Rusland: hervormingen
ondergeschikt aan macht
Philips het slachtoffer van falend Brits EG-voorzitterschap
Belastingbetaler draait op voor de kosten
Feiten &Meningen
Barbier van Amsterdam
MAANDAG 23 NOVEMBER 1992
192
2
De Russische presi
dent Boris Jeltsin tij
dens een bezoek aan
een staalfabriek.
FOTO AFP
In Novgorod is donderdag een patiënt op de operatietafel overle
den. Dat gebeurt ook buiten deze Russische stad met vrij grote re
gelmaat. In Novgorod werd de dood echter een handje geholpen.
De operatie verliep voortreffelijk, aldus de betrokken artsen, tot
dat de elektriciteit uitviel. Het noodaggregaat bleek evenmin te
werken. Dag patiënt.
MOSKOU HANS GELBJNSE
CORRESPONDENT
Het zijn maar kleine berichtjes in de
kranten. Het zijn er echter veel en
het worden er steeds meer. In Rus
land, de Sovjet-supermacht op z'n
retour, zijn de noodvoorzieningen
aanwezig. Maar als de nood aan de
man is, werken ze niet.
Vice-president Roetskoi heeft Rus
land al met een vuilnisbelt vergele
ken. Roetskoi krijgt iedere dag meer
gelijk. Niet omdat hij gezegend is
met grote analytische gaven. Hij leest
gewoon de kleine berichtjes.
Roetskoi reist nu door Siberië. Daar
vertelt hij aan industriëlen, lokale be
stuurders en andere geïnteresseer
den dat zijn baas jeltsin goed is en
sommige mensen in Jeltsins regering
goed fout. Aantallen noemt hij niet
meer. Twee weken geleden stonden
er nog acht booswichten op z'n lijst
je. Ze moesten uit de regering, om
dat ze er een puinhoop van hadden
gemaakt. Nu praat Roetskoi alleen
nog maar over de koers. „De hervor
mingen moeten doorgaan, maar de
tactiek moet worden gewijzigd. De
strategie was juist, er zijn alleen flin
ke tactische correcties nodig."
Het is de taal van een bijna-overwin-
naar. Want het kabinet waarmee Jelt
sin na de staatsgreep van vorig jaar
Rusland naar de vrije markt wilde
helpen, is al zo goed als om. Een an
der klein berichtje, in de krant van 18
november Vice-premier Sjochin
heeft opdracht gegeven tot oprich
ting van Roskontrakt. Dit nieuwe
staatsorgaan zal zich voortaan bezig
houden met aankopen en distributie
van en tussen ondernemingen."
Vroeger, toen de Sovjetunie nog be
stond, heette Roskontrakt nog ge
woon Gossnab. En er ging bij geen
enkele fabriek een bout de deur uit,
zonder dat Gossnab daar toestem
ming voor had gegeven.
Sjochin is een van de door Roetskoi
en de industriëlen fel bekritiseerde
radicalen in het kabinet van waarne
mend premier Gaidar. Maar Sjochin
is om. Net zo goed als Sergej Sjachrai
om is. Sjachrai waarschuwde enkele
maanden geleden nog voor een con
servatieve staatsgreep in Rusland. Als
groot gevaar zag hij de door Jeltsin
ingestelde Veiligheidsraad, met de
geheimzinnige secretaris Joeri Skok-
ov aan het stuur. Een college dat aan
niemand behalve aan de president
verantwoording behoeft af te leggen.
Nu zit Sjachrai zelf in die Veiligheids
raad, samen met de ministers van
defensie, binnenlandse zaken,
staatsveiligheid. En op de televisie
valt Sjachrai te bewonderen in een
camouflage-uniform. Want de de-
mocatische jurist voert in opdracht
van Jeltsin de noodregering aan, die
in de Noordelijke Kaukasus het uit
oefenen van de noodtoestand beoe
fent. En Jegor
Gaidar? Het
vleesgeworden
symbool van
monetaire her
vormingen, de
man die met he
vige schouder
kloppen van het
Westen de subsi
diekranen dicht
draaide en prij
zen vrijliet, gaat
nu met zakken
geld op reis. In
Jekaterinburg
(vroeger Sverd
lovsk, de thuis
basis van Boris Jeltsin) beloofde hij
een gehoor van bonzen uit het mili
tair-industrieel complex dat de staat
volgend jaar nog meer wapens bij ze
zal bestellen.
Zoals mede onder verantwoordelij-
heid van Gaidar de afgelopen vier
maanden miljarden roebels naar de
staatsbedrijven zijn gesluisd. Onder
nemingen bankroet, arbeiders op
straat? Het is er nog niet van geko
men. Als de nood aan de man is,
springt de staat gewoon bij.
De vraag is, of het ooit anders had
gekund. Het antwoord op die vraag
moet worden gezocht in de periode
direct na de staatsgreep van vorig
jaar augustus. Jeltsin, de overwin
naar, dook eerst onder en liet vervol
gens kostbare tijd voorbij gaan met
eindeloze interne discussies over het
te volgen beleid. Uiteindelijk koos hij
voor wat de simpelste en snelste op
lossing leek; de schoktherapie. Geen
geleidelijke overgang van staatssoci
alisme naar vrije markt, maar on
middellijk.
Een grotere operette is nog maar zel
den opgevoerd. De advocaten van de
geleidelijkheid, zoals de econoom Ja-
vlinski, werden aan de kant gescho
ven. Gaidar en zijn Komsomol-geno
ten kregen Jeltsins vertrouwen. Het
werd een puinhoop, omdat de Sov
jetunie nu eenmaal Oost-Europa niet
is en Rusland andere wortels heeft
dan Polen.
Diezelfde Javlinski
karakteriseerde de
huidige chaos in de
Russische politiek
vorige week voor
treffelijk. „Waar
wordt al dat lawaai
over gemaakt hier
in Moskou?",
schreef hij. „Jeltsin
en de regering heb
ben vorig jaar van
het parlement uit
gebreide volmach
ten gekregen. Ze
hebben die niet
kunnen benutten.
Er dreigt hyperinflatie, de produktie-
daling is desastreus. Het parlement
zou dus de regering naar huis moe
ten sturen. Dus roepen Jeltsin en de
regering dat de hervormingen in ge
vaar zijn."
Met andere woorden: het politieke
kabaal in Moskou gaat helemaal niet
om de inhoud van de hervormingen.
Die zijn dit voorjaar al gecorrigeerd.
Wat op het spel staat, zijn persoonlij
ke machtsposities.
STANDPLAATS AMSTERDAM
„Een barbier is in het leven van
alledag belangrijker dan de pa
ter, commissaris van politie of
Sinterklaas. Bij een barbier krijg
je niet alleen massage van je
kruin, maar ook van je ziel." Die
uitspraak is afkomstig van Am
sterdams meest bekende bar
bier: Figaro Pasquale Capone
(57).
Zijn herenkapsalon is gevestigd
in een rustig zijsteegje van de
drukke Kalverstraat. Drie ouder
wetse kappersstoelen telt het
zaakje. De vermoeide klant
wordt achterover gekanteld, het
gezicht bedekt met warme doe
ken. Je ziet ze wegdromen, die
vermoeide mannen. Zoals die
zakenman uit Nigeria. Vanmor
gen vroeg op Schiphol aangeko
men. Uren door de stad geslen
terd. Aarzelend staat hij voor
het raam. Pasquale aarzelt geen
moment en nodigt hem binnen.
Zijn cliëntèle komt uit het hele
land en niet zelden van ver
daarbuiten: zakenmensen, poli
tici, wetenschappers, kunste
naars en buurtbewoners. Soms
zelfs tot in de derde generatie.
Uren in de file hebben ze over
voor dit op adem komen, inclu
sief het koortsachtig zoeken
naar een parkeerplaats. 'Pas-
qualisten noemt hij zijn volge
lingen het liefst: bekeerlingen
van het intieme knippen.
Figaro Pasquale, z'n naam doet
niets anders vermoeden, is van
geboorte Italiaan. Sinds 1965
beoefent hij zijn ambacht in de
hoofdstad. Zijn Nederlands,
zwaar doorspekt met zijn moe
dertaal, heeft hij tot eigen cul
tuur verheven. Helemaal niets
moet hij hebben van die post
moderne hairstilisten la minu
te. Die zijn hun oude ambacht
vergeten, vindt Pasquale. De
klant ziet hen als een noodzake
lijk kwaad. Sociale en culturele
waarden gingen zo verloren.
Pasauale is barbier. Of beter ge
zegd: figaro/barbier. Of nog be
ter gezegd: een sociaal feno
meen. Het geheim van zijn suc
ces? Aandacht en individuali
teit. Bij hem ondergaat de he
dendaagse man, opgejaagd
door het hectische bestaan, een
liefdevolle behandeling. De bar
bier in kwestie neemt tijd voor
zijn klant. Hijzelf eist ook het
omgekeerde van zijn 'volgelin
gen
Voor figaro Pasquale moet je de
tijd nemen. Wie die niet neemt,
kan maar beter vertrekken. In
zijn salon wordt gepraat en ge
luisterd. Het gaat er over poli
tiek, vrouwen, auto's en alle an
dere geneugten van het be
staan. De koffie pruttelt er altijd,
de hapjes naar geheim recept
van Pasquale gaan er rond en
ondertussen worden schaar en
scheermes met ouderwets vak
manschap gehanteerd. De wan
gen met gracieuze bewegingen
gemasseerd.
Al sinds jaar en dag kan de bar
bier in kwestie zich kwaad ma
ken over dit uitstervend beroep.
Want welke hedendaagse kap
per hanteert tegenwoordig nog
het scheermes? Sowieso maakt
hij zich kwaad over het uitster
ven van oude ambachten. En
juist hier ligt een oplossing van
een maatschappelijk probleem,
denkt Pasquale. Basisambach
ten ais herenkapper, schoen-, of
kleermaker moeten weer maat
schappelijke erkenning krijgen
en aantrekkelijk worden voor
jongeren.
Aangepaste, praktijkgerichte
opleidingen, stelt hij zich zo
voor. Waar al die kansloze jon
geren onder begeleiding van
oudere, ervaren ambachtsmen
sen worden opgeleid. En om
mensenkennis en ervaring als
ouderwetse herenkapper op te
doen, kunnen zij bijvoorbeeld
beginnen in verpleeg- of zie
kenhuizen. Zijn ideeën staan
ook verwoord in de voorstellen
van de projectgroep sociale ver
nieuwing van Jan Schaefer.
Maar ja, theorie en praktijk zijn
twee zeer verschillende wegen.
„Afskuiven, kéén politieke zen-
zatie", noemt Pasquale dat.
Maar hij blijft doordrammen,
ook bij zijn politici-klanten. On
langs schreef hij maar weer
eens een appèl aan „de verant
woordelijke coryfeeën van onze
samenleving". Het voltallige ka
binet, de koningin, politici, bur
gemeester Van Thijn, vakbon
den en ondernermersorganisa-
ties kregen een uiteenzetting
van zijn ideeën. „Want als we
die jongeren nu niet de ingan
gen geven, krijgen we binnen
tien jaar doffe ellende", weet de
figaro stellig.
THEA VAN BEEK
Luchtfoto van het zwaar gehavende Windsor Castle, waar koningin Elizabeth zaterdag een kijkje kwam nemen. De aanblik van de uitgebrande vleugel schokte haar.
FOTO'S •REUTER EN AP
BRUSSEL PETER DE VRIES
CORRESPONDENT
Bij nader inzien kan men zich er slechts
over verbazen dat er niet veel eerder echte
brokken zijn gemaakt. Maar sinds donder
dag maakt de diepe crisis, waarin de EG on
der Britse leiding verzeild is geraakt, ook
buiten Brussel slachtoffers. De naam van de
ongelukkige: Philips, dat zich een cruciale
EG-subsidie voor de introductie van nieuwe
tv-technologie vrijwel zeker door de neus
geboord ziet. De aanvraag om twee miljard
gulden steun stuitte op een onverzettelijk
Brits veto. Wat Philips is overkomen, is ech
ter symptomatisch voor de manier waarop
Londen de hele EG verder het moeras in
voert.
Het halfjaarlijkse voorzitterschap van de
Europese Gemeenschap geldt als een moei
lijke, maar mooie diplomatieke opgave. Te
genover de volle en zware agenda staat dat
ministers en ambtenaren uit het land dat de
voorzittershamer hanteert, zich verzekerd
weten van reizen, media-aandacht en sta
tus. Soms glijdt een voorzitter lelijk uit,
zoals vorig jaar Nederland. Maar de Engel
sen, die sinds juli aan het roer staan, leken
voldoende door de wol geverfd om blun
ders te voorkomen.
Die verwachting is niet uitgekomen. John
Major is in de race voor de titel 'slechtste
EG-leider aller tijden', zoals een verbijsterde
Brusselse oud-gediende gisteren schreef. Of
het nu het Verdrag van Maastricht is of het
wereldhandelsoverlegGATT, de interne EG-
begroting of HDTV, overal wekken de on
buigzame Engelse voorzitters ongenoegen.
Brusselse onderhandelaars uit de andere
EG-landen constateren dat hun Britse colle
ga's, zeer tegen de gebruiken in, aan de ket
ting liggen. Ze mogen op om het even welk
onderwerp geen compromisvoorstellen
zonder eerst Londen te bellen. Die beklem
mend nauwe coördinatie heeft van het
voorzitterschap een afgeleide van de bin
nenlandse Britse politiek gemaakt.
De kritiek binnen het Brusselse is niet mals,
en varieert afhankelijk van het onderwerp
van 'perfide streek' (een Nederlandse diplo
maat) tot 'gijzeling' (een Duitse collega). De
Franse landbouwminister Jean-Pierre Sois-
son verweet Londen deze week publiekelijk
'politieke manipulatie'. Premier Lubbers
heeft, zeggen hooggeplaatste bronnen in
Den Haag, Major vorige maand schriftelijk
opgeroepen de zaken iets beter in de hand
te houden.
Bleef de kritiek tot nu toe binnenskamers,
sinds de bijeenkomst van de PTT-ministers
van de EG ligt het conflict op straat. De bij
eenkomst eindigde donderdagavond in wat
één deelnemer omschreef als een 'verbitter
de stemming': zelfs het diplomatiek gebrui
kelijke dankwoordje bleef bij het sluiten van
de vergadering achterwege.
Een ziedende minister Maij-Weggen schold
haar Britse collega publiekelijk de huid vol
door hem 'sabotage', een 'onwerkbare op
stelling' en 'een argumentatie die lijkt op
een duivelskring' te verwijten. De Engelsen
hadden bovendien 'misbruik' gemaakt van
hun positie als voorzitter van de vergade
ring: „De opdracht van de voorzitter is con
sensus te smeden, in plaats van te sabote
ren. Het was de meest desastreuze voorzit
ter die ik ooit meemaakte.''
Maij haastte zich om haar tirade alleen van
toepassing te verklaren op de PTT-minister
Leigh en niet op de manier waarop andere
Britse ministers momenteel de EG leiden.
Maar het kwaad was geschied.
De woede van Maij ging verder dan die van
een minister die heeft verloren. Zeker, Phi
lips en het Franse concern Thompson had
den vast gehoopt op financiële steun van de
EG bij de introductie van HDTV, Zonder die
steun, zo heeft Philips-topman Timmer'al
aangekondigd, komt HDTV er wellicht niet.
Philips zit desalniettemin dringend verle
gen om het project: de nieuwe, haarscherpe
tv moet het geheime wapen worden van de
Europese electronica-industrie in de bikkel
harde concurrentie met Japan en Amerika.
Dit voorjaar werd na veel soebatten een Eu
ropees akkoord bereikt over de technische
vereisten die binnen de EG voor HDTV zou
den gaan gelden. Met een Brusselse dotatie
van twee miljard gulden zouden program
mamakers, kabel- en satelliet-exploitanten
ertoe kunnen worden gebracht op de nieu
we techniek in te spelen.
Probleem voor Philips en voor Maij is dat
de subsidie betaald moet worden uit EG-
geld dat er nog niet is. De twaalf landen zijn
achter de schermen verwikkeld in een inge
wikkelde discussie over de 'rekening van
Maastricht': een verhoging van de EG-be-
groting met éénderde 50 miljard gulden
in vijf jaar. Dat geld is nodig om de arme
zuidelijke EG-landen te steunen, het GOS
van een definitief faillissement te redden,
en binnen de EG milieu - en technologie
projecten te betalen. HDTV is in dat moeras
terecht gekomen.
De laatste hoop van Philips en Maij is nu
gevestigd op de EG-top van regeringsleiders
in Edinburgh, 11 en 12 december. De agen
da is beladen met conflictstof, waarbij
HDTV een bijzaak is: Maastricht, de finan
ciering, de uitbreiding van de EG, de verde
ling van de zetels van Europese instellingen.
Schade Windsor Castle geraamd op 150 miljoen gulden
LONDEN CE ES VAN ZWEEDEN
CORRESPONDENT
„Het is een nachtmerrie waar ik gauw uit hoop te
ontwaken", zei de Britse kroonprins Charles nadat
hij de schade aan Windsor Castle had opgenomen.
Maar als Charles eenmaal ontwaakt is, zullen ande
ren nog lange tijd aan nachtelijke beklemmingen lij
den. Zij zijn de belastingbetalers, die de rekening be
talen.
Nadat de vlammen in 's werelds grootste kasteel vrij
dag waren gedoofd, brak het besef door tot de natie:
Windsor Castle was niet verzekerd. Even rees de
vraag wie de herstelwerkzaamheden zou betalen,
maar zaterdag verscheen minister Brooke op het ver
schroeide toneel met een blanco cheque. Vanzelf
sprekend, sprak Brooke, zou de regering de schade
betalen.
De redenering van de minister is eenvoudig. Windsor
Castle is een kasteel dat opengesteld is voor het pu
bliek. Het was niet verzekerd door de regering, om
dat de premie te hoog zou zijn geweest. En daarom
moet de regering de rekening betalen.
Brooke kan vandaag in het Lagerhuis echter kritische
vragen tegemoet zien, zowel van de oppositie als van
zijn Conservatieve geestverwanten. De brand woed
de in een deel van het kasteel waar de koningin
woont, zeggen de critici. Dus waarom zou de rege
ring moeten betalen voor de restauratie van meube
len en schilderen die van haar persoonlijk waren.
De schade wordt geraamd op ruim 150 miljoen gul
den. De kapel en zeven van 's werelds meest gran
dioze kamers zijn goeddeels vernield. De meeste van
die kamers waren ingericht ten behoeve van koning
George IV, ruim anderhalve eeuw geleden.
Een enorm groot portret van koning George III te
paard, dat de zwaar was om in 'veiligheid te kunnen
worden gebracht, is verloren gegaan. De schadepost
had echter veel groter kunnen zijn, als de brand niet
was uitgebroken tijdens restauratiewerkzaamheden
aan het kasteel. Ten behoeve van die werkzaamhe
den waren de meeste kamers gedeeltelijk ontruimd.
De belastingbetaler, zo liet een woordvoerder van de
koningin impliciet weten, heeft dus eigenlijk „enorm
geluk" gehad.
