Geschiedenis
bij China-reis
splijtzwam
Akihito
22
Feiten &Meningen
Groenen zoeken uitweg uit politieke rimboe
Bloedbad Nanking 'onfortuinlijk verleden'
DONDERDAG 22 OKTOBER 1992
2
\lATuueuJ£
H£Téie£A) 3
M&lZDuyj ,/wfiitz VIT Yl£££
ZIT ZO VOL CjJZOElHO^VJOOM s
^r~7 H&r een halve, iglo
-• 71 is voorat o thuis y
V 7 ge^rW^rrf
Chinese eis spookbeeld voor extreem-rechtse Japanners
HAARLEM JOLANDA OUKES
In Japanse schoolboeken wordt
nauwelijks een woord vuil ge
maakt aan de Japanse bezetting
van China (1931-1945), laat
staan aan de gruwelijkheden die
de Japanners uit naam van hun
keizer pleegden. Zelfs de huidi
ge keizer Akihito heeft wat dat
betreft boter op z'n hoofd. Hij
noemde de massaslachtingen
onlangs „een onfortuinlijk ver
leden". Tijdens de Japanse be
zetting kwamen tussen de 15 en
20 miljoen Chinezen om.
De kans dat Akihito tijdens zijn
bezoek min of meer wordt ge
dwongen zijn excuses aan te
bieden, is nihil. China is erg blij
met de komst van de keizer en
zal alles in het werk stellen om
het bezoek zo pijnloos mogelijk
te laten verlopen. Dus geen de
monstraties die de keizer in ver
legenheid kunnen brengen,
geen persconferenties en geen
onderonsjes met de gewone
man In de straat.
Ook de reisdoelen zijn zorgvul
dig samengesteld. Awhito zal
tijdens zijn vijfdaagse bezoek
Peking, Sjanghai en Xian aan
doen, maar de stad Nanking
omzichtig vermijden. Hier vond
namelijk in 1937 het grootste
bloedbad plaats.
De Japanse agressie tegen Chi
na begon in oktober 1931 toen
de Japanners Mantsjoerije, in
het noorden van China, bezet
ten. Omdat Japan op dat mo
ment in een economische ma
laise verkeerde, had het land het
delfstoffenrijke Mantsjoerije
hard nodig. Bovendien konden
in het dunbevolkte noorden van
China Japanners worden ge-
Tjiang Kai-sjek ten tijde van de Tweede Wereldoorlog, foto archief
huisvest die in eigen land geen
middelen van bestaan meer
hadden.
Nauwelijks een jaar later was
Mantsjoerije volledig in Japanse
handen en was de laatste keizer
van China, Pu Yi, aangesteld als
regent. In werkelijkheid had hij
niets te vertellen want zijn rege
ring werd gedomineerd door
pro-Japanse ministers.
Dat Japan betrekkelijk eenvou
dig China kon binnenvallen,
Een jonge Chinees bekijkt de gruwelijke foto's van slachtoffers van de
Japanse agressie in de jaren '30 en '40. De tentoonstelling is bedoeld
om de herinneringen aan die verschrikkingen levend te houden.
foto ap neal ulevich
was vooral te danken aan de in
terne strijd in China tussen
communisten en nationalisten.
De leider van de Kwo Min-tang
(Nationale Volkspartij), Tjiang
Kai-sjek, voerde al jaren een bit
tere strijd met de communisten
en had meer oog voor hen dan
voor de dreiging van Japan. De
ze houding bracht hem in con
flict met andere partijleiders en
leidde in 1936 tot het 'incident
van Xian'.
Tjiang Kai-sjek reisde van de re
geringszetel Nanking naar de
stad Xian (centraal-China) om
de legerleiders aldaar min of
meer te dwingen de wapens op
te nemen tegen de communis
ten. De commandanten weiger
den, namen Tjiang Kai-Sjek ge
vangen en gingen met de com
munistische leiders onderhan
delen. Het resultaat was een
verdrag waarin werd afgespro
ken het onderlinge geweld te
beëindigden om gezamenlijk de
strijd aan te binden met Japan.
Bloedige oorlog
De Japanners wachtten die
overigens tijdelijke bunde
ling van krachten niet af. Een op
zichzelf staande schermutseling
tussen Chinezen en Japanners
op de Lugou-brug (Marco Polo-
brug) in Peking op 8 juli 1937
was het begin van een bloedige
oorlog die acht jaar zou duren
en zich over geheel Zuidoost -
Azië uitbreidde.
Tjiang Kai-sjek, inmiddels weer
terug in Nanking, stuurde troe
pen naar het noorden van Chi
na. Maar het was al te laat. Eind
juli voegden drie kersverse divi
sies zich bij de Japanse troepen
in het noorden en nog voor het
einde van de maand was de re
gio Peking-Tientsin in Japanse
handen. Voor het einde van dat
jaar, na de val van de havenstad
Sjanghai, stonden de Japanners
voor de poorten van Nanking.
De nationalistische autoriteiten
zagen het gevaar aankomen en
verlieten de stad, die na inci
dentele gevechten op 13 de
cember in Japanse handen viel.
De opmars van de Japanners
was echter zo snel gegaan dat
geen voorbereidingen waren
getroffen de stad te verdedigen
of de inwoners te evacueren. Al
les viel ongeschonden in Japan
se handen; oorlogsmaterieel,
een volledig ingericht zieken
huis inclusief patiënten en een
goed uitgerust spoorwegempla
cement.
De stad bleef niet lang onge
schonden want de Japanners
hadden opdracht geen gevange
nen te maken. Bovendien
moest in Nanking een voor
beeld worden gesteld om een
snel einde aan de oorlog te ma
ken.
Verkrachting Nanking
Tijdens wat later 'de verkrach
ting van Nanking' is gaan heten,
sloegen 50.000 Japanse soldaten
met de bajonet op het geweer
aan het hakken, branden, ver
krachten en moorden. Met rijen
tegelijk werden vrouwen en
mannen geëxecuteerd, voor ba
jonetoefeningen gebruikt en
overgoten met petroleum en in
brand gestoken. In een paar we
ken tijd was het eens zo bedrij
vige Nanking veranderd in een
dodenakker waar onnatuurlijk
weldoorvoede honden het
straatbeeld domineerden. Naar
schatting 300.000 Chinezen
vonden er de dood.
Pas na de val van Hankou en
Kanton (China's laatste zeever
binding met de buitenwereld)
in 1938 kwam de Japanse op
mars in China tot stilstand.
Maar het gehele oostelijke deel
van het land was in handen van
Japan en dat zou tot 1945 zo
blijven.
émjki
-
- -
Keizer Akihito verlaat het Musashino-mausoleum, waar zijn vader Hirohito begraven ligt, nadat hij hem op de hoogte heeft gebracht van zijn reis
Het spookbeeld voor Japanse imperialisten werd afgelo
pen zondag bewaarheid. Een groep Chinese Amerikanen
suggereerde in een advertentie in The New York Times
dat het bezoek van keizer Akihito, dat morgen begint,
een uitgelezen moment is om het Chinese volk veront
schuldigingen aan te bieden voor de gruwelijkheden tij
dens de Japanse overheersing.
TOKYO-PEKING E. FENNEMA EN
Y. v J HEUDEN*CORRESPONDENTEN
Extreem-rechtse Japanners, die
het keizerlijk huis liefst in zijn
oude, goddelijke glorie zouden
herstellen, hebben zich luid
ruchtig verzet tegen het bezoek.
Ze willen de keizer namelijk de
vernedering besparen dat hij
THE INDEPENDENT
Het is treurig voor de Duitse Groenen
dat de macabere dood van twee van
hun voormalige idolen, Kelly en Bastian,
nodig was om de hevig bekritiseerde
partij weer tot voorpaginanieuws te ma
ken. Vernederd en geschokt na hun
zware nederlaag tijdens de verkiezingen
van 1990, waarbij ze uit het parlement
werden gegooid, zijn de Groenen in alle
stilte bezig geweest de stukken van hun
eens zo trotse partij aan elkaar te lijmen.
Nog niet zo lang geleden barstte deze
partij van frisheid, inventiviteit en en
thousiasme om de boodschap uit te
dragen en veroorzaakte ze krachtige
golfbewegingen in de Westduitse poli
tiek, die op hun beurt weer zorgden
voor wervelwinden in andere Europese
landen.
Het kan op het conto van vooral de
Duitse Groenen worden geschreven dat
de toonaangevende politici, links en
rechts, al jaren zijn gedwongen meer
dan lippendienst te bewijzen aan
milieukwesties. Want de Duitse partij
heeft laten zien dat door de macht van
de straat niet alleen prioriteiten anders
kunnen komen te liggen, maar dat daar
door ook kan worden getornd aan een
gevestigd politiek sjabloon.
Spijkerbroeken
Toen de Groenen in 1983 in de Bunde
stag kwamen, waren zij sinds de jaren
vijftig de eerste partij die dat was gelukt.
Met hun spijkerbroeken, lange haar en
voorliefde voor breien tijdens debatten
waren zij een sterke dreiging voor de be
zadigde wereld van de Duitse parlemen
taire politiek. Zij waren het bewijs dat
de naoorlogse democratie van het land
soepel en sterk was.
De kroon op dit politieke succes werd
gezet bij de algemene verkiezingen van
1987, toen de partij 8,3 procent van de
stemmen kreeg en 44 zetels. Dat maakte
de Duitse Groenen tot het voorbeeld
voor bewegingen elders en gaven aan
mensen als Petra Kelly, één van de op
richters van de partij, een grote weer
klank in het buitenland.
Maar het bereiken van het politieke suc
ces, die zo wordt bewonderd door de
strijdende milieuactivisten en alterna
tieve krachten in het buitenland, bracht
spanningen met zich mee die de partij
uiteindelijk hebben gesloopt en in dis
krediet hebben gebracht in de ogen van
Petra Kelly en Gert Bastian op een archieftoto uit 1983.
bijna al haar meest fervente aanhangers.
Reeds verzwakt door gallige interne me
ningsverschillen kreeg de partij door de
naderende Duitse vereniging de gena
deklap.
Voor de meeste Groenen is de afwijzing
van nationalisme een essentieel onder
deel van hun alternatieve credo en zij
konden absoluut niet overweg met de
geest van nationalistische festiviteiten
die in 1990 over het land waarde. Ver
ward en vervreemd, hun bezorgdheid
over het milieu op een zijspoor gezet,
zagen zij meer dan de helft van hun
aanhangers vertrekken.
Nieuwkomers
De 3,8 procent die zij in 1990 in het
westen haalden, lag flink beneden de 5
procent die nodig was voor vertegen
woordiging in het parlement. In plaats
daarvan werd de alternatieve banier ver
nederend doorgegeven aan de nieuwko
mers, twee Groenen uit het voormalige
Oost-Duitsland en zes leden van de bur
gerrechtenbeweging daar acht afge
vaardigden van de 662.
Omdat ze plotseling waren beroofd van
centrale staatsfondsen, ontsloeg het
hoofdkwartier van de Groenen in Bonn
een groot deel van haar personeel. Mid
denin een nieuwe ronde van wederzijd
se beschuldigingen leek het een deer
niswekkend einde van wat ooit een
machtige en kleurrijke beweging was.
De Groenen, opgericht in 1980, waren
van het begin af aan een onstuimige
smeltkroes van drie verschillende bewe
gingen: pacifistische tegenstanders van
de NAVO, ecologen en anti-kemener-
gieactivisten en een bonte verzameling
van anti-autoritaire groepen, waaronder
de dogmatische ultra-linksen, radicale
feministen en anarchisten.
De creatieve spanning die vrijkwam bij
deze eeuwigdurende en ongemakkelijke
zoektocht naar samenwerking tussen de
verschillende elementen was één van de
sterkste punten van de Groenen, maar
alleen maar zolang die effectief werd ge
kanaliseerd. Deze coalitie kon een tijd
lang overleven, omdat zij als zij macht
wilde krijgen en behouden, compromis
sen moest sluiten. Maar zelfs al voor de
electorale triomf van 1987 werden de in
terne spanningen ondraaglijk.
De zogenaamde realisten, die de partij
verder in de richting van een professio
nele politieke macht wilden duwen die
op een dag in staat zou zijn een coalitie
regering te vormen met de sociaal-de
mocraten, voerden geregelde veldslagen
met de fundamentalisten, die de 'anti-
partijpartij'beginselen en het radicale
ethos wilden behouden.
Star
Het stichtingsreglement van de Groe
nen, dat op een starre manier verbood
dat individuen tegelijkertijd een partij
functie en een politieke functie bekleed
den en dat parlementsleden na een ter
mijn tot aftreden dwong ten gunste van
nieuwkomers, is exemplarisch voor de
oorspronkelijke geest van wantrouwen
tegenover de professionele politiek.
Maar die regels vormden al spoedig het
brandpunt van het gebrek aan overeen
stemming, toen politici als Kelly en me
de-oprichter Otty Schilly, hiertegen in
verzet kwamen. Voor de electorale ramp
van 1990 was Schilly naar de sociaal-de
mocraten vertrokken, terwijl Kelly,
steeds meer verbitterd, opzij werd gezet.
Na het verkiezingsdebacle verdwenen
de hardlinersvan het toneel. De achter
gebleven meerderheid beloofde op
nieuw vernieuwing, maar is nog steeds
bezig een blijvend evenwicht te vinden
tussen gematigden en radicalen. De
partij probeert zich ook aan te sluiten
bij de burgerrechtengroeperingen in het
voormalige oosten, een stap die als es
sentieel wordt beschouwd voor succes
bij de verkiezingen van 1994.
Momenteel werken de Groenen voorna
melijk op het niveau van deelstaten, in
vier Lander-regeringen. De partij is ver
re van dood. Zij zoekt een nieuwe rol
voor zichzelf en punten van overeen
komst met een sociaaldemocratische
partij die, onder druk van gewelddadige
vreemdelingenhaat, snel naar rechts op
schuift.
VERTAUNG LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
zijn excuses zal moeten aanbie
den voor de veroveringen van
zijn vader.
Ook aan de andere kant van het
politieke spectrum worden pro
testen aangetekend tegen dit
eerste keizerlijk bezoek aan Chi
na. Het grootste bezwaar van
bezorgde burgergroeperingen,
advocaten en leerkrachten is
juist dat Japan eerst volle ver
antwoordelijkheid op zich moet
nemen voor wat er tijdens de
oorlog is gebeurd alvorens de
keizer naar China te sturen.
Ongenoegen
Ook in China hebben burgers
hun ongenoegen laten blijken.
Studenten van drie universitei
ten in Peking hebben een hand
tekeningenactie gehouden om
van de keizer een 'officiële ver
ontschuldiging' te eisen voor de
Japanse bezetting.
Een voor Chinese begrippen
opmerkelijk particulier initiatief
heeft 300.000 handtekeningen
opgeleverd onder een verzoek
van Japan een schadevergoe
ding van in totaal 300 miljard
gulden te eisen. Het geld is on
der meer bedoeld als compen
satie voor familieleden van Chi
nese gevangenen die zijn be
zweken aan chemische experi
menten en voor vrouwen die
gedwongen zijn geweest om als
prostituées te werken voor Ja
panse soldaten.
Een probleem voor de Chinese
machthebber is dat de toenma
lige partijleider Mao Zedong in
1972 bij de normalisatie van de
betrekkingen tussen beide lan
den afstand heeft gedaan van
het recht om compensatie te ei
sen. Minister Qian Qiuchen
(buitenlandse zaken) liet echter
eerder dit jaar weten dat dat al
leen voor de overheid geldt. In
dividuen kunnen nog wel scha
declaims indienen.
In de praktijk blijkt dat de Chi
nese machthebbers behoorlijk
zenuwachtig zijn geworden van
de acties onder de bevolking.
Leger en politie zijn in verhoog
de staat van paraatheid. Er zul
len extra manschappen worden
ingezet in de drie steden die het
keizerlijk paar bezoekt. Studen
ten en dissidenten worden strak
in de gaten gehouden en de of
ficiële media mogen niets mel
den over acties voor schadever
goeding.
Gevoelens
Ondertussen gaan de Chinese
machthebbers volledig voorbij
aan de gevoelens die bij de
overgrote meerderheid van de
bevolking leven en lijken slechts
zij bereid de Japanse bezetting
te vergeten. De slachtoffers van
de Japanse agressie kunnen dat
niet.
„De Japanners denken dat ze
ons kunnen dwingen die gru
welijkheden te vergeten, maar
dat is onmogelijk. De Chinezen
zijn nog steeds bitter gestemd
over die afgrijselijke oorlogser
varingen. Het was Akihito's va
der Hirohito die de oorlog uit
riep en er is tot op de dag van
vandaag niet eens een woord
van verontschuldiging geuit",
aldus een bejaarde Chinese in
tellectueel.
Peking weet intussen goed in te
spelen op de Japanse zwaktes.
Japan hapt immers keurig toe
nu China de bereidheid toont
om een streep onder dat verle
den te zetten. Het levert China
de erkentelijkheid op van een
kapitaalkrachtige wereldmacht.
Het zal erom spannen welke
van de twee landen er straks,
onder het mom van het aanha
len van de vriendschapsbanden,
het beste in zal slagen zijn ach
terliggende belangen te realise
ren. Japans grote zwakte is haar
weigerachtigheid om verant
woording af te leggen voor wat
in het verleden is gebeurd. Haar
economisch macht is haar
kracht. Het is de vraag of die
twee ooit tegen elkaar weg zijn
te strepen. Japan neemt de gok
China daarover te laten oorde
len.
WIM STEVENHAGEN
O, WlO
