Galilei de
pechvogel
Bypass uitkomst bij verstopte zaadleider
Wetenschap
Pootaardappel snel
klaar voor export
Nauwkeurige meting Mount Everest
In- en ontspanning
kan pijn verlichten
DONDERDAG 12 NOVEMBER 1992
23
Mannen na operatie toch vader
De Italiaanse natuurwetenschapper Galileo Galilei werd
in 1633 de katholieke kerk uitgegooid, omdat hij beweer
de dat de aarde om de zon draait. Volgens Rome was het
omgekeerde het geval. Pas vorig weekeinde, 359 jaar la
ter, kwam het Vaticaan hierop officieel terug.
DEN HAAG THEO HAERKENS
Galilei baseerde zijn ideeën op
werk van Copernicus, de grond
legger van de moderne sterren
kunde. Diens theorieën ver
droegen zich evenmin met de
opvattingen van de kerk. Maar
hem overkwam niets omdat de
betekenis van zijn werk pas na
zijn dood onderkend werd.
Volgens drs. M. Gielis, kerk
historicus bij de universiteit van
Tilburg, had Galilei de pech dat
Rome door de Reformatie in het
begin van de 17de eeuw, wat
nerveus was geworden van alle
nieuwlichterij. De affaire was zo
belangrijk, omdat de theorieën
van Galilei nogal wat Bijbelse
verhalen op losse schroeven
zetten en een bedreiging vorm
den voor de kerk. Zo verdraagt
de berichtgeving in het Oude
Testament over de slag bij Gi-
beon, waarbij legeraanvoerder
Jozua het zuiden van Kanaan
verovert, zich niet met de in
zichten van de moderne astro
nomie.
Volgens de oorlogscorrespon
dent uit die tijd zette God de
zon en de maan stil om Jozua
een paar uur extra te geven, zo
dat hij de vijandige Amorieten
kon verslaan. „Het idee dat de
zon kon worden stilgezet, gaat
niet meer op als niet de zon om
de aarde, maar de aarde om de
zon draait", verklaart Gielis. „En
daarmee werd het gezag van de
Bijbel ernstig aangetast". Ook
de hemelvaart van Christus en
die van de profeet Elia - in een
kar met zes paarden - werd
door Galilei aan het wankelen
gebracht.
Er waren meer natuurweten
schappers die het met de kerk
aan de stok kregen, maar Gelilei
werd als enige door de kerkelij
ke rechtbank berecht. De evolu
tietheorie waarmee Darwin het
scheppingsverhaal ontkrachtte,
werd evenmin aanvaard. Het
grote verschil was echter dat de
kerk in zijn tijd, twee eeuwen
later al aardig aan macht en ge
zag had ingeboet.
De Verlichting, volgend op de
WAGENINCEN NICO HYLKEMA
Pootaardappelen kunnen binnenkort sneller na de oogst weer de
grond in. De Wageningse onderzoeker Martin van Ittersum heeft
ontdekt dat de kiemrust met drie maanden kan worden bekort
door het gewas kort voor de oogst te bespuiten met het natuurlijk
plantenhormoon gibberellinezuur en de be waar tempera tuur aan te
passen.
Zonder kiemrust kunnen knollen die snel na de oogst weer wor
den gepoot geen planten produceren of ze geven lage opbrengsten.
De kiemrust is een belangrijke belemmering voor de export; Neder
land is de grootste exporteur van pootgoed. Veel van het Neder
landse pootgoed, dat meestal in augustus wordt geoogst, is bijvoor
beeld minder geschikt om al in november te worden gepoot in
Noord-Afrika. De kiemduur wordt nu bekort met chemicaliën, die
heel giftig en gevaarlijk zijn. Van Ittersum's ontdekking mist die be
zwaren. De behandeling heeft ook nog een positieve invloed op de
groeikracht bij vroeg poten. Van Ittersum gelooft dat zijn ontdek
king belangrijke gevolgen kan hebben voor de pootaardappelex-
port.
LEIDEN JAN WESTERLAKEN
Mannen, die als gevolg van een verstopte zaadlei
der geen kinderen kunnen verwekken, kunnen
soms door middel van een bypass - een omleiding
- tóch vader worden. Het Academisch Medisch
Centrum (AMC) in Amsterdam, waar deze vorm
van micro-chirurgie wordt toegepast, meldt in het
ziekenhuisblad goede resultaten over de ingreep.
Na de behandeling brengt de man in 36 procent
van de gevallen een bevruchting tot stand.
De operatie kan alleen worden uitgevoerd bij
wie de zaadstreng is geblokkeerd.
Hierdoor kunnen de zaadcellen niet naar buiten
komen. Als hormonen de oorzaak zijn of het de
fect in de testis zelf zit, dan brengt een operatie,
die wel drie uur kan duren, geen uitkomst.
Een verstopte zaadweg kan het gevolg zijn van
een geslachtsziekte (gonorroe), tbc of een ontste
king aan de bijbal. In zeventig procent van de ge
vallen gaat een infectie aan de blokkade vooraf.
Aangeboren afwijkingen en beschadigingen (on
geval of operatie) kunnen eveneens voor afslui
ting van de zaadleider zorgen.
De operatie, die met gebruikmaking van een
microscoop moet worden uitgevoerd, is niet een
voudig. De zaadstreng heeft een doorsnee van
slechts 0.4 millimeter en is met het blote oog niet
te opereren. Vandaar dat de microscoop als hulp
middel bij de ingreep wordt ingezet. Het hecht-
materiaal dat wordt gebruikt om de bypass voor
en achter de verstopping vast te zetten, is drie
maal dunner dan een dunne haar.
Het is niet allemaal hosanna. De wachtlijst met
mannen die voor een operatie in aanmerking ko
men, groeit. Inmiddels zijn er meer dan honderd
wachtenden. Vorig jaar werden er 24 geopereerd.
Ruim een kwart minder dan aanvankelijk de be
doeling was. Dat komt omdat de toegemeten
operatietijd is ingekort. Tot ongenoegen van het
AMC, dat vindt dat er veel meer aandacht aan on
vruchtbaarheid bij jonge mannen moet worden
besteed. Het ziekenhuis zegt dat er vele miljoe
nen guldens aan reageerbuisbevruchting bij vrou
wen worden uitgegeven, maar dat het mannelijk
probleem onvoldoende serieus wordt genomen.
Volgens het AMC moeten deze mannen binnen
drie tot zes maanden worden geopereerd.
Franse Revolutie, opende de
weg naar de vrije beoefening
van de wetenschap zonder dat
de kerk voortdurend op de vin
gers keek. Tot die tijd was onaf
hankelijke wetenschapsbeoefe
ning onmogelijk, omdat de uni
versiteiten in de middeleeuwen
door de kerk waren gesticht.
De Nederlandse priester Eras
mus was de eerste die de kerke
lijke opvattingen toetste aan de
nieuwste wetenschappelijke in
zichten. Maar hij kwam er ge
nadiger af dan Galilei. Hoewel
zijn werk ernstig werd bekriti
seerd, werd hij nooit formeel
door de kerk veroordeeld.
De spanning tussen kerkelijke
leer en wetenschap bestaat nog
steeds. Tot halverwege deze
eeuw moesten priesters bij hun
wijding nog de anti-modemis-
teneed afleggen. Daarmee dis
tantieerden zij zich van de 'mo
dernisten' die de Bijbel onder
zoeken op dezelfde manier als
ieder andere tekst uit de oud
heid. Zij ontdekten bijvoorbeeld
dat de teksten die aan Mozes
waren toegeschreven, pas van
veel latere datum zijn.
Toch blijven kerkelijke leiders
zoeken naar een mogelijkheid
wetenschappelijke bevindingen
te verzoenen met de kerkelijke
traditie. Gielis vindt dat niet zo
gek. „Ook wetenschappelijke
interpretaties worden bepaald
door de houding van de onder
zoeker tegenover het geloof'.
Een voorbeeld: de grote kerken
nemen het verhaal van Adam
en Eva niet meer letterlijk. „Het
is beeldspraak. In het verhaal
wordt eigenlijk de vraag opge
worpen waarom er menselijk
lijden is en dood", verklaart
Gielis. „Die vragen zijn funda
menteel".
Sinds het bestaan van ruimte
vaart en tv is er niemand meer
die nog betwijfelt dat de aarde
rond is en in een baan om de
zon draait. De paus vormt daar
op geen uitzondering. Bij het
aanvaarden van zijn pontificaat
zou de kerkvorst al hebben be
sloten Galilei te rehabiliteren.
Zaden vlogen
altijd al
door de lucht
LEIDEN BEN APELDOORN
De natuur is geweldig vinding
rijk als het gaat om verspreiding
en vermenigvuldiging van soor
ten. Allerlei soorten planten en
bomen verzekeren zich van hun
voortbestaan met behulp van
zaden die speciaal zijn toege
sneden om een zo groot moge
lijk gebied te bestrijken.
Daarbij wordt zowel van die
ren gebruik gemaakt als van de
wind. Wie kent niet de 'helikop
termethode' waarmee de zaden
van de hazelaar zich versprei
den; deze letterlijk gevleugelde
wonderwerkjes vormen elke
herfst fascinerend speelgoed.
Eenmaal los van de plaats waar
ze ontstonden, worden ze door
de roterende, dragende bewe
ging van hun vleugeltjes door
de wind over grote afstanden
vervoerd.
Zaden kunnen voor dat doel
ook zijn uitgerust met 'parachu
tes' of donzig pluis. En de na
tuur maakt al heel lang van die
vliegmethode gebruik. In Duits
land zijn onlangs ongeveer een
halve centimeter grote fossielen
van naaktzadigen gevonden in
een 360 miljoen jaar oude aard
laag.
De fossielen vertonen duide
lijke sporen van vliesvormige
vleugeltjes. Sommige zaden
moeten er vier hebben gehad.
De fossielen laten ook zien dat
de oorspronkelijke zaden waren
voorzien van een kapsel met
voedselreservoir en een deel dat
waarschijnlijk toegang bood
aan stuifmeel.
In die lang vervlogen tijd
breidde het plantenrijk zich ge
weldig uit en het is evident dat
het verspreiden van gevleugelde
zaden door de wind daarvoor
7
li i- v-'.'1
Door de 'helikoptermethode' worden de zaden van de hazelaar verspreid.
de beste mogelijkheden bood. bieten, van de vorming van dik-
Het tijdperk van het Devoon ke pakketten rood sedimentsge-
(395 tot 345 miljoen jaar gele- steente en van vreemdsoortige
den) was de tijd der ongewer- vissen en varens,
velden, brachiopoden, koraal- In het Devoon werden de eer
diertjes, ammonieten en trilo- ste tectonische aanzetten gege
ven tot de vorming van het su
percontinent Pangea, dat pas
200 miljoen jaar later uiteen zou
drijven in het huidige continen
tenpatroon. Uit die tijd, ver
voordat Pangea vorm kreeg, da
teren de gevonden zaadfossie
len. Waarschijnlijk waren ze af
komstig uit zaadvarens.
De huidige, merendeels in de
tropen voorkomende cycaspal-
men, ginkgo's en coniferen zijn
daarvan rechtstreekse afstam
melingen. De term 'levende fos
sielen' is hier op z'n plaats. Me
de of misschien wel vooral dank
zij de wind konden zij zich al
die tijd al op aarde handhaven.
's Werelds hoogste top beklommen met modernste apparatuur
AMSTERDAM CAREL WIEMERS/ANP
De 31-jarige Benoit Chamoux
uit de Savoie heeft al 9 van de
14 hoogste toppen in de wereld
beklommen, alle boven de 8.000
meter. De Himalaya-specialist
ging onlangs naar de Mount
Everest voor een heel speciale
missie: een nauwkeurige me
ting van 's werelds hoogste top.
„Er waren onderweg grote
problemen en het was lang niet
zeker of we met de barre weers
omstandigheden op het dak van
de wereld alle metingen zouden
kunnen verrichten. Maar het is
gelukt", zegt Chamoux vol trots.
„Gemiddeld blijft een bergbe
klimmer niet langer dan een
paar minuten op de top. Hij
plant zijn vlag en begint zo snel
mogelijk aan de afdaling. Bij
goede omstandigheden kun je
daar hoogstens een uurtje blij
ven. Wij waren er twee uur en
alle metingen zijn uitgevoerd.
De wetenschappelijke expeditie,
de eerste in zijn soort, kunnen
we geslaagd noemen".
Benoit werd vergezeld door
37-jarige Italiaan Agostino da
Polenza, niet onbekend in het
Himalayagebergte. Ook beklom
hij eens de Andes. Samen met
zijn Franse collega sleepte hij 15
kilo apparatuur naar boven.
Voor de ruim een miljoen gul
den kostende expeditie nam het
duo een baken mee die verbin
ding had met een satelliet.
Voorts installeerden zij op de
top een statief met een reflector
waarmee laserstralen werden
opgevangen.
Voor de metingen waren Cha
moux en Polenza afhankelijk
van een 40-tal technici en we
tenschappers aan de Nepalese
'zijde van de Himalaya en 100
aan de Chinese kant. Vanuit
drie observatiepunten in Nepal
en drie in Tibet zorgden zij voor
de laserstralen, die op de top
van de Mount Everest werden
opgevangen. „Een goede disci-
Botbreuk genezen met schokgolven?
Twee artsen van het Rotterdamse Dijkzigt Ziekenhuis hebben ont
dekt dat genezing van botbreuken die moeizaam helen, kan wor
den versneld door het toedienen van schokgolven. Momenteel zijn
drie patiënten in behandeling bij de artsen dr. D. Kaulesar Sukul en
drs. E. Johannes. Met een speciaal ontwikkeld apparaat, de van de
niervergruizer afgeleide Osteostar, worden bij hen kleine fractuur-
tjes veroorzaakt. Die moeten het genezingsproces activeren. Bij
normaal genezende fracturen wordt de techniek niet toegepast
omdat de behandeling te pijnlijk is. De patiënten krijgen de schok
golven dan ook onder narcose toegediend. Door cellen uit de om
geving van een breuk aan schokgolven bloot te stellen, kan ook de
groei hiervan worden bevorderd of verminderd. Zij verwachten dan
ook dat bepaalde vormen van reuma, waarbij het botweefsel een
afwijkende groeivorm heeft, op deze manier kunnen worden be
handeld.
HENK H
De Mount Everest met als inzet Tenzing en Hillary(rechts) die in 1953 als eersten de top bereikten.
pline en de grootste nauwkeu
righeid zijn in deze omstandig
heden een absolute vereiste
zegt de Franse expeditieleider.
De totale expeditie - de reis
naar Nepal, het acclimatiseren,
de bevoorrading, het vestigen
van een basiskamp, het opzet
ten van de andere kampen, het
transporj van het wetenschap
pelijk materiaal en de uiteinde
lijke beklimming - nam twee
maanden in beslag.
En het resultaat? „Het is een
zeer complexe aangelegenheid.
Allerlei gegevens moeten nu
worden verwerkt door weten
schappers. Zij maken de bere
keningen. Ik verwacht de eerste
uitkomsten pas in december.
De definitieve resultaten zullen
pas in het voorjaar van 1993 be
kend zijn".
De Mount Everest werd voor
het eerst in 1949 officieel geme
ten. Men kwam toen tot de con
clusie dat de berg 8.882 meter
hoog moest zijn, met een afwij
king van ongeveer 3 meter. Dit
bleek later enkele tientallen me
ters te hoog te zijn. In 1974
werd van de Mount Everest op-
G PD
nieuw de maat genomen, nu
iets preciezer. De onderzoekers
kwamen toen uit op 8.848,13
meter met een afwijking van 35
centimeter.
„De methode die we nu ge
bruikt hebben, is veel nauwkeu
riger dan voorheen mogelijk
was. Bovendien groeien bergen
nog enkele centimeters per jaar.
Voorts hebben we te maken
met de bewegingen van de
aardkorst en de continenten,
waardoor telkens verschuivin
gen optreden", aldus Chamoux.
Met een behandelprogramma
van acht weken waarin aan
dacht wordt besteed aan fysieke
inspanning, ontspanning en
theoretische instructie, is het
mogelijk om pijn bij chronische
pijnpatiënten te verlichten. Dat
zegt de psycholoog drs. F. Win
ter in zijn proefschrift 'De pijn
de baas waarop hij vorige week
aan de Universiteit Twente pro
moveerde.
Bij meer dan 800 pijnpatiën
ten, waarbij niets hielp, werkte
Winter het behandelprogram
ma al af. Op de cursus die hij in
nauwe samenwerking met reva-
lidatie-artsen en fysiotherapeu
ten van 'Het Roevsingh' in En
schede heeft ontworpen, kwa
men vooral patiënten met pijn
over het hele lichaam, de rug of
de nek.
Ze verblijven steeds 2.5 dag in
het revalidatiecentrum en zijn
de rest van de week weer thuis.
Voor die 4.5 dag thuis krijgen zij
het nodige huiswerk mee. „Pa
tiënten kunnen thuis direct uit
proberen wat zij op het cen
trum hebben geleerdaldus de
psycholoog. Na die acht weken
Krijgen ze een uitgewerkt pro
gramma mee voor lichaams- en
ontspanningsoefeningen, die zij
regelmatig moeten blijven
doen. Winter waarschuwt er wel
voor dat chronische patiënten
niet van hun pijn worden ver
lost. „Waar het om gaat, is dat
zij met hun pijn leren leven en
er in hun dagelijks leven minder
last van ondervinden".
De resultaten waren uitge
sproken positief, concludeert
hij. „In de meeste van 185 on
derzochte gevallen hadden de
patiënten minder pijn, slikten
zij minder pijnstillers, hadden
zij minder psychische en licha
melijke klachten, een betere
conditie en sliepen zij beter".
Volgens hem is het belangrijk
dat de behandeling In groepjes
gebeurt. „Doordat de patiënten
via ons programma een betere
conditie krijgen en zich beter
kunnen ontspannen, neemt ook
hun zelfvertrouwen toe". En dat
vindt de psycholoog heel be
langrijk. „Nog te veel patiënten
denken dat zij eerst van de pi|n
af moeten zijn, voordat zij weer
iets kunnen ondernemen Wat
wij voorhouden is dat je heus
wel dingen kunt doen mét
pl|n."
