Cultuur Kunst
Fabrieksarbeid als kunst
99
99
Wassenaar laat zich niet
afschrikken door vandalen
«J^^ewonderi ng
Jenny Arean zet
zich zingend schrap
Rudi Fuchs
officieel
directeur
Hoe kunnen ze't dóen
voor die prijs?
DONDERDAG 12 NOVEMBER 1992
19
FILM
Hidden Agenda van
I Ken Loach is een
verrassende documentaire
over de geheime verlan
gens van de Britse regering
ten aanzien van Noord-
lerland
REDACTIE CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK (CHEF) JAN RIJSDAM SASKIASTOELINGA
Connie Palmen: Gouden Ezelsoor
Amsterdam Connie Palmen krijgt het Gouden Ezelsoor voor
haar literaire debuut 'De Wetten'. Het Koninklijk Verbond van
Grafische Ondernemingen (KVGO) kent de prijs, bestaande uit
een plastiek en 10.000 gulden, ieder jaar toe aan een debuteren
de schrijver van wie in een jaar de meeste boeken zijn verkocht.
In 1991 werden in bijna 120.000 exemplaren van 'De Wetten'
verkocht. In 1992 gingen nog eens 20.000 'Wetten' over de toon
bank. Het debuut van Connie Palmen werd al eerder onder
scheiden met de European Novel of The Year Award 1992.
Lustrumconcert 'Capella'
oegstgeest» Het koor 'Cappella pro Cantibus' bestaat twintig
jaar en geeft ter gelegenheid daarvan op 14 november een con
cert in de Willibrordkerk in Oegstgeest. Op het programma staan
onder meer de mis van C. Saint-Saëns en bewerkingen van vier
gregoriaanse gezangen van M. Durufié. Het repertoir van het
koor is onlangs opgenomen op cd en na afloop van het concert
verkrijgbaar ofte bestellen door overmaking van 34,90 op giro
nummer 4051161 t.n.v. Cappella pro Cantibus te Oegstgeest.
Het concert in de Willibrordkerk begint om 20.15 uur.
Tentoonstelling over nijverheid in Leiden van 1800 tot 1950
wassenaar annemiek ruygrok
De moed zou je in de schoenen
zinken: organiseer je als ge
meente een voor iedereen toe
gankelijke expositie, zijn er weer
vandalen die zo nodig beelden
moeten vernielen. De gemeente
Wassenaar en dan vooral het
raadhuis De Paauw is de afgelo
pen jaren meermalen het
slachtoffer geworden van kunst
vernielers. Toch laat de ge
meente zich niet afschrikken.
Voor volgend jaar staat opnieuw
een beeldenexpositie op stapel.
Afgelopen weekeinde was het
weer zover in het Wassenaarse
raadhuis De Paauw. Vandalen
sloegen er de kop van het beeld
'Dionysus' van de Zeeuwse
kunstenaar David van de Kop
af. Het beeld was er één van een
aantal dat door de Stichting
Beelden rond De Paauw was
neergezet De beelden maakten
deel uit van de expositie die de
ze zomer ook in Barcelona en
Madrid te zien was geweest.
Het was al het tweede beeld
houwwerk dat het moest ont
gelden. Vlak na de opening van
de expositie werd eveneens een
sculptuur deerlijk beschadigd.
De schade, waarvoor de stich
ting overigens verzekerd is, be
draagt in totaal een kleine
20.000 gulden.
Eerder werden rond De
Paauw ook al beelden of orna
menten vernield: gietijzeren va
zen en een godje in de rozen
tuin. Gemeente-voorlichter
Wim Issendonck is er niet erg
ondersteboven van: „Je wordt al
gauw het mikpunt van vandalis
me, omdat we hier toch op een
vrij afgelegen plek zitten. Dit
soort lieden gaat meestal te
werk als andere mensen voor de
televisie zitten of in bed liggen.
Je kunt. er niet constant een po-
litie-agent bij zetten."
Het gemeentebestuur is door
de gebeurtenissen van de
laatste weken beslist niet ont
moedigd. Issendonck: „We gaan
gewoon door met het houden
van dergelijke tentoonstellin
gen. Komend voorjaar staat er
opnieuw een beeldententoon
stelling op stapel. Dat wordt een
belangrijke expositie, maar ik
kan er nog niet veel over vertel
len. We zijn nog in overleg met
mogelijke sponsors."
Wie denkt aan industrieel erfgoed denkt in de eerste
plaats aan oude fabrieken en gereedschappen die herin
neren aan de tijd dat Leiden een belangrijke industrie
stad was. Schilderijen waarop industriële of ambachtelij
ke nijverheid voorkomen zijn een uitzonderlijk onder
werp in de kunst en hebben tot dusver weinig in de be
langstelling gestaan. De Stichting Industrieel Erfgoed Lei
den (STIEL) heeft haar eerste lustrum aangegrepen om
een tentoonstelling te organiseren van het werk van beel
dende kunstenaars waarin alledaagse onderwerpen als
ambacht en arbeid centraal staan.
leiden»janrusdamde negentiende eeuw, op gang
kwam kozen schilders nog
Op de tentoonstelling, in de ex- vooral romantische tafereeltjes
positieruimte van het Leidse als hun onderwerp: boeren en
Gemeente-archief, is een veer
tigtal schilderijen, tekeningen
en foto's bijeengebracht dat een
beeld geeft van het industriële
verleden van Leiden: de textiel
industrie, fabrieksgebouwen, de
werkende mens, molens en
werven. Een groot deel van de
kunstwerken is nooit eerder ge-
exposeerd.
Het heeft het bestuur van
STIEL eigenlijk verbaasd dat
een thema dat zo veel te maken
heeft met het alledaagse be
staan van veel mensen niet eer
der het onderwerp van een ten
toonstelling is geweest. Volgens
STIEL-voorzitter H.J. Budel is
het een bewijs dat er veel voor
oordelen en voorbehouden be
staan tegenover de 'gewone'
onderwerpen in de kunst. Het
zijn, volgens Budel, dezelfde
vooroordelen en voorbehouden
waarop de stichting stuit in haar
streven waardevolle monumen
ten van bedrijf en techniek in de
Leidse binnenstad voor sloop
en verval te behoeden. In de be
geleidende catalogus spreekt
het bestuur van STIEL de hoop
uit dat de tentoonstelling er toe
bijdraagt dat de genoemde re
serves in de toekomst wat min
der worden.
Foto's
Toen de industriële nijverheid
in Nederland, in het begin van
het spinnewiel. Ze hielden zich
verre van de eigentijdse georga
niseerde nijverheid. Het duurde
tot het einde van de vorige
eeuw voordat schilders als Her
man Heyenbrock en Jan Toorop
in navolging van Duitse en Bel
gische industrieschilders, het
industrielandschap, de fa-
brieksinterieurs en fabrieksar
beid als hun onderwerp kozen.
Van Herman Heyenbrock is
op de tentoonstelling een groot,
bijna impressionistisch doek te
zien dat Leidse fabrieksarbeid
sters aan het werk toont met de
autoclaaf voor het steriliseren
van blikgroente. Ook is er een
vroege impressie van Heyenb
rock te zien van een steenfa
briek uit Leiderdorp. Een aqua
rel van de volslagen onbekende
kunstenaar Adrianus Henne-
graaf toont de bouw van de bui-
tensluis in Katwijk in 1806.
Vooral veel fotografen hebben
bedrijf en techniek tot onder
werp van hun werk gemaakt. Bij
de voorbereiding van de ten
toonstelling zijn de organisato
ren gestuit op een onbekende
maar indrukwekkende serie fo
to's over wonen en bedrijf van
de Leidse familie Sijthoff. De
originele foto's zijn eigendom
van mevrouw M.J.A. de Koster,
een zuster van de laatste De
Koster die directeur was van de
Meelfabriek en tevens een ach
ter-kleindochter van Sijthoff, de
stichter van het krantencon
cern. De foto's zijn voor de ten
toonstelling tijdelijk door me
vrouw De Koster afgestaan.
Nostalgie
Wat opvalt is dat moeilijk valt af
te leiden wat de kunstenaar nu
in zijn werk tot uitdrukking wil
de brengen: de (on)menselijk
heid van het arbeidsproces of
de arbeidsverhoudingen, de be
dreiging door technische voor
uitgang? Duidelijk is wel dat het
romantische en pittoreske over
heerst, zoals in de kijkkastjes
van de Leidse beeldhouwer
Comelis Bavelaar waarin bij
voorbeeld een mandenvlechter
is afgebeeld tegen een idyllische
achtergrond.
Nergens zijn arbeiders als
zwoegende onder schier on
draaglijke lasten afgebeeld of
komt de arbeid in de nijverheid
naar voren als beklemmend ge-
AA'
Een jukebox is een
I beetje een jongens
droom voor mij. Als
jongen van een jaar
of 14, 15, zag ik zo'n apparaat
altijd staan in het café waar ik
met vrienden ging biljarten. Die
jukebox trok mij altijd meer dan
de bar. Toen wist ik al dat ik een
keer zo'n ding wilde hebben.
Zoiets blijft in je hoofd zitten.
Jaren later zag ik een jukebox
staan op de antiekmarkt aan het
Lange Voorhout in Den Haag. Ik
was meteen verkocht. Veel ge
luk had ik er niet mee. Het ding
gekomen met een vereniging
van jukeboxfanaten en heb ik
van een specialist een beter
exemplaar kunnen kopen. Die
functioneert prima.
Voor de kenners: het is een AMI
200. Heel eenvoudig om te zien.
Ik vind het een pracht ding.
Jukeboxen zijn vaak wanstaltige
apparaten, met allerlei poes-pas
er op en aan. De beroemde
Wurlitzer bijvoorbeeld, met al
die gekleurde ronde buizen er
omheen, vind ik persoonlijk een
kitsch-kast. Hij wordt wel 'de
bumper' genoemd. Zo één zou
ik echt niet willen hebben.
De AMI is voor mij de beste. Er
kunnen 100 platen in. Ik ben
gek op muziek uit de jaren vijf
tig, zestig en zeventig. Mijn fa
vorieten zijn: 'Please go' van de
Golden Earrings, 'A Whiter Sha
de of Pale' van Procol Harum,
'Wooly Bully' van Sam the
Sham and the Farao's' of 'Apa
che' van The Shadows. Dat zijn
wereldnummers. Maar ze klin
ken voor mij alleen goed als ze
uit een jukebox komen. Op cd
vind ik ze lang zo leuk niet.
Het leuke van een jukebox is
natuurlijk ook het verzamelen
van platen. Op de vlooienmarkt
kun je, als je in van die ongese-
lecteerde bakken gaat zitten
graaien, voor acht of negen
dubbeltjes aan leuke nummers
komen. Voor 'Please Go' van de
Golden Earrings heb ik op een
platenbeurs 35 gulden betaald.
Omdat ik die per se wilde heb
ben.
Er zitten ook wel plaatjes in die
ik minder leuk vind. Rita Corita
bijvoorbeeld, met 'Koffie, koffie,
lekker bakkie koffie'. Dat vind ik
eigenlijk vreselijk, maar het is
een nummer dat gewoon thuis
hoort in een jukebox.
Als ik uit mijn werk thuis kom
In deze rubriek komen al of niet bekende streekgenoten aan het woord die hetzij direct
hetzij zijdelings met kunst of cultuur te maken hebben. Zij praten over een
kunstvoorwerp waaraan zij bijzondere waarde hechten. Van de snuifdoos van oma tot
het grijsgedraaide muziekstuk en alles wat daar tussen zit. Vandaag spreekt Menno
Smitsloo, bedrijfsmakelaar in Leiden en een niet onverdienstelijk kunstschilder, zijn
bewondering uit.
THEATER
en wat wil wegmijmeren, om af
stand te nemen van de dagelijk
se beslommeringen, dan kan ik
dat meestal veel beter bij de
jukebox dan bij de cd-speler.
Wat ik bewonder in een jukebox
is de combinatie van techniek
en geluid. Het is een soort ro
bot. Dat je 20 nummers kunt in
pluggen die achter elkaar ge
draaid worden. Helemaal me
chanisch. Ik vind het een won
der van techniek.
Een jukebox is natuurlijk vooral
een groot succes tijdens feest
jes. Iedereen staat meteen mee
te zingen. Dat schept een enor
me band. ^r zit voor 90 procent
oude muziek in. De nieuwste
nummers zijn van Frank Sina
tra, 'New York, New York', of
The Star Sisters met de Andrew
Sisters-medley. Maar dat zijn ei
genlijk ook klassiekers. En wie
natuurlijk niet mag ontbreken
de jukebox van een makelaar George Groot. Hun werk kan bij
RECENSIE WUNAND ZEILSTRA
'De dame zet zich schrap', theatershow
92/93 van Jenny Arean. Regie: Ruut Weis-
sman. Gezien: 11/11, (landelijke première),
schouwburg. Leiden.
Mevrouw is, als we haar verhaal
op toneel mogen geloven, on
langs vijftig jaar geworden. Dat
is zo'n leeftijd waarop zich wel
eens van die opvliegers melden.
En van dat ongemak is deze
mevrouw zeker niet gediend,
dus slikt ze weer de pil. Enig
commentaar hierop duldt ze
niet, ze geeft zich nu eenmaal
nooit zonder meer gewonnen.
Aan het woord is Jenny Arean
die weer zoals altijd een en al
strijdvaardigheid en vitaliteit
uitstraalt.
Direct na deze menopauze
ontboezemingen zet ze het ti-
tellied van dit nieuwe program
ma in: 'De dame zet zich
schrap'. Een rakere typering
voor een optreden van Jenny
Arean is nauwelijks denkbaar.
Ze zet zich inderdaad schrap en
stoort zich in dit tour de chant-
programma vol overgave op een
uitgebreid liedjesrepertoire. Wat
dat betreft, heeft haar gister
avond in Leiden officieel in pre
mière gegane programma een
zekere versobering ondergaan.
Het aantal gesproken teksten of
babbeltjes met het publiek, laat
staan de dingen zoals bijvoor
beeld de soepkokerij uit het vo
rige programma, zijn drastisch
beperkt.
Zelf lijkt ze tijdens haar optre
den heel gelukkig met deze ac
centverschuiving die tevens
heeft geleid tot een stevigere
muzikale ondersteuning door
een vijfmansformatic. Daarbij
heeft ze weer prachtig materiaal
in handen gekregen van voor
aanstaande tekstschrijvers als
Jan Boerstoel. Robert Long en
BOEKEN
Jeanette Wintersons
ZZ nieuwste roman
'Written on the body' is
een ode aan de liefde. Be-
noite Groult gaat voortdu
rend op herhaling
AMSTERDAM
vaarlijk, weerzinwekkend vuil of
mensonwaardig. Ook de veel
voorkomende kinderarbeid is
buiten de aandacht van de kun
stenaars gebleven.
De expositie 'Kunst en nijver
heid in Leiden 1800-1950' is
van 21 november tot en met 20
december te zien in de exposi
tieruimte van het Gemeentear
chief Leiden aan de Boisotka-
de, op alle dagen van 13.00 tot
17.00 uur.
loof in de liefde zijn de thema's
die in haar repertoirekeuze het
meest opvallen. Jenny Arean
laat een overwegend positief ge
luid horen. Niet voor niets zingt
ze in haar laatste nummer dat
ze 'no bad news' wenst. En het
is toch mooi, als je al terugblik
kend kunt zingen: 'Ik heb in
m'n leven precies wat ik wou'.
Naast veel nieuw materiaal,
brengt Jenny Arean naar ver
houding vrij veel Engelstalig
werk. zoals bijvoorbeeld het Se-
daka-nummer Breaking up is
hard to do' en het al door velen
op de plaat gezette One for my
baby' van Mercer en Arlen.
Jammer alleen is dat de regis
seur van dit programma Jenny
Arean niet iets meer direct con
tact met het zaalpubliek laat
opbouwen. Wanneer ze niet
zingt, vertelt ze geheel los van
de rest staande verhaaltjes. Dat
is de zwakke kant van het ge
heel. Hierdoor komt het pro
gramma soms afstandelijker
over dan strikt noodzakelijk
lijkt.
Rudi Fuchs is officieel be
noemd tot directeur van het
Stedelijk Museum in Amster
dam. De gemeenteraad van
Amsterdam ging gistermid-
Z* dl een geheime stem
ming, bijna unaniem ak
koord met de benoeming.
Negenendertig van de veertig
stemmen waren voor de be
noeming. Eén lid onthield
zich.
Fuchs werd eind okober
door wethouder Ernst Bakker
i kunst en cultuur voorge
dragen als opvolger van de
huidige directeur W. Beeren.
Beeren gaat 30 januari 1993
met pensioen. Fuchs begint
op 1 februari. Hij is nu nog
directeur van het Gemeente-
i Den Haag.
Kunnen clowns
Hitler-groet
brengen?
RECENSIE CONNY VAN DER ZANDE
Voorstelling Naar Armando, spel Peer
van den Berg. HenL Zwart, regie Peter
Eversteyn, decor Cathanna Schotten Ge
zien 11/11, LAKtheater, Leiden
'Het verleden is veel te lang ge
leden. het is een schande.' Dat
zegt de schrijver en artiest Ar
mando, die twee boeken
schreef over zijn ervaringen in
de oorlog. In deze boeken laat
hij zien hoe zijn oorlogsherin
neringen hem zijn verdere leven
hebben achtervolgd.
Peter Eversteyn maakte er
een voorstelling over met de ti
tel 'Naar Armando'. De produk-
tie doet aan alle kanten recht
aan de veelzijdige schrijver en
artiest. Armando wordt op be
vlogen wijze gespeeld door twee
acteurs die gelijktijdig op het to
neel aanwezig zijn. Zij spelen
afwisselend de volwassene en
het kind. Er zijn veel komische
fragmenten waarin de jonge Ar
mando het tijdens de oorlog
best naar zijn zin heeft. Want
oorlog of geen oorlog, als je
twaalf bent. is het vooral be
langrijk dat je haar goed zit en
dat je er stoer bijloopt. De
prachtige trieste scènes, waarin
de oudere Armando zich ver
wondert over het leed van de
oorlog, geven de komische scè
nes een bittere lading. Armando
vertelt over zijn gebroken illu
sies; over het struikgewas waar
na de oorlog nog maar een paar
boompjes van over zijn.
De hele persoonlijkheid van
de veelzijdige kunstenaar wordt
doorgelicht. Zo zien we hem als
zigeunermuzikant en als clown.
Droefenis en vrolijkheid worden
op subtiele wijze naast elkaar
gezet. Het thema van de voor
stelling is het contrast. Wat is
goed en wat is kwaad? Mag je
naar de vijand zwaaien, en kun
nen clowns een Hitler-groet
brengen? Door de presentatie
van deze vraagstukken wordt de
toeschouwer gedwongen na te
denken over een ingeburgerd
begrip als geweld. En even denk
je, als een twaalf-jarig kind, hoe
het toch mogelijk is dat er zoiets
als geweld of oorlog bestaat.
is Margriet Eshuis. In
derdaad, 'House fo
Sale'.
foto loek zuyderduin
Jenny Arean altijd rekenen op
een energieke vertolking die
nog niets aan kracht heeft inge
boet.
Die levenslust, de kracht om
door te gaan en een rotsvast ge-
Voor boeken altijd eerst naar De Stegte.
Brccstraat 73. Leiden. Tel. 071 122007
