Vervuiling duinen
in kaart gebracht
Over leven
MILIEUTIP!
Bosraad wil hardhout aanplanten
Bronsttijd in de polder
DONDERDAG 22 OKTOBER 1992
'Zure regen richt veel schade aan
LEIDEN MONICA WESSEUNG
In drie gebieden in het Zuidhollands duingebied wordt
komend jaar een grootscheeps onderzoek gedaan naar
de kwaliteit van bodem water, lucht, flora en fauna. Met
de uiteindelijk beschikbare gegevens moet de verder
gaande milieuvervuiling beter worden bestreden.
nog steeds relatief schoon zijn,
maar het is de vraag of dat ook
zo is."
Op de drie belangrijkste loca
ties wordt in lucht, bodem, wa
ter dier en plant het gehalte
zware metalen, bestrijdings
middelen, nitraten en fosfaten
gemeten. „Zware metalen ver
wachten we niet veel aan te
treffen. Wellicht dat door de
bollenteelt wel bestrijdingsmid
delen voorkomen.
Het onderzoek maakt deel uit
van het provinciaal onderzoek
PIMM (Project Integratie
Milieumetingen) naar de kwali
teit, gezondheid en vervuiling
van alle landelijke gebieden in
de provincie. In 1983 is Zuid-
Holland begonnen met het in
kaart brengen van het landelijk
gebied. Volgend jaar is de hele
provincie afgewerkt en wordt
weer van voren af aan begon
nen. Zo kan worden bekeken of
de vervuiling toe- of afneemt.
Er zijn drie karakterestieke
duingebieden aangewezen: de
Amsterdamse Waterleidingdui
nen, de duinen op Voorne en
Meijendel in Wassenaar. Behal
ve de drie grote locaties worden
verspreid over het hele Zuidhol
landse duingebied ook inciden
tele metingen gedaan. Volgens
medewerkster G. van Adrichem
zijn er nauwelijks gegevens over
de gehaltes aan zware metalen
en bestrijdingsmiddelen en over
de verzuring en vermesting
(fosfaat en nitraat) van het duin.
„Het idee bestaat dat de duinen
Kalkrijk
De duinen zijn erg kwestbaar
voor verzuring. De duinen
dichtbij de zee (de ionge dui
nen) zijn nog kalkrijk. Zure re
gen kan daar nog niet zo veel
kwaad omdat het kalk in de
grond de zure regen neutrali
seert. De duinen verder landin
waarts bevatten niet zoveel kalk
meer. „Zure regen richt hier
veel schade aan. Als alle kalk uit
de grond is, wordt de bodem
met de dag zuurder. Een zure
bodem is net een zeef: de voe
dingstoffen voor planten en de
zware metalen worden niet
meer aan de bodemdeeltjes
vastgehouden. Daardoor zal de
plantegroei sterk veranderen, de
karakterestieke begroeiing ver
loren gaan en het grondwater
vervuild raken met zware meta
len. Al met al een nogal drama
tisch effect."
Een derde milieuprobleem is
de vermesting (verrijking) van
bodem en water. Onder meer
door het gebruik van wasmid
delen komen in bodem en wa
ter nitraten en fosfaten terecht.
Deze vermesting gooit het hele
natuurlijk evenwicht in de war.
Van Adrichem: „Mochten we
ontdekken dat de duinen toch
al behoorlijk vies zijn, dan is
daar niet zo veel aan te doen. Je
kunt moeilijk het hele duinge
bied afgraven." Dat ligt anders
als er een concreet geval van
ernstige bodemverontreiniging
wordt gevonden. Provinciaal
milieuvoorlichter I. Nijhuis
voegt toe dat een dergelijke plek
gewoon via de Interimwet Bo
demsanering wordt gesaneerd.
Zelfs al kan vervuiling en ver
loedering van het duin niet wor
den verholpen, dan nog heeft
het onderzoek wel degelijk zin,
benadrukt Van Adrichem. „Het
is nodig om gegevens over ver
vuiling en de voortschrijding
daarvan te hebben om een goed
en adequaat milieubescher
mingsprogramma te kunnen
opstellen en uitvoeren."
G. van Adrichem op onderzoek in de duinen: „Met gegevens over vervuiling in de hand, kun je verdere aan
tasting voorkomen". FOTO •HIELCO KUIPERS
INT VELD
Het moet in het begin van de ja
ren vijftig zijn geweest, want ik
ging naar de basisschool, die
toen nog gewoon lagere school
heette. Elk jaar in de herfst was
ik getuige van een zeer span
nende gebeurtenis: het vangen
van de zwanen. De stad waar ik
opgroeide, was rijk aan vijvers
en daarin werden in het voor
jaar per vijver twee knobbel
zwanen uitgezet. Voor het
mooi. En dat vónden we ook
mooi. Om te voorkomen dat ze
ophielden mooi te zijn en het
hazepad zouden kiezen, werden
ze gekortwiekt. In het najaar,
vóór de eerste vorst, werden ze
gevangen en met zijn alle on
dergebracht in een grote vijver
in een plaatselijk park.
Het spannende voor een jo
chie als ik, was natuurlijk dat
vangen. Een paar mannen ma
noeuvreerden met een gigan
tisch drijfnet de twee zwanen in
een hoek, waarna ze een jute
zak over de kop gegooid kregen.
Mijn moeder had me verteld
dat je maar beter niet in de
buurt van zwanen kon komen,
want 'die konden met één klap
van hun vleugel je been breken'.
Misschien gebeurde dat wel bij
dat vangen, hoopte je een
beetje. Maar gelukkig voor die
mannen heb ik het nooit mogen
meemaken.
Sindsdien is er nogal wat ver
anderd in de wereld. Ook in de
zwanenwereld. Gemeenten
hebben geen geld meer voor
twee zwanen per vijver, inclu
sief transport, opslag en onder
houd van het zwanenbestand.
Er is behoorlijk de klad geko
men in de handel in zwanen en
zwanendons brengt ook niet ge
noeg meer op om de kosten van
het arbeidsintensieve 'uitkle
den' van te dekken. Vanaf die
tijd is de knobbelzwaan aan een
opmerkelijke opmars begon-
Vóór 1930 had de knobbel
zwaan nog nooit in ons land ge
broed. Hij was net als de twee
andere wilde zwanesoorten in
ons land, de wilde zwaan en de
kleine zwaan, een schaarse win-
tergast die voor de kou weg
vluchtte uit het noorden van de
Polen en Rusland, waar de drie
soorten normaal broeden. De
wilde en de kleine zwaan, die
kleiner zijn en een gele snavel
zonder knobbel hebben, zijn
dat blijven doen. Maar de knob
belzwaan is hier aan het broe
den geslagen, en met een onge
looflijk succes. Het aantal blijft
de laatste jaren zo ongeveer ge
lijk op zo'n 2500 broedparen,
maar daarnaast zwerven er ook
nog zo'n zesduizend 'vrijgezel
len' rond door ons land. Toch
zijn er slechts enkele echt wilde
exemplaren bij, de meeste
stammen af van zwanen die
vroeger in. vijvers werden ge
houden. Dat is bijvoorbeeld nog
goed te zien aan het donskleed
van de jongen, dat vooral in het
westen van het land, meer grijs
dan bruin is.
Een zwanenpaar blijft, nor
maal gesproken, zijn hele leven
trouw aan elkaar. Dat kan tot
hartverscheurende taferelen lei
den, wanneer een van de twee,
bijvoorbeeld door een verkeers
ongeval, gewond raakt. De an
dere zwaan wijkt dan niet van
de zijde van zijn of haar partner.
In gevangenschap kan een
knobbelzwaan de leeftijd van
dertig jaar bereiken, in het wild
worden ze meestal niet ouder
dan een jaar of tien. Het man
netje is te herkennen aan de iets
grotere zwarte knobbel boven
op de oranje snavel. Bovendien
zwemt hij altijd voorop als de
jongen uit het ei zijn gekropen.
Eerst vader, dan de jongen en in
de achterhoede volgt mevrouw.
Het is ook meneer die sissend
en grommend op u afkomt, als
u te dicht het nest of de jongen
benadert. En pas dan maar op,
want het verhaal van die gebro
ken ledematen is niet uit de
lucht gegrepen.
TON IN T VELD
Afval scheiden betekent dat een
belangrijk deel van de grond
stoffen kan worden hergebruikt.
Afval voorkomen is nog beter en
in veel gevallen vrij simpel. Pa
pier kan aan beide zijden wor
den beschreven. Oude envelop
pen zijn prima boodschappen-
briefjes. Ongeadresseerd druk
werk is te voorkomen door een
sticker op de bus te plakken
(verkrijgbaar bij het stadhuis,
het stadsbouwhuis en Milieude
fensie). Versleten kleding kan
tot poetsdoek worden omge
vormd, niet versleten kan naar
Max in de Zak, het Leger des
Heils of het Kringloopproject.
Verpakking
Verpakkingen kritisch beoorde
len en milieubewust kiezen
scheelt ook een slok op een bor
rel. De groenteboer verkoopt
losse champignons en kom
kommers die niet in plastic zit
ten, de bakker losse koekjes.
Doordrukverpakkingen (van
kauwgom tot balpennen, alles
zit erin) zijn nogal milieubelas
tend en moeten worden voor
komen.
Door met het boodschappen
doen zelf een boodschappentas
mee te nemen, kan er flink wor
den gesneden in de berg plastic
zakjes die in Nederland wordt
gebruikt. Elk jaar verbruikt de
Nederlander 2,5 miljard plastic
tasjes. Een broodtrommeltje in
plaats van boterhamzakjes
scheelt papier of plastic.
De keuze tuss
fles' en wegwerpglas is ook e
voudig. Zelfs als al het oude glas
in de glasbak wordt gegooid,
dan nog kost eenmalig gebruik
van glas meer energie dan 'sta
tiegeldglas'. Het is iets meer
werk, maar 'statiegeldglas' is
dus te verkiezen boven weg
werp.
Voor batterijen geldt iets
soortgelijks: wegwerpbatterijen
leveren veel meer afval op dan
opnieuw te vullen batterijen.
Tips reinigingsdienst Leiden
Milieutelefoon
vaak gebeld
Consumenten hebben een gro
te behoefte aan informatie over
milieu-onvriendelijke produk-
ten die te koop zijn. Wasmidde
len, bouwmaterialen en kan
toorbenodigdheden scoren
hoog. Ook over de luchtkwali
teit en afvalinzameling bestaat
veel onduidelijkheid. Dat blijkt
uit vragen die de afgelopen
maanden door consumenten
aan de Milieutelefoon werden
gesteld.
Elke dag bellen ongeveer 60
mensen de milieutelefoon. Er
bellen meer vrouwen dan man
nen. Zodra er een mileu-aspect
in het nieuws komt (radio-acti
viteit, luiers of kippevlees) bel
len mensen massaal. De tele
foon is iedere dag van 9.00 tof
14.00 uur te bereiken op num
mer 020-6262620.
'Composteer
organisch afval
in bollenteelt'
BOLLENSTREEK
De hoeveelheid ongewenst afval
van de bollenteelt kan behoor
lijk afnemen als telers het orga
nisch afvalmateriaal op eigen
terrein composteren. Dit stelt
het Centrum voor Landbouw en
Milieu in Utrecht vast dat sa
men met de provincies Zuid- en
Noord-Holland de afvalproble-
matiek in de bollenteelt onder
de loep heeft genomen.
De regionale overheid zou de
bollentelers hierin moeten sti
muleren door snelle en doelge
richte regelgeving en door het
opzetten van een goed inzamel
systeem. Het laten composteren
van organisch afvalmateriaal
zoals gewasresten, afdekstro,
potgrond, pel-, oogst- en broei-
afval is een praktijkvoorbeeld
van preventie en hergebruik.
Het afval verandert zonder veel
moeite in grondstof voor de
produktie. Opgedane ervarin
gen met composteren op eigen
bedrijf wijzen nauwelijks op ne
gatieve effecten op het milieu.
Wel is onderzoek gewenst naar
dfe risico's van ziekteversprei
ding door bijvoorbeeld het
composteren van potgrond of
afzet van organisch materiaal
aan derden.
Het Centrum voor Landbouw
en Milieu constateert dat het
convenant verpakkingen van
bestrijdingsmiddelen niet vol
doet. Dit convenant tussen fa
brikanten, landbouwschap en
ministerie van milieubeheer re
gelt retoursystemen van verpak
kingen. In de praktijk spoelen
de telers de verpakkingen uit en
gooien ze als afval weg. Het
Centrum pleit voor betere inza
mel- en recyclingssystemen.
Dat geldt ook voor de relatief
kleine afvalstroom van kunst
stoffen.
DEN HAAG MONICA WESSELING
In Nederland geteeld hardhout
is net zo rotbestendig als tro
pisch hardhout. Het hout van
de boomsoort Robinia pseu-
doacacia (Hollands hardhout)
kan tropisch hardhout vervan
gen en maakt daarmee kappen
van oerwouden overbodig. Op
korte termijn moeten in de
Randstad en het noordoosten
van het land proeven worden
genomen met de aanplant van
deze houtsoort. Dat adviseert
de Bosraad, een adviesoprgaan
van de regering, aan staatsse
cretaris Gabor van natuurbe
heer.
Robinia hoeft evenmin als
tropisch hardhout bewerkt te
worden. De middelen die hout
verduurzamen, zijn over het al
gemeen nogal milieubelastend.
Hollands hardhout inplanten en
gebruiken spaart het milieu dus
dubbel, merkt de Bosraad op.
Uit recreatief oogpunt is de
boom volgens de raad ook pri
ma: de hoge bomen met gerib
belde bast en groene kleine
blaadjes is 'een aantrekkelijke
verschijning in het bos'.
Robinia pseudoacacia komt
veel voor in Hongarije. De
boom doet het daar prima. In
40 jaar tijd groeit er een kaars
rechte boom, geschikt om plan
ken van te maken. Een populier
is in 25 jaar zaagrijp. In Neder
land komt de Robinia ook voor
(Leiden heeft er een flink aantal
staan), maar deze soorten
groeien hier nogal krom. De
Hongaarse soorten zouden hier
moeten worden uitgetest.
De Bosraad wil dat de ko
mende jaren onderzoek wordt
r de soorten die hier
snel en recht groeien. In
bosgebieden zou een flink aan
tal Robinia's moeten worden
aangeplant. Het gaat de Raad te
ver om bestaand bos te kappen
en met Robinia opnieuw in te
planten.
In de provincie Zuid-Holland
worden de komende jaren twee
fikse bossen aangelegd. Het bos
ten zuiden van Hazerswoude
(ruim 2000 hectares groot) zou
volgens een woordvoerder van
de provincie voldoende ruimte
bieden. Het bos wordt echter
pas over een aantal jaren aan
gelegd. De plannen voor De Ba-
lij, het bos grenzend aan het
voormalige Floriade-terrein,
zijn al Idaar. Staatsbosbeheer,
beheerder en eigenaar van een
groot aantal bossen in deze pro
vincie, heeft nog niet over aan
plant van Robinia nagedacht.
REDACTIE MONICA WESSEUNG
'Halveer het
autoverkeer'
krijgt vervolg
De actie 'Halveer het autover
keer', waarbij automobilisten in
twee jaar tijd 4,5 miljoen kilo
meters minder reden, wordt
vervolgd. Dertien uiteenlopen
de organisaties propageren de
actie die deze maand begint on
der de nieuwe naam 'Rijd óók
minder!'
In Nederland rijden ruim zes
miljoen auto's rond. Elk jaar ko
men daar zo'n 80.000 nieuwe
exemplaren bij. Al die auto's
met elkaar leggen per jaar de gi
gantische afstand af van 80 mil
jard kilometer. Over de schade
aan het milieu van al dat heen
en weer gerij vliegen de deskun
digen elkaar regelmatig in de
haren. Fabrikanten noemen
hun nieuwste motoren graag
'groen'. Vast staat echter, dat
ook het uitlaatgas van nieuwe
automotoren de lucht vervuilt
met koolmonoxide, benzeen,
tolueen, xyleen en stikstofdioxi
de.
Om aan de actie te kunnen
deelnemen, is een spaarkaart
nodig, waarop de automobilist
zijn of haar eigen kilometer
stand kan bijhouden. Vooraf be
paalt de deelnemer globaal het
jaarlijkse aantal kilometers en
wat de gewenste besparing is.
Wie de kaart instuurt, ontvangt
een bewijs van aanmelding en
een deelnemersspeldje. De
deelnemers kunnen een vouw
fiets winnen. De spaarkaarten
zijn aan te vragen bij het actie
secretariaat in Amsterdam,
tel.020-625 6547.
Grafici kijken
naar milieu
In het IJmuidense Pieter
Vermeulenmuseum is tot 20
november een expositie te zien
van affiches over milieu en we
reldwijde ontwikkelingen die
daarop van invloed zijn. Ze zijn
door een internationaal gezel
schap van ontwerpers gemaakt
naar aanleiding van de eerder
dit jaar gehouden UNCED-con-
ferentie in Rio de Janeiro. Hier
voor zijn grafici ingeschakeld
uit Afrika, Amerika, Azië en Eu
ropa.
De enige Nederlandse inzen
ding van de Hagenaar Gert
Dumbar heeft als thema 'Be
scherming van het regenwoud'.
Onder een gevleugelde vrou
wenfiguur overdekt door tro
pisch gebladerte staat de tekst
'Mankind needs wings to green
the world'. Het gaat om een ex
positie die op verschillende
plaatsen in ons land te zien zal
zijn. Het Pieter Vermeulenmu
seum is van maandag tot en
met vrijdag geopend van 9.30
tot 17.00 uur en iedere eerste
zondag van de maand van 11.00
tot 17.00 uur. Het museuma
dres is gevestigd aan het Moer-
bergplantsoen 20 in Dmuiden.
(P r -
',v
-••vJRÖ'r 2s
OOSTVAARDERPLASSENEdelherten in schijn- een groep van 44 edelherten die in maart
gevecht bij het afbakenen van hun territo
rium. Voor het eerst van hun leven bevin
den de dieren zich bij deze handeling niet
zoals gebruikelijk in dichte bossen, maar in
het open polderlandschap van de Oost-
vaardersplassen. Ze maken deel uit van
i dit jaar bij wijze van experiment is uit
gezet. Het is een gemengde groep, afkom
stig van de Veluwe, uit Duitsland en van
de Schotse Hooglanden.
De bronsttijd, vanaf augustus tot ver in
oktober, verloopt normaal. Er waren al der
tien drachtige wijfjes en de mannetjes be-
Êonnen al snel net als elders met het afba-
enen van een territorium. Opzichters heb
ben geconstateerd dat er van de uitgezette
groep drie stuks zijn gestorven. Een edel
hert werd dood aangetroffen met een ge
broken poot, een ander had een dwarslig
gend kalfje en bij de derde was de
doodsoorzaak onbekend. Dit deel van de
Oostvaardersplassen is overigens niet toe
gankelijk voor publiek.
FOTO MARTIJN DE JONCE
