Minder mest in sloot
MILIEUTIP!
j 'Landbouwgebieden zijn nog steeds industriegebieden'
Over leven
Overwinteren in Afrika
>1 i
DONDERDAG 15 OKTOBER 1992
Film over verdwijnen regenwoud
den haag Met steun van de Amerikaanse Akademie van Weten
schappen en de John D. en Catherine T. MacArthur-stichting
heeft het Wetenschappelijk Museum van Minnesota een popu
lair-wetenschappelijke film geproduceerd over de verdwijning
van de tropische regenwouden. De beelden van de laatste stuk
ken oergebieden, de longen van de wereld, werden vastgelegd
door regisseur Ben Shedd. In de film toont Ben Shedd, die ruim
30 km film verschoot in Australië, Costa Rica, Frans Guyana en
Maleisië, hoe een biologische evolutie van miljoenen jaren in
minder dan 200 jaar door menselijk ingrijpen aan het verdwij
nen is.
Studiedag teeltplan
boxtel» De Kleine Aarde in Boxtel houdt op 21 november een
studiedag over teeltplan en vruchtwisseling. Een goede vrucht
wisseling (niet elk jaar hetzelfde telen op eenzelfde stukgrond)
geeft minder plagen en ziekten. Met een teeltplan is de vrucht
wisseling voor een aantal jaren te plannen. De cursus duurt van
10.00 tot 16.30 uur, deelname kost 65 gulden. Een ecologische
lunch en cursusmateriaal zijn bij de prijs inbegrepen. Aanmel
den voor 12 november (Kleine Aarde, postbus 151,5280 AD Box
tel, telefoon 04116-84921).
Tentoonstelling 'Kijk op krabbels'
rotterdam In diergaarde Blijdorp in Rotterdam is vanaf van
daag een expositie te zien over 'krabbels' van mensenapen en
kleine kinderen. De tentoonstelling 'Kijk op krabbels' laat de te
kenontwikkeling van jonge kinderen zien. Er wordt een vergelij
king gemaakt tussen kindertekeningen en het gekrabbel van
apen. Pronkstuk is het schilderwerk van chimpansee Mano. De
expositie is te bezoeken tot na de kerstvaklantie. In de herfstva
kantie wordt in het gebouw van de mensenapen teken-
workshops voor kinderen van drie tot zeven jaar gehouden.
Studiedag bodem en bemesting
boxtel Basis van een goede moestuin is goede grond. Zelfs op
een van origine dorre, arme grond kan met succes groenten
worden geteeld, mits er goed wordt bemest en de grond wordt
bewerkt. De Stichting De Kleine Aarde in Boxtel houdt op zater
dag 7 november een studiedag over bodem en bemesting in de
moestuin. De cursus duurt van 10.00 tot 16.30 uur en kost inclu
sief lunch en cursusmateriaal 65 gulden. Aanmelden voor 29 ok
tober bij De Kleine Aarde, postbus 151,5280 AD Boxtel, telefoon
04116-84921.
De investeringen voor folie, goten en bassin kosten jaarlijk 10.000 tot
15.000 gulden, terwijl er slechts 1000 op de kosten van meststoffen
wordt bespaard. foto wim dijkman
gebiologeerd
Karl Marx had het bij het rechte
eind. „De kapitalistische impe
rialisten zullen ons nog het
touw verkopen waarmee we ze
gaan ophangen. Of woorden
van gelijke strekking. Hij be
doelde daarmee dat de vuige
kapitalisten zo hebberig waren,
dat ze in ruil voor winst op kor
te termijn gretig hun eigen
doodvonnis tekenden. Het kapi
talisme in de rol van Faust, die
zijn ziel aan de duivel verkocht.
Wel, we weten intussen hoe het
met de duivel, het Evil Empire'
aan het aflopen is. Rapporten
uit de voormalige Sovjet-Unie
die voor het eerst vrijgegeven
worden doen je de rillingen
over je rug lopen. De milieuom
standigheden in deze reusachti
ge lap grond zijn niet gewoon
beroerd: ze zijn schrikbarend.
De eisen die Westerse landen
thuis aan drinkwater, lucht, ra
dioactiviteit en nog zo wat stel
len, worden overschreden met
factoren vijf, tien... honderd.
Verplaats in gedachten een wil
lekeurige hectare van het treuri
ge land naar Nederland. Het ge
bied werd ogenblikkelijk tot
rampgebied verklaard, de be
volking geëvacueerd. De top
laag afgegraven door mensen in
beschermende pakken.
De bewoners van het voormali
ge arbeidersparadijs weten ge
lukkig doorgaans niet dat ze
zwaar vervuilde lucht inade
men, dat de grond waarop ze
hun groenten telen bij ons 'che
misch afval' zou heten, en dat
radioactiviteit-meters als gek
ken tekeergaan op de speel
plaatsen van hun kinderen. Ze
hebben het al beroerd genoeg.
Het Marxisme-communisme
heeft het niet gered. De centraal
geleide economie heeft na tach
tigjaar geleid tot een puinhoop
waarin nu tot overmaat van
ramp ook nog overal brand in
uitbreekt.
Maar heeft Faust nu de duivel
overwonnen? Is kapitalisme dus
het beste systeem? Voor velen
in het Westen is 'ja!' het ant
woord. Hier zijn we rijk, hier
zijn de lucht en het water (in
verhouding) schoon. Hier heb je
geen hele gebieden die radioac
tief besmet zijn. Onze bevolking
is gezond, ook al eet men ge
middeld meer dan gezond is.
We hebben prachtige natuur
parken en we besteden heel
veel geld aan het beschermen
van dieren en planten. Onze
landen zijn heel milieubewust.
Daarom komt ons hout uit verre
tropenbossen. Onze olie uit ver
re woestijnen. Onze vis uit verre
oceanen. Onze elektronica uit
verre landen. Dat ze in al die
verre landen nog niet ver ge
noeg ontwikkeld zijn om aan
het milieu te denken daar
kunnen wij, ontwikkelde Wes
terlingen toch geen rekening
mee houden?
Intussen gaat de vervuiling we
reldwijd verder. En zo krijgt
Marx dus gelijk, alleen is hij niet
de koper. Het kapitalisme ver
koopt gretig touw aan het con
sumentisme.
tekst hetzeeman
tekening co loerakker
Boomkwekers Boskoop beschermen bodem
noord-spanje» Een groep kraanvogels in
Noord-Spanje. Deze maand gaan de vogels
weer op de wieken om naar hun overwinte-
ringsgebieden in Zuid-Afrika te gaan. De die
ren (lange poten en brede vleugels) maken
tijdens de vlucht luide trompetterige gelui
den. De kraanvogels leven in moerasachtige
gebieden en brengen daar twee jongen groot.
Met een beetje geluk zijn de dieren een dezer
dagen te zien als ze over Nederland trekken.
foto martijn de jonge
Verminderen van de vervuiling van het slootwater met
meststoffen en van het gebruik van grondontsmettings-
middelen. Dat zijn de twee belangrijkste milieu-doelein
den die de boomkwekers in Boskoop en omgeving zich
de komende tijd stellen. Dezer dagen begint een proef
met een nieuwe manier van hergebruik van water met
meststoffen. Braak laten liggen van stukken grond om
daarmee de ziektedruk te verminderen, wordt al toege
past.
potten plastic folie te leggen en
het hele perceel iets te laten
verlopen. Het water kan dan
worden opgevangen in goten en
via de goten naar een bassin ge
voerd." Deze methode wordt al
bij wijze van proef op verschil
lende bedrijven toegepast. Uit
milieuoogpunt een succes,
maar bedrijfseconomisch een
fiasco.
De investeringen voor folie,
goten en bassin kosten jaarlijk
10.000 tot 15.000 gulden, terwijl
er slechts 1000 op de kosten van
meststoffen wordt bespaard.
„Daar komt nog eens bij dat het
boskoop monica wesseling
Voorzitter H. van der Smit van
de Stichting Boomkwekerij-
belangen Sierteeltcentrum, zet
uiteen dat de containerteelt (de
teelt van vaste planten in grote
plastic potten) behoorlijk
milieubelastend is. De potten
staan gevtfoon buiten op de
grond. Van alle mest die gege
ven wordt, spoelt een belangrijk
deel uit. Via de grond komt het
in de sloten terecht en te veel
mest verstoort het natuurlijk
evenwicht.
„De oplossing is onder de
bassin veel ruimte vraagt en er
dus minder effectieve bedrijfs
ruimte overblijft."
Voor dit probleem is een op
lossing bedacht die nu wordt
uitgeprobeerd. Van oudsher
worden de kavels in het boom-
kwekerijgebied door sloten van
elkaar gescheiden. De helft van
die sloten wordt afgesloten en
als bassin gebruikt. Met folie
onderin de sloot wordt voorko
men dat de meststoffen alsnog
wegsijpelen. Er is dus geen
ruimteverlies terwijl de mest
stoffen wel worden opgevan
gen. In de Nessepolder in Bos
koop richten twee kwekers hun
bedrijf op deze manier in.
Uitgeput
Een ander probleem is de
grondontsmetting en de verar
ming van de grond. Als er jaar
op jaar planten worden geteeld
op hetzelfde stuk grond, dan
raakt dit langzaam maar zeker
uitgeput. Bodemschimmels en
andere schadelijke diertjes blij
ven in de grond achter. Braak
laten liggen is hier de oplossing.
Door een groenbemester in te
zaaien en deze onder te ploe
gen, wordt de grond verrijkt. In
het jaar dat er op het veld geen
bomen en struiken staan, ster
ven de schadelijke bodemorga
nismen uit en hoeft er niet te
worden gespoten.
Het awangen van water kost
alleen maar geld, braak laten
liggen kan geld opleveren. Door
een stuk grond een tijdje niet te
gebruiken, kan er een betere ar-
beidsplanning worden gemaakt
en zijn losse (dure) arbeids
krachten niet nodig.
Hergebruik van water zal bin
nen een aantal jaren gemeen
goed zijn. Tot die tijd, hoeven
de boomkwekers volgens Van
der Smit niet lijdzaam toe te
zien hoe de sloten steeds verder
vervuilen. „Door langzaamwer-
kende meststoffen te gebruiken
spoelt er al veel minder uit. Dat
scheelt een slok op een borrel
bij de watervervuiling."
NIEUW MEETSYSTEEM De provincies Noord- en Zuid-Holland
hebben in samenwerking met de waterschappen een nieuw meet
systeem ontwikkeld om de waterkwaliteit in sloten en andere klei
ne wateren te onderzoeken op ecologische aspecten. Deze wateren
worden beoordeeld op basis van chemische analyses en de aanwe
zigheid van waterplantjes en waterdiertjes.
Udo de Haes hoogleraar nieuwe leerstoel milieukunde
Ongedierte
Elk jaar wordt ruim 40 miljoen
kg bestrijdingsmiddelen ingezet
om ongedierte, schimmels en
onkruid te doden. Een flink deel
daarvan wordt in en om het
huis gebruikt. Bestrijdingsmid
delen hebben grote gezond
heid- en milieubezwaren.
Slechts een heel klein deel van
het middel bereikt het te bestrij
den dier. De rest komt in het
milieu terecht en doodt daar
(soms nuttige) dieren.
Mieren zijn nuttig. Ze vreten
insekten op. Mieren in huis zijn
minder prettig. Omdat de die
ren altijd een bepaalde route lo
pen, zijn ze eenvoudig te be
strijden. Door knoflook, peper
of kruidnagel op de route te leg
gen, dan wel een op plantesap-
pen gebaseerd anti-mieren
middel (te koop in dierenspe
ciaalzaken), zijn ze zo weg.
Wespen eten ook insekten,
maar een wespennest in de
buurt kan flink veel overlast ver
oorzaken. In de herfst gaan de
wespen vanzelf dood.
Houtworm (de larven van de
houtkever) graven gangen in
het hout. Goed onderhoud met
verf, boenwas of beits be
schermt goed tegen houtworm.
Is het hout toch aangetast, dan
is hitte of kou een goed bestrij
dingsmiddel. Chemische mid
delen bestaan ook. Minst scha
delijk (maar nog steeds niet
best) zijn pyrethroiden.
Bladluizen leven van plante-
sappen en doen, als ze in groten
getale aanwezig zijn. veel scha
de aan de plant. Een plaag is te
bestrijden met een mengsel van
zeepsop en spiritus.
TIPS MimUOtEENSIE
„Men durft te weinig op milieu
gebied. Er wordt eindeloos ge
praat, maar als het erop aan
komt durft men geen knopen
door te hakken of schrikt men
van de consequenties. Vaak ook
worden zaken te beperkt gezien
of regelt iedereen voor zichzelf
een uitzondering."
Deze sombere conclusie trekt
de Leidse hoogleraar milieuk
unde H.A. Udo de Haes. Na
tuurlijk, er zijn lichtpuntjes.
Doordat bedrijven minder lozen
is de Rijn veel schoner gewor
den en ook de verzuring is wat
verminderd. Maar op andere
gebieden laat zijn natuurlijke
I optimisme hem in de steek:
v „Het aanbod van afval blijft toe
nemen en met de natuur in
landbouwgebieden is het rond
uit slecht gesteld. Landbouwge
bieden zijn steeds meer indus
triegebieden aan het worden,
waar wilde planten en dieren
geen kans meer krijgen."
Fout ook gaat het met ons au
togebruik. Het kwartje op de
benzine, heeft volgens de pro-
Ifessor geen zier geholpen. Het
was te weinig en het hing te veel
in de lucht: „De benzineprijs
verhogen heeft pas zin als je
ook allerlei 'verborgen subsi
dies' aanpakt, zoals de auto van
de zaak en verhuissubsidies
voor mensen die verder van
hun werk gaan wonen en de au-
De Leidse Hoogleraar Udo de Haes: „Er wordt eindeloos gepraat over het milieu, maar als het erop aankomt durft men geen knopen door te hak
ken of schrikt men van de consequenties." foto jan holvast
to nemen." Maar er komt meer je carpoolers bij een bedrijf je stelt op directieniveau in plaats heeft dat goed gedaan en daar
bij kijken, psychologie bijvoor- beste parkeerplaatsen geeft en van de een of andere onder- komt 85 procent van het perso-
beeld: „Carpoolen werkt pas als je een carpoolcoördinator aan- knuppel. Hoescht in Vlissingen neel met bedrijfsbusjes.
Ook elders ziet hij mensen
'bewust worden' en de 'goede
wil' opkomen: „Zo is de land
bouw echt bezig om minder be
strijdingsmiddelen te gebrui
ken. Maar ik merk steeds sterker
dat de mogelijkheden om ont
wikkelingen werkelijk te veran
deren beperkt zijn, zeker als je
ziet wat er allemaal moet veran
deren. Het is een combinatie
van onwil, onmacht en gebrek
aan interesse. Gebrek aan ken
nis over het milieu zelf speelt
veel minder een rol."
Toen Udo de Haes in 1971
aantrad bij de toenmalige vak
groep milieubiologie, was
'milieu' iets nieuws. De milieu
cursussen die hij verzorgde,
werden steevast verslagen in de
krant. En er waren heel wat ac
ties te voeren in de eerste helft
van de jaren zeventig. Tegen
een elektriciteitscentrale die
zou lozen in De Kagerpl^ssen.
Tegen een duinweg tussen Den
Haag en Katwijk. Tegen de
Leidse Baan tussen Leiden en
Den Haag, dwars door landgoed
De Horsten en omliggende pol
ders. En tegen het plan om de
halve Leidse binnenstad plaats
te laten maken voor wegen en
hoogbouw: „Zo zou het univer
siteitscomplex aan de Witte Sin
gel 130 meter hoog worden, met
theologie op de bovenste ver
dieping."
Het actievoeren is inmiddels
overgenomen door de milieu
beweging en de milieustudies
zijn in handen van adviesbu
reaus gekomen. Het Centrum
voor Milieukunde voorspelt niet
langer van geval tot geval de ge
volgen van een bepaalde activi
teit, maar ontwikkelt algemene
modellen. Bijvoorbeeld een mo
del om op landelijk niveau de
gevolgen te voorspellen van
drinkwaterwinning op wilde flo
ra.
„Als zo'n model op tafel ligt,
zijn we er echter nog niet. Zo
moet je ook zorgen aat bedrij
ven die milieuvriendelijke pro-
dukten ontwerpen een steuntje
in de rug krijgen van een
milieukeur", zegt Udo de Haes.
Ook test de Leidse universiteit
modellen uit in het dagelijks le
ven.
Zo heeft Udo de Haes in
Haarlemmermeer en Wieringer-
meer acht boeren zo ver gekre
gen dat ze geen bestrijdings
middelen meer gebruiken in de
randen van hun akkers. Hij
hoopt dat er zo minder bestrij
dingsmiddelen in de sloot ko
men en akkeronlcruiden een be
tere kans krijgen. Tegelijk mag
het niet te veel ten koste gaan
van het bedrijfsresultaat: „Het is
een gevecht op de vierkante
meter, maar als het lukt kan het
grote gevolgen hebben." Of. als
net overkoepelende milieube
leid niet slaagt, moet het heil
maar van onderen komen.
