
len wie over zeggenschap en
autoriteit beschikt en als leider
wordt beschouwd. Het gaat hier
om zogenaamde clan-oudsten,
die twisten beslechten binnen
de uitgebreide families en tus
sen clans onderling. En ook al
heerst in Somalia de meest ex
treme vorm van anarchie en be
schikken alle clans over tot op
de tanden toe bewapende mili
ties die bij het minste of ge-
Clan-oudsten
De buitenlandse hulpinstanties
in Somalia maken veelvuldig
gebruik van clan-oudsten en
leiders om hun werkzaamheden
mogelijk te maken en te be
schermen. Er worden met hen
besprekingen gevoerd over de
huur van huizen, personeel en
de bescherming van stafleden,
voedseltransporten,distributie
centra en gaarkeukens. En de
VN onderhandelden maanden
lang om toestemming te krijgen
van een bepaalde clan voor het
inzetten van Pakistaanse blauw
helmen op het internationale
vliegveld van Muqdisho.
Wat menigeen zien nu bezorgt
afvraagt, is of de tienduizenden
Amerikaanse manschappen ook
een dergelijke geduldige hou
ding zullen aannemen tegen
over de Somalische clans en
hun ouderen en respect zullen
tonen voor eeuwenoude tradi
ties, of direct bij aankomst het
vliegveld bezetten en met harde
hand de Somalische clan-solda
ten verjagen. Of zij het vuur zul
len openen als weerstand wordt
geboden. Of zij hetzelfde zullen
doen in de haven van Muqdis
ho waar de Pakistaanse VN-
troepen nog steeds geen vaste
voet aan de grond hebben ge
kregen.
En zijn zij ook van plan de tien
duizenden met machinegewe
ren bewapende en veelal door
de stimulerende plant Miraa
verdoofde jongeren met geweld
te ontwapenen, om koste wat
het kost weer een bepaalde
vorm van orde en gezag in het
land te herstellen? Gezien hun
aantal, trainingen uitrustig
moet het voor de Amerikanen
een koud kunstje zijn met hun
geavanceerde tanks over de So
maliërs heen te walsen.
Onaanvaardbaar
Hulpverleners ter plaatse me
nen dat dit absoluut onaan
vaardbaar is en vragen zich af of
hiermee werkelijk de complexe
problemen worden opgelost
waarmee het Somalische volk al
bijna twee jaar zit opgescheept.
Integendeel, het wakkert onge
twijfeld het in de afgelopen
maanden sterk gegroeide natio
nalisme aan (westerse hulpver
leners worden nu al als neo-ko-
lonialisten afgeschilderd) en
leidt tot meer gewapend verzet
en wraakacties tegen hulpverle
ners met alle bloedige gevolgen
vandien.
Het is om die reden dat hulpor
ganisaties er op hameren dat
tradities en Somaliërs met aan
zien en gezag niet zomaar gene
geerd en onder de voet kunnen
worden gelopen door een bui
tenlands leger. Maar de VN lij
ken niet langer vatbaar voor
dergelijke argumenten.
„We hebben werkelijk alles ge
probeerd", benadrukte VN-on-
dersecretaris James Jonah giste
ren. „Maar niets heeft gewerkt.
We gaan daarom nu met be
hulp van militaire middelen on
ze eigen structuren opzetten in
Somalia. We willen daarbij nog
steeds gebruik maken van So
maliërs die bereid zijn met de
VN samen te werken. Maar we
gaan niet langer op hun goed
keuring zitten wachten. Die fase
zijn we voorbij."
Het is de vraag of de krijgsheren
Aideed en Ali Mahdi zich wel
hebben gerealiseerd wat voor
hen de pijnlijke consequenties
zouden zijn toen zij zo enthou
siast reageerden op de plannen
van de Amerikanen.
De VN en de VS staan bij wijze van spreken te trappelen om in te grijpen in het door burgeroorlog en hon
gersnood geteisterde Somalia. Een grootscheepse interventie betekent echter het einde van de eeuwenoude
tradities In het land. foto ep
BELASTING BELICHT
Met stijgende verbazing lazen twaalf ministers afgelopen zaterdag in de krant dat ze een dag eerder
hadden besloten de hoogte van de basisbeurs weer afhankelijk te maken van het inkomen van de
ouders. Op voorwaarde dat óók de kinderbijslag afhankelijk zou worden van het inkomen. Behalve
minister Ritzen kon niemand zich ook maar iets van zo'n besluit herinneren. Toch stond in het
pakketje bezuinigingsmaatregelen van Ritzen een zesregelige alinea weggemoffeld waarin Ritzen
zegt dat het gewenst is om na te gaan hoe de basisbeurs er na 1994 uit moet zien. „Uitgangspunt
daarbij is", schrijft hij, „dat het overheidsbeleid ten aanzien van voorzieningen voor kinderen con
sequent moet zijn". Met andere woorden: als je de hoogte van de basisbeurs koppelt aan het ouder
lijk inkomen, dan moet je dat ook met de kinderbijslag doen.
HAARLEM SJAAK SMAKMAN
Als minister Ritzen van onder
wijs zijn zin krijgt, gaat de basis
beurs eraan. In zijn bijdrage aan
het extra bezuinigingspakket
van 2,75 miljard kondigde de
bewindsman afgelopen vrijdag
aan dat vanaf 1994 ae basis
beurs weer afhankelijk moet
worden van het inkomen van
de ouders.
Daarmee wordt in feite het
'nieuwe' stelsel van studiefinan
ciering uit 1986 ten grave gedra
gen. Aan dat stelsel lag het idee
ten grondslag dat studenten fi
nancieel onafhankelijk moeten
kunnen zijn van hun ouders.
Daarom kon iedere student
aanspraak maken op een vast
bedrag per maand, de basis
beurs. Die kon eventueel wèl
afhankelijk van het inkomen
van de ouders worden aan
gevuld met een gift, een rente
loze en/of een rentedragende
lening.
Vanaf het begin heeft dat stelsel
onder grote druk gestaan. De
belangrijkste reden: geldgebrek.
Enerzijds werd Onderwijs en
Wetenschappen als spending
department (uitgaven in 1991:
bijna 26 miljard) bij vrijwel elke
bezuinigingsronde aangeslagen.
Daarnaast nam het aantal stu
denten op het Middelbaar Be
roepsonderwijs, het Hoger Be
roepsonderwijs en aan de uni
versiteiten flink toe (van 885.000
in 1985 naar 938.000 in 1991).
Niet in de laatste plaats, zo con
stateerde de socioloog Schuyt
een paar jaar geleden, omdat
dankzij de basisbeurs studeren
aantrekkelijker was dan een
RWW-uitkering.
Net nu Ritzen de leraren de ko
mende jaren 600 miljoen extra
heeft beloofd om iets van hun
salarisachterstand in te lopen,
moet hij een paar honderd mil
joen bijdragen aan de nieuwe
bezuinigingen.
De keuze om met het oog daar
op de basisbeurs aan te pakken,
is principieel goed verdedig
baar. Hij sluit aan op het gezon
de uitgangspunt dat je subsidies
alleen moet geven aan mensen
die ze nodig hebben. Maar daar
zit nu juist hèt grote manco van
vrijwel alle subsidieregelingen
in Nederland. Want of het nu
gaat om huursubsidie of de in
vesteringspremie WIR, de subsi
dies blijken keer op keer vooral
terecht te komen waar ze niet
het hardst nodig zijn. Beter op
geleiden (of, in het geval van de
WIR, de grote bedrijven) weten
nu eenmaal beter de weg in
subsidieland.
De basisbeurs schiet in een op
zicht nog verder door: er wordt
niet eens gekeken öf de student
het geld wel nodig heeft. Met
andere woorden: er wordt niet
gekeken wat de ouders kunnen
bijdragen aan de studie van hun
kind. Maar die onnodig ver
strekte basisbeurzen gaan ver
volgens wel ten koste van het
budget voor de giften en aan-
Minister Ritzen.
foto united photos de boer gerald van daalen
vullende (renteloze) leningen,
waarvoor wèl naar de draag
kracht van de ouders wordt ge
keken. Het oude stelsel, waarbij
de héle beurs afhankelijk was
van het inkomen van de ouders,
TOM JANSSEN
jhW'NPAW/,
was in dat opzicht veel logi
scher. Dat was dan ook de re
den waarom de huidige staats
secretaris Wallage destijds als
PvdA-onderwijsspecialist tegen
het nieuwe stelsel stemde. We
zitten hier niet om de zoon van
de internist aan een studiebeurs
te helpen, was zijn redenering.
Blijft de vraag hoe realistisch
Ritzens plan is. Zelfs als de door
hem voorgestelde 'koppeling'
aan de invoering van inko
mensafhankelijke kinderbijslag
buiten beschouwing blijft (daar
valt niet over praten, liet CDA-
fractievoorzitter Brinkman ge
lijk weten), blijft er het admini
stratieve probleem. Velen zullen
zich nog herinneren hoe minis
ter Deetman studerend Neder
land in een jarenlange chaos
stortte toen hij in 1986 met on
voldoende uitgeteste computer
programma's aan de slag ging.
PvdA-kamerlid Vermeend ver
wees daar naar toen hij in een
reactie op Ritzens plan opmerk
te dat „het echt onmogelijk is
om zo'n ingrijpende wijziging al
in 1994 te laten ingaan. Dat lukt
niet zonder ongelukken en dat
weet Ritzen ook". Vermeend
heeft onlangs een ander voor
stel ingediend: een lagere basis
beurs gecombineerd met rui
mere mogelijkheden voorde
student om bij te verdienen.
Dat voorstel kan wel op steun
rekenen van het CDA.
Fouten zijn menselijk, daar kan
iedereen over meepraten. De
fiscus maakt ook fouten. Fouten
in het nadeel van de belasting
betaler maar ook fouten in het
voordeel van de staat. Over deze
laatste (voordelige) fouten gaat
onderstaand verhaal.
Ik herinner mij dat toen ik klein
was, ik wel eens tegen mijn
moeder zeurde dat ik iets wilde
hebben. Om deze eis extra
kracht bij te zetten vermeldde ik
vaak dat het buurjongetje het
ook had en dat ik daar dus ook
recht op had. Helaas voor mij
antwoordde mijn moeder dan
meestal: „Met het buurjongetje
heb ik helemaal niets te ma
ken".
Wat ik toentertijd niet besefte,
was dat ik eigenlijk een beroep
deed op het gelijkheidsbegin
sel. Wat hij mag, mag ik ook en
dan heb je dus gelijk. Mijn moe
der daarentegen trok zich van
dat gelijkheidsprincipe niets
aan. Zij was de baas en daar
mee uit. Mag de fiscus ook zo
de baas spelen? Met andere
woorden: mag de fiscus ook het
gelijkheidsbeginsel van tafel ve
gen als het de inspecteur zo uit
komt?
Nee, zegt de rechtspraak. Als er
sprake is van een beleid van de
fiscus, dan moet dit bij iedereen
worden toegepast. De fiscus
heeft zich in vergelijkbare geval
len dus aan een bepaalde ge
dragslijn te houden. Een aftrek
post die bij de ene belastingbe
taler wordt toegestaan, moet
ook bij de andere belastingbeta
ler worden toegestaan. Dit lijkt
op het eerste gezicht logisch en
begrijpelijk. Maar wat als de fis
cus een fout maakt waardoor
men een belastingvoordeel
krijgt? Het zou toch wel heel
sneu zijn voor de fiscus als na
zo'n fout heel Nederland dit
voordeel kan halen. Toch kan
de belastingbetaler ook in dit
geval een beroep doen op het
gelijkheidsbeginsel, zo heeft de
Hoge Raad onlangs uitgemaakt,
zij het wel onder bepaalde voor
waarden.
Het gelijkheidsbeginsel moet
worden toegepast als een over
heidsorgaan een fout maakt,
waarvan belastingbetalers in
hetzelfde ambtsgebied in meer
derheid profiteren. Onder
meerderheid moet men ver
staan de helft plus een. U heeft
dan dus 'recht' op toepassing
van die fout.
In het geval dat voor de Hoge
Raad kwam, ging het om wo
ningen die door een fout te laag
waren gewaardeerd voor de on-
roerena-goedbelasting. De heer
B. heeft een eengezinswoning te
Voor veel mensen is de belasting
een abstract begrip. Vaak is er
een goede vriend, kennis of neef,
die het jaarlijkse aangiftebiljet
invult en daarmee is de kous af.
Toch zitten aan het fenomeen
belastingheffing talrijke aspec
ten, die bij nadere beschouwing
heel interessant kunnen zijn.
Enerzijds om er je voordeel mee
te kunnen doen, anderzijds geeft
het een kijkje in de keuken van
de belastinginspecteur, voor wie
een en een meestal twee is, maar
ook wel eens anderhalf of drie.
Dennis Weber belicht elke twee
weken voor deze krant een of
meer aspecten van de belasting
wetgevingen vooral ook hoe
daar in de praktijk mee wordt
omgesprongen.
Zoetermeer. In de omgeving
van de heer B. heeft de gemeen
telijke taxateur een fout ge
maakt bij het waarderen van
een aantal woningen. De wo
ningen zijn niet voor 100 pro
cent maar voor 70 procent ge
waardeerd. De bewoners van
deze woningen konden daar
door minder onroerend-goed-
belasting betalen. Aangezien
deze woningen vergelijkbaar
zijn met de woning van de heer
B. vond hij dat hij ook recht had
op toepassing van deze fout Of
zijn woning vergelijkbaar is met
de andere woningen hangt vol
gens de Hoge Raad af van de
kenmerken die zij gemeen heb
ben. De Hoge Raad gaf daarbij
een voorbeelch had de taxateur
alleen een fout gemaakt bij de
waardering van woningen gele
gen aan (bij voorbeeld) een sin
gel en de woning van de heer S.
is niet aan die singel gelegen,
dan is er geen sprake van verge
lijkbare woningen en is het ge
lijkheidsbeginsel niet van toe
passing. Ook van belang voor
toepassing van het gelijkheids
beginsel is of bij de meerder
heid van de vergelijkbare wo
ningen een fout is gemaakt.
Laat ik een voorbeeld geven om
dit te verduidelijken. Stel dat de
heer B. in een wijk woont waar
honderd woningen zijn die te
vergelijken zijn met zijn wo
ning. Is er bij 51 (of meer) van
deze woningen een fout ge
maakt, dan is dit de meerder
heid (de helft plus een) en is het
gelijkheidsbeginsel van toepas
sing. Of in het geval van de heer
B. ook daadwerkelijk het gelijk
heidsbeginsel van toepassing is
kon de Hoge Raad niet beoor
delen en daarom verwees men
de zaak naar het gerechtshof
Amsterdam, die de feiten nog
eens mocht onderzoeken.
In een andere zaak die voor de
Hoge Raad kwam, ging het om
een salarisaanpassing van de
heerX. De salarisaanpassing
had betrekking op de vier iaar
daarvoor. Elf collegés van nem
kregen deze salaris-aanpassing
ook en moesten hierover, door
een fout van de fiscus, tegen
een lager tarief belasting beta
len dan de heer X. Zeven van
deze collega's behoorden tot
het zelfde ambtsgebied als de
heer X. De Hoge Raad was van
mening dat het duidelijk was
dat het hierbij om vergelijkbare
gevallen ging, maar de Hoge
Raad kon niet beoordelen of het
ging om een fout die gemaakt
was bij de meerderheid van de
vergelijkbare gevallen. Daarom
verwees de Hoge Raad ook deze
zaak naar het gerechtshof Am
sterdam. Het hof mag dan on
derzoeken of het om de meer
derheid gaat. Is dit zo, dan mag
de heer X het gelijkheidsbegin
sel toepassen en is ook zijn sala
risaanpassing belast tegen het
lagere tarief.
Laten we nog eens op een rijtje
zetten wanneer het gelijkheids
beginsel bij fouten van toepas
sing is. Ten eerste is er een voor
de belastingbetaler voordelige
fout gemaakt en daarnaast
moet deze gemaakt zijn in meer
dan de helft van de vergelijkba
re gevallen in hetzelfde ambts
gebied. Onder het ambtsgebied
van de inspectie particulieren in
Haarlem vallen onder andere
Haarlem en Heemstede. Leiden
daarentegen valt onder de in
spectie particulieren Leiden.
Als laatste punt heeft de Hoge
Raad bepaald, dat in uitzonde
ringsgevallen de fiscus het ge
lijkheidsbeginsel niet hoeft toe
te passen. De Hoge Raad noem
de hierbij twee voorbeelden.
Ten eerste als de fiscus de fout
niet herstelt vanwege het gerin
ge financiële belang en ten
tweede als het een tik- of
schrijffout is of daarmee gelijk
te stellen administratieve ver
gissingen.
