De burgemeester
in het nauw
Het meidje van Obdam
De manager
van Emmen
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
ZATERDAG 17 OKTOBER 1992
„M'n omgeving ziet me inderdaad als
manager. Terecht. Dat ben ik ook", zegt de
43-jarige Ton Lensen, sinds drie jaar
burgemeester van Emmen. Wat Lensen
betreft kan het beeld van de burgervader,
bekend van de tv-serie Swiebertje, naar de
prullenmand worden verwezen. Niet hij
maar 'het team', bestaande uit B. en W. en de
topambtenaren moeten de burger het 'gevoel
van veiligheid geven'. Lensen is geen
ombudsman, geen lintendoorknipper maar
een bestuurlijk zakenman, een
onderhandelaar, een teamleider en
coördinator. Het prototype van de
burgemeester-manager.
Hooguit vijf tot tien procent van zijn tijd
besteedt de Emmense burgemeester aan het
doorknippen van linten, het opspelden van
onderscheidingen en ander vrijblijvend
contact met de bevolking. Hij woekert met
z'n tijd, moet onderhandelen n?et collega's
over de reorganisatie van het gezamenlijke
computerbedrijf, praat met departementale
topambtenaren over de aanleg van nieuwe
wegen, met ministers over ruimtelijke
ordeningen stadsvernieuwing.
„Ik ben een sterk voorstander van een
zakelijke, managementgerichte benadering.
Als burgemeester moet ik duidelijke
antwoorden geven op vragen uit het
apparaat. Mijn drive is heel sterk gericht op
de inhoud. Ik ben niet vies van macht, ben
ook bekleed met functies die macht
inhouden. Maar op zich interesseert macht
me niet. Het gaat er om wat je ermee doet.
Daar hou ik me mee bezig.
Lensen coördineert, bestuurt, geeft
antwoorden, onderhandelt. Z'n inwoners
betitelde hij eens als 'aandeelhouders'. „Dat
is overshoot Ik denk in beelden als ik iets
helder wil krijgen. Het beeld van de burger
als aandeelhouder vond ik helder. De
gemeente is er immers niet alleen vóór u
maar is ook van u. U betaalt voor dat
apparaat. Het beeld van de aandeelhouder
leek me te appelleren aan het gevoel van
deze tijd."
Lensen is PvdA'er. Actief in de partij.
„Lokaal niet, ik waak er voor in de lokale
partijpolitiek te worden gezogen. Maar
landelijk ben ik er wel degelijk." Z'n
omgeving sluit niet uit dat hij mede daarom
eens tot nog hogere
ambten geroepen zal
worden. Minister of
staatssecretaris.
Lensen kent immers
het klappen van de
zweep. Was tien jaar
wethouder van Den
Bosch en daarna
plaatsvervangend
directeur-generaal
op het ministerie van
volkshuisvesting en
milieu. Ambtelijk
medeverantwoorde
lijk voor de
hoofdlijnen van het
rijksbeleid tot ver in
de volgende eeuw.
„Ik deed dat werk graag, maar wilde weer
terug naar het grijpbare van-het
gemeentebestuur.''
Eén ding is de Emmense burgemeester
elk jaar viert hij in Den Bosch carnaval
opgevallen: de Emmense binnenstad is niet
het toppunt van gezelligheid. Daar wordt
intussen volop aan gewerkt. Een
herinrichting staat op stapel. En Lensen geeft
ook met graagte acte de présence tijdens de
jaarlijkse Emmense blues en jazznacht. „Het
doet je dan wel iets als een hele zaal roept
'Ton, we want more', nadat ik een solo heb
gegeven op m'n saxofoon. Want ik ben best
ijdel. Ik geloof dat elke burgemeester dat
heeft. Het is leuk om in het centrum van de
belangstelling te staan."
Weinigen voelen voor rechtstreeks gekozen burgervader
In 1910 telde Nederland liefst 987 bur
gemeesters. Het was een elite. Dat
moest ook wel want in het begin van
deze eeuw diende de burgemeester over vol
doende financiële middelen te beschikken
om waardig te kunnen leven. De burgemees-
terswedde was slechts een steuntje in de rug.
Nu telt Nederland 608 burgemeesters. Hij is
de best betaalde ambtenaar op lokaal niveau,
maar vele ambtsketendragers voelen zich on
derbetaald, gezien hun verantwoordelijkheid.
Burgemeester H. A. van Zwieten, voorzitter
van de burgemeestersvakbond VBBB: „Je
bent directeur van een bedijf met vierhon
derd verschillende produkten, van paspoort
tot riool en terrasvergunning."
Ondanks het blijkbaar lage salaris (4493
gulden per maand in het kleinste dorp tot
16.000 gulden in de grootste gemeente) is het
ambt in trek. Neem Medemblik, een West-
Fries stadje met zevenduizend inwoners:
daar meldden zich 92 sollicitanten voor de
vacature van burgemeester. In Huissen (ruim
15.000 inwoners), nabij Arnhem, dienden
zich er 33 aan en naar de stad Utrecht don
gen er acht.
Het percentage vrouwen onder de sollici
tanten vermindert ook met het groter worden
van de gemeenten: van ruim een kwart in
Medemblik tot nul in Utrecht. Jammer, want
in de vierde stad van Nederland, waar vorige
week mr. I. W. Opstelten werd benoemd, wil
den ze heel graag een vrouw. In Medemblik
houdt de gemeenteraad alle mogelijkheden
open: 'Het ambt van burgemeester kan zowel
door een vrouw als door een man worden
vervuld, ongeacht zijn of haar burgerlijke
Zo hoort het ook, vindt Van Zwieten. „Het
gaat in eerste instantie om de kwaliteit van
de kandidaat. Natuurlijk zou ik het toejui
chen als er meer vrouwen in het openbaar
bestuur komen, maar het criterium moet
kwaliteit zijn."
Verreweg de meeste burgemeesters voelen
niets voor een direct gekozen burgervader.
Dat zou niet passen bij hun onafhankelijk
heid en wettelijke taken. Ze worden geacht
'boven de partijen te staan'. H. Goeman Bor-
gesius van het Friese Menaldum: „Ik sta bo
ven niemand. Ik sta buiten de politiek". Des
ondanks gaat het om politieke functionaris
sen. „Natuurlijk doe je aan politiek. Als lid
van het college heb je stemrecht en bij het
bepalen van beleid speelt je politieke overtui
ging een rol", zegt Goeman Borgesius (WD).
Het ambt wordt uitgehold. In sommige ge
meenten vindt men dat een benoemde be
stuurder hij hoeft geen verantwoording af
te leggen geen belangrijke beleidspositie
mag hebben. Z'n wettelijke taken: brand
weer, politie, openbare orde mag hij vervul
len, daar kan de 'politiek' niet aan tornen. In
andere gemeenten mag hij 'algehele coördi
natie' en voorlichting er bij doen. Ruzie en el-
De burgemeester zit in het
nauw. De regent van weleer
is verworden tot een modaal,
politiek afhankelijk bestuur
der. Vroeger was hij de baas,
zeker in kleine gemeenten.
Tegen woordig is hij onder
deel van het gehavende be
stuur, moet hij de macht de
len met wethouders, wordt
hij op de vingers gekeken
door mondige burgers en ziet
hij zich omsingeld door colle
ga-burgemeesters en gewest
bestuurders. Hij is op zoek
naar een nieuwe invulling
van het 'ambt'. Een tussenba
lans: van burgervader naar
politiek manager.
lende is vaak het gevolg. „Als ik een lege por
tefeuille krijg, ben ik weg", zegt Emmens
burgemeester J. Lensen. Eerdergenoemnde
Goeman Borgesius (31 jaar in het vak) deed
vroeger alles zelf. „Later wilden de wethou
ders ook mee gaan praten, voorstellen verde
digen in de raad en commissies voorzitten. Ik
dacht toen: "Wat moeten ze dan zeggen?'.
Maar het gaat best."
Niet alleen in de gemeente zelf. maar ook
door regiovorming, gewesten, afvalverwer
king enzovoort, wordt de functie uitgehold.
Samenwerking is troef en dat betekent dat de
almachtige burgemeester minder te zeggen
krijgt. Zijn voornaamste positie hoofd zijn
van de politie moet hij straks delen met
tientallen collega's. Van Zwieten: „Ook na de
reorganisatie van het politiebestel blijft de
burgemeester hoofd van de politie. Het is de
vraag of je een gekozen functionaris die ver
antwoordelijkheid kunt geven. Het eerste het
beste leuke gezicht kun je toch niet zo maar
de verantwoordelijkheid geven over de poli
tie van bij voorbeeld Amsterdam." Overigens
kan zo'n leuk gezicht wel minister worden cn
daarmee hoofd van het hele nationale poli
tiewezen. Van Zwieten ziet zichzelf ook als
een soort ombudsman. „Laatst kwam er nog
een man bij mij. Hij beklaagde zich erover
dat er door een nieuw verkeerscirculatieplan
zo veel auto's bij hem door de straat komen.
Toen ik hem zei dat hij bij de wethouder Ver
keer moest zijn, antwoordde hij: 'Maar da s
politiek. Daar wil ik niets mee te maken heb
ben.' Je staat onafhankelijk en los van de po
litiek. Natuurlijk is een burgemeester lid van
een politieke partij. Dat is inherent aan het
systeem. Als het goed is moet je dat nooit la
ten blijken. Als burgemeester mag je je niet
politiek profileren. Ik vind dat heel boeiend.
Vaak is de burgemeester lid van de grootste
partij in de gemeenteraad. Zelf heb ik wei
eens het idee dat ik het CDA bij ons in de ge
meenteraad achterstel om iedere schijn te
voorkomen."
I. J. P. Keyzer, die de scepter zwaait over
het Brabantse Veghel, inmiddels WD'er,
maar in 1965 de laatste burgemeester die
werd benoemd zonder dat hij lid was van een
politieke partij, voegt daar nog aan toe: „Een
gekozen persoon is in eerste instantie een
verlengstuk van zijn achterban. Hij moet een
resultaatvoetballer zijn. wil hij herkozen wor
den. Dat kan weieens niet stroken met het al
gemeen belang, waar de burgemeester voor
staat. Hij moet ook opkomen voor de min
derheid. En tja, een burgemeester is toch ie
mand die nog weieens ergens een poot tus
sen de deur krijgt waar andere schoenen niet
passen."
Burgemeester M. Bemdsen van Obdam in
Noordholland wijst op een nadeel: „Een bur
gemeester hoeft als benoemde functionaris
eigenlijk geen verantwoordelijkheid af te leg
gen. Je moet het wel heel bont maken, wil je
benoemingstermijn niet worden verlengd
Van Zwieten: „Indirect is er natuurlijk al
sprake van een gekozen burgemeester. De
minister en de commissaris der koningin vol
gen in 98 van de honderd gevallen de keuze
van de vertrouwenscommissie uit de ge
meenteraad." Toch denkt Van Zwieten wel
dat de gekozen burgemeester er ooit zal ko
men. alleen niet voor de eeuwwisseling. Te
gen die tijd echter zal de rol van de gemeen
telijke overheid nagenoeg zijn uitgespeeld.
„De volgende eeuw zijn er twee echt belang
rijke bestuurslagen in Nederland: het rijk en
de regio. De vraag dan is of de voorzitter van
zo'n regio moet worden benoemd of geko-
De burgemeester past zich aan de ontwik
kelingen aan. Keyzer „Toen ik burgemeester
werd dat is achtentwintig jaar geleden
was dat de tijd dat je tot aan de hemelpoort
moest bidden om woningcontingenten Het
was de belangrijkste taak van de burgemees
ter. Daarna werd de burgemeester cultureel-
maatschappelijk vertegenwoordiger. Sport
velden, dorpsgebouwen, buurt- en clubhui
zen moesten er komen. Vervolgens moest je
zorgen dat je een industrieterrein binnen de
grenzen kreeg. En nu is het de regionale sa
menwerking..."
„Ik vind het ontzettend leuk om op een
gouden bruiloft te komen, met de mensen te
praten over het Obdam van het verleden. Het
burgemeesterschap leidt tot een heel
kleurrijk bestaan. Je gaat met mensen om,
formuleert beleid, verdedigt dat bij de
gemeenteraad. Maar vooral de
betrokkenheid bij mensen en het dorp
stimuleert. Ik hou intussen van Obdam."
Magda Bemdsen zat goed twee jaar geleden
nog in haar eentje voor D66 in de Leidse
gemeenteraad. Ze ziet zichzelf als een
herintredende vrouw. „De kinderen waren
groot genoeg geworden, zodat ik weer een
full time functie kon aannemen", zegt ze. „Ik
solliciteerde maar een paar keer en kreeg
toen Obdam. De bevolldng reageerde heel
enthousiast op m'n komst. Ze zijn hier
gewend aan vrouwen in bestuurlijke posities.
Het hele college bestaat uit vrouwen, de helft
van de raad. En vrouwen werken ook mee op
de boerderij. Tja, het 'conservatieve'
platteland kan ook wel eens voorop lopen."
De burgemeester van Obdam, twee kernen
en bijna zevenduizend inwoners, heeft het
net zo druk als de burgemeester van Emmen.
Zeventig uur per week werken is gewoon. „Ik
ga overal op af, laat m'n gezicht zien bij elke
fancy-fair en handwerktentoonstelling. Ze
vinden het wel leuk, ze zien me als een jong
meidje dat op bezoek komt. Je bent ook het
uithangbord van het bestuur."
D66'er Bemdsen is net als elke andere
burgemeester in dit land benoemd. En daar
is Bemdsen eigenlijk op tegen. „D66 is voor
het gekozen burgemeesterschap. Het is nu
een tombola. De vertrouwenscommissie van
de gemeenteraad heeft geen grip op de
selectie. Ze krijgt niet eens alle
sollicitatiebrieven te lezen: dat doet de
commissaris der koningin. De andere
politieke partijen doen eigenlijk heel
hypocriet over het burgemeesterschap. De
burgemeester moet boven de partijen staan,
maar iedereen ook D66 wil invloed
hebben. Je bent als burgemeester sturend
bezig en dat doe je vanuit een politieke visie.
Doe daar dan ook niet geheimzinnig over."
De burgemeester van Obdam staat achter het
emancipatiebeleid van minister Dales.
„Waarom zouden vrouwen niet in leidende
posities mogen? Vrouwen zijn eeuwenlang
achtergesteld, dus vind ik het terecht dat er
nu een voorkeursbeleid is voor de
benoeming van vrouwen", aldus Bemdsen.
Even is het stil op de vraag waarom zij
benoemd is: omdat ze vrouw is of vanwege
haar kwaliteiten? „Ik hoop vanwege m'n
kwaliteiten. Ik vind dat dit ook voorop moet
staan. Alleen bij gelijke geschiktheid moet de
voorkeur uitgaan naar vrouwen."
„Het burgemeestersvak is het leukste dat ik
ken. Zeker in een dorp. Hier kun je nog veel.
Er is geen gigantische ambtelijke staf, als
burgemeester moet je zelf nog
beleidsstukken voorbereiden, commissies
voorzitten en het beleid verdedigen. Die
combinatie is hartstikke leuk. En het is goed
te overzien", zegt Bemdsen. „Treurig is dat je
eigenlijk geen verantwoording hoeft af te
leggen. Je zit als burgemeester stevig in het
zadel en moet het wel heel erg bont maken
om geen herbenoeming te krijgen. Maar ik
vind dat je in zo'n dorp net als de dominee
en de dokter een voorbeeldfunctie hebt. Ik
zal hier dan ook nooit te hard rijden."
Burgemeeester Ton Lensen van Emmen:
ben ik ook."
„M'n omgeving ziet me als een manager. Terecht. Dat
foto G pd
Burgemeester Magda Bemdsen van Obdam: „Ik heb een voorbeeldfunctie. Ik zal hier nooit te hard rijden"
