7
De fruitautomaat
als volksgevaar
rZATERDAG 28 NOVEMBER 1992
ZATERDAGS
Bijna uitgeroepen tot Volksgevaar
Nummer Een: de fruitautomaat.
Draaiende rollen met vrolijk verlichte
besjes en peren dreigen de samenleving
te ontwrichten. Het aantal verslaafden
is in vijfjaar vertienvoudigd, de
exploitatie niet zelden in handen van
louche lieden en ingrijpen derhalve
onontkoombaar. Dat gebeurde vorige
week. Het ministerie van economische
zaken kondigde een verbod af voor
'verslavende kansspelautomaten',
terwijl de Vereniging van Nederlandse
Gemeenten bekendmaakte dat in bijna
de helft van de gemeenten
gokverslaafden grote problemen
veroorzaken.
De producent van de omstreden, maar
in zakelijk opzicht zeer succesvolle
machines, keek in machteloze woede
toe. „Wat onze branche te verwijten is,
is dat we het publicitair niet goed
aanpakken. Maar we moeten niet
vergeten dat de gokverslaving ook
toeneemt doordat er steeds meer
aandacht voor komt.
MAARTEN PEN NEW AARD
Bijbelse symbolen, dat zijn het in
feite. Sinaasappels, citroenen,
meloenen, druiven ze zijn toch
allemaal nauw verwant aan de appel, die
Adam en Eva indertijd in het ongeluk stortte.
„Dat waren ook de eerste gokkers: wat zou er
gebeuren als ze van de appel snoepten",
grapt Eelco van der Wal. De directeur van
Rouvoet Electronics in Den Bosch kan nog
lachen, ook al maakt de producent van kans
spelapparaten zware tijden door.
Van der Wal toont de afdeling 'research
and development'. Hier zijn kiene jongens
aan het werk. Ze staren peinzend naar hun
beeldschermen, die gekoppeld zijn aan een
paar gokautomaten. Een paar zakken met
rijksdaalders liggen op tafel. Nieuwe concep
ten voor'nieuwe fruitautomaten worden hier
bedacht en uitgeprobeerd. „Je moet wel een
beetje psychologisch inzicht hebben", be
aamt manager Jan Duijnhouwer, „je moet je
kunnen verplaatsen in de speler."
Bij Rouvoet zijn ze daar de afgelopen jaren
bijzonder goed in geslaagd. Het bedrijf is on
derdeel van het tweehonderd werknemers
tellende concern Errel Groep, dat zich verder
onder meer bezighoudt met de exploitatie
van speelhallen. Rouvoet produceert jaarlijks
drieduizend gokautomaten voor binnen- en
buitenland. Het is het enige Nederlandse be
drijf dat zelf kanspelautomaten ontwerpt en
fabriceert. Onbetwist succesnummer is de
'Random Runner'. Deze gokkast is uitgeroe
pen tot hèt symbool van alles wat slecht en
verderflijk is, wegens het hoge verslavings-
De aanval op de fruitmachine is frontaal
ingezet. Twee weken geleden maakte het mi
nisterie van economische zaken bekend sterk
verslavende gokautomaten te gaan verbie
den. Bovendien publiceerde de Vereniging
van Nederlandse Gemeenten (VNG) een rap
port met schokkende cijfers over 'probleem
gokkers': in 43 procent van alle gemeenten
veroorzaakt een stijgend aantal gokverslaaf
den aanzienlijke problemen. De politiek
koerst af op een harde lijn. Weg met de fruit
automaat uit de snackbar of sportkantine,
anders zijn de gevolgen voor de samenleving
straks helemaal niet meer te overzien.
Onweerstaanbaar
Wie een kijkje neemt in een willekeurige gok-
hal zal snel tot de conclusie komen dat hier
sprake is van de spreekwoordelijke gouden
handel. Een orgie van vrolijke lichtjes en ge
luiden maakt de fruitautomaten onweer
staanbaar, vooral bij jonge mannen. Tiental
len rijksdaalders worden ingezet, in de hoop
de 'jackpot' van 50 in de wacht te slepen.
Maar de machines, voorzien van fantasievol
le namen als 'Stars en Sevens', 'Casino Run
ner', 'Tu^bo Reel' of 'Lucky Seven', staan niet
alleen in speelhallen. Ook in de snackbar om
de hoek en de kantine van de voetbalclub
lonken ze met succes naar klandizie. En juist
De fruitautomaat. Voor (te) veel mensen een onweerstaanbaar apparaat
Politiek koerst af op
een harde lijn
daar richten ze hun schade aan: jonge men
sen blijken niet in staat de verleiding te weer
staan geld in de machines te gooien.
Even een paar cijfers: in Nederland staan vol
gens de Vereniging van Nederlandse Ge
meenten 52.700 fruitautomaten. In 1991 wa
ren die goed voor een omzet van een slordige
1,5 miljard. Zo'n 7,5 miljoen Nederlanders
spelen wel eens op een fruitautomaat en één
procent (75.000 mensen) is verslaafd. Het
aantal bij de Consultatiebureaus voor Alco
hol en Drugs (CAD's) geregistreerde gokver
slaafden, dat om hulp vraagt, bedraagt nu
zo'n vierduizend. Dat is tienmaal zoveel als
vijf jaar geleden.
De hulpverlening aan probleemgokkers werd
in 1986 in gang gezet. Niet toevallig hetzelfde
jaar als waarin de Wet op de Kansspelen het
licht zag. Die wet vulde een lacune aan, want
tot dan werden fruitautomaten gedoogd. Of
ficieel mocht er geen geld op uitgekeerd wor
den, maar iedereen wist dat de snackbarhou
der voor tweehonderd bijeengespeelde pun
ten vijftig gulden contant uitbetaalde.
Voorwaarden
De Wet op de Kanspelen schreef voor dat de
speler voortaan zelf moest kunnen bepalen
wanneer hij zijn punten in harde munt wilde
omzetten. In de praktijk leidde dat er toe dat
de meeste spelers hun eventueel gewonnen
muntjes weer net zo snel in de fruitautomaat
gooiden. De wet stelde nog een aantal andere
voorwaarden:
De inzet per spel mag niet hoger zijn dan
een kwartje.
Elke omwenteling van de fruitrollen
moet minimaal drie seconden duren.
De maximale prijs per spel mag twee
honderd punten (30 gulden) zijn.
Gemiddeld moet minimaal zestig pro
cent van de inzet als prijs worden uitge
keerd.
Gemiddeld mag het uurverlies niet hoger
zijn dan 50 gulden.
Het probleem zit 'm in de laatste twee voor
waarden en dan vooral in het woordje 'ge
middeld'. De wet geeft geen tijdsduur aan,
waarover dat gemiddelde moet worden bere
kend. Slimme ontwerpers van gokkasten
maakten gebruik van die ruimte en bedach
ten de zogenaamde 'piekautomaten'. Die ke
ren niet regelmatig kleine prijsjes uit, maar
enkele keren een heel grote, van honderden
guldens. Het gemiddelde berekenen ze over
een periode van honderd uur. Juist deze kas
ten, waaronder de Random Runner van Rou
voet, zijn razend populair geworden.
„In 1989 hebben wij die machine op de
markt gebracht. Het eerste half jaar leek het
een flop te worden. Maar opeens sloeg-ie
enorm aan", vertelt Van der Wal, niet zonder
enige beroepstrots. Nu staan in snackbars,
clubhuizen, kroegen en speelautomatenhal-
len 7700 Random Runners opgesteld, op een
door Van der Wal gehanteerd totaal van
70.000 gokautomaten. „We hebben met één
machine dus een marktaandeel van meer
dan tien procent, terwijl de rest van de koek
wordt verdeeld tussen tientallen verschillen
de apparaten. Het is dus logisch dat de naam
Random Runner vaak valt het is de be
kendste van Nederland."
Imago
Van der Wal erkent het gegeven dat fruitau
tomaten en gokhallen kampen met een
slecht imago. „Wij worden altijd beschouwd
als semi-crimineel. Dat is niet terecht, zeker
niet voor ons bedrijf. Al onze medewerkers,
ook de mensen in de produktie, hebben cur
sussen gevolgd bij het Jellinek-centrum. Ver
voor Holland Casino op dat idee kwam. Wij
willen gewoon een beetje roomser zijn dan
de paus, om wat te doen aan dat slechte
beeld. Onze medewerkers weten waarover ze
praten als ze worden aangesproken over gok
verslaving. Want op verjaardagsfeestjes of bij
de bakker krijgen ze toch tehoren: 'O, jij bent
nieuwe gokverslaafden aan het kweken
En daar valt wel wat op af te dingen, vindt
Van der Wal. „Tachtig tot negentig procent
van de mensen die wel eens op een kansspel
automaat spelen, heeft geen enkel probleem.
Volgens onderzoek is van de restgroep één
procent verslaafd en zijn de overigen een risi
cogroep. Maar die gokverslaafden zijn niet
allemaal te wijten aan onze automaten, na
tuurlijk. Kijk, in de Holland Casino's staan
duizend fruitautomaten, die met een veel ho
gere inzet spelen. Maar de casino's spelen
het heel slim, die besteden miljoenen gul
dens aan public-relations. En dat kun je ons
als branche verwijten: wij hebben het publi
citair niet goed aangepakt." Inmiddels is een
erkend reclamebureau in de arm genomen
om dat manco te herstellen.
Ook de recente golf van publiciteit, naar aan
leiding van de bekendmaking dat bepaalde
automaten op termijn verboden zullen wor
den, had volgens Van der Wal wel wat beter
gekund. „We hebben het als Vereniging Au
tomatenhandel Nederland (VAN) nota bene
zelf afgesproken met het ministerie en het
Nederlands Meet Instituut, dat de gokauto
maten keurt en controleert. Het was absoluut
geen verrassing, het is netjes samen gere
geld."
Leerperiode
Sinds de invoering van de Wet op de Kans
spelen heeft Rouvoet nauw samengewerkt
met het Nederlands Meet Instituut, het voor
malige IJkwezen. „Alle veranderingen, zowel
in de wetgeving als in de speelautomaten,
hebben we steeds met elkaar besproken", al
dus Van der WaL „Nu hebben we afgespro
ken dat bepaalde dingen veranderd moeten
worden. Ik zie de afgelopen zes jaar dan ook
als een leerperiode." Dat was dan wel een
FOTO'S UNITED PHOTOS DE BOER NILS VAN HOUTS
leerperiode waar heel veel maatschappelijk
lesgeld aan is besteed, vindt Jos Debreczeny.
Het GPV-raadslid uit Dantumadeel ageert al
jaren tegen de alom aanwezige gokappara
ten. „Uit allerlei onderzoeken is duidelijk ge
bleken dat er een verband is tussen gokver
slaving en criminaliteit. Die dingen moeten
gewoon geweerd worden uit voor iedereen
toegankelijke zaken als de snackbar. Ik heb
zelf wel jongetjes van dertien, veertien jaar in
tien minuten 25 gulden zien verspelen, ter
wijl ze op hun zak patat wachtten."
Dantumadeel is een van de gemeenten
waar een overeenkomst is gesloten met de
ondernemers, die gokautomaten in hun be
drijf hebben staan. Debreczeny heeft daar
lang voor geijverd, maar een jaar na de in
werkingtreding van het convenant is hij som
ber gestemd. .Afspraken worden niet nage
komen, folders over gokverslaving liggen
vaak niet bij de automaten. Stickers met
waarschuwingen zijn er niet op geplakt. Zo
blijft het dweilen met de kraan open."
'Hypocriet'
Het raadslid is blij met het verbod op versla
vende gokkasten. „Maar ik vrees dat de fabri
kanten inventief genoeg zijn om daar weer
wat op te verzinnen." Debreczeny stipt ook
de tweeslachtige houding van de rijksover
heid aan. Jarenlang zijn rapporten over de
kwalijke gevolgen van gokkasten weggewuifd
en nu komt men opeens in actie. „Maar in
dezelfde week keurt de Tweede Kamer de in
voering van krasloten goed. terwijl daar voor
gewaarschuwd is dat die ook zeer verslavend
kunnen zijn. Er komt misschien een waar
schuwing op, net als op sigaretten. Dat is
toch wel een beetje hypocriet. Maar ja. er
wordt veel geld aan verdiend."
Steeds meer gemeenten willen het aantal
gokautomaten echter terugdringen. De af/et
van de apparaten staat hier dan ook onder
druk. aldus Van der Wal. Maar het buitenland
lonkt. Immers: de homo ludens, de spelende
mens. is universeel. Vooral Oost-Europa
blijkt een groeimarkt voor de gokkasten.
Rouvoet heeft inmiddels acht dochterbedrij
ven opgericht, in onder meer Rusland. Tsje-
choslowakije en Kroatië. Van de jaarlijk s m
Den Bosch geproduceerde drieduizend ma
chines wordt nu al tweederde geëxporteerd.
„Laatst was ik in een Oosteuropees land op
de markt. Daar verdrongen de mensen zich
om een vrachtwagen waar allemaal kansspel
automaten in stonden. En verderop waren ze
balletje-balletje aan het spelen." In In t
mooie is: van cursussen voor gokverslaafden
hebben ze daar nog niet gehoord. „We moe
ten niet vergeten dat hier enorm veel aan
dacht bestaat voor de negatieve aspecten van
het kansspel", zegt Van der Wal. „Het zou
best zo kunnen zijn dat daardoor steeds
meer gokverslaafden worden geregistreerd.
Over een paar jaar is onze Random Runner
misschien verboden. Maar ik durf te wedden
dat de gokverslaving dan niet is opgelost."