Geldversnipperaar: verboden wapen
Sint-en-Piet-Psychologie
ZATERDAG 28 NOVEMBER 1992
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Het aantal overvallen op banken, winkels en
benzinestations stijgt nog altijd. Vorig jaar werden 514
overvallen gepleegd op financiële instellingen, een
stijging van maar liefst 32 procent ten opzichte van het
jaar daarvoor, aldus de Nederlandse Vereniging van
Banken.
In totaal werden vorig jaar 1884 overvallen gepleegd. De
tijd van de ouderwetse brandkastkraker die met veel
geduld een kluis weet open te krijgen, is echter voorgoed
voorbij. Criminelen stormen het liefst met bivakmuts op
en voorzien van een riotgun een bank binnen en pakken
wat ze pakken kunnen.
De beveiliging v
CEESV
Als op maandagochtend 16 juli
1976 twee medewerkers van de
bank Société Générale in Nice de
20.000 kilo zware kluisdeur proberen te ope
nen, gebeurt er niets. De deur is niet in be
weging te krijgen. Ten einde raad wordt be
sloten een gat in de wand naast de kluisdeur
te boren. Enkele uren later steekt een sloten
maker zijn hoofd door het gat en treft een
enorme chaos aan: 317 van de in totaal 4000
safeloketten zijn opengebroken, alsmede de
waardekluis van de bank zelf waarin de
goudvoorraad lag. De dieven waren via het
riool en een door henzelf gegraven gang de
kluis binnengedrongen en hadden een week
einde lang in alle rust de safeloketten ge
kraakt. Daarbij hadden ze voor alle zekerheid
de kluisdeur maar even dichtgelast. De buit
bedroeg 60 miljoen francs, wat in die tijd
neerkwam op rond 25 miljoen Nederlandse
guldens. Het was de grootste buit ooit bij een
bankinbraak in de wacht gesleept. Een in
braak die nu nog steeds respect afdwingt,
ook in de branche van brandkastfabrikanten.
„Ik heb voor zo'n kraak echt bewondering,
want er komt toch wel wat voor kijken. Dat
doe je niet even", grijnst R. van Hugte van
Lips Safes in Dordrecht, de grootste fabrikant
van kluizen en brandkasten in Nederland.
Ook directeur-eigenaar D. Wind van Rem
mers Brandkasten in Groningen weet een
glimlach niet te ónderdrukken. „Het kunnen
ontzettend 'clevere' mensen zijn, zeer goed
op de hoogte van alle procedures bij een
bank. Het is soms net een schaakspel tussen
kraker en fabrikant of de bank. Je moet die
gasten niet onderschatten".
Race
Toch lijkt de tijd van de ouderwetse brand-
kastkraak voorgoed voorbij. De tijd dat wijlen
Aage M. met zijn thermische lansen de kran
ten haalde, al werd er vaak niet bij verteld dat
een deel van de buit bij het
openbranden van de kluis ook
was vernietigd. Het waren kra
kers die geen geweld gebruikten,
maar de brandkast 'weten
schappelijk benaderden'. Op
wie de gepantserde en loodzwa
re kast een onweerstaanbare
aantrekkingskracht uitoefende.
Bij voorbeeld bij meester-brand-
kastkraker in ruste Chiel van der
Wijk uit Enschede, die zegt zo'n
300 kraken te hebben 'gezet1. Hij
zei ooit in een interview: „Het
gaat natuurlijk om de buit, ik sta
niet voor de kat z'n K. te werken.
Maar als je eenmaal voor die
kast staat, is de opbrengst niet
eens zo heel belangrijk meer. Je
bent helemaal gefixeerd op die
kast. Die kast moet open. Het is
bijna dwangmatig. Soms is het
resultaat teleurstellend. Jammer
dan, volgende keer beter. Maar
het ergste vond ik altijd als je de
kast niet open had gekregen.
Dat was zo'n afknapper. En dat
werd erger als je de volgende
dag in de krant las dat er vijftig
ruggen in hadden gelegen."
fabrikanten van brandkasten
en criminelen hebben de afgelo
pen 150 jaar elkaar voortdurend
op de hielen gezeten. Een race
die glansrijk is gewonnen door
de fabrikanten. Steeds betere
staallegeringen, sandwich-wan-
den met daartussen gewapend
Aantal overvallen met
grof geweld stijgt
beton, tijdsloten en electronische beveiliging
hebben van de brandkast en kluis bijna niet
meer te kraken objecten gemaakt.
In de fabriek van Remmers Brandkasten
laat directeur Wind het resultaat van enkele
mislukte kraakpogingen zien. Het betreft in
alle gevallen de deur. Met slijpstenen en snij
branders is getracht een gat te snijden, maar
daarbij zijn de dieven steeds gestuit op het
gewapende beton tussen de gepantserde
wanden of op een keiharde plaat van alumi-
niumoxide. „In de afgelopen drie jaar zijn
twee inbraakpogingen gedaan op onze kas
ten, daarvoor waren het er zo'n zeven acht
per jaar. Die daling komt door het steeds be
ter worden van brandkasten èn door de elek
tronische beveiliging. Alleen met een ther
mische lans kun je er nog echt doorheen ko
men. Dan smelt alles, dus soms ook de waar
depapieren. Alleen, deze zeer dure apparaten
worden maar in kleine kring gebruikt. Niet
voor niets liep Aage M.
lamp", zegt Wind.
keting-afdeling van Lips. Bij Remmers Brand
kasten zegt Wind: „Als je een brandkast hebt
verkocht, zie je in principe de klant de eerste
40 jaar niet meer terug. Brandkasten slijten
niet. Het principe van de brandkast is nog
steeds hetzelfde als vroeger. Afgezien van het
gebruik van elektronica, is de technologische
vernieuwing gering.
Lips bracht enkele jaren geleden wel een
nieuw type brandkast op de markt Een
brandkast gemaakt van kunststof. In de kast
zit de kunststof Ellox verwerkt, vermengd
met diamantharde materialen. Voordelen
zijn de grotere brandwerendheid en het lich
tere gewicht. Van Hugte: „Het is een beetje
een vreemde eend in de
bijt. Iedereen verwacht
dat kunststof veel te
zacht is, maar dat is niet
zo. De kast is praktisch
ondoordringbaar en
doordat-ie zo licht is,
hoeft er geen betonnen
vloer te worden gestort."
Nadeel
Een groot nadeel
Onveranderd
Afgezien van betere staallegeringen en elec
tronische beveiliging is er in de afgelopen
tientallen jaren weinig veranderd aan de
brandkast. De kasten uit het begin van deze
eeuw moesten op 'gewone' kasten lijken. Ze
mochten niet opvallen. In de jaren twintig en
dertig werden brandkasten ontwikkeld waar
van de huidige feitelijk zijn afgeleid. „Die
kasten waren eigenlijk verschrikkelijk goed.
Wij komen ze nu nog tegen van begin deze
eeuw. Ze zijn dan wel opgewaardeerd met
een electronisch tijdslot en zo, maar het is
nog wel de oude brandkast. Neem bij voor
beeld de huidige protectorsloten en sleutels.
Die werden al in de jaren twintig gebruikt",
vertelt R. van Heugte, werkzaam op de mar-
vaak tegen de steeds betere brandkas
ten is, zo stelt zowel
Wind als Van Hugte, dat
weliswaar het „inbraakri
sico flink is verminderd
maar dat daardoor het
overvalrisico aanzienlijk
is toegenomen". Wind:
„Voor het kraken van een
brandkast heb je zeker 16
uur nodig. Met de huidi
ge beveiligingsmaatrege
len heb je als overvaller nog maar enkele mi
nuten. Als een overval langer duurt dan vier
minuten, is-ie mislukt."
Gevolg is dat overvallen in toenemende
mate met grof geweld gepaard gaan, waarbij
ook medewerkers van supermarkten, banken
en benzinestations het leven laten. Vanaf
1965, toen de eerste bank in Nederland werd
overvallen, heeft men gezocht
naar mogelijkheden zich tegen
het toenemende overvalgeweld
te beveiligen, onder meer door
de invoering van kogelwerend
glas bij de balies, een buizen
postsysteem, gelduitgifteauto
maten, stil alarm en het plaat
sen van videocamera's.
Volgens de Nederlandse Ver
eniging van Banken is ondanks
deze maatregelen het aantal
overvallen aanzienlijk gestegen.
Gemiddeld wordt in Nederland
1 op de 16 banken of postkanto
ren jaarlijks overvallen, waarbij
overigens de gemiddelde buit
wel aanzienlijk gedaald is. Voor
al door zo weinig mogelijk geld
in kas te hebben en door de
Directeur D. Wind van Remmers
Brandkasten: „We kregen geen
toestemming voor een versnippe-
raar. Geld mag niet met opzet
vernietigd worden." foto efc
de bank transporteert. Ik ken een grootwin
kelbedrijf waarvan 13 vestigingen nog zelf het
geld naar de bank moeten brengen. Dan
praat je toch gauw over miljoenen", zegt
Wind.
In toenemende mate verleggen criminelen
dan ook hun aandachtsterrein naar de kleine
bankfilialen en de grootwinkelbedrijven. De
nachtkluis moet het daarbij soms ook ontgel
den. Bekend is een geval waarbij slimme jon
gens een valse nachtkluis over een echte
heen bouwden en zo flink wat geld incasseer
den. Het kan ook primitiever. Iemand meld
de zich bij de bank voor het gebruik van de
nachtkluis. De 'middenstander' kreeg nacht
kluiscassettes mee en stop
te er vervolgens explosie
ven in. „Hups de nacht
kluis in en boem. Wel met
het gevolg dat het hele
plein onder snippers pa
piergeld lag", vertelt Van
Hugte.
Uitvinding
Remmers Brandkasten
heeft met name grootwin
kelbedrijven als klant.
Grootste probleem voor
deze branche is het mo
ment dat de dagopbrengst
in de kluis ligt, wachtend
op een langskomende
geldtransportwagen. Als de
geldloper uit de transport
wagen stapt en naar bin
nen gaat om de dagop
brengst te halen vice versa,
is het overvalrisico het
grootst. Op dat moment is hij niet be
schermd. Vorig jaar werden vanuit die situa
tie 116 overvallen gepleegd op geldtranspor
ten, aldus de Centrale Recherche Informatie
dienst (CRI).
Om dit probleem te omzeilen heeft Rem
mers de 'transitokluis' ontworpen. Deze heeft
een aansluiting op de buitenmuur. In het ge
bouw plaatst het personeel de geldkoffers in
de kluis. Vanaf dat moment slaat de compu
tergestuurde kluis het geld on
bereikbaar op. Vervolgens kan
de inhoud op ieder moment en
zonder aanwezigheid van perso
neel aan het geldtransport wor
den overgedragen. De geldtrans
portauto rijdt tot enkele centi-
menters van het buitenluik en
na elektronische identificatie
met pasjes en een vaste kabelverbinding
wordt de kluis vanuit de auto geleegd. Door
de zeer geringe afstand tussen muur en auto
wordt tijdens de overdracht het geld onbe
reikbaar voor overvallers. Alle handelingen
worden bovendien geregistreerd. Wind: „De
kans dat je dan nog overvallen wordt, is zeer
gering. Het is een veilige
Het ouderwetse
brandkastkraken
is voorbij
maken, ontploft
die het papiergeld waardeloos
maakt. Bovendien komt er rook
i Lips, gemaakt v
overdracht met weinig pnsoonlijke risico's."
plofkoffer. Als een onbevoegde Voor deze transito-kluis krijgt het bedrijf 13
de geldcassette tracht open te november de Wubbo Ockelsprijs van de stad
lading verf Groningen.
Overigens benadrukt zowel hij als Van
Hugte dat een 100 procent waterdichte be
veiliging niet te geven is. Wind zegt wel ooit
gewerkt te hebben aan de 'ultieme beveili
ging'. „Wij hebben serieus gedacht aan een
systeem in de supermarkt, waarbij het pa
piergeld direct naast de kassa in een papier
versnipperaar ging. Een apparaat zou dan
elektronisch registreren hoeveel geld er ver
nietigd was. Dat is met de huidige elektronica
zeer wel mogelijk. Met die gegevens zou je
dan naar de bank kunnen gaan en dan zou
het geld op je rekening gestort worden. Al
leen gaf De Nederlandsche Bank daarvoor
geen toestemming. Geld mag niet met opzet
vernietigd worden."
Wind en Van Hugte stellen
dat tegenwoordig het grootste
risico bij overvallen de geldover
dracht is: het moment dat het
geld vanuit bij voorbeeld de su
permarkt, de winkel of de benzi
nepomp, naar de bank moet
worden gebracht. Grote instel
lingen of detailhandelbedrijven
schakelen daarvoor een geld
transporteur in. „Maar het ge
beurt uit zuinigheidsovcrwegin-
gen nog vaak genoeg dat ie-
D
N K W I
Wat hebben Sinterklaas, schenken en seksuali
teit met elkaar gemeen Ik heb even geaarzeld of
ik die vraag wel aan de orde moest stellen. Ik
hoor sommige lezers al denken: 'met die verrekte
psychologen is zelf iets mis, die zoeken overal
wat en vooral seks achter. Zelfs een onschuldig
kinderfeest kunnen ze niet met rust latenMaar
aan de andere kant: hier sta ik en ik kan niet
anders als ik de diepere psychologische achter
grond van Sinterklaas recht wil doen. Dus ik
waag het er maar op.
Het Sint-Nicolaas-
feest is, hoewel ter
wijl de naam dat
eigenlijk wel suggereert, beslist
niet van christelijke oorsprong.
De oude 'heidense' Germanen
kenden al goden, zoals Wodan,
Donar en Fro, die te paard door
de wolken en over daken reden
terwijl de maan door de bomen
en de wind om hun oren joeg en
ze vergezeld waren van een
zwarte metgezel met een roede
van stro in de hand. Deze goden
waren onder meer vruchtbaar
heidsgoden en feestelijkheden te
hunner ere werden gevierd in de
zogenaamde vruchtbaarheidspe
riode: de periode van ongeveer 6
weken voor de zonnewende
het huidige Kerstmis tot onge
veer twee weken daarna (het
christelijke driekoningen). Tij
dens die feestelijkheden brach
ten de Germanen hun offers om
vruchtbaarheid voor hun lande
rijen maar vooral ook voor hun
vrouwen (of dochters) af te sme
ken. Meestal waren het dieren
die geofferd werden. De diervor
men op oude koekplanken even
als de taai-, speculaas- en suiker-
dieren die ook vandaag de dag
de sinterklaasetalage van de bak
ker sieren, herinneren daar nog
Het feit dat Sint-Nicolaas niet
alleen de vriend of beschermhei
lige van kinderen maar ook van
jonkvrouwen of maagden is,
hangt samen met het gegeven
dat het zijn 'taak' was om deze
laatsten tegen onvruchtbaarheid
te beschermen. Dat komt duide
lijk tot uiting in de talrijke sinter
klaaslegenden die in de loop der
tijd zijn ontstaan. Een voorbeeld
is de beroemde legende van 'De
drie maagdekens'; in Gallicië,
een provincie in Spanje, woont
een arme man met drie bloed
mooie dochters. Om zijn benar
de financiële situatie te verbete
ren denkt hij er over om zijn
dochters te verkopen en hen
daarmee aan een leven van
schande, als slavin of prostituée,
uit te leveren. Maar dan komt
Sint-Nicolaas tussenbeide. Drie
nachten achter elkaar, terwijl de
meisjes slapen, gooit hij goud
stukken door het raam naar bin
nen. De eerste keer om ze uit de
armoede te verlossen, de tweede
keer om ze uit te huwelijken en
de derde keer 'uit naam van de
heilige drie-eenheid'. Op die ma
nier hebben alle drie dochters
een bruidschat en de vader, die
inmiddels ontdekt heeft dat Sint-
Nicolaas de gulle gever is, kan ze
laten trouwen."
De symboliek van het verhaal is
duidelijk. De heilige schenkt de
meisjes, in de vorm van een sym
bool voor het zaad (goudstuk
ken), vruchtbaarheid. En vrucht
baarheid is, of in ieder geval
was, de voornaamste bruids
schat die een meisje mee kan
nemen. Maar het is ook een
bruidsschat die ouders niet kun
nen geven,vandaar de inscha
keling van andere machten,
vroegere heilige, tegenwoordig
vaak medische. Sinterklaas is
dus duidelijk niet alleen een kin
derbeschermer. hij is ook een
promotor van alles dat tot kinde
ren leidt, zoals liefde, verkering
en huwelijk. Vandaar de 'specu-
laasvrijers' en suikerharten. En
vandaar ook de gedichten of
brieven die ontluikende gelief
den via Sinterklaas aan elkaar
plegen te sturen. Wie het over
vruchtbaarheid, bevruchtingen
kinderen heeft, heeft het over
seksualiteit. Vandaar dat in veel
sinterklaaslegenden ook, zij het
vaak verkapt, seks aan de orde
komt. zoals in de volgende, toen
een waardin, bij wie Sint-Nico
laas in Myra zijn intrek had ge
nomen. hoorde dat haar gast tot
bisschop was benoemd, was ze
net bezig haar kind in bad te
doen. De badkuip stond op het
vuur. Als reactie op het bericht
ging ze naar de kerk om de mis
bij te wonen en vergat haar kind
je. Aan het einde van de mis
schoot haar plotseling te binnen
dat het kind met de badkuip en
al nog op het vuur stond en ze
rende in paniek naar huis. Hoe
wel het water had gekookt, bleek
het kind ongedeerd, dankzij de
bescherming van Sint-Nicolaas.
Zo op het eerste gezicht een raar
verhaal, tenzij we de symbolen
ontrafelen. Het is in wezen het
verhaal van schuldgevoel over
'egoïstische'niet rekening met
andere houdende, seksualiteit.
Het kind in het badwater staat
voor het kind in het vruchtwater,
in de baarmoeder. Het gaan naar
de kerk staat voor seksuele ge
meenschap vergelijk de uit
drukking Voor het zingen de kerk
uit zoals een dubieuze omschrij
ving van de coïtus interruptus
nog altijd luidt. De hoogzwange
re moeder heeft seksuele ge
meenschap gehad en is daar zo
in opgegaan dat ze de verant
woordelijkheid voor het kind in
haar buik even helemaal verge
ten was. Daarover heeft ze
schuldgevoel en het is vanwege
dat berouw dat Sint-Nicolaas er
voor zorgt dat er toch een ge
zond kind uit het bad(=vrucht-
water, geboren wordt.
Het wordt zo langzamerhand wel
duidelijk wat Sinterklaas en zijn
knecht dieptepsychologisch nu
eigenlijk voorstellen. Ze zijn sym
bolen voor de twee gezichten van
de menselijke liefde, namelijk
seksualiteit aan de ene kant en
betrokkenheid of verantwoorde
lijkheid aan de andere kant. Het
is niet voor niks dat de attributen
van Zwarte Piet een zak met pe
pemoten en een roede zijn. Het
is ook niet voor niks dat hij on
ooglijk, zwart, klein, angstaanja
gend en ondeugend is: kortom
een rare snoes'haan'. Dat die ra
re snoeshaan 's nachts komt en
zijn snoepgoed door een 'schoor
steenbuis' precies in een ontvan
kelijk 'schoentje' mikt, is nou ook
niet meer zo moeilijk te begrij
pen. Maar die grapjas kun je be
ter niet los laten lopen en daar
om staat hij onder toezicht van
de oudere, ernstige, wijze, gewe
tensvolle Sinterklaas. Als duo ge
ven ze uitdrukking aan het feil
dat liefde en seksualiteit aan de
ene kant plezier, genot, lust (mo
gen) betekenen maar aan de an
dere kant scheppen ze ook ver
antwoordelijkheden en doen een
beroep op ons geweten (of zou
dat althans moeten doen), zowel
ten opzichte van een eventueel
kind als van de partner.
De combinatie van Sint en Piet is
als het ware te zien als een waar
schuwing tegen het gebruiken
van de ander uitsluitend ter be
vrediging van de eigen lusten.
Het geven van een sinterklaasge
schenk. een surprise waarvoor
moeite is gedaan, heeft daarom
terecht voor de ontvanger vaak
de diepere emotionele betekenis
van: ik geef om jou. Sinterklaas is
daarom niet op de eerste plaats
een kinder- maar vooral een rela
tiefeest. Dat hoop ik althans voor
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
