Budget 1993: Het moet anders, het kan beter
Feiten &Meningen
MAANDAG 9 NOVEMBER 1992
FLIP DE KAM en FRANS NYPELS
Hadden onze ministers en hun ambtelijke mandarijnen
twee maanden geleden echt geen idee hoe slecht het in
1993 met de economie zou gaan? De opstellers van de
miljoenennota gingen er vanuit dat het nationaal inko
men dat de Nederlanders met elkaar verdienen (dit jaar
500 miljard gulden) volgend jaar met 5 procent zou
groeien tot 525 miljard gulden. Van die groei was door de
inflatie weliswaar vijftien miljard lucht, maar de echte,
reële groei bedroeg nog altijd tien miljard. Vooral bestel
lingen uit het buitenland zouden zorgen voor een rede
lijk gevulde orderportefeuille van het vaderlandse be
drijfsleven.
Vorige week bleken de mooie vooruitzichten te zijn ver
dampt. Het nationaal inkomen blijft dit jaar steken op
495 miljard gulden. Volgend jaar komt daar slechts vijf
tien miljard bij. De hoofdoorzaak is dat de exportop
brengsten sterk teruglopen, door tegenvallende verkopen
aan het buitenland.
Maar ook de nationale bestedingen van consumenten en
investerende ondernemingen zakken weg. De mensen
houden het geld in de zak, bedrijven zien de nabije toe
komst somber in. Ondernemers stellen hun investerings
plannen uit en saneren het personeelsbestand. De werk
loosheid loopt volgend jaar op tot boven het half miljoen
personen.
In de war
De tegenvallende economische groei
gooit het in de Miljoenennota 1993
gepresenteerde huishoudboekje van
minister Kok grondig in de war. Het
beeld van de overheidsfinanciën
oogde goed. Vriend en vijand deel
den complimentjes uit. Het tekort op
de begroting daalde volgens plan tot
het in het regeerakkoord verankerde
peil van 3,75 procent van het natio
naal inkomen 19 miljard gulden).
De sobere schatkistbewaarder voor
zag een daling van de opbrengst van
belastingen en sociale premies tot
53,1 procent van het nationaal inko
men. Daarmee zat hij duidelijk onder
de norm voor het collectieve-lasten-
peil (maximaal 53,6) uit het regeerak
koord. Valt de economische groei te
gen, dan worden beide aan het na
tionaal inkomen gerelateerde nor
men al snel geschonden.
Vorige week berekende het Centraal
Planbureau de schade. Past de over
heid haar budget niet aan, dan komt
het financieringstekort in 1993 0,35
procent van het nationaal inkomen
(twee miljard gulden) te hoog uit en
gaat ook de collectieve-lastendruk
met twee miljard gulden over de
norm uit het regeerakkoord heen. Zo
berekend moet het kabinet voor on
geveer vier miljard snoeien in de col
lectieve uitgaven.
Uit de hand
Blijft Kok rusten op zijn snel verwelk
te lauweren, dan lopen niet alleen de
overheidsfinanciën uit de hand,
maar dreigt nog een andere catastro
fe. Indien de overheid haar uitgaven
niet verlaagt en gezinnen geen ge
noegen nemen met minder loonsver
hoging, dan komt de nu verwachte
krimp van het nationaal inkomen
grotendeels ten laste van de bedrijfs
winsten.
Hierdoor stroomt volgend jaar 17
cent van elke in de bedrijven ver
diende gulden naar de factor kapi
taal, tegen 21 cent in 1990. Deze
winsterosie wordt versterkt door de
harde gulden die de Nederlandse uit
voer duur maakt.
Brokkelen de winsten af, dan kost dit
op wat langere termijn banen, omdat
kapitaalverschaffersonvoldoende
middelen voor nieuwe investeringen
beschikbaar willen stellen. Die ont
wikkeling kan gemakkelijk ontaarden
in de situatie waarin Nederland aan
het begin van de jaren tachtig ver
keerde. Maandelijks gingen destijds
meer dan tienduizend banen verlo-
Loonmatiging
Daarom hamert het kabinet meer
dan ooit op de noodzaak van loon
matiging, kon het zijn van een totale
tijdelijke loonstop. Met de bonden
valt over dat laatste niet te praten.
Wat uit de mond van geen enkele
woordvoerder van de vakbeweging
valt op te tekenen, is dat ook bij een
gelijkblijvend brutoloon de koop:
kracht van veruit de meeste Neder
landers in stand blijft. Dat komt,
doordat de prijzen in 1993 veel min
der hard stijgen en doordat iedereen
van zijn gelijkblijvende brutoloon
netto gemiddeld veertig gulden extra
per maand overhoudt als gevolg van
een verlaging van de op het loon in
gehouden belasting en sociale pre
mies.
Overigens kan de overheid helemaal
geen loonstop afkondigen. De Loon
wet bepaalt namelijk dat een ingreep
alleen mogelijk is bij een acute nood
situatie. Daarvan is geen sprake wan
neer de economische groei in 1993
onverwacht terugvalt van ruim 2 tot
1 procent van het nationaal inko
men.
Onmacht
De hoogoplaaiende twist over een
eventuele loonmaatregel is in feite
slechts een afleidingsmanoeuvre, ter
verdoezeling van de onmacht van
het kabinet om het eigen huishoud
boekje op orde te brengen. Die on
macht vloeit rechtstreeks voort uit de
angst van leidende politici om duide
lijke keuzen te maken.
Zelfs wanneer alle inkomens volgend
jaar worden bevroren, wat overigens
helemaal niet nodig is, komen de
collectieve financiën niet in het gere
de. Ook dan moet het kabinet vol
gens op dit moment beschikbare be
rekeningen van het Centraal Planbu
reau (CPB) vier miljard gulden bezui
nigen om te kunnen voldoen aan de
normen uit het regeerakkoord voor
tekort en collectieve lasten.
De bezuinigingsmoede regerings
ploeg brengt dit echter niet meer op.
Met pijn, moeite en boterzachte
kunstgrepen heeft Kok 2,75 miljard
ombuigingen bijeen gesprokkeld,
hoewel nijvere ambtenaren desge
vraagd zo een stapel plannen voor
verdergaande ombuigingen uit de
kast kunnen halen. Het kabinet kan
veel beter op een viermaal zo hoog
bedrag mikken, mede omdat zich
voor 1994 nu al nieuwe tegenvallers
aftekenen.
Effectief
De dekking voor zo'n alternatief
Budget 1993 wordt niet gezocht in
louter goede voornemens, afspraken
om nog eens kritisch naar de subsi
dies te kijken, en reële lastenverzwa
ringen voor de burgers van 0,65 mil
jard gulden die zijn uitgezocht, uit
sluitend omdat ze riiet meetellen als
collectieve lasten. De maatregelen uit
Budget 1993 zijn dadelijk in 1993 ef
fectief.
Het alternatief bevat bezuinigingen
tot een bedrag van negen miljard
gulden. Daarnaast gaan de motorrij
tuigenbelasting en de gemeentelijke
onroerend-goedbelasting elk met
een miljard gulden omhoog. Zo ont
staat voor elf miljard budgettaire
ruimte. Daarvan is drie miljard nodig
voor de verkleining van het financie
ringstekort. Deze tekortreductie leidt
al binnen een jaar tot een extra, blij
vende besparing op de rentelasten
van meer dan 200 miljoen gulden.
Voor extra investeringen in verkeers
verbindingen komt een miljard be
schikbaar. De dan nog resterende ze
ven miljard gulden krijgen de burgers
terug in de vorm van lastenverlich
ting. Het tarief van de eerste schijf
van de loon- en inkomstenbelasting
kan omlaag van 38,5 tot 37 procent.
Voor de minima betekent deze belas
tingverlaging een koopkrachtvoor
deel van 100 tot 150 gulden. Voor ie
dereen met een inkomen van vijftig
duizend gulden of hoger bedraagt de
koopkrachtwinst 650 gulden. Daar
naast daalt de ziektekostenpremie;
de premies voor WW, Ziektewet en
WAO gaan ook flink omlaag.
Geen loonstop
Bij Budget 1993 is een loonstop over
bodig, omdat de overheidsfinanciën
zonder meer voldoen aan de normen
voor tekort en lastenpeil uit het re
geerakkoord (zie tabel). Door de be
lasting- en premieverlaging ligt een
vrijwillige matiging van loonclaims
evenwel in de lijn der verwachting.
Wel zal de vakbeweging fel verzet
aantekenen tegen onderdelen van
het pakket.
Twee miljard wordt namelijk gevon
den door te snijden in de sociale ze
kerheid. De minima blijven daarbij
overigens buiten schot, tenzij er twee
of meer kinderen in het huishouden
zijn. Door de bijslag voor alle kinde
ren terug te brengen tot het (lagere)
bedrag dat geldt voor het eerste kind,
wordt driekwart miljard bespaard.
Het eerste kind is het duurst; het is
onlogisch dat je daarvoor momenteel
de minste kinderbijslag krijgt.
Overigens moet de overheid zich zo
weinig mogelijk bemoeien met het al
dan niet krijgen van kinderen. Op de
langere duur moet de kinderbijslag
daarom worden afgeschaft. Fasering
is gewenst om te grote nadelige inko-
mensschokken te voorkomen. CDA
en PvdA willen hier niet aan. Het
CDA ziet in de maatregel een aanslag
op het gezin, de PvdA is beducht
voor koopkrachtverliezen.
Basisstelsel
Daarnaast gaan de bovenminimale
uitkeringen van werklozen, zieke en
arbeidsongeschikt verklaarde werk
nemers terug (van 70 nu) naar 65
procent van het laatste loon (op
brengst 1,25 miljard). Dat kost de be
trokken uitkeringsontvangers in eer
ste aanleg drie tot vier procent koop
kracht. Door de belasting- en pre
mieverlaging wordt de koopkracht-
schade echter ten dele gerepareerd.
Deze maatregel vormt na de verla-
Kerncijfers collectieve sector, 1991-1993
1991
1992
1993
Collectieve lasten
54,1
54,1
53,6
Norm regeerakkoord
53,6
53,6
53,6
Volgens Budget 1993 a)
52,9
Financieringstekort Rijk
4,3
4,5
3,75
Norm regeerakkoord
4,75
4,25
3,75
Budget 1993 a)
3,6
a) Zonder doorberekening met model Centraal Planbureau.
Budget 1993
Bezuinigingen
Beperking bovenminimale uitkeringen tot 65%
Beperking kinderbijslag vanaf tweede kind
Verplicht eigen risico in de gezondheidszorg
Ontwikkelingshulp (volgens internationale norm)
Lagere wachtgelden, minder ambtenaren
Beperking stadsvernieuwing
Minder subsidies voor regio, venroer, bedrijfsleven
Beperking studiefinanciering
Minder geld voor gemeenten
Totaal ombuigingen
Belastingverhoging
Hogere motorrijtuigenbelasting
Hogere onroerend-goedbelasting (kan minder zijn, hangt
1,25
0,75
2,0
Totaal
Bestemming van deze budgettaire ruimte
Extra investeringen in infrastructuur
Reductie financieringstekort
Lastenverlichting
Verlaging percentage 1 ste schijf IB met 1,5 %-punt
Verlaging ziektekostenpremies
Verlaging sociale premies
Totaal
3,75
2.0
1,25
van 80 tot 70 procent in het midden
van de jaren tachtigeen logische
volgende stap op weg naar een basis
stelsel, waarbij de overheid alleen
nog uitkeringen garandeert op het
niveau van het sociaal minimum.
Niet alleen de vakbonden vinden een
verlaging van sociale uitkeringen on
verteerbaar. Ook de nog overgeble
ven PvdA-aanhang van minister Kok
brengt voor dit snoeiwerk in de
speeltuin van de verzorgingsstaat
geen enkel begrip op.
Zo'n onneembare politieke blokkade
bestaat ook voor bezuinigingen in de
gezondheidszorg. Iedereen beklem
toont dat ombuigingen in deze sec
tor onvermijdelijk zijn, maar elke in
greep hoe gering ookroept
stormen van protest op. Toch moet
er iets gebeuren.
Eigen risico
De consumentenvrijheid is het
meeste gediend met invoering van
een algemeen verplicht eigen risico-
Een alleenstaande moet de eerste
200 gulden ziektekosten voortaan
voor eigen rekening nemen, voor een
echtpaar bedraagt dit eigen risico
400 gulden, voor een gezin met twee
of meer kinderen ten hoogste 600
gulden. Opbrengst: twee miljard.
Met dat bedrag kunnen de premies
voor de ziektekostenverzekering om
laag. Deze maatregel betekent voor
veel minima enig koopkrachtverlies,
dat niet wordt goedgemaakt door de
diverse lastenverlichtingen. Het CDA
voelt voor een verplicht eigen risico,
de PvdA wijst dit af.
Naast de sociale zekerheid en de zorg
biedt ook de rijksbegroting mogelijk
heden voor uitgavenbeperking. Op
ontwikkelingshulp kan een miljard
worden bezuinigd. Daarna voldoet
Nederland nog steeds aan de inter
nationale norm. Het geeft dan 0,7
procent van zijn binnenlands pro-
dukt aan landen in de Derde Wereld,
dat is tweemaal zoveel als de rijke
landen gemiddeld geven.
Trouwens, veel hulpinspanningen
helpen niet. De ombuiging prikkelt
de ambtenaren van Pronk om wat
doelmatiger met onze belastinggul
dens om te springen. De beste hulp
bestaat uit het vrijmaken van de in
ternationale handel, waardoor de
Derde Wereld onbelemmerd zijn
produkten naar het rijke Westen kan
uitvoeren.
Arbeidsvoorwaarden
Een wijziging van de arbeidsvoor
waarden van het overheidspersoneel
kan ook geld opleveren. Ambtenaren
hebben na verlies van hun baan een
beter wachtgeld dan de uitkering van
werknemers die in de WW zijn be
land. Gelijke behandeling levert een
half miljard voor de schatkist op.
Jaarlijks verdwijnt door natuurlijk
verloop een op de twintig ambtena
ren van Rijk, provincies en gemeen
ten en bij het onderwijs. Door min
der opengevallen banen op te vullen
kan nog eens een half miljard wor
den bespaard.
Zo'n maatregel zal het in politiek
Den Haag wel halen, als het water
eenmaal tot de lippen staat. Wil de
overheid goed personeel kunnen
krijgen, dan zijn maatregelen die lei
den tot salarisachterstand onge
wenst. In de loop van de jaren tachtig
bleef de koopkracht van ambtenaren
in totaal al 12 procent achter bij die
van werknemers in de marktsector.
Uit de post voor stadsvernieuwing
kan een half miljard worden wegge
sneden. Het behoud van een voor
raad kwalitatief matige, maar goed
kope woningen is van belang om de
woonlasten laag te houden en bewo
ners meer keuzevrijheid te geven hoe
zij willen wonen; wat minder en een
stuk goedkoper, of beter en een stuk
duurder.
Subsidies
Voorts kan het snoeimes in diverse
subsidies voor het bedrijfsleven en
economisch wat zwakkere regio's.
Deze posten staan vooral op de be
groting van Economische Zaken. Be
perking kan driekwart miljard ople
veren. Studenten die investeren in
hun opleiding behoeven minder geld
van de belastingbetalers te krijgen.
Van de studiefinanciering kan daar
om een half miljard af.
De auto en het huis zijn onze heilige
koeien. Twee maatregelen lijken hei
ligschennis. Het autobezit moet
zwaarder worden belast, de onroe
rend-goedbelasting moet omhoog.
Nederlanders betalen te weinig als zij
van A haar B reizen. Of zij nu de bus,
de trein of de auto nemen. Daarom
moet de subsidie voor het openbaar
vervoer met een kwart miljard om
laag. De automobilist gaat een mil
jard meer belasting betalen. De op
brengst wordt geïnvesteerd in de in
frastructuur van Nederland, in we
gen, busbanen en spoorlijnen dus.
Gemeente
De gemeenten krijgen een miljard
minder uitgekeerd door de rijksover
heid. Dat noodzaakt tot een scherpe
afweging op gemeentelijk niveau.
Kan er worden bezuinigd op het wel
zijnswerk, de schooladviesdienst en
het onderhoud van de plantsoenen,
of moeten de belastingen omhoog?
In het laatste geval komt de gemeen
teraad er niet onderuit ook de onroe
rend-goedbelasting (OGB) op te
schroeven. Dit is de enige heffing die
voldoende zoden aan de dijk zet.
De OGB mag omhoog, want sinds
1990 is er geen grens meer gesteld
aan de OGB die huurders, verhuur
ders en eigen-huizenbezitters aan de
gemeente moeten afdragen. Veel
burgers kunnen de hogere OGB goed
betalen, omdat hun inkomstenbelas
ting flink omlaag gaat. Wijzen zij de
ze lastenverzwaring af, dan moeten
ze bij de volgende gemeenteraads
verkiezing stemmen op een partij die
forse bezuinigingen in het vooruit
zicht stelt.
Levensvatbaar
Budget 1993 bestaat uit een pakket
van elf miljard. Het is anders en beter
dan de kabinetsvoorstellen die het
afgelopen weekeinde bekend zijn ge
maakt. De levensvatbaarheid van het
plan is echter nul. Den Haag is be
zuinigingsmoe en er liggen politieke
obstakels op de weg naar meer ge
zonde overheidsfinanciën. Probeert
het kabinet die horden te nemen,
dan valt het uit elkaar.
Jammer voor de Nederlandse econo
mie, jammer voor de vaderlandse be
lastingbetaler. Het pakket uit Budget
1993 geeft de burgers immers per
saldo zeven miljard gulden lastenver
lichting, de investeringen stijgen met
een miljard en het tekort krimpt met
drie miljard. Bovendien wordt de
'wig' tussen loonkosten en nettoloon
duidelijk kleiner, door minder belas
ting en lagere sociale premies. Dit
zijn allemaal effecten waaraan de re
gering vele malen lippendienst be
wijst. Komt het op daden aan, dan
geven de bewindslieden niet thuis.
Het is die onmacht die moet worden
gemaskeerd door de rituele regen-
dans rondom de totempaal van de
loonmatiging.
