Luitjens kan beginnen met
uitzitten gevangenisstraf
Miljoenen kinderen leven op straat
Blinde sjeik Abbul-Rahman ziet Mubaraks einde
Feiten &Meningen
ZATERDAG 28 NOVEMBER 1992
Zodra de oorlogsdelin
quent Jakob Luitjens voet
zet op Nederlandse bodem
zal een aanvang worden
gemaakt met de tenuit
voerlegging van de levens
lange gevangenisstraf die
in 1948 tegen hem is uitge
sproken. Van voorlopige
hechtenis of een nieuw
proces is geen sprake: er
bestaat een onherroepelijk
vonnis.
AMSTERDAM CUS SCHREUDERS
JURIDISCH MEDEWERKER
Als gevangene kan Luitjens ver
volgens in persoon verschijnen
voor de rechtbank in Assen
waar namens hem een zogehe
ten verzet-procedure tegen zijn
veroordeling is aangespannen.
1 langende deze procedure komt
hij echter niet op vrije voeten,
maar moet hij beginnen met
het uitzitten van de straf die
hem is opgelegd wegens sa
menwerking met de Duitse be
zetter en de arrestatie van ver
zetsmensen en joden.
Geen uitlevering
Voor Nederland maakt het geen
enkel verschil dat Luitjens niet
door Canada, waar hij sinds
1971 woonde, is uitgeleverd als
oorlogsmisdadiger, maar is uit
gezet als ongewenste vreemde
ling. Het onderscheid tussen
uitleveringen uitzetting betreft
alleen maar het Canadese recht.
Voor de Nederlandse justitie
doet dit niet meer terzake op
het moment dat hij voet op Ne-
derlande bodem heeft gezet.
Canada is dan in ieder geval
verlost van een slepend en on
verkwikkelijk juridisch pro
bleem. Sinds bekend was dat de
oorlogsmisdadiger zich in dat
land bevond, heeft Nederland
geprobeerd hem uitgeleverd te
krijgen. Voor 1991 was uitleve
ring echter onmogelijk omdat
het delict waarvoor Luitjens in
1948 bij verstek is veroordeeld -
hulpverlening aan de vijand -
a
Jakob Luitjens.
niet was opgenomen in het Ca
nadees-Nederlandseuitleve
ringsverdrag.
In 1991 kwam, mede met het
oog op deze zaak, een nieuw
verdrag tussen de twee landen
tot stand waarin de door
Luitjens gepleegde oorlogsmis
drijven wel worden genoemd
als grond voor uitlevering. Ver
volgens ontnam Canada hem
het staatsburgerschap, dat hij
valselijk had verworven door te
liegen over zijn oorlogsverleden.
Maar ook toen kon hij nog niet
aan Nederland worden overge
dragen: tot voor het Canadese
hooggerechtshof heeft Luitjens
gevochten tegen de intrekking
van zijn staatsburgerschap. In
september jongstleden waren al
zijn beroepsmogelijkheden uit-
foto archief
geput en was de mogelijkheid
geschapen om Luitjens als sta
tenloze uit Canada uit te wijzen.
Daarmee stond echter nog niet
vast dat hij naar Nederland zou
worden gestuurd.
Verzet-procedure
Inmiddels spande de advocaat
van Luitjens bij de rechtbank in
Assen een verzet-procedure aan
die sinds mei van dit jaar loopt.
De behandeling is telkenmale
uitgesteld in de verwachting dat
de veroordeelde zelf op de zit
ting zou kunnen verschijnen.
De wet laat de mogelijkheid van
verzet toe als iemand bij verstek
(in zijn afwezigheid) is veroor
deeld en er geen hoger beroep
meer mogelijk is. Normaal ge
sproken moet een verdachte die
bij verstek veroordeeld is bin
nen veertien dagen verzet aan
tekenen om een nieuwe behan
deling te krijgen. Als de betrok
kene echter niet in persoon is
gedagvaard, behoudt hij het
rechtsmiddel van verzet, omdat
hij kan volhouden stomweg niet
geweten te hebben dat er een
strafzaak tegen hem liep.
Luitjens, die al was gevlucht
toen hij in 1948 werd veroor
deeld, beweert nu dat hem niets
van zijn berechting bekend was.
Als de rechtbank dit gelooft, zou
hij opnieuw berecht moeten
worden. Dat is echter niet mo
gelijk omdat de door hem ge
pleegde misdaden inmiddels
zijn verjaard. Hij zou dan dus
de dans ontspringen.
Het Openbaar Ministerie in As
sen heeft de taak aan te tonen
dat Luitjens al geruime tijd van
zijn berechting en veroordeling
op de hoogte is geweest. Het
beschikt daartoe over tal van
documenten, die afdoende be
wijzen dat het verzet zinloos is.
Geen verjaring
In dat geval staat Luitjens geen
enkel rechtsmiddel meer ter be
schikking. Want de delicten
waarvoor hij na de oorlog is ver
oordeeld zijn dan wel verjaard,
maar de opgelegde straf kan on
mogelijk verjaren.
Levenslange gevangenisstraf en
de doodstraf verjaren niet. Dat
is volkomen logisch, want bij
deze straffen zou elke verja
ringstermijn bij voorbaat een
premie stellen op pogingen om
zich aan de tenuitvoerlegging te
onttrekken.
Luitjens heeft, kortom, in Ne
derland geen kans zijn straf te
ontlopen.
Het enige dat hij - net als elke
veroordeelde - dan nog kan
doen is een gratieverzoek bij de
koningin indienen. Daarover
beslist de minister van justitie.
Maar na alle moeite die Neder
land zich heeft getroost om de
oorlogsmisdadiger in handen te
krijgen, is een snelle gratieverle
ning uiterst onwaarschijnlijk.
Miljoenen Afrikaanse kinderen worden aan hun lot overgelaten en zijn gedwongen op straat hun kostje op te scharrelen. fo
Conferentie over Afrikaanse zwetfkinderen
CORRESPONDENT
Een meisje van vijf met een baby van een
half jaar op haar rug gebonden, loopt zo
hard ze kan achter de Europeaan aan. Ze
trekt aan zijn broek en houdt haar hand op:
„Geef me een geld alsjeblieft, ik heb honger.
De baby heeft honger, alsjeblieft." De man
beent onverschrokken door. Lotgenootjes
van het meisje proberen intussen bij de ver
keerslichten automobilisten wat geld uit de
zak te praten.
In heel Afrika leven miljoenen van deze kin
deren. En het is vooral hun lot dat deze
week centraal staat op een speciale confe
rentie voor het Afrikaanse kind in de Se
negalese hoofdstad Dakar. De cijfers geven
deskundigen en staatshoofden genoeg stof
tot nadenken. Van de 40.000 kinderen die
iedere dag over de hele wereld sterven,
komt eenderde uit Afrika. Meer dan 30 mil
joen Afrikaanse kinderen zijn ondervoed en
zeker 15 procent van alle AIDS-gevallen in
Afrika zijn kinderen.
De conferentie, belegd door de Organisatie
van Afrikaanse Eenheid (OAE) en een voort
zetting van de grote VN-conferentie in New
York in 1991, moet zich uitspreken over een
ambitieus actieplan om het lot van al die
miljoenen onfortuinlijke Afrikaantjes te ver
beteren. Het plan stelt onder meer voor de
dialoog te verbeteren tussen Afrika, haar
donoren en de internationale gemeen
schap. Donoren moeten worden gevonden
voor het financieel steunen van nationale
actieplannen. Bij Afrikaanse regeringen
moet erop worden aangedrongen meer geld
beschikbaar te stellen voor speciale kinder
en vrouwenprogramma's.
Volgens de OAE en het VN-kinderfonds
Unicef is gedurende de komende jaren ie
der jaar 16 miljard gulden nodig om het le
ven van de kinderen op het continent
enigszins te verbeteren en hen een aantrek
kelijker toekomst te geven.
Maar zullen Afrikaanse leiders zich niet
weer in allerlei bochten wringen om onder
hun verplichtingen uit te komen? Die kans
is erg groot, meent de Kenyaanse journalist
Otula Owuor. Hij doet daarom een drin
gend beroep op de OAE zijn lakse houding
met betrekking tot Afrikaanse problemen te
laten varen. „De OAE moet Afrikaanse lei
ders direct verantwoordelijk stellen voor het
in gevaar brengen van de toekomst van
Afrika's jeugd. Want als de Afrikaanse lei
ders het welzijn van kinderen niet serieus
nemen, dan stellen hun beloftes voor het
opbouwen van een sterke natie absoluut
niets voor."
STANDPLAATS TEL AVIV
NEW YORK ROBERT FtSK
THE INDEPENDENT
Met zijn rood-met-witte tul
band op en in zijn zwarte ge
waad, zijn blinde ogen gericht
op de kale muur voor hem, zit
sjeik Omar Abdul-Rahman op
de vloer van de As-Salaam-mos-
kee. Het spitsverkeer dendert
over de Kennedy Boulevard in
de richting van Manhattan.
President Mubarak moet het
zelfde lot ondergaan als presi
dent Sadat, beweert hij stellig.
Buitenlandse toeristen moeten
wegblijven uit Egypte. „Zij ver
spreiden corruptie en onwettige
seksuele activiteiten, brengen in
ons hele land ziekten en AIDS
over en proberen de islami
tische waarden te vernietigen."
Hier spreekt de autentieke stem
van Egypte's islamitische revo
lutie vanuit hartje New York. Elk
woord van hem wordt inge
dronken door de jonge Egypte-
naren aan zijn voeten.
De laatste keer dat ik de 54-jari-
ge sjeik wetenschapper aan
de al-Azhar Universiteit van
Cairo en docent theologie aan
de Assiut Universiteit zag, zat
hij achter tralies in een rechts
zaal in Cairo naast luitenant
Khaled el-lslambouly en de rest
van de moordenaars van Anwar
Sadat, beschuldigd van het aan
zetten tot de moord op de
Egyptische president. Nu zat hij
op de vloer van de geïmprovi
seerde moskee in een groezelig
appartement in New York in
gericht met behulp van kleden
en een bruine houten preek
stoel terwijl een jonge man
„Allahu Akhbar" (God is de
grootste) uit het geopende raam
dreint in de richting van Mekka
en de Lincoln Expressway.
Was het waar, vroeg ik hem, dat
hij een fatwahad uitgevaardigd
om Sadat te vermoorden? De
blinde ogen dwaalden door de
kamer, de grote, expressieve
handen speelden met de knop
van een cassetterecorder. „Voor
zijn executie was geen fatwa no
dig", antwoordde hij. „Sadats
misdaden en zijn duivelse ge
drag zorgden voor meer dan ge
noeg redenen voor zijn lot dan
wat voor fatwa dan ook. De is
lam zal overwinnen in Egypte.
De toekomst van Egypte zal lig
Een lid van de Egyptische veiligheidspolitie ondervraagt een islamitische inwoner van Sanabu, een stadje op 340 kilometer ten zuiden van Cairo.
gen in de handen van de isla
mieten, die de macht zullen
overnemen van de agressors die
nu de regering vormen. De re
gering (van Hosni Mubarak) is
tegen de islam en onderdrukt
godsdienst. Wij zullen ervoor
zorgen dat onze godsdienst
overwint."
Spreekbuis
Sjeik Abdul-Rahman weet dat
hij als spirituele spreekbuis veel
macht heeft in Egypte. Bandop
namen van zijn preken, waarin
hij tekeer gaat tegen de regering
van Mubarak en oproept tot het
ïnstellcn van een sharia-rege
ring in Cairo, worden vanuit
zijn zelfgekozen ballingschap
Egypte binnengesmokkeld. Zijn
stem is de enige van de Egypti
sche fundamentalisten die in
het openbaar kan worden ge
hoord, ook al is het dan vanuit
een stad die door de islamieten
eerder zal worden versmaad als
zijnde duivels dan als een inspi
ratie voor de islam.
De Amerikaanse autoriteiten
hebben nooit commentaar ge
geven op zijn aanwezigheid,
hoewel sjeik Abdul-Rahman
heel goed weet waarom hij hier
is. „Thuis in Egypte werd ik al
tijd in de gevangenis gegooid
zegt hij. „Ik werd in mijn eigen
huis onder huisarrest gesteld. Ik
kon niet vrij in en uit lopen.
Zelfs als ik weg kon, werd ik
overal gevolgd. Hier kan ik
doorgaan met het preken voor
Allah." Maar zat er niet een ze
kere ironie in het feit dat hij
voor zijn missie uitgerekend
New York heeft gekozen de
culturele hoofdstad van het
land dat de regering van Mu
barak steunt en beschermt?
„Ik ben hier zodat ik mijn werk
in dienst van het volk en Allah
kan voortzetten. Ik ben in Enge
land geweest en ook in Dene
marken, Zweden, Zwitserland.
Ik kwam alleen maar tijdelijk
naar de Verenigde Staten, niet
om er te blijven. Ja, Amerika zit
achter al die on-islamitische re
geringen en probeert ze sterk te
houden en wil ze helpen de isla
mitische bewegingen te ver
slaan. Amerika is bijvoorbeeld
tegen de islamitische regering
in Sudan en tegen het Islami
tische Reddingsfront in Algerije.
Amerika heeft de Egyptische re
gering geholpen de islamieten
te onderdrukken, ze te doden
en gevangen te zetten..."
Zegen van Allah
Er bestaat geen twijfel over de
macht die de sjeik heeft over de
Egyptische en Yemenitische ge
lovigen die naar hem komen
luisteren. Een plechtige, naden
kende figuur. Zijn blindheid
roept zowel medelijden als res
pect op bij de bewonderaars,
die hem over de vloer van de
moskee leiden. Zijn rechteroog
is groot, maar heeft geen pupil,
zijn linkeroogkas is leeg. „Toen
ik een kind was vertelden mijn
ouders mij dat ik blind werd
toen ik tien maanden oud was",
zegt hij op een gegeven mo
ment. „Voor mij was het een ze
gen van Allah. Het was een test
van God en ik weet dat God
me zal belonen."
Onnodig te zeggen dat presi
dent Mubarak niet op dergelijke
beloningen hoeft te rekenen.
Toen ik hem vroeg of hij wilde
dat de Egyptische president op
dezelfde manier aan zijn einde
zou komen als Sadat, keek de
sjeik op en schreeuwde hij zijn
antwoord bijna uit. „Ja! de
Egyptische regering onderdrukt
het hele Egyptische volk. Het
volk verkeert in pijn. Duizenden
van onze mensen zijn in de ge
vangenis gegooid en worden
nog steeds vastgehouden, on
danks uitspraken van de recht
banken om ze vrij te laten. De
Egyptische regering heeft geen
respect voor het recht. Zij wil al
leen maar autoriteit voor zich
zelfniet voor de islam. Vrij
heid van meningsuiting en vrij
heid van informatie zijn in
Egypte verboden. Maar wij zeg
gen wat we denken en het volk
kent de waarheid. Zij zijn tegen
corruptie. Zij zullen daartegen
in opstand komen zij zullen
vechten voor hun vrijheid."
Toeristen
Maar hoe zit het dan met de
aanvallen op toeristen in Egyp
te? Maakten die ook deel uit van
de sjeiks 'strijd voor vrijheid'?
Toeristen verspreiden corruptie
met ziekten en een lage seksue
le moraal, antwoordt hij. „Wij
hebben geen toeristen nodig die
naar Egypte komen zodat men
sen winsten kunnen maken
winsten die onwettig zijn en
door de islam verboden. De toe
risten zouden weg moeten blij
ven van ons land. Zij moeten
ons toestaan onze morele waar
den te behouden."
Het lijkt een beetje onbehou
wen om de sjeik te vragen of het
waar is zoals het gerucht in
Egypte de ronde doet dat hij
getrouwd is met een Engelse
vrouw. Maar het was een vraag
die, opmerkelijk genoeg, veel
vrolijkheid uitlokte onder zijn
volgelingen. „Ik heb twee Egyp
tische vrouwen, die nu in Egyp
te zijn dat verhaal klopt
niet", antwoordde hij. „Maar als
ik de kans kreeg een Engelse
vrouw te trouwen, zou ik die
grijpen."
VERTALING. LUUTJE NIEMANDSVERDRIET
Teloorgang van een ideaal
Langer dan een jaar had ik me
er niet vertoond, maar in de ki-
buts aan de rand van de Negev-
woestijn leek niets veranderd.
De gazons lagen er gladgescho
ren bij, de jeugd vermaakte zich
in het zwembad en op de ter
rassen voor de lage huisjes za
ten de ouderen aan de koffie.
Een gewone zaterdag. Het enige
verschil met vroeger was dat ik
mijn auto gemakkelijk kwijt
kon.
„Sinds een half jaar laten we be
zoekers voor hun maaltijden
betalen en nu is het op shabbat
een stuk rustiger", legt kibuts-
veteraan Ruben grijnzend uit.
Zijn verre neven en nichten, die
bijna ieder weekeinde op kos
ten van de kibuts hun magen
kwamen volproppen, blijven nu
in Tel Aviv. „Zelf betalen we nu
ook", vervolgt Ruben. „Ons zak
geld is verhoogd en nu kunnen
we zelf kiezen tussen eten in de
gemeenschappelijke eetzaal of
thuis."
Bijdragen naar vermogen, ont
vangen naar behoefte. Dat is al
tijd de kern geweest van de ki-
buts-ideologie. De leden lever
den arbeid in landbouw en in
dustrie. En in ruil daarvoor ont
vingen ze sociale zekerheid van
de wieg tot het graf. een of twee
kamers om in te wonen, korte
khaki-broeken en blauwe werk
kielen zolang de voorraad strek
te, kinderopvang, een overvloed
aan culturele en politieke lezin
gen en dagelijks drie maaltij
den.
Toen Ruben en zijn vrouw
Tsipora jong waren, stond er
een portret van Jozef Stalin op
hun dressoir. Op. die plaats staat
nu de kleurentelevisie. Dat toe
stel mocht er komen na een
lange discussie over de vraag of
privé-vermaak de leden niet
zou weghouden van vergade
ringen en andere collectieve ac
tiviteiten. Toen ze de wereld in
huis hadden gehaald, waagden
de kibutsleden een nieuwe stap
op het hellend vlak van de indi
vidualisering: de opheffing van
de kinderslaapzaal. De kinderen
zijn nu 's nachts thuis.
Dat was vlak voor de grote eco
nomisch klap in de tweede helft
van de jaren tachtig. De kibuts-
beweging had te gretig geïnves
teerd en de zondeval com
pleet zelfs gespeculeerd op
de effectenbeurs. In combinatie
met hyperinflatie zorgde dat
voor het bankroet van vele ki-
butsim. Overheidssteun alleen
was niet voldoende en dus
moest er drastisch worden be
zuinigd.
In Rubens kibuts heeft het pro
fijtbeginsel zijn intrede gedaan.
Hij moet nu betalen als hij in de
eetzaal wil eten of een paar sok
ken nodig heeft. In een naburi
ge kibuts is de weg naar het ka
pitalisme zelfs geplaveid met
plastic. Alle leden hebben er
een creditcard, zodat ze, net als
andere Israëliërs, met hun
handtekeningen kunnen beta
len. Het collectief voldoet de re
keningen van het creditcard-be
drijf, met een vastgesteld maxi
mum per lid.
Wat niet uit kon blijven, ge
beurde uiteindelijk vorige
maand. Ein Zivan, een noodlij
dende kibuts op de Golan-
hoogte, doorbrak het ultieme
taboe door radicaal af te reke
nen met het principe van belo
ning naar behoefte. Wie een sa
laris ontvangt voor een baan
buiten de kibuts, mag dat hou
den en wie binnen het collectief
werkt, verdient voortaan even
veel als een gewone werknemer.
Daar staat tegenover dat de le
den nu de yolle mep betalen
voor alle diensten, met inbegrip
van onderwijs en kinderopvang.
Maar mag Ein Zivan zich nu
nog een kibuts noemen? De
Verenigde Kibutsbeweging
vindt van niet en de discussie
over al of niet uitstoten komt al
aardig op temperatuur. Rubens
wereld dreigt in te storten. Een
televisietoestel in de kamer, de
kinderen thuis en het profijtbe
ginsel, daar kon hij nog schoor
voetend mee akkoord gaan.
Maar het ene kibutslid een dik
kere portemonnee dan het an
dere? Zijn gezicht vertrekt en
zijn boze ogen richten zich op
het dressoir, waarvan hij Stalin
veertig jaar geleden heeft ver
bannen.
AD BLOEMENDAAL CORRESPONDENT
