Speelgoed als culturele erfenis
Cultuur&Kunst
Jury Grote Prijs kiest
voor vernieuwing
Lesje in kunst
Clouseau bezorgt jeugd
Zoeterwoude mooie avond
Auteur Chaim Potok naar Nederland
Goltfusz concert 'uit de ziel'
MAANDAG 9 NOVEMBER 1992
14
redactie: cees van hoore
ruygrok (chef)
vskiastoelinca
'Sterren' naar Groenoordhallen
leiden» Een bijna drie uur durend evenement met live-optre
dens van onder anderen Gordon, Tatjana, Corry Konings en Mai
Tai, staat op 28 maart volgend jaar op het programma van de
Groenoordhallen. Het voorjaarsprogramma vermeldt ook een
optreden van Grant Forsythe, het in Nederland wonende Brit
se duo dat zich vooral op country western toelegt. Aanvang
van het festival: 19.45 uur. Toegangskaarten zijn verkrijgbaar bij
deVW's.
Boek over Anton Pieck
hattem In het Anton Pieck Museum in Hattem is vrijdag een
uniek boek over deze tekenaar gepresenteerd.Anton Pieck en
zijn werkkamer. Een verhaal tussen 1895 en 1987" heet het in
een oplage van 1000 exemplaren verschenen werk. Het werd
vervaardigd door de Vlaamse dr. Ingrid van de Wijer (37), die
lang met de in 1987 overleden Anton Pieck is opgetrokken. Het
zeer luxe uitgevoerde boek bestaat onder meer uit de weergave
van door Pieck ingesproken cassettebanden en 200 nooit eerder
gepubliceerde foto's die door de auteur werden gemaakt. Verder
zijn er tekeningen en aquarellen van Pieck in te vinden. Het
boek is alleen te koop in het museum en kost 175 gulden.
Vereniging Kunsten '92 komt
met alternatief kunstenplan
utrecht» anp
De Vereniging Kunsten '92
komt nog vóór de jaarwisseling
met een soort inhoudsopgave
voor een alternatief kunsten
plan. Daarin zouden de wensen
en financiële onderbouwing van
de diverse kunstinstellingen
vervat moeten worden. Dat
maakte de voorzitter van de
Vereniging Kunsten '92, F. de
Ruiter, zaterdag in Utrecht be
kend bij de officiële oprichting
van de vereniging.
De Vereniging Kunsten '92
bestaat sinds zaterdag uit 132
leden, afkomstig uit de hele
kunstwereld. Alleen de musea
zijn op de huidige ledenlijst
nogal mager vertegenwoordigd
(drie) en grote musea als het
Rijksmuseum in Amsterdam of
het Van Gogh Museum ontbre
ken. Maar, aldus De Ruiter, daar
wordt aan gewerkt.
De vereniging wil in de nabije
toekomst ook leden werven in
de meer commerciële (kunst en
cultuur) sectoren, als uitgeverij
en en bioscopen. Met de onder
titel van de nieuwe organisatie
'het belang van kunst, cultuur
en cultuurbehoud' geeft de ver
eniging haar prioriteit aan.
De vereniging is in mei ont
staan uit een 'grote knokpartij'
rondom het kunstenplan '93-
'96, aldus vice-voorzitter M.
Sanders. Boosheid over de plan
nen deed binnen de kunstwe
reld de vlam in de pan slaan.
Daaruit ontstond Kunsten '92.
Nederlandstalige teksten waren
door de slechte afstemming
nauwelijks verstaanbaar, de
muziek was bijzonder cliché
matig en had zonder meer een
hoog truttigheidsgehalte. Als
deze groep geselecteerd wordt
voor de Grote Prijs, moet het
wel echt slecht staan met de
popmuziek in Leiden.
Yabi-Key en Jah Justice zorg
den voor vrolijke regga-Klanken.
Jah Justice overtuigde redelijk
door de stemmige koortjes en
de aardige composities, Yabi
Key prijsde zich na een halve
minuut al uit de markt door een
Corrie Koningsachtige 'Ik hou
van jou, ik blijf je trouw' tekst.
Toch wel verrassend werd de
winnaar van de avond Doe Ae
robics Lobo Probe. De groep ge
bruikte haar beperkte techni
sche kwaliteiten optimaal, twee
danseressen zorgden voor de vi
suele ondersteuning en de
steeds maar doordreunende
messcherpe Housebeat, fanta
sievol aangevuld met spacy me-
talachtige gitaarpartijen, maak
te het optreden een beetje
vreemd, zeker eigenzinnig en
overtuigend. De jury had zater
dag wel wat kritiek op de groep,
maar ook het lef om een eigen
tijdse en vernieuwende winnaar
te kiezen.
recensie» hanskeuzers
Voorronde Grote Prijs van Nederland: met
Yabi-Key, Doe. Aerobics Lobo Probe, Eja
culate, Random, Twilight Twins, Jah Justi
ce, Nederland 2. Gezien: 7 november,
LVC, Leiden.
Een zevental Leidse groepen
stuurde een demo-tape in naar
de organisatie van de Grote
Prijs van Nederland. Uiteinde
lijk werden daarvan drie groe
pen - Charlie Says, Timbuktoe
en Nederland 2 - geselecteerd
voor de voorronden. Voeg daar
streekgenoot Ejaculate uit Ha-
zerswoude aan toe, dan kunnen
we spreken van een - kwantita
tief - redelijke vertegenwoordi
ging uit de regio. Van dit viertal
waren alleen Ejaculate en Ne
derland 2 zaterdag te zien in het
LVC. De heftige Death-Trash
van Ejaculate werd door de
tempo wisselingen en het geva
rieerde drumwerk verrassend
gebracht. Door de ronduit er
barmelijke zang werd veel van
het goede weer te niet gedaan.
De enige Leidse vertegen
woordiger Nederland 2 had za
terdag een drukke avond. Eerst
verzorgden ze het voorpro
gramma bij Clousseau in Zoe
terwoude, later waren ze het
sluitstuk van de Grote Prijs. De
beeldende kunst
recensie nicole roepers
Riesjard Schropp: fotowerken. Tot 28 no
vember, LAK-galerie, Cleveringaplaats 1
Leiden. Open: ma. t/m za. 10-22 uur, zc
De kleine tentoonstelling (er
zijn slechts 7 werken te zien)
van Riesjard Schropp roept
twee namen van andere kunste
naars op. De installatie TArma-
dio dei Valori' (de kast der
waarden) brengt de oudere in
stallaties van Christian Boltans-
ki in gedachten. Een kastjesach-
tige opzet, elektrisch licht als
vervanging van kaarsen en de
beeltenis van een vrouw (Maria?
als meest duidelijke verwijzing
naar een altaarstuk en bidplaat-
jes. De dertig kleine ijzeren
kastjes van Schropp, die de be
zoeker naar eigen inzicht mag
openzetten of dichtdoen, heb
ben echter niets van doen met
de zware symboliek uit de wer
ken van Boltanski of de Italiaan
se titel, die meer inhoud be
looft. Dichtbij gekomen blijkt
achter de rode lampjes een
schilderij van een zwoele zigeu
nervrouw te prijken met aan
weerszijden ae beeltenis van
een kunststoffen hertje. „Kerst
begint vroeg dit jaar", verzucht
een bezoeker van de LAK-foyer.
Op de gang hangt een aantal
in geroeste ijzeren lijsten-gevat
te foto's. Stillevens met bloe
men, fruit of namaak-hert ste-
Het Amsterdams Historisch Museum heeft uit zijn col
lectie oude spellen en speelgoed een expositie samenge
steld die bij uitstek geschikt is voor een uitstapje met de
hele familie inclusief opa en oma. Wie zal het immers
niet leuk vinden in de vitrines een kinderboogje uit de
14de eeuw, een tol uit de 16de eeuw en een porseleinen
pop uit de vorige eeuw tegen te komen? Of een kwartet
spel uit 1959 met de breed glimlachende, stijfjes gekapte
omroepsters Ageeth Scherphuis, Hannie Lips, Karin
Kraaykamp en Tanja Koen?
amsterdam franchise ledeboer
De historicus Johan Huizinga
schreef in 1938 in 'Homo Lu-
dens' dat „eerlijk, puur spel één
van de grondvesten van onze
beschaving is". Hij wilde daar
mee zeggen dat 'de spelende
mens uitstijgt boven de enorme
sociale, culturele, politieke, taal
kundige, religieuze en geografi
sche barrières die een vreed
zaam samenzijn gewoonlijk in
de weg staan'. In de wereld der
volwassenen gaapt echter een
duidelijke en beschamende
kloof tussen deze idealistische
observatie en de harde praktijk.
Volwassenen zijn nu eenmaal
behept met een natuurlijke be
hoefte aan winnen en kunnen
het vaak niet nalaten daarvoor
de meest achterbakse methodes
in stelling te brengen.
Competitiedrang is ook kin
deren niet vreemd, maar rond
het spelen in de kindertijd
hangt nog steeds het magische
aureool van onschuld dat ook
de samenstellers van deze expo
sitie tot inspiratiebron moet
hebben gediend. Dat heeft een
charmerende tocht door de
eeuwen opgeleverd die begint
bij het resultaat van archeologi
sche vondsten in de hoofdstad.
Bikkels
De opgravingen brachten be
halve het kinderboogje en tol
len, ook een met lood gevulde
marmeren dobbelsteen, gego
ten geelkoperen bikkels en ge
glazuurde en ongeglazuurde
knikkers uit de 17de en 18de
eeuw boven de grond. Verder
vinden we een houten bal die in
de eerste helft van de 17de
eeuw bij het kegel-, klos- en
beugelspel is gebruikt. Heldere
begeleidende teksten maken
duidelijk welke regels voor de
veelal verdwenen spellen gol
den.
Kinderspel heeft door de eeu
wen heen altijd veel schrijvers,
dichters en kunstenaars geïn
spireerd. De 18de-eeuwer Jan
Luyken zag kinderspel nog als
onnozel vermaak, blijkt uit de
onderschriften bij de plaatjes in
zijn 'Des Menschen Begin, Mid
den en Einde' uit 1712. Dichtre
gels als „Zie hoe de jeugd al
speelt, en het zig vermaakt, Met
meenig iedel ding, eer't tot ver
stand geraakt" en „Het Knikker
tje is 't Knaapjes schat, Als of
het Goud en Zilver had", zijn
vermakelijke illustraties van de
tijdgeest.
De poging tot koppeling tus
sen spelen en leren blijkt al een
eeuwenoude neiging. Dat is on
der meer te zien op de leerspel-
len die tot in het midden van de
18de eeuw heel populair zijn
geweest. Pieter Mortier maakte
rond 1700 een prachtig kaart
spel met figuren die elk een
land of landstreek symbolise
ren. De bijgaande tekst bevat
een aardrijkskundige beschrij
ving van het betreffende gebied.
Amsterdams paardetramspel van de in 1872 opgerichte Amsterdamsche Omnibus Maatschappij.
Jacob Gole (ca. 1665-1724) etste
in rood en zwart een serie Fran
se koningen om op die manier
het kaartspelen met een lesje
geschiedenis te combineren.
De Amsterdamse Speelkaar-
tenfabriek Nederland zette deze
traditie deze eeuw voort met
kwartetspellen en bordspelen
die zo mooi zijn uitgevoerd dat
je op slag de huidige massapro-
duktie van speelgoed zou willen
afschaffen. Er ligt bijvoorbeeld
een fraai uitgevoerd bloemen-
kwartet uit 1923 en ook het
ANWB-kwartet over kamperen
uit 1953 is een juweeltje. De va
derlijke dichtregels „Wat ons de
oorlog overliet, Aan landschaps-
sschoon, verniel het niet!" ma
ken duidelijk dat de pedagogi
sche aanpak van de jeugd
sindsdien radicaal is veranderd.
De fabriek redde het niet en
werd in 1969 overgenomen
door Augustin en Schoonman
uit Zwanenburg. Daarmee
kwam helaas een einde aan de
produktie van spellen waarvan
je maar hoopt dat opa en oma
ze niet al bij het grof vuil héb
ben gezet. Deze expositie maakt
namelijk op overtuigende wijze
duidelijk dat ook speelgoed tot
ons cultureel erfgoed behoort
foto amst.hist. museum
en dat weggooien echt dood
zonde zou zijn.
De expositie 'Spellen eri
speelgoed uit eigen collectie' in
het Amsterdams Historisch
Museum (Kalverstraat 92, Am
sterdam) is geopend tot en met
10 januari. De openingstijden
zijn van maandag tot en met
vrijdag van 10.00 tot 17.00 urn
en zaterdag en zondag van
11.00 tot 17.00 uur.
Schropp: bij nader inzien kitsch
ken scherp af tegen felgekleurde
achtergronden. De foto van een
roodpaarse roos tegen een
blauwpaars gemêleerde achter
grond herinnert mij aan de foto
van Bob Negrijn van een rode
kool op een rode stoffen doek,
die ruim anderhalf jaar geleden
bij Stelling te zien was. Evenals
Negrijn haalt Schropp in deze
serie voorwerpen uit hun ver
trouwde omgeving en presen
teert ze als stilleven of 'natura
morta' volgens zijn Italiaanse ti
tel.
En inderdaad, de uitvallende,
tulpen roepen associaties op
met de oorspronkelijke beteke
nis van het stilleven, met het
tikken van de tijd. Zoals ook de
verdorde bladeren in de close-
up uit wat een potpourri lijkt,
ons aan de vergankelijkheid
herinneren. Hoe de hertekop
van kunststof in deze serie foto
werken te plaatsen is, wordt pas
duidelijk bij het lezen van de
brochure. Die meldt dat de af
gebeelde 'natuurelementen'
slechts bestaan om de kiiker te
verleiden en op het verkeerde
been te zetten. Zoals de zwart
harige dame niet de beeltenis
van Maria is, maar het oerbeeld
van kitsch: een zigeunermeisje.
,',Je ziet niet wat je ziet", daar
gaat het in de technisch perfect
afgewerkte en zeer esthetische
fotowerken van Schropp om.
Maar hebben we dat niet al va
ker gezien?
Amsterdam Minister D'Ancona van WVC gaf gisteren een lesje in kunst in een van de zalen van het
Rijksmuseum in Amsterdam. Nadat er het laatste jaar veel is verbouwd, besloot de directie het museum
één dag gratis toegankelijk voor het publiek te maken. foto anp
zoeterwoude dick hermsen
Om zeven uur 's avonds staat er al een lange rij
wachtenden voor de nog gesloten deur van de
sporthal. De regen miezert uit de hemel, maar dat
drukt de pret niet. Als om half acht de deuren
opengaan, stroomt de smachtende menigte naar
binnen op zoek naar een staanplaats in de voor
ste gelederen. De gemiddelde leeftijd ligt laag.
Zelfs zeven- en achtjarigen mogen vanavond lan
ger opblijven om hun idolen te bewonderen.
Maar vooral de middelbare schoolleeftijd is goed
vertegenwoordigd. Iedereen is blij binnen te zijn.
De ruim 1000 kaarten voor het concert van Clou
seau waren immers al ruim twee weken van te
voren uitverkocht.
Sport- en recreatiecentrum 'De Klaverhal' in
Zoeterwoude bestaat tien jaar. „En dat moet ge
vierd worden", vindt ook lid van de evenemen
tencommissie Mooijman. Een feest vooral voor
jongeren? „Ja, deze avond is inderdaad bestemd
voor de wat jeugdige bezoekers van de sporthal".
De zaallichten dimmen. Iedereen dringt nog
wat meer naar voren om maar niets te hoeven
missen. Allereerst een band uit de regio. Ze spe
len Nederlandstalige liedjes en doen dat heel
goed. 'Nederland 2', zo heet de Leidse band, be
staat twee jaar en is ooit begonnen met het na
spelen van bestaande nummers. Een zeer ver
dienstelijke Leidse band, die het publiek alvast
opwarmt. Bepaald niet gemakkelijk om met eigen
muziek het voorprogramma te vullen.
Eindelijk is het zo ver: Clouseau live voor het
voetlicht. Het zestal heeft de gitarist ziek in België
moeten achterlaten. Gelukkig speelt de tweede
toetsenist behoorlijk gitaar, zodat de groep met
z'n vijven de avond zal vullen. „Geen probleem",
roept Koen Wouters, de zanger en het gezicht van
de band, „anders hadden we moeten afzeggen en
dat hadden jullie vast niet leuk gevonden". Uit de
reactie van het publiek wordt duidelijk dat ze met
deze noodoplossing geen enkele moeite hebben.
Hit na hit wordt gespeeld. Wie beweert dat het
slecht is gesteld met de zangkwaliteiten van de
middelbare scholier, heeft nog nooit een concert
van Clouseau bijgewoond. De Nederlandstalige
teksten worden van voor naar achter meegezon
gen. De avond kan niet meer stuk. Spandoeken,
aanstekers bij de langzame liedjes, bloemen met
brieven die met regelmaat op het podium belan
den, ballonnen die in groten getale vanaf het pla
fond neerdalen, maken de sfeer compleet.
Clouseau doet z'n best. De liedjes zitten goed in
elkaar. Natuurlijk dankt de groep niet in geringe
mate haar populariteit aan de sympathieke uit
straling van de zanger. Met goed gevoel voor en
tertainment neemt hij het publiek mee in zijn
muzikale tocht, waarbij het vrouwelijk schoon in
de teksten veel aandacht krijgt. Als eerbetoon aan
de Beatles klinkt in de toegifr de rock'n roll-hit
'Twist and Shout', inderdaad in het Engels. Een
vreemde eend in de bijt, maar wel in een mooi
jasje gestoken. Om even na elf uur stroomt de
zaal leeg en de regen uit de hemel. Tot zo ver was
het een mooie avond.
De Amerikaans-joodse auteur Chaim Potok komt
naar Nederland. Hij schreef speciaal voor de Ne
derlandse markt het boekje 'De troop-leraar'. De
troop-leraar is in dit geval een leraar die joodse
jongens leert voorzingen in de synagoge.
Potok zal woensdagavond in de synagoge aan
de Jan Evertstraat in Den Haag het eerste exem
plaar van 'De Troop-leraar' aanbieden aan Twee
de-Kamervoorzitter Deetman, tevens voorman
van de Stichting Behoud Oude Haagse Synagoge.
Potok voorziet de eerste honderd exemplaren van
een handgeschreven opdracht.
De opbrengst van deze boekjes is voor de synago
ge-
nooit op had kunnen spelen.
De keuze viel dus nu bijna
uitsluitend op solistisch werk.
Leo Doeselaar speelde onder
meer een Brabantse rondedans
(anoniem uit 1599) waarvan het
thema nog wat rommelig en
structuurloos klonk, maar waar
van de ene variatie nog leuker
was dan de andere, door de pi
kante weergave en de originele
registratie.
Huiveringwekkend mooi
speelde Root elke noot van de
Partita in a van J.S. Bach. In vier
delen vertelde hij als het ware
een verhaal met 'ieder voorko
mende hartstogt overenkomend
weezend'. Het samenspel van
traverso en orgel in de Sonate in
G van Handel ademde een bij
zonder Fijnzinnige en doorleef
de sfeer. Als intermezzo bleek
het orgel buitengewoon ge
schikt te zijn om geluiden na te
bootsen, zoals in de 'Canzon
über das Henner und Hanner-
geschrei' van A. Poglietti.
Om met een passend citaat te
eindigen: 'Uit ae ziel moet men
spelen en niet als een afgerichte
vogel (Carl Ph.E. Bach).
recensie udy van der spek
Goltfusz concert door Leo van Doeselaar,
orgel en Marten Root. traverso. Gehoord
'Een goed muzykaal voorstel
moet uitdrukkelijk één met ie
der voorkomende hartstogt
overeenkomstig weezen. In een
Allegro zal levendigheid heer-
schen; in een Adagio tederheid,
alsmede, zeker aanminnig trek
ken en vertraagen der stemme',
een citaat ontleend aan de 18e
eeuwse Nederlandse vertaling
van Joachim Quantz'
(16971773) 'Versuch einer An-
weisung die Flauto traversière
zu spielen'. Woorden die me (zo
ongeveer) te binnen schoten bij
het concert van Leo van Doe
selaar en Marten Root. Zó mooi
smeltend, vloeiend, doorschij
nend, helder of omfloerst hoor
je maar weinig musiceren. En
dat allemaal uit een klein zuch
tend barokorgeltje met slechts
11 registers, in 1657 gebouwd
door Hans Goltfusz, en een paar
houten traverso's (dwarsflui
ten), waarvan één authentiek.
In de oude Dorpskerk van
Sassenheim kreeg ik (sinds ja
ren) sterk de indruk dat het zó
geklonken moet hebben zo'n 3
tot 400 jaar geleden.
Na de eerste sfeervolle, wat
weemoedig gespeelde 'Ricerca-
re' uit 'Tratado de Glosas (1553)
van Ortiz, die als vocale muziek
op je afkomt, kwam Root 'afge
daald' van het orgel om vlak bij
de luisteraars uit te leggen
waarom het programma na de
repetitie op maandag drastisch
was omgegooid:deze fantasti
sche fluitist bleek niet alleen
uitvoerend kunstenaar te zijn,
maar ook ambachtsman. Alle
fluiten die hij bij zich had, wa
ren door hem zelf naar oud mo
del gebouwd. Maar welke fluit
hij ook probeerde, er bleek geen
samenspel mogelijk omdat dit
barok orgel beduidend hoger
was afgestemd. Slechts één fluit,
een 17e eeuwse 'Kirst' uit Pot
sdam, ooit opgekocht voor een
tientje op een veiling (en nu
zo'n 20.000 gulden waard) bleek
helemaal gelijkgestemd te zijn,
een traverso waar Root nog
