Fianna Fail zoekt partner
Feiten &Meningen
Noren bang voor visverkoop
Canada bewijst met uitwijzing
Luitjens niemand een dienst
Geen berging
Huskies moeten weg
van ijs Antarctica
WOENSDAG 25 NOVEMBER 1992
Ierse premier Reynolds heeft uitstraling van een dood schaap
Geen politieke partij in West-Europa heeft zo vaak de
premier mogen leveren als de Fianna Féil in Ierland.
Sinds Famon de Valera in maart 1932 regeringsleider
werd, was de partij nauwelijks meer uit het regerings
pluche weg te branden. Toch dreigt dit vandaag te gaan
gebeuren. Alle opiniepeilingen wijzen op een historische
nederlaag voor de partij van premier Albert Reynolds.
Hoewel Reynolds misschien wel Brittannië dat de Ieren onaf-
de meest impopulaire Fianna hankelijkheid gaf (maar de
LONDEN CEES V
CORRESPONDENT
Fail-leider uit de Ierse geschie
denis is, zal zijn partij deze
week ondanks verlies toch als
grootste van het slagveld ko
men. De vraag is alleen: hoe
groot?
De Ierse politiek is van oudsher
een strijd tussen de Fianna Fail
eerlijkheid' van politici. Slechts en de Fine Gael, de twee partij-
Bij de verkiezingen
se parlement, de Dafl, gaat het
vooral om economische zaken
zoals het werkloosheidscijfer
van 20 procent, de hoge ren
testand en de wankele positie
van het Ierse punt dat het afge
lopen weekeinde op het nipper
tje aan devaluatie ontkwam
maar nog steeds onder zware
druk staat.
Reynolds zocht een oplossing
voor de problemen in een ster
ke regering bestaande uit één
partij. Toen hij in februari van
dit jaar na inteme partijstrubbe
lingen Charles Haughey opvolg
de als partijleider en premier,
maakte hij er geen geheim van
weinig te zien in de al sinds
1989 bestaande coalitie met de
Progressive Democrats. „Een ar
rangement van voorbijgaande
aard"' zo noemde hij de samen
werking.
Het is dan ook niet verwonder
lijk dat het niet erg boterde tus
sen Reynolds en PD-leider Des
O' Malley wiens partij met haar
zes zetels de Fianna Fóil (77 ze
tels) aan de broodnodige stem
men in de 166 zetels tellende
Dafl moest helpen. Begin no
vember barstte de bom.
Reynolds beschuldigde O'Mal-
ley van „roekeloos, onverant
woordelijk en oneerlijk" gedrag
bij zijn getuigeverklaring tegen
over een tribunaal dat onder
zoek doet naar fraude bij de ex
port van Iers rundvlees. De eis
van O'Malley dat hij deze be
schuldiging zou intrekken, leg
de Reynolds naast zich neer en
daarmee was het lot van het ka
binet bezegeld.
Fout
Hoewel de rundvlees-affaire
voor de meeste Ieren tamelijk
ondoorgrondelijk is, voelen ve
len aan hun water dat Reynolds
fout zit. Blijkens een opiniepei
ling hecht 81 procent van de
kiezers groot belang aan de
31 procent van de ondervraag
den meende dat Reynolds ove
het Ier- deze karaktereigenschap be
schikt.
Noordieren aan Londen kluis
terde).
De Fine Gael ontstond uit een
aantal groeperingen die volgens
de historicus Joe Lee 'niet intel
ligent genoeg waren om fascis
tisch te kunnen zijn'. Deze
groeperingen waren voorstan
der van het omstreden verdrag.
Verschillen
i die in de jaren '20 uit de
van de Ierse burgeroorlog vi
zen. De Fianna Féfl was destijds Maar dezer dagen zijn de
tegen het verdrag met Groot-
EVER"
k V>i\LUNG
moweb,
EVteV CRILp
CHILD
schillen wat minder duidelijk.
Beide partijen zijn rechts, pro-
EG en voorstanders van een
markteconomie. Toen Fianna
Féil-premier Sean Lemass ooit
werd gevraagd wat het verschil
was tussen zijn partij en Fine
Gael, sprak hij: „Het verschil is
dat wij in de regering zitten en
zij niet."
Decennialang werd het gezicht
van Fianna Fail meer bepaald
door het charisma van haar lei
ders dan door haar beleid. Er
was binnen de partij zelfs spra
ke van dynastie-vorming. De
dochter van Sean Lemass, bij
voorbeeld, lerlands premier in
de jaren '60, trouwde de man
"f die in de jaren '80 het land zou
bestieren. Charles Haughey. En
nu Haughey afscheid neemt
De leren moeten vandaag hun keuze bepalen.
weerspannige journalisten te la
ten afluisteren. Van Haughey
werd ooit gezegd: „Als je hem
een touw geeft dat lang genoeg
is, hangt-ie je eraan op." Begin
dit jaar moest The Boss echter
schreven hem als corrupt, en
een collega-politicus noemde
hem 'een kruising tussen Ri
chard Nixon en Antonio Sala-
zar'. Maar Haughey genoot de
steun van een groot deel der
van de politiek, probeert hij zijn zijn biezen pakken, toen zijn rol kiezers. Reynolds daarentegen
zoon in het parlement te krij
gen.
Haughey was een charismati
sche, doch omstreden figuur.
Hij ging over lijken en schrok e
niet voor terug de telefoons vai
Corrupt
Haughey was controversieel.
Sommige commentatoren om-
heeft de uitstraling
dood schaap. Afgezien van de
hondebrokkenfabriek die hem
miljonair maakte, valt o
leven weinig te melden.
Als de opiniepeilers de verkie
zijn
zingen winnen, krijgt Fianna
Fail vandaag 40 procent van de
stemmen. Maar de vraag is of
Reynolds nog een partij kan
vinden om een coalitie mee te
vormen. De Progressieve De
mocraten wensen niet langer
onder zijn zielloze leiding het
land mee te besturen en de Fina
Gael is al helemaal uitgesloten
als partner.
Voor zover Reynolds nog hoop
koestert, is die gevestigd op de
Labour Party van Dick Spring.
Labour lijkt de grote winnaar
van deze verkiezingen te zullen
worden, en kan misschien zelfs
de positie van Fine Gael als
tweede partij overnemen. Maar
Spring heeft ook een prijskaart
je aan regeringsdeelname ge
hangen. Hij wil alleen meedoen
als het premierschap rouleert
tussen de leiders der coalitie
partijen.
Lekkende onderzeeër Komsomolets bedreigt visgronden
AMSTERDAM MAARTEN KUIPER
door de omhulsels van de reac
toren en de kernkoppen. Deze
week maakte de Russische on-
De Noren hangt opnieuw een
flinke gastronomische tegenslag derzoeker Nicolai Nosov be-
De Ieren kiezen vandaag niet alleen een nieuw parlement, zij boven het hoofd Nog steeds
mogen zich ook uitspreken over het absolute abortusverbod dat en ze geen besmel rendier-
in de katholieke Ierse Republiek van kracht is. v1pp« Ptpn Hat afVomctio ie uit
De vraag is of Ierse vrouwen naar het buitenland mogen voor de door TSjernobyl besmette
abortus, of informatie over abortus eenvoudig toegankelijk moet bergstreken, maar binnenkort
worden en of abortus mogelijk gemaakt moet worden als het le- Pr wplürht nnk pppn
ven van de vrouw in het geding is. Het derde voorstel zal het Noorse vis meer op tafe, De
waarschijnlijk niet halen, omdat voorstanders van abortus vin- drie :aar geleden in de
den dat de regering ten onrechte onderscheid maakt tussen de Mftnr<;p 7pp op7nnkpn SnviPt-
gezondheid eif het leven van Ierse vrouwen.
Voor het hoofdkwartier van de anü-abortusbeweging in Dublin radioactief cesium en be-
kend dat uit een van de reacto
ren inmiddels radioactief cesi
um-137 is gaan lekken. Nosov,
die deze zomer een Noors-Rus
sische expeditie naar het wrak
leidde, verwacht dat in 1994 of
1995 ook het plutonium dat in
de kernkoppen zit, vrij zal ko
men.
Voedselketen
Nosov is niet de eerste die de
lekkage onthult Noorse on-
De Komsomolets was een expe- derzoekers deden dat al eerder
rimentele onderzeeër, die met
twee nieuwe geavanceerde
kernreactoren en dikke
scheepshuid van titanium die
per kon duiken dan welke wes
terse onderzeeër ook. Maar op 8 gens milieuorganisaties
april 1989 moest de Sovjet-vloot Noorwegen een zeer ernstige
het schip haar enige exem-
dit jaar maar hij vestigt op
nieuw de aandacht op de po
tentiële milieuramp die in de
Komsomolets schuilt. Het cesi-
plutonium vormen vol-
Alsof het om een tweede Eich-
niann of Mengele ging, zo fel
heeft Canada de Noorddrentse
oorlogsmisdadiger Jacob
Luitjens op de huid gezeten.
Met succes; vrijdag wordt de
ex-Rodenaar (die nu in Van
couver woont) op Schiphol af
geleverd. Canada is de man nu
liever kwijt dan rijk. Maar wie
was in de oorlogsjaren Jacob
Luitjens dan wel? Een man die
toen 'fout' was, overtuigd NS-
B'er en lid van de gehate land
wacht. Die met zijn trawanten
succesvol kon worden afgeslo
ten. „Meneer Luitjens moet uit
Canada. Daar is het ooit alle
maal om begonnen".
Frappant is dat zijn vroegere
slachtoffers Luitjens komst eer
der vrezen dan begroeten. Het
zal, zeggen ze, het verleden
weer oprakelen en hen slechte
de koningin. En zo begon het
balletje officieel te rollen. Het
rolde verder tot nu en zal vrij
dag op Schiphol (waar Luitjens
dan aan de Nederlandse autori
teiten wordt overgedragen) pas
stoppen. Zo is de ex-Rodenaar
alsnog door zijn oorlogsverle
den ingehaald.
bedreiging voor het leven in de
Noorse Zee.
De reactoren bevatten cesium
met een radioactieve waarde
van tien miljoen curie verge-
de Noorddrentse bevolking het heersende mening onder de
nachten bezorgen. „Dat doet de Lang leefde hij onopgemerkt,
publiciteit over de zaak al", zegt Eerst in Paraguay, waar hij in de
Jan Fonk (65), die nu in de Ach- Mennonitische kolonie 'Fem-
terhoek woont. „Laat hem maar heim' bekend was onder de
mooi in Vancouver, dat geeft de schuilnaam Harder en waar hij
meeste rust". Het is de over
leven zuur maakte, jacht
maakte op onderduikers
verzetsmensen. En ze oppakte
als hij de kans had, ze in han
den van de Duitsers speelde.
Dót was de rol van Jacob v
Luitjens tijdens de Tweede We- Verieaen
reldoorlog. Bepaald geen lie
verdje dus, maar evenmin ie
mand wiens rol in de oorlog
zelfs maar in de buurt kwam
van die van een Eichmann of
een Mengele.
oud-slachtoffers van Luitjens,
van wie een aantal indertijd
naar Vancouver trok om tijdens
het proces tegen hem te getui
gen.
Het heeft overigens jaren ge
duurd voordat Canada Luitjens
in de tang kreeg. In 1961 emi
greerde hij vanuit Paraguay
een voorbeeldige onderwijzer
was. Als voorbeeldig stond hij
later ook in Canada bekend.
Een vooraanstaand burger was
hij in Vancouver. Toen duidelijk
werd dat hij een oorlogsverle
den had, organiseerden studen
ten een pro-demonstratie voor
de populaire lector. Tevergeefs
overigens.
Blazoen
Canada wil het gevlekte blazoen
plaar aan de zee prijsgeven.
Na een felle brand aan boord
zonk de Komsomolets op vijf
honderd kilometer uit de Noor
se kust naar een diepte van bij
na 1.700 meter. 42 van de 69 be
manningsleden verdwenen met
het schip in de diepte.
Op de zeebodem ligt sindsdien
een nucleaire tijdbom. Naast de
brandstof voor de twee kernre
actoren heeft de Komsomolets
twee torpedo's met kernkoppen gram is bij voorbeeld al vol-
aan boord. Het zoute zeewater
vreet zich langzaam een weg
der snel op in water en vormt
daarom vooral een bedreiging
voor het leven in de naaste om
geving van de onderzeeër. Maar
als het daar in de voedselketen
terechtkomt, kan het ook vissen
en andere zeedieren op grotere
afstand radioactief besmetten.
Volgens wetenschappers van
twee Noorse regeringsinstanties
op het gebied van nucleaire
energie valt het allemaal wel
mee. „Wij geloven niet dat de
onderzeeër een bedreiging
vormt voor de visstand", zegt
Knut Gussgard van het Noorse
Bureau voor Nucleaire Veilig
heid. Ook volgens Arling Stran
den van de Noorse Nucleaire
Controleraad „zijn er geen ge
varen voor het leven in de zee.
Het water is zo diep en de wa
terbewegingen zijn zo klein dat
er geen enkel gevaar bestaat. De
radioactieve straling slaat neer
in de zeebodem vlak naast het
schip.
Maar Veronica Biong van de
Noorse afdeling van Greenpea
ce is het daar volstrekt niet r
AMSTERDAM MK
lijk dat met de Tsjemobyl-ramp eens. „We moeten de kracht
van 1986, waarbij vijftig miljoen van het water op grote diepte
curie vrijkwam. Het lost gemak- niet onderschatten. Er is een
kelijk in water op en kan zich sterke stroming en er leven nog
dus snel verspreiden. Het pluto- veel kleine zeedieren, die aan
nium in de kernkoppen is po- het begin staan van de voedsel-
tentieel nog veel dodelijker. Het ladder. De radioactiviteit ver-
inademen van een miljoenste spreidt zich zo snel r
doende om longkanker op te lo
pen. Maar plutonium lost min-
i", aldus Biong. „De regering
hoopt dat het probleem vanzelf
weg zal gaan, maar natuurlijk
WIM STEVENHAGEN
doet het dat niet."
De regering vreest dat de
Komsomolets de visserij zal be
dreigen. De visindustrie is van
groot belang voor de Noorse
economie. Het noorden van het
land is in belangrijke mate af
hankelijk van de visvangst en de
visverwerkende industrie. De
export van visprodukten, vorig
jaar goed voor vijf miljard gul
den, zou bij radioactieve be
smetting volledig in elkaar stor-
„Als het gerucht de ronde doet
dat noorse vis radioactief be
smet is", zei minister Jorgen
Holst vorig jaar, „dan zullen we
niet veel vis meer verkopen".
Om de afnemers dan ook te
kunnen garanderen dat er (nog)
niets aan de hand is, staat de
visstand voortdurend onder
scherpe controle. De resultaten
daarvan zijn geruststellend, al
dus Per Strand van het Noorse
Nationale Instituut voor Stra
lingshygiëne: „Zoals altijd wordt
in de vissen een kleine hoeveel-
In 1989 vatte Moskou het plan
op om de gezonken Komsomo
lets te bergen. De berging moest
worden uitgevoerd door een
Nederlands consortium onder
leiding van bergingsbedrijf Smit
Tak. Het consortium, waartoe
ook het Leidse offshore-bedrijf
Heerema en het chemieconcern
Akzo behoorden, had als enige
in de wereld het materieel en de
kennis in huis om de klus te kla
ren. Maar begin dit jaar stelden
de Russische autoriteiten het
project plotseling voor onbe
paalde tijd uit.
Het was duidelijk geworden dat
ze de kosten van de berging
400 miljoen gulden niet kon
den opbrengen. De Russen heb
ben bovendien hun twijfels over
de veiligheid van de bergings
operatie. De gevaren van een
lichte lekkage op grote diepte
lijken niet op te wegen tegen de
gevaren van de technisch moei
lijke en nog nooit eerder uitge
voerde berging. Het schip zou
kunnen breken en het is zelfs
mogelijk dat de kernreactoren
spontaan opstarten. De Noorse
regering heeft daarom al gezegd
dat het misschien beter is om
de Komsomolets maar gewoon
te laten liggen.
heid radioactiviteit gemeten,
maar die schrijven we toe aan
Tsjemobyl en de Russische
kernproeven op Nova Zembla
in de jaren vijftig". En al besmet
de Komsomolets de vissen, zegt
Knut Gussgard, „dan nog is dat
onvoldoende om die voor con
sumptie ongeschikt te maken".
dit land. Er werd hem geen oppoetsen, een daad stellen. Ja-
strobreed in de weg gelegd, ook cob Luitjens is er voor uitgeko-
Mensen als Luitjens waren er
velen in Nederland tijdens de
Duitse bezetting. Er is één ver
schil: waar anderen hun straf
ondergingen, liep Luitjens er
voor weg. Hij wachtte zijn be
rechting niet af, ontsnapte uit
het kamp Westerbork en vlucht-
r Paraguay. Je kunt dus
omdat hij zijn oorlogsverleden zen. Omdat hij tenslotte veel
verzweeg. Dat deed hij ook toen bleek te verbergen. Wie bewijst
hij in 1971 het staatsburger
schap van Canada aanvroeg en
kreeg.
Pas eind jaren zeventig doken
de eerste meldingen over het
oorlogsverleden van Luitjens
op. Later werd de stroom be
richten zo groot dat Canada er
niet meer omheen kon. Het
kwam in 1989 eindelijk tot e
zeggen dat Nederland nog altijd proces, nadat eerder uitleve-
een rekening met Luitjens heeft ringsverzoeken van Nederland
te vereffenen. Want een bijzon- werden afgewezen,
dcre strafkamer in Assen ver- Het moet dubbel zuur zijn voor
oordeelde hem in 1948 al tot le- Luitjens dat hij uitgerekend
inslange gevangenisstraf.
Maar in hoeverre is het humaan
een ouwe baas van 73 nu nog in
de lik te stoppen voor zijn regio
nale rol in de oorlog? Wie het
antwoord weet, mag het zeg
gen.
„Maar het gaat niet om de
Luitjens van nu", stelt directeur
John Cremer van de War Crime werkte. De Wit herkende
section van het Canadese minis- Luitjens aan zijn mismaakte lin-
terie van justitie in Ottawa. „Het kerhand. waarmee hij werd ge-
gaat om de Luitjens, zoals hij in boren.
de oorlog was". Verheugd is hij De Wit bedacht zich geen mo-
over het feit dat de procedure ment en schreef een brief aan
werd ontdekt door een oud-lid
van het verzet uit Roden, dat
naar Vancouver Island was geë
migreerd: Ate de Wit. Hij zocht
Luitjens op in zijn kantoor toen
hij uit zijn vroegere woonplaats
had gehoord dat de 'Schrik van
Roden' als lector biologie aan
de universiteit van Vancouver
Canada een dienst met de uit
wijzing. Op Justitie na niemand
naar het schijnt. Nederland mag
zich nu afvragen wat te doen
met een man die tot levenslang
is veroordeeld. De tijd is nog
niet zo ver weg dat de twee van
Breda uit humanitaire overwe
gingen naar huis werden ge
stuurd. Omdat het straffen eens
ophoudt een deugd te zijn. Het
verschil is overigens wel dat Ja
cob Luitjens geen dag heeft
vastgezeten en de twee van Bre
da jaren.
Tenslotte: Jacob Luitjens is in
middels tot het geloof bekeerd.
Hij heeft zijn God vergiffenis ge
vraagd en, naar hij zegt. die ge-
Icregen voor zijn fouten in de
oorlog. Zijn vroegere slachtof
fers in Noord-Drenthe vroeg hij
nooit om vergeving. Voor de
rechtbank in Vancouver kon hij
toen hem daarnaar werd ge
vraagd die grootheid niet op
brengen.
Dat had niemand in Noord-
Drenthe trouwens ook ver
wacht.
THE INDEPENDENT
Na een halve eeuw trouwe
dienst op het koudste continent
zijn de huskies van Antarctica
'slachtoffer' geworden van het
milieubewustzijn van de jaren
negentig. Maandag arriveerden
22 blaffende huskies per schip
in de haven van Hobart, Tasma
nia, na een stormachtige tocht
de Indische Oceaan. De
honden zijn gedeporteerd en
onder weg naar een nieuw te
huis in de Verenigde Staten. Na
de evacuatie van deze laatste
groep Australische huskies,
hebben alleen Groot-Brittannië
en Argentinië nog poolhonden
in Antarctica.
Maar volgens de bepalingen
van het Verdrag over de Be
scherming van het Milieu in An
tarctica, dat vorig jaar werd on
dertekend, zullen ook de reste
rende honden vóór 1994 moe
ten verdwijnen. Het verdrag
maakt Antarctica tot een na
tuurreservaat en legt strikte re
gels op voor de bescherming
van inheemse diersoorten zoals
vogels en zeehonden. Alle hus
kies moeten daarom weg.
Greenpeace is één van de
milieubewegingen die het ver
bod op huskies steunt met als
argument dat er geen plaats
meer is voor deze dieren die de
sneeuw met urine en ontlasting
bevuilen terwijl de wereld An
tarctica juist als laatste onaan
getaste wildernis wil bewaren.
Dit standpunt heeft Greenpeace
in conflict gebracht met dieren
liefhebbers en leden van vroe
gere Zuidpoolexpedities, die
zeggen dat de huskies deel uit
maken van de geschiedenis van
het continent en dat ze het
milieu veel minder belasten dan
de gemotoriseerde voertuigen
die nu worden gebruikt om goe
deren te vervoeren.
De huskies zijn gisteren naar
twee natuurcentra in de Ameri
kaanse staat Minnesota gevlo
gen. Naar verwachting zullen de
dieren zich gemakkelijk aan
hun nieuwe omgeving kunnen
aanpassen. Hun verzorger, Rex
Moncur, voorziet maar één pro
bleem: „Ze zullen in het begin
wel bang zijn voor bomen".
VERTAUNG MARGREET HESLINGA
