Nobelprijs ondersteunt
strijd inheemse volken
Frans Guyana wil meer zijn dan
een Europese lanceerinstallatie
Feiten &Meningen
Geen warm onthaal
voor gevluchte Rus
PUtRDAG 17 OKTOBER 1992
2
Vredesapostelen zijn in eigen land vaak niet half zo po
pulair als in het buitenland. Dat gold voor Willy Brandt,
Desmond Tutu, Michail Gorbatsjov, Aung San Suu Kyi,
om vier eerdere winnaars van de Nobelprijs van de Vrede
te noemen. En dat is dit jaar niet anders. De 33-jarige Ri-
goberta Menchu, aan wie gisteren de prijs is verleend,
woont al meer dan tien jaar in ballingschap in Mexico.
Haar vaderland Guatemala, waar ze overigens op dit mo
ment enkele dagen op bezoek is, is te gevaarlijk om er
permanent te wonen.
„Ieder van ons maakt mee wat
de geschiedenis ons heeft toe
bedeeld", zei Menchu in Lon
den, kort voordat uit Oslo het
bericht kwam dat haar de No
belprijs was
toegekend.
„Elk speelt
zijn deel",
zegt ze
schouderop
halend, „het
is niet iets
dat je zelf
kunt uitzoe
ken."
In Guatema-
la-Stad zal de
onderschei
ding van de
mensenrech
ten-activiste
met gemeng
de gevoelens
zijn ontvan
gen. Het land
heeft immers een uiterst beden
kelijke reputatie op het gebied
van de mensenrechten. In de
afgelopen veertig jaar zijn er
40.000 Guatemalteken verdwe
nen, 100.000 vermoord en meer
dan een miljoen gevlucht. On
der de huidige president Jorge
Serrano Elias is de situatie, rela
tief gesproken, enigzins verbe
terd, maar de werkelijke macht
is nog steeds in handen van het
leger. En dat leger behandelt de
indiaanse boerenbevolking al
veertig jaar lang als grof vuil.
Angst voor vermeende linkse
sympathieën ligt hieraan ten
grondslag.
Menchu, een afstammeling van
de Maya's uit het Quiche-dis
trict, zet zich al meer dan tien
jaar met tomeloze inzet in voor
de mensenrechten, met name
voor de indianen in Guatemala.
Toekenning van de prijs zal niet
onmiddellijk de situatie van de
indianen in haar vaderland ver
beteren, maar er kan wel een
symbolische werking van uit
gaan.
Harde leerschool
Rigoberta Menchu is geen
hoogopgeleide vrouw. Haar
kennis en inzicht, waar de
laatste jaren verscheidene VN-
organisaties zij was de eerste
indiaanse die de VN toesprak
dankbaar gebruik van maken,
zijn in de praktijk verworven.
Een leerschool die ongemeen
hard is geweest.
Menchu werd op 9 januari 1959
in de hooglanden geboren als
dochter van een gedreven acti
vist/catecheet. Al vanaf haar
tiende ging zë met haar vader
mee, als die zijn visie over
rechtvaardigheid en strijd tegen
de onderdrukking in de omlig
gende dorpen uitdroeg. Veel
geld leverde dat niet op en het
was thuis dan ook bepaald geen
vetpot. Maar waarschijnlijk
maakte het gebrek aan geld niet
eens de meeste indruk op de
jonge Rigoberta.
Om geld bij te verdienen trok de
familie elk jaar naar de kust om
er enkele maanden te helpen in
de katoenpluk. Een zwaar en
onaangenaam werkje. Hier zag
Menchu machteloos toe hoe
haar beste vriendin stikte toen
een hoger gelegen akker met gif
werd besproeid, terwijl de in
diaanse loonwerkers, onder wie
haar vriendin, beneden aan het
werk waren. Niet veel later stierf
een jonger broertje door onder
voeding. Toen de familie hem
wilde begraven, werden ze alle
maal op staande voet ontslagen.
Eenmaal terug in de hoog
landen kwamen ook daar blan
ke grootgrondbezitters de
dorpsgronden opeisen. Voor de
indiaanse boer bleef er niets
over. Dat was het onrecht in
Guatemala waartegen haar va
der - als dorpshoofd, boerenlei
der en catecheet - op vreedza
me wijze in opstand kwam.
Voetsporen pa
Menchu stapte in de voetsporen
van pa. Vader en dochter hoor
den eind jaren '70 tot de oprich
ters van de CUC, het Comité
van Boereneenheid. Zij aan zij
streden ze tegen president Lu
cas Garcia, die achter elke
boom een communist ver
moedde. De activiteiten van va
der en dochter werden dan ook
met argusogen gevolgd. En in
januari '80 sloeg de achterdoch
tige Garcia toe.
Dertig CUC-boeren namen be
zit van de Spaanse ambassade
om zo een gesprek met Garcia
af te dwingen. Maar de presi
dent toonde geen enkele be
reidheid tot overleg. Integen
deel. Hij gaf slechts opdracht de
ambassade in brand te zetten.
Alle aanwezigen - Spaans am
bassadepersoneel incluis - von
den de dood. Rigoberta's vader
was een van de slachtoffers.
Het was voor Menchu het sein
om haar vaderland zo snel mo
gelijk te verlaten. Te meer daar
ook haar moeder en broer een
gewelddadige dood waren ge
storven. Eerst had het leger haar
broer in hun dorp in het open
baar geëxecu
teerd. En niet
veel later was
haar moeder
door soldaten
ontvoerd en
doodgemar
teld.
Eenmaal in het
buitenland ont
popte de ener
gieke Menchu,
die het Spaans
- de taal van de
onderdrukker -
zichzelf had
aangeleerd,
zich als de
spreekbuis van
het Guatemal
teekse geweld
loze verzet. Ze is de stuwende
kracht achter onder meer de
Verenigde Guatemaltekse op
positie (RUOG) en de Nationale
Commissie voor Verzoening
(CNR).
Geprezen als „een van de wei
nige complete expressies van
indiaanse zelfkennis sinds de
Spaanse verovering", heeft haar
boek 'Rigoberta Menchu - een
bericht uit Guatemala' bijgedra
gen aan een nieuw bewustzijn
van inheemse rechten.
In Guatemala-Stad zijn de drui
ven zuur. Te meer daar Rigo
berta Menchu zo duidelijk geli
eerd is aan de katholieke kerk.
President Serrano, net als zijn
voorbeeld en voorganger Rios
Montt, behoort namelijk tot de
op Amerikaanse leest geschoei
de Evangelische fundamentalis
ten. Afkeer van het communis
me, of wat daarvoor wordt aan
gezien, en minachting voor de
indiaanse cultuur gaan bij deze
protestantse sekten hand in
hand.
Bovendien heeft ook een laatste
vuiligheidje van Serrano Rigo
berta Menchu niet van de No
belprijs en het daarbij horende
prestige, of misschien zelfs wel
onschendbaarheid, kunnen af
houden. Niet zolang geleden
kwam Guatemala-Stad namelijk
met een tegenkandidate. De
blanke, schatrijke Elisa Molina
de Stahl, werkend met doven en
blinden, werd door het parle
ment plotseling voorgedragen.
Tevergeefs. Een indiaanse neeft
de hoofdprijs. Serrano weet dat
zijn bedenkelijke mensenrech-
tenbeleid nu volop in de schijn
werpers zal staan.
Ook Menchu zelf is zich hiervan
terdege bewust. „Voor de eerste
keer zal ons land internationaal
van betekenis zijn, er zal over
worden gepraat. We hebben
ontzettend geleden onder de
stilte gedurende al die jaren.
Guatemala is vrijwel nooit ver
oordeeld voor de grootscheepse
mensenrechtenschendingen in
enig internationaal forum
In de prijs zo haast ze zich te
verklaren komen de inspan
ningen van velen bijeen. Haar
eigen aandeel is maar gering,
verzekert Menchu, gewend als
ze is het leven te beschouwen
als een serie „verplichtingen je
gens de gemeenschap en de
Boeren uit Quiche gingen vorig jaar de straat op om een staakt-het-vu-
ren tussen regeringstroepen en verzetsstrijders af te dwingen, foto afp
ROLANDO GONZALEZ
Rigoberta Menchu wil het geldbedrag (twee miljoen gulden)
dat verbonden is aan de haar toegekende Nobelprijs voor de
Vrede benutten voor de oprichting van een stichting ter be
scherming van de indiaanse bevolking in Latljns-Amerika.
Dat heeft Menchu gezegd in een gisteren gepubliceerd vraag
gesprek met het Duitse persbureau DPA.
De stichting moet de naam krijgen van haar vader, Vicente
Menchu, die in de jaren '70 in Guatemala aan de wieg stond
van de boerenvakbond CUC en enige tijd later werd ver
moord.
Menchu bereidt in het kader van het Internationale jaar
voor Inheemse Volkeren een reeks internationale acties voor
tegen de armoede, onderdrukking en discriminatie van in
dianen in Zuid-Amerika. Het door de Verenigde Naties uitge
roepen jaar begint in december.
Rigoberta Menchu (links op de foto) tijdens een bezoek, begin deze maand, aan de Nicaraguaanse hoofdstad Managua. foto epa
Rigoberta Menchu brengt regering Guatemala in grote verlegenheid
parus ips
Sinds maandag wordt het
openbare leven in Frans Guya
na volledig verlamd door een
algemene staking. De Guyane-
zen protesteren tegen de stij
gende werkloosheid in het
Zuidamerikaan se land en het
feit dat de overheid weigert
hierover met de vakbonden te
overleggen. De economische
situatie is kritiek en de frustra
tie onder de bevolking stijgt
De Verenigde Vakbondsbewe
ging (MSU) heeft de staking ge
organiseerd. De MSU eist van
de regerende regionale raad on
der leiding van Antoine Karam
dat ze ernst maken met het cre-
eren van een echte produktieve
economische sector. Ook moet
zij zich inzetten voor een betere
wet- en regelgeving voor de be
scherming van de rechten van
arbeiders. Bovendien willen de
vakbonden werk voor iedere
Frans-Guyanees.
De grote toename van het aan
tal werklozen (nu 13 procent
van de beroepsbevolking) in het
Franse overzeese departement
is onder andere het gevolg van
het strenge bezuinigingsbeleid.
De regionale raad wil de aan
zienlijke overheidsschuld terug
dringen.
Geen investeringen
Bovendien werden dit jaar een
aantal grote infrastructurele
projecten afgerond, die gedu
rende de jaren tachtig het land
een magneetfunctie gaven voor
arbeidskrachten uit de regio.
Sindsdien zijn er echter vanuit
Europa geen nieuwe grote in
vesteringen gedaan, waardoor
de werkgelegenheid sterk is te
ruggelopen. Vooral de 50.000
slechtgeschooldeoorspronkelij-
ke Frans-Guyanezen van Afri
kaanse en Amer-indiaanse af
komst zijn hiervan het slachtof
fer.
„De staking staat direct in ver
band met de structurele proble
men van ons land, die onder
andere veroorzaakt worden
door het feit dat Parijs alleen die
economische sectoren tot ont
wikkeling brengt, waar het be
lang bij heeft, bijvoorbeeld het
met Estec in Noordwijk verbon
den Europese ruimtevaartcen-
moskou peter pringle
independent
Verborgen in sombere statisti
sche gegevens over de Russi
sche economie waarvan deze
week verslag werd gedaan aan
het parlement door de hoofd-
econoom van de regering, Yegor
Gaidar, stonden enkele alarme
rende cijfers over het toene
mend aantal Russische „vluch
telingen".
Het gaat om mensen die zich
hebben ontworteld uit verafge
legen staten van de voormalige
Sovjetunie en in hun geboorte
land vluchteling worden. Het
zijn er volgens Gaidar momen
teel in totaal 460.000, en hun
aantal neemt snel toe. 50.000
van hen kwamen de laatste
maand alleen al uit de piepklei
ne regio Abchazië in west-Geor-
gië, waar een guerrilla-oorlog
woedt, 30.000 uit Kazachstan,
13.000 uit Kirgizistan enzovoort.
Er worden vluchtelingendorpen
gebouwd in zuid-Rusland om
de stroom op te vangen.
Er leven nog miljoenen Russen
buiten de grenzen van Rusland
tien miljoen in de Oekraïne
bijvoorbeeld, zes miljoen in Ka
zachstan, twee miljoen in Uzbe
kistan, een miljoen in Witrus-
land en meer dan een half mil
joen in Estland.
Ontberingen
Nu de ex-Sovjetstaten naar een
grotere onafhankelijkheid toe
groeien of in conflicten verwik
keld raken, slaan de Russen op
de vlucht. De Russische rege
ring heeft tot dusver echter
geen organisatie, geen wetten,
om deze mensen op te vangen.
De kustplaats Sochi aan de
Zwarte Zee is bijvoorbeeld een
doorgangspunt geworden voor
vluchtelingen van de Kau-
kasusoorlogen in Georgië,
Azerbajdzjan en Armenië
maar hulp voor hen is mini
maal.
Alleen de invaliden, gepensio
neerden. vrouwen en kinderen
krijgen voedselbonnen en on
derdak en dan nog slechts voor
drie dagen. Niemand wordt de
status van vluchteling verleend,
en verblijfsvergunningen wor
den alleen verstrekt aan dege
nen die naaste familie hebben
in Sochi. Kortom, ze worden be
handeld als buitenlanders.
Naast de afschuwelijke ontbe
ringen die alle vluchtelingen
moeten doorstaan, zien terug
kerende Russen zich ook gecon
fronteerd met een opkomend
nationalisme.
Weerzinwekkend
In Moskou roept een weerzin
wekkend nationalistisch blaadje
dat Zwarte Honderd heet en dat
verkocht wordt in tunnels en de
metro, ware Russische patriot
ten op om zich verre te houden
van mensen die vreemde
naamcombinaties hebben,
zoals Ostasjvili-Stolzenberg-
Smimov. Zo'n naam zou erop
wijzen dat de persoon van Ge
orgische, Duitse en Russische
oorsprong is, in die volgorde.
Veel Russen die uit verafgelegen
staten van de voormalige Sov
jetunie terugkeren zijn binnen
hun eigen groep getrouwd en
hebben vrijwel zeker een com
binatie van namen waaruit
blijkt waar hun familie de afge
lopen decennia heeft doorge
bracht.
In St. Petersburg worden regel
matig zogenaamde waakzaam
heidseenheden, gevormd door
nationalisten en lokale politie
die verondersteld worden de
misdaad te bestrijden, aange
troffen met geschriften waarin
de toenemende publieke wan
orde wordt verweten aan
„vreemdelingen".
Een van de grootste groeperin
gen binnen Rusland die het de
vluchtelingen moeilijk maakt
wordt gevormd door de Kozak
ken. Zij waren van oudsher de
bewakers van de tsaar: een der
de van de 4,5 miljoen Kozakken
werd afgeslacht door de bolsje
wieken. Met de opkomst van
het nationalisten maakten ze
een 'come-back', vooral in zuid-
Rusland, waar de meesten van
hen wonen en waar de meeste
vluchtelingen zich verzamelen.
De Kozakken hebben duidelijk
gemaakt de vluchtelingen niet
te vertrouwen.
Duitsland
In de golf van nationalisme in
het hele voormalige Sovjet-rijk
bevinden zich niet alleen de
Russen die terug naar huis wil
len in de problemen. Andere et
nische groeperingen die werden
gedwongen in Rusland te blij
ven en nu terug willen keren
naar hun geboorteland worden
ook geconfronteerd met barriè-
Volgens rapporten worden de
voorwaarden strakker voor etni
sche Duitsers in Rusland die
naar Duitsland willen. Zij moe
ten nu bewijzen dat ze zowel
van oorsprong als in wezen
Duits zijn. Duitse functionaris
sen, op hun hoede voor Russen
met Duits klinkende namen die
de gelegenheid te baat willen
nemen om een gift van de Duit
se regering voor vluchtelingen
te ontvangen, vragen potentiële
emigranten wat hun bedoelin
gen zijn als ze deel gaan uitma
ken van de Duitse samenleving.
Ze vragen of ze hun nationale
familietradities zullen handha
ven. „Handhaving van de Duit
se identiteit" luidt de officiële
Duitse term hiervoor.
vertaung monique egcermont
Uit de republieken van de voormalige Sovjetunie gevluchte Russen
worden in Rusland niet met open armen ontvangen. Het leven wordt ze
onder andere moeilijk gemaakt door in zuid-Rusland levende Kozakken.
foto epa
welvaart van de jaren tachtig
nauwelijks kunnen profiteren,
behalve dan dat er in die perio
de nauwelijks werkloosheid
heerste in het land. Wel zijn de
lonen in Frans Guyana een aan
tal malen hoger dan in de om
ringende landen en benaderen
de wettelijk vastgestelde mini
mumlonen het niveau van Eu
ropees Frankrijk, een doom in
het oog van de werkgevers.
Onafhankelijkheid
Een gedeelte van de vakbonds
beweging gelooft dan ook dat
werkelijke verandering alleen
mogelijk is als er een verande
ring komt in de staatkundige
status van het land. Weinig
Frans-Guyanezen zijn echter
voorstander van volledige onaf
hankelijkheid. Daarvoor ont
breekt de basis in een land met
een oppervlakte van 90.000
vierkante kilometer (iets minder
dan drie keer Nederland) en een
officieel geregistreerde bevol
king van slechts 114.808 (met il
legalen uit onder andere buur
land Suriname, 140.000 a
160.000).
Wel is men het erover eens dat
de decentralisatie op een aantal
gebieden niet ver genoeg gaat,
en dat de regionale autonomie
te beperkt is en de economische
ontwikkeling belemmert. Voor
lopig lijkt er geen directe oplos
sing in zicht voor het conflict.
De verschillende tussen de di
verse bevolkingsgroepen in het
land zijn veel te groot om een
basis te vormen voor een geza
menlijk offensief tegen het op
Parijs georiënteerde bewind.
Een Ariane-4 raket van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA wordt
gelanceerd vanaf het ruimtevaartcentrum Kourou in Frans Guyana, foto
afp
trum in Kourou. Een echte pro
duktieve sector ontwikkelen ze
niet", aldus een vakbondsman.
De 'Europese' Fransen zijn
vooral werkzaam in het over
heidsapparaat, bij ontwikke
lingsprojecten en (met andere
Europeanen) bij het ruimte
vaartcentrum in Kourou. Hun
aantal bedraagt ruim 30.000.
Deze groep bekleedt echter het
grootste gedeelte van de lei
dinggevende posities in de sa
menleving en vormt derhalve
ook de sociale bovenlaag.
De Europeanen wonen in eigen
wijken, voor een belangrijk deel
in de plaats Kourou en integre
ren nauwelijks in de oorspron
kelijk Frans-Guyanese samenle
ving en cultuur. Er bestaat dan
ook sprake van animositeit tus
sen de Europeanen en de oor
spronkelijke bevolking.
De Frans-Guyanezen zijn soci
aal en economisch achterge
steld en hebben van de relatieve
.4
ariane
