Brussel in
het oog van
de storm
Mata Hari na 75 jaar nog steeds mysterie
'Ieren en Italianen zijn de seksisten van Europa'
Kanumaru ging zelfs voor
tolerante Japanners te ver
Feiten Meningen
DONDERDAG 15 OKTOBER 1992
2
HAARLEM JOLAN DA C
„Een gewelfde buiken kinderlijke
borsten. Haar bijna perfecte lichaam met
schouders die rondden en wat dropen.
Wat tenger voor een Venus misschien.
Maar een lieve hals en een hoofdje om
mee te nemen en op te zetten." Met dit
citaat van cabaretier Koos Speenhoff wa
ren een heleboel invloedrijke mannen het
eens. Duitsland, Frankrijk en Rusland
vochten om haar gunsten. Maar de dame
in kwestie 'verleidde' het noodlot een
keer te veel.
In de vroege ochtend van 15 oktober
1917 maakte een Frans vuurpeloton in de
Parijse buitenwijk Vincennes een einde
aan het turbulente leven van Margaretha
Geertruida (Greetje) Zelle. Daarmee ver
wierf deze van oorsprong Friese femme
fatale, beter bekend onder de exotische
naam Mata Hari, de bekendheid waar zij
tijdens haar leven zo onvermoeibaar en
onverzettelijk naar streefde.
Zelfs nu nog, 75 jaar na haar dood, wordt
de persoon Mata Hari Maleis voor oog
van de dag oftewel de zon omgeven
door geheimzinnigheid. Was zij een mee
dogenloze intrigante of een naïef danse
resje wier zucht naar avontuur en rijk
dom haar uiteindelijk noodlottig werd?
De films en boeken die over haar zijn uit
gebracht, brengen daar nauwelijks enige
duidelijkheid in. Wel staat vast dat zij tij
dens de Eerste Wereldoorlog voor zowel
de Duitsers als de Fransen spioneerde.
Eigenzinnig
Greetje Zelle werd in 1876 in Leeuwarden
geboren. Het meisje dat later menig
hoogwaardigheidsbekleder het hoofd op
hol zou brengen, wist door haar eigenzin
nige houding al vroeg de aandacht op
zich te vestigen. Ze stond graag in het
middelpunt van de belangstelling en had
een zwak voor mannen in uniform.
Op 16-jarige leeftijd werd zij van de Leid-
se kweekschool gestuurd na een verhou
ding met de directeur. Een jaar later
trouwde zij met een KNIL-officier en ver
trok met hem en hun zoontje naar Ne
derlands-Indië. Daar kwam zij in aanra
king met de oosterse dansen v
later in Europa furore maakte.
In 1904 trad de inmiddels gescheiden
Greetje onder de naam Mata Hari voor
het eerst op in Parijs. Haar sensuele uit
straling en oosterse mystiek sloegen in als
een bom. Invloedrijke mannen vlogen op
haar af als een zwerm wespen op een pot
stroop.
Netwerk
Mata Hari ging gretig in op de avances
van de kapitaalkrachtige diplomaten, ho
ge legerofficieren, staatslieden en aristo
craten. In een mum van tijd had zij een
heel netwerk van invloedrijke bewonde
raars om zich heen verzameld.
Voor sommige heren betekende de vrij
age met Mata Hari het einde van hun
carrière. De Franse bankier Rousseau bij
voorbeeld werd failliet verklaard nadat hij
samen met zijn maitresse in anderhalf
jaar er een half miljoen gulden doorheen
had gejaagd. Zeker voor die tijd was dat
een exorbitant hoog bedrag.
Haar relaties droegen in aanzienlijke ma
te bij tot de mythevorming rond haar
persoon. Maar ook Mata Hari zelf liet
zich wat dat betreft niet onbetuigd. Ze
loog dat het een aard had. Het ene mo
ment beweerde ze dat ze was geboren in
de jungle van Java en daar de dansen van
de wilde stammen had geleerd. Het an
dere moment verkondigde ze zonder
blikken of blozen dat haar wieg in Wies-
baden had gestaan.
Vanwege haar intieme contacten met
hoogwaardigheidsbekleders, die zich
nogal eens tussen de lakens lieten verlei
den tot het vrijgeven van staatsgeheimen,
was Mata Hari bij uitstek geschikt als
spionne. De Duitsers hadden dat als eer
ste door en deden haar een lucratief
voorstel. Mata Hari nam het aanbod aan.
Ten dele om de spanning en gedeeltelijk
uit winstbejag.
Verdoezelen
Of ze daadwerkelijk gevoelige informatie
aan de Duitsers heeft doorgespeeld is on
duidelijk, maar in ieder geval had ze alle
schijn tegen. Ondanks de waarschuwing
van de Britten, die inmiddels op de hoog
te waren van Mata Hari's banden met de
Duitsers, werd de danseres ook door de
Franse spionagedienst ingelijfd. Het aan
bod om voor de Russen te spioneren liep
op niets uit omdat Mata Hari daarvoor
een te groot bedrag vroeg.
Ladoux, destijds chef van de Franse con-
tra-spionage, belandde in een lastig par
ket toen algemeen bekend werd dat hij in
zee was gegaan met een vrouw die al
voor de Duitsers spioneerde. Om zijn fa
len te verdoezelen, beval hij haar arresta
tie, hoewel hij van haar waardevoller ma
teriaal kreeg dan de Duitsers.
Het sprookje was uit. Van de ene op de
andere dag zat de Friezin niet meer in
sjieke, decadent luxe hotelkamers maar
in vochtige, smerige gevangeniscellen.
Het proces was wegens de zwakke be
wijsvoering een farce; het vonnis ondub
belzinnig: schuldig aan verraad en het
verstrekken van inlichtingen aan de vij
and. De eenzame gang naar het vuur
peloton was onvermijdelijk.
Subsidiariteit centraal in Birmingham
„Wat? Bemoeien ze zich nu ook al met onze jenever?"
Een vooraanstaand Nederlands Kamerlid schaarde zich
onlangs in de lange rij klagers over Europese regeldrift.
Deinsde 'Brussel' dan voor niets meer terug, vroeg hij
een bevriend Euro-ambtenaar? Het antwoord was ont
nuchterend. Het initiatief om een wettelijk alcoholper
centage vast te stellen voor sterke dranken als jenever
was niet van 'Brussel' uitgegaan. Het was gebeurd op
verzoek van Nederlandse producenten, die zich bedreigd
voelden door een slappere Belgische versie.
Europa een luchtkasteel wordt
op ongrijpbare hoogte, boven
de hoofden van iedereen. Maar
na aanvankelijk enthousiasme,
groeit in de twaalf hoofdsteden
weer de scepcis over het won
dermiddel. Bij de uitwerking
van de belofte zijn prompt grote
meningsverschillen ontstaan,
omdat nationale regeringen en
Brussel er een methode in blij
ken te hebben gevonden een al
langer sluimerende machts
strijd uit te vechten.
Pluimvee
Een groot deel van het conflict
ligt op het werkterrein van di
plomaten, juristen en procedu
re-kenners. Zij kunnen uren be
geesterd vergaderen over de
vraag of bij de behandeling van
een voorstel in het begin moet
worden nagegaan of de EG zich
wel met het aanpalende onder
werp moet bemoeien, of dat die
discussie permanent kan wor
den gevoerd.
Minder uitgesproken maar we
zenlijker, is dat de twaalf landen
elk wat anders uit Brussel ver
wachten. De EG mag dan de re
putatie van zondebok hebben
opgebouwd, Brussel handelde
maar al te vaak op verzoek van
de EG-landen zelf. Wankele Bel
gische en Italiaanse kabinetten
verdedigden bezuinigingen met
een beroep op Brussel. De
twaalf hoofdsteden eisten, on
der druk van hun bedrijfsleven
of een krachtige lobby, maar al
te vaak maatregelen om hun
nationale industrieën te be
schermen tegen oneerlijke con
currentie uit andere Europese
landen.
Zo drong Frankrijk vorig jaar
i op een voorschrift
peter de vries correspondenten
Het incident typeert de storm
die binnen de Europese Ge
meenschap is opgestoken na de
referenda over 'Maastricht' in
Denemarken en Frankrijk.
Brussel krijgt opeens de schuld
van alles wat fout gaat. Of het
nu gaat om jenever, de heftig
omstreden landbouwpolitiek,
het wereldhandelsoverleg of de
BTW op schoenreparaties, de
Europese Commissie heeft het
gedaan. Het is een direct gevolg
van de angst dat het ideaal van
politieke en monetaire samen
werking ontaardt in een onge
controleerde 'superstaat'.
De storm zal morgen op de cri-
sistop van de EG in Birming
ham orkaankracht bereiken. De
bijeenkomst werd door premier
Major bijeengeroepen nadat het
Britse pond door de valuta
markten was gedegradeerd, en
nadat de Fransen slechts
schoorvoetend 'oui' hadden ge
zegd tegen 'Maastricht'. Een re
medie tegen die monetaire en
politieke crises is nog allerminst
v< orhanden. Het belangrijkste
doel van de bijeenkomst is te
voorkomen dat in de tussentijd
het publiek het vertrouwen in
de Europese politiek helemaal
verliest. De elf regeringsleiders
en het Franse staatshoofd zul
len dat doen door gezamenlijk
de lof te zingen van de 'subsi
diariteit'.
Dat nieuwste Brusselse code
woord houdt in dat de EG zich
niet meer bemoeit met zaken
die beter kunnen worden over
gelaten aan nationale regerin
gen. Het klinkt fraai, omdat
lijkt te worden voorkomen dat
Voorzitter Jacques Delors van de Europese Commissie (op de foto tijdens zijn toespraak in het Europese Par
lement) heeft een tijdlang de rol van zondebok kunnen verdragen voor alles wat er op de EG was aan te mer
ken. Gisteren maakte de getergde voorzitter een eind aan de openbare boetedoening door erop te wijzen dat
de kritiek niet alleen op de Europese Commissie moet worden gericht. Hij laakte vooral het nationale egoïsme
van de raad van ministers en de bureaucratie. foto ap
zou worden vastgelegd op wel
ke hoogte van de kippepoot een
pluimveeslachter het mes
moest zetten. Groot-Brittannië
wilde niet alleen bij EG-wet be
palen hoeveel licht, lucht en
ruimte een dier bij vervoer zou
moeten hebben. Zelfs de dikte
van het plankier in veewagens
wilde Londen door de EG laten
regelen.
De Europese Commissie be
dankte in deze twee gevallen
feestelijk voor de eer. Van de
535 voorstellen, die het in het
jaar 1991 wél haalden, had bijna
65 procent te maken met de
tenuitvoerlegging van bestaan
de internationale of EG-afspra-
ken, en kwam acht procent uit
de koker van de verzamelde mi
nisters. De Commissie zelf te
kende voor slechts zes procent
van de voorstellen.
Het zijn die cijfers die Brusselse
Eurocraten sterken in hun over
tuiging dat de regeringen bezig
zijn 'zichzelf in de voet te schie
ten'. Met enige tevredenheid
constateren ze dat de nationale
regeringen wel een vinger a
de pols willen houden, maar
desondanks ieder voor zich tel
kens Brussel te hulp roepen.
De arme zuidelijke EG-lidsta-
ten, die hopen op geld van de
EG bij het opkrikken van hun
economie, hebben een vrij ruim
idee van de Brusselse plichten.
De kleine landen, die niet in
staat zijn nog langer op eigen
houtje bijvoorbeeld grote tech
nologie-programma's te beta
len, kijken anders tegen Brussel
aan dan de grote.
Machtsgreep
Maar het belangrijkste is dat
vrijwel alle kleine landen, onder
aanvoering van Denemarken,
Nederland, België en Luxem
burg, vrezen dat achter de
schermen een regelrechte
machtsgreep wordt voorbereid
door Parijs, Londen en Bonn. In
de Commissie hebben de kleine
landen verhoudingsgewijs meer
te vertellen dan in de Europese
ministerraad, waar de stem van
de grote landen zwaarder telt.
Dat willen de kleintjes graag zo
houdei
In Den Haag wordt verwacht
dat de belangen van de kleine
landen zullen ondersneeuwen
als de Commissie eerst met elk
voorstel alle hoofdsteden af
moet om te vragen of het de re
geringen wel belieft. En dat mag
niet gebeuren: „De machts-
evenwichten binnen de EG mo
gen niet veranderen", zei minis
ter Van den Broek vorige week.
De Europese burger ondertus
sen zal, erkende minister Kok
dit weekeinde, 'niet koud of
warm worden' van de subsidia
riteit. „Het is wel van belang dat
de burger weet waar de beslui
ten vallen." Maar invloed op die
besluiten? De machtsstrijd tus
sen regeringen en Commissie
die achter het nieuwe Eurojar
gon schuil gaat, leidt er niet toe
dat die burger - via nationaal of
Europees Parlement - meer in
de melk te brokkelen krijgt.
„Subsidiariteit is natuurlijk wel
wat anders dan democratie",
merkte een EG-diplomaat één
dezer dagen Fijntjes op.
gen. Het klinkt traai, omdat zo zo drong hrannrijK vorig jaar constateren ze uai ue iiauunaie uai wmen uc- Mcimjcsgic»uK/.u
lijkt te worden voorkomen dat aan op een voorschrift waarin regeringen wel een vinger aan houden.
londen martin whitfield best uit de bus in Denemarken en Groot- in vrouwen schoot tussen 1975 en 1987 veel karweien zijn de EG-mannen
Rrittannië omhooe van 70 naar 86 procent, dat van veel moeite. In de hele EG vindt zi
De leren en de Italianen zijn de seksisten
van Europa, zo blijkt uit een EG-onder-
zoek dal op 8 oktober werd gepubli
ceerd. Net iets meer dan de nelft van de
li-n 'i i u i 'i zoekers van de Europese
Commissie ondervraagde mannen in
beide landen zegt minder vertrouwen te
hebben in werkende vrouwen dan in
werkende mannen. De Denen en de Ne
derlanders zijn daarentegen de grootste
gelijkheidspredikers. Ook de Fransen
hebben, in vergelijking tot eerdere on
derzoeken, steeds minder vooroordelen.
Ze liggen nu zelfs voor op de Britten.
De traditionele visie van de man als
broodwinner en de vrouw die voor het
huishouden zorgt doet het meest op
gang in Luxemburg, Duitsland en Ier
land. Een gelijkwaardiger benadering
van het gezinsleven waarbij mannen en
vrouwen allebei een baan hebben en de
huishoudelijke taken delen, komt het
best uit de bus in Denemarken en Groot-
Brittannië.
Kathleen Kiernan, onderzoeksleidster
van het Britse studiecentrum voor ge
zinsbeleid, zegt dat er de laatste vijftien
jaar vooruitgang is geboekt naar meer
gelijkheid, maar dat de vooruitzichten
op gedeelde huishoudelijke verantwoor
delijkheden nog magertjes zijn. „Ik ben
denk niet dat dit voor het jaar 2000 ge
realiseerd zal zijn."
Stereotypen
Vrouwen zijn actiever geworden als ar
beidskracht in alle Europese landen,
waarbij in Denemarken en Groot-Brit
tannië in verhouding het grootste aantal
vrouwen een baan heeft. Mensen maken"
steeds minder gebruik van stereotypen
en een groeiend aantal mensen zegt
evenveel vertrouwen te hebben in man
nen en vrouwen die hetzelfde werk
doen.
Het vertrouwen van de Deense mannen
vrouwen schoot tussen 1975 en 1987
omhoog van 70 naar 86 procent, dat
de Britten van 53 naar 75 procent en dat
van de Italianen van 38 naar 59 procent.
Maar het onderzoek benadrukt het feit
dat veel mannen nog steeds menen dat
veel banen beter door mannen kunnen
worden uitgevoerd. In de twaalf EG-lid
staten heeft slechts 64 procent evenveel
vertrouwen in vrouwen als in mannen
bij de uitoefening van beroepen als bus-
of treinbestuurder, chirurg, advocaat of
parlementslid.
„Er bestaat weinig variatie bij de ant
woorden met betrekking tot verschillen
de beroepen. Dit wekt het vermoeden
dat het niet om specifieke beroepen
gaat, maar meer om de algemene positie
van de vrouw in de samenleving", aldus
Kieman.
Afwassen
Taakverdeling binnen het huishouden
wordt steeds meer geaccepteerd, maar
tokyo elbricht fennema
correspondent
Toen Shin Kanemaru, één van
Japans meest corrupte politici,
gisteren zijn aftreden aankon
digde. onderbraken de Japanse
tv-stations hun samurai-series
om het grote nieuws te bren
gen. 'De steunpilaar van de re
geringspartij LDP' werd Kane
maru wel genoemd, en hoe
waar die omschrijving is, bleek
gistermiddag. Nu met het ver
trek van de leider de machtsver
houdingen binnen de LDP be
ginnen te schuiven, zijn tiental
len partijleden druk aan het
lobbyen en manoeuvreren om
een plekje te veroveren in het
vacuüm dat Kanemaru achter
laat.
Een andere toepasselijke bij
naam voor de grijze eminentie
in de LDP is 'Don Kanemaru'.
Onverstoorbaar deelde hij
vanachter de schermen de la
kens uit. Terwijl verscheidene
LDP-politici de afgelopen jaren
door schandalen zijn geveld,
wist Kanemaru altijd buiten
schot te blijven.
Even leek het erop dat de 'Don'
echt onaantastbaar was. Toen
bekend werd dat hij zeven mil
joen gulden in illegale donaties
had gekregen van een vervoers
bedrijf, verdween hij ruim een
maand van het toneel om de
storm te laten overwaaien. Ver
volgens betaalde hij de boete,
een lachwekkende 2600 gulden,
en maakte aanstalten om zijn
activiteiten als parlementslid te
hervatten. Dit ging echter zelfs
het Japanse publiek, dat heel
wat onrechtmatigheden van
zijn politici tolereert, te ver. De
druppel die de emmer deed
overlopen waren onthullingen
over Kanemaru's connecties
met de Japanse onderwereld, de
'yakuza'.
Boetedoening
De Japanse premier Miyazawa,
heeft zich opvallend afzijdig ge
houden te midden van alle be
roering over de handel en wan
del van de 'Don'. Miyazawa, die
meer over bestuurlijk talent be
schikt dan over politieke in
stincten, leunde zwaar op Kane
maru om partijleden achter zijn
plannen te krijgen. Een belang
rijke vraag is hoeveel steun
Miyazawa krijgt van zijn partij
genoten zonder de bemiddeling
van Kanemaru.
Maar eerst moet een dringender
kwestie worden opgelost bin
nen de LDP, namelijk wie Kane
maru gaat opvolgen als leider
van de Keisekai', de grootste
kliek van politici binnen de
LDP. Minister van buitenlandse
zaken Watanabe en premier
Miyazawa leiden elk twee ande
re grote klieken.De 'Keisekai',
veruit de machtigste groepering
binnen de LDP, is oorspronke
lijk in het leven geroepen door
oud premier Tanaka. Zijn aftre
den in 1972 wegens zijn betrok
kenheid bij het Lockheed-om-
kopingsschandaal heeft hem er
niet van weerhouden nog een
tiental jaar van achter de scher
men de politiek te domineren
door zijn vazallen te leiden.
Oud-premier Takeshita bleek
een waardig opvolger voor Ta
naka als leider van de 'Keisekai'.
In 1989 moest toenmalig pre
mier Takeshita namelijk aftre
den omdat hij tot over zijn oren
betrokken was bij het Recruit-
schandaal.
De macht van de 'Keisekai'is
zijn grote ledental. Het is er alle
leden dan ook veel aan gelegen
om de factie intact te laten. Te
gelijkertijd zijn er teveel ambi
tieuze kandidaten die Kane
maru op willen volgen.
Er is nu een ordinaire machts
strijd uitgebroken die in intrige
en inzet doet denken aan de
strijd in een maffia-organisatie
over de opvolging van de 'Don'.
De jongere garde probeert de
gelegenheid aan te grijpen om,
bij wijze van grote schoon
maakactie, ook meteen van
Takeshita zelf af te raken. Voor
de oudere generatie is zo'n rigo-
reuze aanpak echter veel te be-
dreigend.Zo is het vertrek van
'de steunpilaar van de LDP' in
de eerste plaats van invloed
voor de politici van de LDP.
De Japanse kiezers hebben nu
één corrupte regeerder minder.
Verontwaardiging over klasse -
justitie suddert echter nog
voort. Dat het openbaar minis
terie Kanemaru voor 2600 gul
den boete laat gaan, in plaats
van de onderste steen boven te
halen over zijn banden met de
onderwereld, heeft erg veel kri
tiek opgeroepen. Bij wijze van
boetedoening zal het Japanse
parlement haar herfstzitting
wijden aan het veranderen van
het politieke systeem om zulk
soort smeergeldsschandalen de
wereld uit te helpen.
Maar iedereen weet dat een ho
gere boete voor het aannemen
van illegale donaties het pro
bleem niet zal oplossen, zolang
vriendjëspolitiek de doorslagge
vende factor is om mee te tellen
in de Japanse politiek. En om
machtige vriendschappen te
onderhouden, is nu eenmaal
geld nodig, veel geld.
WIM STEVENHAGEN
££l/VUK/AllT£ir IN ZiemiHUJZejO
veel karweien zijn de EG-mannen nog te
veel moeite. In de hele EG vindt zestig
procent van de mannen dat ze het win
kelen wel op zich kunnen nemen. Veer
tig procent wil zich aan het afwassen
kwijten, terwijl dertig procent meer ver
antwoordelijkheid wil nemen voor het
naar school brengen van de kinderen.
Koken, schoonmaken en de kinderen
aankleden zijn nog bijzonder onpopu
lair. Maar ook hier springen de Deense
en Nederlandse mannen er in positieve
zin uit. Een op de twee wil dit soort
plichten op zich nemen, tegen een op de
vijf Spanjaarden.
Volgens Kieman wordt „de druk op
mannen om een evenredig deel van het
huishouden op zich te nemen misschien
groter", maar kan „de snelheid waarmee
deze veranderingen plaatsvinden tot op
heden het best worden beschreven als
kalmpjes".
VTRTMJNC.MONIQUE EGGFRMONT
