Rijksmuseum: 17 miljoen
voor topstuk Rembrandt
'Roze Krokodillen' swingende show
Cultuur&Kunst
Rondleiding over
tentoonstelling
Kunst en Nijverheid
fusie af 'Paradijsbewoner met redelijke waakzaamheid'
Weerzien met 'Cats' een feest
WOENSDAG 2 DECEMBER 1992
ruygrok (CHtf) jan rusdam
Het Rijksmuseum in Amsterdam heeft Rembrandts be
faamde 'Portret van Johannes Uyttenbogaert' van de hui
dige Amerikaanse eigenaars Otto Naumann en Alfred Ba
der gekocht voor een bedrag van 17 miljoen gulden.
Naast 'De Nachtwacht', de 'Staalmeesters' en het 'Joodse
Bruidje' beschikt het Rijkmuseum nu over een vierde
topstuk van onze beroemdste kunstenaar uit de Gouden
Eeuw.
handen van Uyttenbogaert zijn
waarschijnlijk niet door Rem
brandt zelf geschilderd, maar
dooreen leerling.
Na 14 februari zullen de res
tauratiewerkzaamheden begin
nen. Het museum hoopt het ge
restaureerde portret in juli van
het volgend jaar te kunnen pre-
Het schilderij dateert uit 1633
en is een beeltenis van een van
de belangrijkste Hollandse
geestelijke leiders uit die tijd.
De aankoop is voor het grootste
deel mogelijk gemaakt door de
Vereniging Rembrandt, de
Rijksmuseum-Stichting, het
Prins Bernhard Fonds, de Stich
ting VSB Fonds, andere fondsen
en de Nederlandse overheid.
Het Rijksmuseum verwacht de
komende maanden het nog
ontbrekende bedrag te verwer
ven. Het schilderij is tot en met
14 februari te zien in de Erega
lerij van het museum. Het Rijks
museum had het schilderij ove
rigens al drie maanden 'op
zicht' in het depot.
Het schilderij vertoont mo
menteel enkele tekortkomin
gen, zo werd gistermiddag tij
dens een persbijeenkomst in
het Rijksmuseum duidelijk ge
maakt. Zo heeft het werk door
de diverse vernislagen een sterk
vergeeld uiterlijk gekregen.
Daardoor zijn bij voorbeeld in
de donkere delen de subtiele
kleurverschillen niet goed te
zien. Het museum denkt dat het
schilderij na verwijdering van
deze vernislagen zijn 'ruimte
lijkheid' zal herwinnen. Ook zal
daardoor het onderscheid tus
sen de zwarte mantel en de
bontkraag worden hersteld en
zullen de handen een minder
geïsoleerde indruk maken. De
Tijdens de restauratie zal het
werk ook worden teruggebracht
tot de originele grootte. Aan de
boven- en onderzijde van het
schilderij zijn nu stroken van
ongeveer vier centimeter breed
te door de lijst afgedekt. Door
het opnieuw inlijsten zal het
schilderij een kleine wijziging in
proportie ondergaan die vol
gens het museum 'vooral de rij
zigheid' ervan ten goede zal ko-
Directeur Van Os van het
Rijksmuseum zei dat het muse
um het schilderij graag wilde
hebben omdat het een van de
eerste belangrijke monumenta
le portretten van Rembrandt is.
„Dat is iets heel essentieels voor
ons museum en voor Neder
land." Bovendien, aldus Van Os,
is de geportretteerde voor Ne
derland een heel belangrijk fi
guur geweest.
De zeventien miljoen gulden
die het Rijksmuseum voor het
schilderij moet betalen is onge
veer gelijk aan het bedrag dat
de Amerikanen Naumann en
Brader op de veiling van Sothe
by's betaalden. Het schilderij
werd toen afgehamerd op een
bedrag van bijna veertien mil
joen gulden, wat met opgeld en
dergelijke op circa zeventien
miljoen gulden uitkomt.
Minister D'Ancona van wvc
heeft inmiddels in een brief aan
de Tweede Kamer laten weten
een bedrag van negen miljoen
gulden te hebben toegezegd.
„Het historisch belang, het cul-
tureel-historisch belang en de
enorme particuliere bijdragen
hebben bij deze beslissing de
doorslag gegeven", aldus de mi
nister. Van de negen miljoen
gulden zal maximaal 4,5 mil
joen worden bijgedragen uit de
begroting. Daarnaast zal maxi
maal 4,5 miljoen uit de algeme
ne middelen worden gefinanci-
eerd.
Detail van 'Portret van Johannes Uyttenbogart' van Rembrandt dat het
Rijksmuseum voor 17 miljoen gulden heeft verworven.
foto anp
Op de tentoonstelling Kunst en Nijverheid in Leiden 1800-1950
in het Leidse Gemeen te-archief vindt aanstaande zondag om
15.00 uur een rondleiding plaats. De expositie, met als onder
werp 'Hoe kunstenaars Leiden als fabrieksstad hebben gezien',
is georganiseerd door de Stichting Industrieel Erfgoed Leiden
(STIEL).
Te zien zijn onder meer schilderijen, etsen, tekeningen en fo
to's van bekende (Leidse) kunstenaars als Floris Verster, Christi-
aan le Roy, Jan Elias Kikker, Harm Kamerling Onnes, Pieter Jos-
selin de Jong, Adolf le Comte en Jan Goedeljee. Er zijn negen
werken van Herman Heyenbrock, de eerste Nederlandse indus
trieschilder die de laatste jaren nationaal en internationaal volop
in de belangstelling staat.
Het getoonde werk stamt deels uit de vorige eeuw jn deels
van voor de oorlog. Het thema van mensen in bedriji en tech
niek is nooit eerder onderwerp van een tentoonstelling geweest.
Dat is vooral bijzonder omdat het werken in fabrieken en werk
plaatsen onverbrekelijk bij het leven in een industriestad als Lei
den hoorde.
De tentoonstelling Kunst en Nijverheid tussen 1800 en 1950 is
nog te zien tot 20 december, in het Gemeente-archief, ingang
Vliet 45. De tentoonstellingsruimte van het archief is te bereiken
via het Rapenburg. Het Gemeente-archief is van dinsdag tot en
met zondag van 13.00 tot 17.00 uur geopend en op zaterdag
vanaf 12.30 uur. Het Gemeente-archief is overigens aanstaande
zaterdag (5 december) gesloten vanwege de viering van Sinter
klaas.
Elvis Costello naar Nederland
Amsterdam Een eenmalig concert van Elvis Costelli en The
Brodsky Quartet staat het Nederlandse publiek op 2 maart vol
gend jaar te wachten. Het concert, in het Amsterdamse Concert
gebouw, is onderdeel van een korte wereldtoernee. Elvis Costello
zal een 'modern klassiek' repertoire uitvoeren: The Juliet Letters,
een opeenvolgende reeks voor zang en strijkkwartet. De voor
verkoop begint op 12 december.
Muziek in Beweging
leiden Amsterdam staat centraal tijdens het tweede concert in
dit seizoen van het Luistermuseum op zondag 6 december in De
Waag. Het programma biedt muziek voor strijkers en piano van
Röntgen, Pijper, Schat en Vermeulen. Het trio Boussu voert de
werken uit. Het concert begint om 14.00 uur.
Vocaal ensemble zoekt stemmen
leiden Het Leids Vocaal Ensemble, een kamerkoor met gemid
deld 22 leden, zoekt versterking. Op het programma staan
meest a capella werken van Schütz en Monteverdi. Belang
stellenden zijn welkom op de repetitie-avonden die donderdags
worden gehouden. Informatie bij dirigent Theo Goedhart, tele
foon 071-173622.
Balans blaast Leidse kunstenaar Paul Stikkelorum viert 25-jarig jubileum
amsterdam anp
i non-fictie-
uitgeverij Balans door uitgeverij
De Bezige Bij gaat niet door. De
overname werd in juni aange
kondigd. Balans, uitgever van
onder anderen K.G. van Wolfe-
ren, Etty Hillesum en Robert
Hughes, zou met behoud van
eigen identiteit het literaire
fonds van De Bezige Bij (met
auteurs als W.F. Hermans, Jan
Wolkers en Harry Mulisch) aan
vullen.
Balans-directeur Gaarlandt
ziet af van de overname omdat
de 'interne organisatorische
omstandigheden' bij De Bezige
Bij een goede samenwerking
niet zouden toelaten.
Ellen Everse als Grisabella, de verlopen glamourkat.
foto kops van bennekom
leiden wilfred simons
De Leidse schilder Paul Stikkel
orum woont in zijn atelier.
Schilderijen staan op rij met
hun afbeeldingen naar de
muur. De tafels zijn overdekt
met flesjes, potjes, kwasten, pa
letten en mappen vol schetsen.
De gang is bijna onbegaanbaar;
een fiets, weer schilderijen, een
kast die uitpuilt van de schil-
dersmaterialen. Een volge-
schetste postbankenvelop hangt
aan de muur. Daar tussendoor
scharrelt de kunstenaar van de
keuken naar de werkkamer, van
de woonkamer naar de gang.
„Het licht is niet zo goed, toch
houd ik het hier al jaren uit."
Stikkelorum (49) staat deze
maand stil bij het feit dat hij
zich vijfentwintig jaar geleden
in Leiden vestigde als zelfstan
dig kunstenaar. Hij verwierf in
de jaren '80 bekendheid met
grote, realistische tekeningen
van het Centraal Faciliteitenge
bouw aan de Cleveringaplaats
en van de Universiteitsbiblio
theek aan de Witte Singel. Eind
1988 kreeg hij daar echter ge
noeg van: „Ik had het zo vaak
gedaan, ik kon die gebouwen
met mijn ogen dicht tekenen.
Bovendien werkte ik altijd in
zwart en wit en ik had een enor
me behoefte gekregen om in
kleur te schilderen. Het ging
gewoon niet meer."
Hij is zelf verbaasd over de
verandering van zijn stijl: „Als ik
er nu op terugkijk, kan ik het
wel een beetje verklaren. Ik heb
het vak in het midden van de ja
ren '60 geleerd op de Jan van
Eyck-academie in Maastricht.
Daar moest ik heel precies naar
het leven tekenen. Voor moder
ne schilderstijlen was geen
plaats, de opleiding was erg tra
ditioneel. Aanvankelijk verzette
ik me daartegen, maar na een
tijdje greep het me toch. Die re
alistische teken- en schilderstijl
heb ik jaren volgehouden en ik
heb er ook naam mee gemaakt.
Toen de BKR nog bestond, durf-
Paul Stikkelorum: „Ik ben begonnen met driehoekjes die ik met plakkaatverf op restjes karton schilderde. Ik dacht als het nergens naar lijkt heb ik
er tenminste geen kostbaar materiaal aan verspild." foto hielco kuipers
de ik ook niet zo goed anders te
gaan werken, want ik was bang
dat ik dan niets meer zou verko
pen."
Gouaches
Aanvankelijk ging Stikkelorum
heel voorzichtig te werk. Hij
huiverde haast voor zijn eigen
kleuren: „Ik ben begonnen met
driehoekjes die ik met plakkaat
verf op restjes karton schilder
de. Ik dacht: als het nergens
naar lijkt, heb ik er tenminste
geen kostbaar materiaal aan
verspild." Al spoedig voelde
Stikkelorum echter dat hij op de
goede weg zat: „Ik maak nu
dingen in een stijl die helemaal
van mezelf is. Niemand anders
maakt iets, dat lijkt op wat ik
doe. Die vrijheid bevalt me
Hij laat een aantal gouaches
zien; het ene verbaast nog meer
dan het andere. Soms is het on
derwerp vaag figuratief, dan
weer grillig-abstract. Aan de
muur hangt een werk waarop
rode, kreeftachtige beesten te
zien zijn: „Dat heb ik gemaakt
omdat de oorsprong van het le
ven me erg bezighoudt. Die
oorsprong ligt in zee, dat heb ik
met dit schilderij willen aandui
den." Een ander werk doet den
ken aan een zonsopgang. Stik
kelorum: „Het heet 'gewaarwor
ding' en geeft het moment van
ontwaken weer, nog voor je je
ogen opslaat." Het ene na het
andere schilderij trekt hij tussen
de stapels vandaan: „Ik werk
niet eens zo heel hard, maar wel
Stikkelorum heeft de laatste
tijd aan beelden niet meer ge
noeg. Hij heeft een dichtbundel
gemaakt met de titel Lees het 's.
Kijk maar. Hij laat de bundel
zien: woeste tekeningen, ge
beeldhouwde woorden. Mijn
oog valt op de regel 'Paradijsbe-
met redelijke waak-
musical
recensie hans visser
Musical 'Cats' van Andrew Lloyd Webber,
gebaseerd op 'Old Possum's book of Prac
tical Cats' van T.S. Eliot. Vertaling: Cerrit
Komrij. Enscenering/choreografie: Trevor
Nunn en Gillian Lynne Nederlandse regie:
John Yost. Muzikale leiding: Maurice Lut-
tikhuis. Met o.a. Fred Butter, Ellen Everse,
Hans Mors. Nog te zien: tot en met mei
1993 in Koninklijk Theater Carré, Amster-
Cats is terug in Carré. Een unie
ke reprise, want geen musical
beleefde eerder in Nederland
binnen vijf jaar tijd drie grote
premières. En opnieuw blijkt
het programmeren van deze
show een schot in de roos te
zijn.
Na een wat aarzelend begin,
waarin aanvankelijk toch wat
twijfel leek te ontstaan, kwam
de show bij de première (vrij
dagavond) goed op gang en
ontstond er een waar feest vol
open doekjes. En weer ontrolde
zich daar het verhaal van de
katten die op een vuilnisbelt
jaarlijks bij elkaar komen om
daar op hun bal te zien wie van
hen door de oudste, Oom Deu-
teromium. zal worden uitverko
ren op te stijgen naar de katten-
hemel om te worden herboren
voor een nieuw leven.
Een dun gegeven misschien,
maar hoe schitterend door An
drew Lloyd Webber en de zijnen
zo'n vijftien jaar geleden uitge
werkt. Het weerzien met al die
uiteenlopende kattenkarakters
verveelt geen moment. Sterker
nog: wie bang zou zijn dat het
nieuwtje er na de eerste keren
wel af is, krijgt nu des te meer
de kans te gaan letten op de de
tails en dat zijn er nogal wat. Zo
valt eens te meer op hoe geraffi
neerd muziek en tekst aanslui
ten bij de diverse karakters en
hoe knap de componist allerlei
thema's gebruikt en met zijn or
kestratie kleurt als herkenning
voor allerlei sferen en karakters.
Bovendien lijkt deze Amster
damse produktie, opnieuw in
de regie van John Yost, de
meest intieme van de drie te
zijn. De spelers, een vrijwel ge
heel nieuwe bezetting, zijn ken
nelijk zo zeker van hun zaak,
dat ze meer dan ooit in staat
zijn in hun spel het publiek bij
de voorstelling te betrekken.
Daarbij is het nu nauwelijks te
geloven dat de verstaanbaar
heid van de heerlijke vertaling
door Gerrit Komrij tijdens het
eerste seizoen nog zo veel
klachten veroorzaakte.
En zo passeren ze allemaal de
revue: de innemende Haagse
dandy Ghislebert Smit, het
heerlijke duo Lorrenjopie en
Scharrelnelis, Koos de ontroe
rende theaterkat, de denderen
de spoorwegkat Abelkouw, de
magische Dr. Diavolo, de cere
moniemeester Snorrescha, de
overrompelend potente rock
and roller Ruk Stuk Tukker en
natuurlijk de aandoenlijke ver
lopen Grisabella, de enige die
niet is ontleend aan de poëzie
van T.S. Eliot maar die niette
min de 'hit' uit de show brengt,
'Memories', ofwel 'Herinne
ring'. Ditrhaal is het Ellen Evers
die daarmee kippevel verwek
kend uitpakt.
Stuk voor stuk heerlijke crea
ties van mensen als Marco Ver
mie, Hans Mors, Fred Butter,
Brian Galliford en vele anderen,
begeleid door een met veel
kracht, gevoel en virtuositeit
spelend orkest onder leiding
van Maurice Luttikhuis.
Musical met boodschap van Have van der Heyden
recensie wunand zeilstra
'Roze krokodillen', musical van Haye van der Heyden
(tekst) en Martin van Dijk (muziek). Regie. Aram Adri-
aanse Choreografie Rick Atwell. Spel: VeraMann. Hem
van Beem, Annet Nijder, Flenk Dikmoet, Esther Roord,
Joep Onderdelinden, Door van Boeckel en anderen. Ge
zien: 1/12, schouwburg Leiden. Aldaar nog te zien- van-
Na de landelijke première van de nieuwe
Nederlandse musical 'Roze Krokodillen'
waren de officiële reacties naar verluidt
van dien aard, dat schrijver Haye van der
Heyden aan het gegeven nog heeft zitten
sleutelen. De aard en de omvang van de
wijzigingen en aanpassingen vallen moei
lijk te achterhalen, maar zijn nu ook niet
echt relevant meer. Wat telt, is het uitein
delijke resultaat. 'Roze Krokodillen' is een
swingende musical met een hoog showge
halte en een helaas wat warrige opbouw.
Meestal doen musicaJverhaaltjes er niet
bijster veel toe, maar de schrijver heeft in
dit geval wel degelijk een 'boodschap'. Het
gaat over vooroordelen en, zo staat er let
terlijk in het voorwoord van het program
maboek, 'over de vrijheid te mogen zijn
wie je bent'. Een mooie, maar ook erg vrij
blijvende strekking van het verhaaJ. Het
slaat hier op Gene, de tTompettiste van de
vrouwenband 'De Roze Krokodillen', die
tegenover zichzelf en haar moeder moet
leren aanvaarden dat ze lesbisch is.
Gene wil een vrouw, maar dan wel één
in haar eigen woorden 'met kloten'. Aan
die uitspraak heeft de schrijver een onver
wachte en daardoor aardige draai gegeven,
al is de ontknoping wel een beetje gekun
steld geconstrueerd. Daardoor blijft de
boodschap iets te veel in de lucht hangen.
Bovendien resteert enige onopgeloste ver
warring omtrent de betekenis van het ge
geven dat bijna de helft van het damesor
kestje zichtbaar uit heren in travestie be
staat. Mocht dat een speciale betekenis
hebben, dan komt die niet over.
Het showgehalte overheerst het verhaal,
en dat levert een wervelend spektakel op.
Er is een behoorlijke grote cast die met een
plezierige vaart de musical op de planken
brengt. Het aantal beschouwelijice rust
punten is beperkt om alle ruimte te kun
nen geven aan enkele pittige uptempo-
nummers. Saai is 'Roze Krokodillen' dan
ook geen enkel moment. Daarvoor gebeurt
er gewoon te veel, zo zeer zelfs dat door de
snelle opeenvolging van shownummers de
musical soms iets rommeligs krijgt. De
cast gelooft er echter heilig in, en zoiets
mist nu eenmaal zijn uitwerking niet.
zaamheid'. Stikkelorum zegt:
„Zo stel ik mij de ideale wereld
voor; gelukkige mensen die
niettemin hun omgeving goed
in de gatenhouden." Een uitge
ver voor Lees het 's heeft hij nog
niet gevonden: „Dat komt wel.
Ik vond dat ik het eerst moest
maken, voordat ik ermee naar
buiten kon treden."
Stikkelorum viert zijn 25-ja-
rige kunstenaarschap met een
grote expositie in het ministe
rie van verkeer en waterstaat
in Den Haag. De tentoonstel
ling is daar nog tot 31 januari
te zien.
Mary Smithuysen
overleden
De actrice Mary Smithuysen
(1906) is vorige week in het Ro
sa Spierhuis in Laren overleden.
De crematie heeft inmiddels in
stilte plaatsgevonden. Smithuy
sen had een dansschool in Am
sterdam. Bij het Schouwtooneel
leerde zij Jan Musch kennen. Ze
trouwde met hem in 1928 en
maakte daarna een tournee
door Nederlands Oost-Indië.
Daar maakte ze haar acteerde-
buut. Tot haar scheiding in
1948 werkte zij voornamelijk sa
men met haar man.
In Nederland stond zij tot
1977 op de planken in onder
meer de Holland Festival-pro-
duktie 'Uitkomst' (1962) van
Herman Heijermans. Van 1960-
1962 speelde zij mrs. Pearce in
'My Fair Lady'. Een seizoen la
ter vertolkte zij in de musical
The Sound of Music' de rol van
mevrouw Schmidt
