'Te voorzichtig zijn is gevaarlijk'
'Vuur en zijde' lost beloften niet in
iitr
Villa des Roses
in San Francisco
Cultuur&Kunst
'Generatie X': vruchteloos
THEO VANGOGH
Een prettig gesprek
DONDERDAG 5 NOVEMBER 1992
26
REDACTIE CEES VAN HOORE RENEE DE BORST
Subtiliteit kan in ieder geval niet
de belangrijkste eigenschap van
de schrijver zijn, zo leert lezing
van Meer verhalen van de star)
van Armistead Maupin. Het is
een vaardig vertaalde tweede
bundeling van Maupins satiri
sche feuilleton over de inwoners
van San Francisco, de meest li
berale stad van de Verenigde
Staten. Oorspronkelijk versche
nen in de San Francisco Chroni
cle. kwam dit feuilleton in de VS
al in 1980 als boel utt
De titel ten spijt lijkt Meer ver-
halen van de stad in boekvorm
op een in vele fragmenten op
gedeelde roman, die voor 99
procent uit spitse dialogen be
staat. Telkens onderbroken
worden verscheidene hoofdfi
guren gevolgd. Tegelijk kent ie
dereen elkaar. En om met Ge
rard Reve te spreken: er komt
weer geen 'normaal' mens in
voor. Want dit boek mag dan
volgens de achterflap een war
me komedie over dolende derti
gers zijn, veel heb ik er niet in
herkend. Wel worden op cm
groteske manier thema's be
handeld als transseksualiteit,
voyeurisme, religie en prostitu
tie. Maupin mag soms flauw of
melig zijn, gaandeweg kruipt er
wel degelijk een serieuze onder
toon in Meer verhalen van de
stad
Maupins stijl heeft al een flin
ke vaart, later wordt het tempo
nog versneld door een - waan
zinnig bedacht - detective-ele
ment. Centraal staat het pen
sion van mevrouw Madrigal, die
een geheim - ze is een meneer -
met zich meedraagt. Een ande
re hoofdfiguur is Mary Ann
Singleton, een van de bewoon
sters van het pension, die met
een huisgenoot een cruise
maakt. Hij zoekt op reis een
vriend, zij zoekt op reis een
vriend. Ze vindt haar
RECENSIE SOfHIE VERBURGH
Douglas Coupland. 'Generatie X Vertel
lingen voor een versnelde cultuur" Uitge
ven) Meulenhoff, 1992
Volgens de achterflap gaat
'Generatie X' over de niksigheid,
het vruchteloos bestaan van de
'naamloze en verdacht stille ge
neratie die in de jaren zestig
werd geboren'. Nieuwsgierig
naar wat debutant Coupland
over ook mijn 'generatie' te ver
tellen had, begon ik te lezen.
Helaas bleek al gauw dat het
boek inderdaad vooral niksig
heid bevatte. Slechts heel af en
toe herkende ik iets in de 'bele
venissen' van de gepresenteer
de generatiemodelïen.
Deze modellen zijn Andy,
Dag 811 talre, idle drie afge
knapt op de maatschappij en
hun gewone, saaie werk. Ze zijn
zogenaamd op zoek naar wat
méér in het leven en trekken
zich daarom terug uit de sa
menleving. In een woestijndorp
in Florida doden ze de tijd tus
sen de noodzakelijke 'Mcjobs'
(•tomme, idtsk hdoaa baantjat),
door elkaar wens-, droom of
nachtmerrieverhalen te vertel
len. Waarschijnlijk was het de
bedoeling van de schrijver om
in deze vertellingen het wereld
beeld van deze X'ers tot uit
drukking te laten komen, hun
kritische kijk op het materiële,
jachtige bestaan weer te geven.
Betty Mcihmoody: moeder der bestolen moeders
een onschuldige knaap, die tel
kens moet braken als hij een
r00S ziet. Waarom? Daarnaar
gaat de speurtocht.
Net als Elsschots Villa des Ro
ses - met ook een pension als
middelpunt houdt de vergelij
king wel zo n beetje op - is dit
boek soms wrang. Het speelt
bijvoorbeeld in de tijd dat Anita
Bryant (wie was dat ook alweer?
eind jaren zeventig in Florida
haai heksenjacht op homo's be
gon. De aldaar woonachtige ou
ders van hoofdfiguur Michael -
die in Frisco zijn draai gevon
den heeft - schrijven hem naïef
een brief, waarin ze opmerken
Bryant te steunen. Wrang, maar
tegelijk komisch. En ais hun
zoon dan uitlegt hoe het zit, is
dat weer ontroerend.
Zo wordt de lezer regelmatig
op het verkeerde been gezet. Ais
een had character bij een onge
luk verbrandt, mag je er dan om
lachen? Elders wordt good guy
Michael dodelijk ziek, maar te
gen de verwachting in geneest
hij weer. Wat dat betreft leent
het boek zich, ook door de dia
logen, uitstekend als een scena
rio voor dramedy-serie op tele-
Twee dingen vallen nog op.
Amerikaanse schrijvers als Ellis
- die voortdurend merknamen
vermelden bij de beschrijving
van kleding, schoeisel enzo
voorts - vinden in Maupin al
een ironiserende voorloper. En
een verklarend notenlijstje ach
terin had nog een en ander
kunnen verduidelijken, al haalt
dat misschien de vaart er weer
uit. Ais ik me niet vergis, wor
den er in dit boek veel toespe
lingen op facetten van de Ame
rikaanse cultuur gemaakt. Wel
kom in Manderley', grimaste ze.
'Ik ben mevrouw Dan vers. Ik
weet zeker dat je het hier erg
naar je zin zult hebben' spreekt
de hospita ergens ironisch. Als
Ie tOevuDg l litchrock's Rebecca
hebt gezien of het gelijknamige
boek van Pu Mauiier hebt gele
zen, herken je dit. Maar hoeveel
heb ik wel niet gemist?
Betty Mahmoody heeft geschiedenis gemaakt. In 1984
werden zij en haar dochterje Mahtob door haar man
meegenomen naar Iran. Voor een vakantie van twee we
ken in zijn geboorteland, zo zei hij. Maar daar verander
de deze jarenlang in Amerika werkzame arts opeens in
een man die zichzelf en zijn gezin onderwierp aan de in
zijn land geldende strenge regels van de fundamentalisti
sche islam.
AMSTERDAM HANS VISSER
De vakantie draaide uit op een
ontvoering. Betty protesteerde
en wilde scheiden. Ze eiste te
rug te mogen keren naar Ameri
ka. Dat mocht, als ze Mahtob
bij hem zou achterlaten. Ze zou
dan wel verplicht zijn terug te
keren naar Iran. Na anderhalf
jaar is ze met Mahtob gevlucht.
Na een barre tocht door een be
sneeuwd bergland en geholpen
door Iraanse smokkelaars, keer
den ze via Turkije terug naar de
VS.
Betty Mahmoody schreef
hierover het boek 'Not without
my daughter', dat werd ver
filmd, met Sally Field in de titel
rol. Het bracht haar in contact
met schrikbarend veel andere
vrouwen die vergelijkbare ver
halen vertelden. Over hen gaat
nu haar tweede boek. Impres
sies van hoe huwelijken van
mensen uit twee culturen kun
nen ontaarden in drama's waar
van de kinderen het slachtoffer
zijn. „Het verbaasde me hoeveel
vrouwen hetzelfde hadden
meegemaakt en hoe het hun
opluchtte er eindelijk met een
lotgenote over te kunnen spre
ken."
Om iets voor al die vrouwen
en ook mannen te doen. is de
organisatie One World For
Children in het leven geroepen.
Veel tastbaar succes is er nog
niet. Pas vijftien kinderen zijn
bij de moeder teruggekeerd.
„Niet veel natuurlijk, maar het
is een resultaat dat andere men
sen in ieder geval hoop kan ge
ven."
Daarnaast wordt er gewerkt
aan een databank van advoca
ten die in dit soort zaken zijn
gespecialiseerd. „In allerlei lan
den natuurlijk." Want hoewel
ze in haar boek vele voorbeel
den noemt van westerse vrou
wen die hun kinderen naar een
islamitisch land zagen verdwij
nen, stelt Betty vast dat dit soort
drama's zich ook voordoet tus
sen westerse landen. „Ook in
Nederland. Vandaag nog hoor
de ik van een geval in Maast
richt. Ik ken nu zelf honderden
gevallen en er komen er nog da
gelijks bij. Dat kan ook niet an
ders. De wereld wordt kleiner
en daarmee het aantal contac
ten tussen culturen steeds gro
ter. Dus ook de kans dat er iets
mis kan gaan."
„Ik word vaak gevraagd als
getuige-deskundige in rechtsza
ken. Laatst nog In een zaak tus
sen een Amerikaanse moeder
en een Jordaanse man. Ik stelde
voor dat de vader een in Jorda
nië rechtsgeldige verklaring zou voerden vrouwen die met isla- zin", zegt ze. „Als ik naar mijn
tekenen dat hij hun kind nooit mitische mannen waren ge- eigen dochter kijk, zie ik hoe je
zal ontvoeren. Maar helaas, zo'n trouwd actie: Betty Mahmoody samen het beste van twee cultu-
papier komt er niet." zou propaganda maken tegen ren kunt verenigen."
Toen de film 'Not without my het huwelijk tussen mensen uit Toch wordt haar boodschap
daughter' in Nederland draaide, verschillende culturen. „On- ook in andere landen niet altijd
Maar in plaats van idealen of
een alternatief voor de versleten
ideologieën van voorgaande ge
neraties, komen deze drie met
geen enkele nieuwe, originele
gedachte op de proppen. Ze
doen niets, willen niets dan een
beetje tegen elkaar aan zitten
leuteren. Ik heb er geen lijn,
geen samenhangende gedachte
identiteit, van wat voor gene
ratie dan ook, in kunnen ont
dekken.
Als poging om het geheel nog
wat op te vTolijken staan er
in de kantlijn hier en daar wat
Roy Lichtensteinachtige teke
ningen met onbegrijpelijke
tekstballonnen en verklaringen
van turbo-taal-uitdrukkingen
die niet leuk zijn. Het mag alle
maal niet baten. De afwezigheid
van ironie of andere humor, van
enige kritische beschouwing
van zichzelf of de rest van de
wereld, maakt de vertellingen
volslagen betekenisloos.
Des te vreemder doet het aan
dat de Nederlandse uitgever dit
gewrocht aanprijst als 'de haar
scherpe en hilarische definities
van nieuwste lost genera
tion'. Want. zoals gezegd, het
boek is verschrikkelijk vaag en
alles behalve hilarisch. En bo
vendien vraag ik mij af of dit
boek überhaupt op een genera
tie slaat, en of een geboorte in
de jaren zestig van een groep
een generatie maakt. Ik ben er
niet van overtuigd.
Querido, Amsterdam, fl 27.50 gulden
Een vrouw is bij een verkeers
ongeval om het leven gekomen.
Een broer en een geliefde kun
nen haar niet vergeten. Dat is
het onderwerp van "Vuur en zij
de', het nieuwe boek van Doe-
schka Meijsing. Het ziet ernaar
uit dat in deze roman melodra
ma de overhand op drama
heeft.
Doeschka Meijsing debuteer
de in 1974 als schrijfster. Ze pu
bliceerde een aantal boeken als
'De kat achterna' en Tijger, tij
ger!' die de moeite waard wa
ren. Maar op een gegeven mo
ment heeft zich een hapering in
haar loopbaan voorgedaan.
De problemen tekenden zich
duidelijk af in 'De beproeving'
uit 1990. Haar uitgever blijft op
timistisch gestemd. Op de ach
terflap van haar onlangs ver
schenen roman 'Vuur en zijde'
wordt zij afgeschilderd als „een
van de bekendste jonge schrijf
sters." Jonge schrijfster? Dat
kun je toch niet zeggen van ie
mand die onlangs vijfenveertig
jaar werd, iemand die zich niet
meer kan permitteren veelbelo
vend te zijn, maar beloften
dient in te lossen.
Haar vorige boek was een pa
thetisch geval, een aaneenscha
keling van onwaarschijnlijke
verwikkelingen. Ik gewaagde in
dertijd van 'een slechte opera.'
De schrijfster neemt precies de-
Het proza van Doeschka Meijsing heeft nog altijd kwaliteiten, maar de
vormgeving maakt een bijna beholpen indruk.
ARCHIEFFOTO EMIEL VAN LINT
zelfde woorden in de mond op
de eerste pagina van haar nieu
we werk. Een verhaalfiguur
komt tot de conclusie „dat jij en
ik slechts figuranten zijn ge
weest in een slechte opera."
Slim van de schrijfster om haar
critici de wind uit de zeilen te
nemen. Maar het kan me toch
niet van de vaststelling weer
houden dat Doeschka Meijsing
opnieuw een literaire draak
Krobeerde te temmen, waarin
et sentiment de vrije loop
krijgt en de doden wel erg ge
makkelijk vallen.
Haar proza heeft nog altijd
kwaliteiten. Zo maakt ze slechts
heel geleidelijk duidelijk hoe de
betrekkingen tussen de verhaal
figuren liggen. Ze schrijft mooi
over de hond Liebeskind. Heel
fraai geeft ze de oeverloze woor
denstromen weer die over de
lippen komen van Bobbie, de
vrouw van een hoofdpersoon.
Maar de bezwaren wegen nogal
wat zwaarder. De vormgeving
maakt een bijna onbeholpen in
druk. We worden bijvoorbeeld
verrast met een geheel overbo
dig 'Intermezzo' waarin zulk
soort zinnen te lezen zijn: „De
hemel vraagt geduld van het
land om nog even zijn hitte te
verdragen, de lucht boven de
velden trilt als antwoord De
tijm kruidt de lucht, de lavendel
kleurt de velden met een waas
van teer grijs." Mooi hoor. Maar
met wat lyrisch jargon heb je
nog lang geen geslaagd verhaal.
Onevenwichtig
De opening - die in chronologie
helemaal achteraan komt - is
niet mjnder onevenwichtig. Het
is een brief van een zekere Alain
die aan een zekere Eline be
richt: „Het is zover. We zijn ge
scheiden. Iemand zette een
punt achter ons."
Verder speelt dit echtpaar in
Vuur en zijde' nauwelijks een
rol, over hun echtscheiding ver
nemen we helemaal niets meer.
Alleen in een P.S. van de brief
staat een opmerking die van
wezenlijk belang is in het ver
haal. Ook het aan Herodotes
ontleende mono lijkt in de ro
man verdwaald te zijn, de aan
sluiting ontgaat mij tenminste.
Je krijgt de indruk dat dit eigen
lijk een ander boek had moeten
worden, dat de schrijfster veel
grootsere plannen met deze ge
schiedenis heeft gehad.
Dat zou ze dan gemeen heb
ben met Max Groen, een van de
voornaamste verhaalfiguren. Hij
heeft een boek geschreven
waarover de uitgever bijzonder
tevreden is, maar dat niet aan
zijn eigen verwachtingen beant
woordt. In Max' woorden: „Ik
sta aan de vooravond van de
publikatie van mijn gouden de
buut en ik besef dat ik het geen
moment in dat boek heb gehad
over de dingen die voor mij van
belang zijn geweest." Zou iets
dergelijks voor Doeschka
Meijsing gelden? Is zij daarom
omwegen, zijwegen en dwaal
wegen gaan bewandelen? In de
literatuur dient echter het resul
taat, niet de bedoeling te tellen.
begrepen. Bij de Europese pre
sentatie van haar nieuwe boek
op de Frankfurter Buchmesse
werd ze beschuldigd van racis
me. En toen ze in Frankrijk,
waar veel Noordafrikanen wo
nen, op de televisie kwam,
kreeg ze de waarschuwing voor
zichtig te zijn met haar woor
den. Die zouden gauw als racis
tisch kunnen worden uitgelegd.
Minderheden
„Maar juist in dat tè voorzichtig
omgaan met minderheden
schuilt een gevaar. Het gaat er
om duidelijk te zijn in je me
ning, zowel voor de een als voor
de ander. Pas dan ga je ontdek
ken wat een ander beweegt, wat
zijn achtergrond is en kun je die
waarderen. Ik heb met Pales
tijnse en Israëlische vrouwen
om de tafel gezeten. Het heeft
even geduurd, maar uiteindelijk
kwamen ze samen tot één
standpunt."
In het boek vertelt Mah
moody, eenmaal terug in Ame
rika, op zeker moment een in
zinking te hebben en opeens
hevig terug te verlangen naar
haar man. Ze heeft er weerstand
aan kunnen bieden en het ver
langen is ook nadien nooit meer
teruggekeerd. Wel heeft ze
volop Iraanse kennissen, is haar
huis zeer Iraans gedecoreerd en
kookt ze nog graag volgens
Iraanse recepten. „Ik heb geen
hekel aan Iran. Ik had er goede
vrienden die me enorm steun
den en het waren Iraniërs die
me hielpen vluchten. Als ik te
rugkijk op alles, heb ik nergens
spijt van."
'Uit Uefde voor mijn kind',
door Betty Mahmoody. Uitge
verij M&P, Weert Prijs: f29,90.
Anthierens in
sporen Elsschot
RECENSIE
Het Ridderspoor Johan Anthierens over
Willem Elsschot, Meulenhoff/Kntak
fl 34.90
In zijn boek Het Ridderspoor
treedt Johan Anthierens in de
sporen van (Alfons) de Ridder,
beter bekend als Willem Els
schot (1882-1960). Behalve dat
het een prachtig uitgegeven
boek is met opmerkelijke illu
straties, biedt de inhoud ook
nog nieuwe informatie over Els
schot.
Spoorzoekend trekt Anthie
rens door het dorp Blauberg,
Groendal in het verhaal De ver
lossing. Anthierens bezoekt de
Bockstaellaan 237 in Brussel
waar Elsschot met vrouw en
vier kinderen in 1913 onderdak
vond. Hij betreedt het huis in de
Lemméstraat 21 in Antwerpen
waar Elsschot met vrouw en zes
kinderen heeft gewoond. Praat
met familie en vrienden van
Elsschot en komt aldus tot een
persoonlijke studie van de
schrijver. Al heeft die studie
meer weg van een journalistieke
reportage, met enkele persoon
lijke hoofdstukken als De groot
se zinnen en Brief.
Het Verzameld Werk van Els
schot wordt op het 'Nederlands'
gekeurd, waarbij vooral uitgever
Querido het moet ontgelden. Er
blijken nog steeds fouten in te
staan, maar tot die fouten zou
ik niet die lichte Vlaamse tou
ché in het werk willen rekenen
die zo hoort bij de schone taal
van Elsschot.
Van Gogh slaagt daar niet in.
Een aantal van de gesprekken
is. onder dezelfde titel, gebun
deld en blijkt niet slaapverwek
kend. Een greep: Bettine Vriese-
koon die uitlegt wat voor rat Ge
rard Bakker is, lohan Polak, ge
ïnterviewd vlak voor zijn dood,
Parasiet
Een prettig gesprek met Theo
van Gogh. Eerlijk gezegd kun
nen we ons dat moeilijk voor
stellen. Die titel. Hen prettig ge
sprek. voor een talk show die
Van Gogh deed voor de Amster
damse kabel, blijkt evenwel niet
imnisi li bedoeld. De opdi.u lit
«ras: a ld MD ui11 om de men
sen bij in slaap te laten vallen'.
L'
over waarom hij de Beatles zo
prachtig vindt. Herman Brood
die. uiteraard, dronken was
maar toch een verscheurend re
laas over leven en dood ten bes
te gaf, Dolf Brouwers' visie op
het huwelijk van Hare Majesteit
en fotograaf Erwin Olaf over zijn
voorliefde voor dikke vrouwen.
Negentien gesprekken die Van
Gogh tot de conclusie brengen
dat interviewer van beroep zijn,
in plaats van het voor je hobby
te doen. helemaal niks is. 'Wat
een parasitaire bezigheid'.
'Een prettig gesprek door Theo
van Gogh. Uitgeverij LJ. Veen.
f24.90.
JAN RIJSDAM
Warrig
De historische bundel Als de he
mel zich verduistert van Vito Fu-
migalli heeft een prijs gekregen
van het toonaangevende Franse
historische tijdschrift Annates.
Van mij mogen de even be
roemde als bejaarde historici
van de Annales (zoals Jacques Ie
Vito Fumagalli
Als dc hemel zich
verduistert
Dc geschiede
nis v,m het
middeleeuwse
levensgevoel
Ingtkid Joor Im^ui (V Ofjf
eorees
Ie Rov. Eadurie) nomineren wie
zij willen. Dat neemt echter niet
weg dat Als de hemel zich ver
duistert een warrig, oppervlak
kig en impressionistisch werkje
is.
In tien hoofdstukken geeft de
Italiaanse auteur een beeld van
het (dagelijks) leven in de Karo
lingische periode, dat wil zeg
gen de achtste, negende en
tiende eeuw. Strikt houdt hij
zich niet aan deze periodisering
en over welke landen hij het
heeft, blijft ook erg onduidelijk.
Soms richt zijn blik zich op zijn
vaderland Italië, maar meestal
schrijft hij over Frankrijk. Daar
uit zal de belangstelling van de
Annales-redactie wel te verkla
ren zijn.
Fumigalli valt in alle valkuilen
die geschiedenisstudenten tij
dens hun studie leren vermij
den. Zo maakt hij vérstrekkende
redeneringen op grond van een
enkel document. Met historisch
onderzoek heeft zo'n betoog
weinig te maken: Fumigalli
drijft vooral op zijn 'intuïtie'. Op
grond van overgeleverde straf
wetten merkt hij bijvoorbeeld
op dat het leven in de Karolingi
sche tijd zo buitengewoon ge
welddadig was. Ander bronnen
materiaal heeft hij niet Fu
migalli trekt zo'n conclusie dus
wel héél gemakkelijk.
Zo zie je maar weer hoe de
mentaliteitsgeschiedenis, ooit
een vruchtbare en verhelderen
de benadering van het verleden,
sleets en clichématig kan wor
den. Wellicht voelde de redactie
van de Annales zich door dit
epigonendom gestreeld.
Vito Fumigalli. Als de hemel zich
verduistert. De geschiedenis van
het middeleeuwse levensgevoel.
Met een inleiding van Jacques le
Goff. Vert. Silvia Contarini en
Annegret Böttner. Uitg. Wereld
bibliotheek. Prijs: f29.90.
WILFRED SIMONS
Sovjetunie
Vier jaar geleden verscheen j.W.
Bezemers vuistdikke Een ge
schiedenis van Rusland. Van
Rurik tot Brezjnev. Inmiddels
verdween met Michail Gor-
batsjov ook de Sovjetunie van
het toneel. En daarom vond de
Amsterdamse emeritus hoogle
raar in de Russische geschiede
nis en Ruslandkunde dat er
eind 1991 een nieuw hoofdstuk
kon worden afgesloten. Het is
nu los uitgegeven en wordt later
in een herdruk van Bezemers
standaardwerk toegevoegd.
Hoe er over Gorbatsjov ge
oordeeld moet worden lezen we
J. W. Bezemer
Het'èinde van de
Sovjetunie
niet in Het einde van de Sovjetu
nie. want Bezemer interpreteert
niet. Gelet op de vaart waarmee
de gebeurtenissen zich tussen
1985 en 1992 voltrokken, is daar
echter ook geen ruimte voor. El
ke wéék deed zich immers wel
een 'historische gebeurtenis'
voor. Daarom kon Bezemer fei
telijk volstaan om de kranten
koppen over de laatste zeven
jaar van de Sovjetunie tot een
helder en vloeiend verhaal van
zestij bladzijden aaneen te
In zijn bibliografie verwijst
Bezemer, hoogst opmerkelijk
voor een historicus, naar een
(BBC) televisieserie. Maar ook
komende generaties historici
zullen niet heen kunnen om
The struggle for power in the
Kremlin, nier uitgezonden door
de VPRO.
J.W. Bezemer Het einde vah de
Sovjetunie. Van Oorschot
f 19.90.
EMIEL FANGMANN
