Geest komt nog
niet uit de fles
Bacillen rukken weer op
Onderzoek naar
prostaatkanker
Ovabloc maakt man onvmchtbaar
Wetenschap
Helft huisartsen pleegde ooit euthanasie
DONDERDAG 15 OKTOBER 1992
26
'Voorzichtig met anti-biotica'
Artsen moeten terughoudend
zijn bij het voorschrijven van
anti-biotica. Vooral zieken
huis-bacteriën zijn daartegen
in toenemende mate bestand.
Daardoor lopen patiënten een
steeds groter risico om infec
tieziekten te krijgen. Dit zei
prof.dr. D. van der Waaij in
zijn afscheidscollege als hoog
leraar Medische Microbiologie
aan de Groningse universiteit.
Volgens hem moet zo goed
mogelijk worden onderzocht
hoe het immuunsysteem van
mensen werkt om aan de
hand van die kennis nieuwe
medicijnen te maken tegen
schadelijke bacteriën. Mensen
die langdurig in het ziekenhuis
liggen, blijken vaak geïnfec
teerd te worden door bacte
riën die bij ieder mens voorko
men, maar bij gezonden geen
infecties veroorzaken. Extra
probleem is dat in ziekenhui
zen .grote concentraties bacte
riën voorkomen.
ROTTERDAM
In de regio Rotterdam begint volgend jaar een grootscheeps
onderzoek naar prostaatkanker. Meer dan 100.000 mannen
van 55 tot 75 jaar worden opgeroepen, voor een studie die
de EG financieel steunt. Bij een vooronderzoek onder 2.400
mannen reageerden er 830. Zij ondergingen een bloedtest.
De opkomst noemt prof. Schroder van het Dijkzigtzieken-
huis verheugend. „Alles wat met de genitaliën te maken
heeft, bevindt zich bij mannen nog in een taboesfeer. In te
genstelling tot vrouwen zijn mannen niet gauw geneigd zich
op dit punt bloot te geven", aldus de uroloog.
Ongeveer 3 procent bleek een hoog niveau prostaatspeci-
fiek antigeen te hebben, iets dat sterk duidt op de aanwezig
heid van prostaatkanker. Bij 2,5 procent met een lagere
waarde antigeen kwamen ook gezwellen voor.
Wanneer prostaatkanker vroegtijdig wordt ontdekt, kan
dit vele levens sparen. Meer dan 40 procent van de kwaad
aardige gezwellen wordt pas ontdekt als die al zijn uitge
zaaid. Tussen de 60 en 65 procent van de patiënten komt
pas bij de dokter, als de kanker niet meer is te genezen.
Na longkanker veroorzaakt prostaatkanker het hoogste
sterftecijfer onder mannen. Jaarlijks overlijden 1.700 man
nen aan deze ziekte. Elk jaar duiken 3.500 nieuwe gevallen
op. Dit aantal neemt steeds verder toe. Vermoedelijk heeft
het te maken met de voedings- en drinkgewoonte. Vooral de
consumptie van dierlijk vet zou de oorzaak kunnen zijn.
De Amerikaanse uroloog prof.dr. P. Walsh uit Baltimore
toonde vorige week in Rotterdam voor 160 urologen een
nieuwe operatietechniek bij de behandeling van prostaat
kanker. Die maakt het mogelijk dat de patiënt zijn potentie
en de volledige controle over het plassen behoudt.
NIJMEGEN CEES VELLEKOOP
In de jaren zeventig was het een
kwestie van even het probleem
kanker oplossen. Dan had de
medische wetenschap het alle
maal in de hand. Doodgaan aan
gewone ziekten zoals tuberculo
se of tyfus zou een exclusieve
plaag voor arme mensen in de
Derde Wereld worden, waar
over wij ons verder via ontwik
kelingshulp en liefdadigheid
zouden ontfermen.
Het opduiken van het aidsvi-
rus was het eerste signaal dat
het allemaal niet zo eenvoudig
is. Een virus dat niet alleen do
delijk is, maar bovendien onge
voelig blijkt voor alle bekende
geneesmiddelen. En een virus
waartegen ook niet snel een af
doende medicijn zal worden ge
vonden, ondanks de wereldwij
de wetenschappelijke inspan
ning van top onderzoekers met
royale budgetten.
Daar blijft het niet bij, is de
sombere voorspelling van de
Nijmeegse hoogleraar medische
microbiologie prof. dr. J.A.A.
Hoogkamp-Korstanje. Steeds
meer ziekteverwekkers zijn be
stand tegen peniciline en de
nog modernere antibiotica. Mi
cro-organismen blijken veel
taaier dan de medici ooit heb
ben gedacht.
Nog steeds zijn de meeste in-
geënte Nederlanders immuun
tegen de voornaamste ziekten
die vroeger het leven bedreig
den, meent Hoogkamp. Daar
naast zijn er infectieziekten
waartegen geen vaccin bestaat,
maar de meeste daarvan waren
goed te behandelen met anti
biotica.
„Toen ik halverwege de jaren
zestig het vak medische micro
biologie koos, fronsten veel
mensen de wenkbrauwen. Dat
was een vak zonder toekomst.
Infectieziekten, dat was passé.
Iedere basisarts kon dat wel op
lossen zonder specialisten",
herinnert ze zich.
Inmiddels hebben zich nieu
we virussen aangediend hebben
sommige virussen zich zo aan
gepast aan het lichaam van hun
gastheer of gastvrouw, dat er
geen kruid tegen gewassen is.
„Het bekendste voorbeeld is
tuberculose. We weten al langer
dat deze bacterie heel lang bij
de drager blijft. Mensen die
\Toeger ooit tb hebben gehad,
kunnen jaren later weer ziek
worden. Je ziet dat bijvoorbeeld
gebeuren bij mensen die aids
Hoogleraar J.A.A. Hoogkamp ziet de bacillen weer oprukken.
oplopen of zo oud worden dat
hun afweer minder wordt. En ik
ben bang dat zoiets voor veel
meer bacteriën geldt", zegt
Hoogkamp.
Kwalen als chronische ge
wrichtsontsteking en chroni
sche vermoeidheid laten zich
vaak slecht bestrijden. „Dat zijn
wel heel andere ziekten dan
pest of cholera, maar intussen
heeft het wel enorme sociale ge
volgen in de vorm van ziekte
verzuim en arbeidsongeschikt
heid".
Een ander voorbeeld dat te
denken geeft: de sterfte door
meningitis (hersenvliesontste
king) daalt niet in Nederland.
Na de oorlog werd er snel winst
geboekt door de toepassing van
peniciline, maar de terugloop is
tot staan gekomen. Ook tuber
culose steekt weer steeds vaker
de kop op en blijkt steeds lasti
ger te bestrijden.
„Er circuleren op allerlei
plaatsen op de wereld stammen
bacillen die volledig resistent
zijn tegen de bekende antibioti
ca. Bij nader onderzoek blijkt
dat ze erfelijk veranderd zijn,
waardoor hun celwand ondoor
dringbaar is geworden voor an
tibiotica.
De 'verfijning' van de ziekte
verwekkers vraagt daarom
steeds verfijnder bestrijdings-
methoden, die ook steeds meer
geld kosten. „Waar vroeger een
tientje per dag voor peniciline
voldoende was, is het voor be
paalde patiënten met infecties
al nodig om voor 400 tot 500
gulden per dag aan medicijnen
toe te dienen. In onze gezond
heidszorg is dat een steeds gro
tere kostenpost, maar voor de
medische zorg in de Derde We
reld betekent dat gewoon dat
behandeling nauwelijks meer
mogelijk is".
De boodschap van Hoog
kamp is duidelijk. Er zal veel
fundamenteel onderzoek nodig
zijn om er achter te komen hoe
die gemuteerde ziekteverwek
kers tot stand komen en hoe ze
te werk gaan. Maar zelfs als er
geld komt voor dat soort onder
zoek, is het nog de vraag of wij
medici die race kunnen volhou
den".
Bestrijding
kanker zonder
bijwerking
ENSCHEDE NICO HYLKEMA
Geneesmiddelen tegen kanker
richten in hun strijd tegen tu
morcellen ook nogal wat schade
aan gezonde cellen aan. Op de
Universiteit Twente ontwikke
len onderzoekers nu methoden
die ervoor moeten zorgen dat
de meestal zeer giftige medicij
nen (cytostatica) alleen in de tu
mor in actieve vorm voorko
men. Daardoor kunnen bijwer
kingen flink worden ingeperkt.
Een van de methoden is het in
pakken van een geneesmiddel
in mini-bolletjes met een door
snede van 10 tot 50 picometer,
zogeheten microsferen.
Deze bolletjes worden ge
bruikt bij een therapie waarbij
zowel vaste deeltjes als genees
middel geïnjecteerd worden in
het bloedvat naar het tumordra-
gend orgaan. De deeltjes lopen
vast in de kleine bloedvaatjes
van het orgaan en de tumor.
Het is aangetoond dat onder ge
schikte omstandigheden tot 80
procent van de microsferen te
rechtkomt in de tumor.
Ze blokkeren dan de bloed
stroom waarbij de tumor wordt
afgesneden van zuurstof en
voedsel. Het geneesmiddel in
de bolletjes wordt ter plekke af
gegeven. Omdat de bloed
stroom afgesloten blijft, blijft
het geneesmiddel in de tumor
en is de belasting voor de rest
van het lichaam beduidend la
ger.
STOCKHOLMDit is een artistieke impressie van de Zweedse Freja-satelliet die vorige week dinsdag werd gelanceerd. Met het instrumentarium
aan boord wordt onderzoek gedaan voor een project over het magnetisch veld van de aarde. Onder meer wordt de invloed gemeten van magne
tische verstoringen die afkomstig zijn van de zon en communicatiesystemen ernstig kunnen storen. foto ap
De 'geestcode' is nog niet gekraakt.
tekening frans verschoor1
De menselijke hersenen zijn de hoogst geordende struc
tuur van alle leven op aarde. Ze regelen alle lichaams
functies. Spieren worden er tot beweging aangezet, de
spijsvertering wordt er geregeld, onze emoties vinden er
hun oorsprong, het is de plaats waar onze intelligentie
zetelt, en nog veel meer.
De geest is het meest fascine
rende verschijnsel dat de herse
nen voortbrengen. Maar wat is
dat precies, de menselijke
geest? We zijn weliswaar goed
in staat hersenactiviteit elektro
nisch te meten, maar hoe 'onze
geest' uit die activiteit ontstaat,
is nog altijd een raadsel.
De bouwstenen van de herse
nen zijn de neuronen (zenuw
cellen). Elk stel hersenen heeft
er circa 1 triljoen; samen wegen
ze rond 1.5 kilo. Ze zorgen er
voor dat we prikkels uit de bui
tenwereld en van het lichaam
bewust worden. Elektro-chemi-
sche signalen transporteren die
prikkels van neuron op neuron.
Ze zijn aan elkaar geklit met sy
napsen, kleine schakeltjes die
door het ontladen van een be
paalde stof, een neurotransmit
ter (zenuwzendertje), de verbin
ding met het andere neuron re
gelt. Elk neuron bezit zo'n 4000
synapsen. De contactmogelijk
heden en onderlinge combina
ties zijn dus immens groot.
Moderne hersenonderzoekers
spreken van gedachten als 'vu
rende neuronen' die, gelegen in
een immens netwerk, als fijn-
vertakte bliksemstralen door
ons hoofd flitsen.
Neuronen werken weliswaar
traag, maar hun grote kracht
schuilt in het raffinement waar
mee ze onderling verknoopt
zijn. De patronen daarvan lig
gen niet vanaf de geboorte vast
maar moeten 'geprogram
meerd' worden door te leren uit
ervaring. Een voorstelling uit de
buitenwereld krijgt pas vaste
vorm als die geregeld wordt
waargenomen. De grote net
werken van hersencellen beïn-
vloedèn elkaar, waardoor orde
ning ontstaat. Zo organiseert
het brein zichzelf.
Bepaalde delen van de herse
nen zijn onmisbaar voor het op
slaan van informatie. Bij een
epilepsie-patiënt werd dat deel
verwijderd, waarna de epilepsie
onder controle was. Gevolg was
wel, dat de patiënt zich van zijn
leven van vóór de operatie alles
nog kon herinneren, maar van
wat na de operatie gebeurde
niets. Alles wat hij deed, kon hij
steeds opnieuw doen, zonder
dat hij wist dat hij het net ge
daan had.
Patiënten met schade aan het
deel van de hersenen dat het
gezichtvermogen regelt, kunnen
soms blind zijn en toch zien. Ze
kunnen voorwerpen aanwijzen
die voor hen worden opgehou
den en ontkennen toch iets te
zien. Door de hersenschadé isj
het visuele signaal zo zwak dat
ze zich er eenvoudig niet be
wust van zijn dat zij.iets waar
nemen. Maar het signaal is. ypor
het motorische deel van de her
senen sterk genoeg om de vóór-
werpen wèl te kunnen aanvvij-
Tot de chemische stoffen ,die
informatie doorgeven aan bet
volgende neuron behoort óok
een morfine-achtige stof met
een krachtige pijnstillende wer
king. Het menselijk lichaqm'
maakt dus zijn eigen pijnstillers!
aan. Maar niet altijd genoeg.
Het zijn juist deze stoffen die
vrijkomen bij acupunctuur,
waardoor chirugische ingrepen
mogelijk zijn.
Uit recent onderzoek is ook
gebleken dat de hersenen een
zeer 'sociaal' orgaan zijn. Her
senen functioneren alleen in
wisselwerking met de omge
ving. Tijdens langdurige afzon
dering raakt onze geest ernstig
beschadigd. Stress-verschijpse-
len en verlies van het geheugen
zijn het gevolg.
Ondanks de groeiende kennis
omtrent de biologische basis
van 'de geest' ligt de oplossing
van het raadsel nog niet in het
verschiet. Wat zich in een evo
lutie van miljoenen jaren heeft!
opgebouwd, geeft zich niét zo
gemakkelijk gewonnen; de code|
van de geest is moeilijk te kra
ken.
AMSTERDAM
Gevallen van euthanasie die bij justitie te
rechtkomen, horen daar in feite niet en
gevallen die er wellicht thuishoren komen
er niet. Dat concludeert geneeskundig in-
.specteur Gerrit van der Wal, die deze week
promoveert aan de VU in Amsterdam op
een onderzoek naar de praktijk van eu-
thansie en hulp bij zelfdoding door huis
arts.
Hij hield een enquête onder een groot
aantal huisartsen analyseerde 263 proces
sen-verbaal over in Noord-Holland door
huisartsen toegepaste euthanasie. Van der
Wal concludeert dat Nederlandse huisart
sen jaarlijks 2000 keer hulp verlenen bij
zelfdoding of euthanasie toepassen.
De helft van de huisartsen verrichtte
ooit een dergelijke handeling. Een kwart
pleegde geen voorafgaande consultatie,
een op de tien voerde geen enkel overleg
met andere hulpverleners en bijna de helft
documenteert de handeling niet.
Van de patiënten had 85 procent kan
ker. Boven de 75 jaar kwam euthanasie
weinig voor. Uit het onderzoek blijkt ook
dat per jaar 100 keer het-leven van een ter
minale, niet meer aanspreekbare zieke
zonder diens uitdrukkelijke verzoek door
een huisarts wordt beëindigd.
Euthanasie heeft vaak buiten kantooru
ren plaats, meestal in aanwezigheid van
anderen. Daarbij werden meer dan 40 ver
schillende middelen gebruikt. De patiënt
overlijdt gemiddeld 3,8 uur na de toedie
ning.
Het aantal bij justitie gemelde gevallen
bedraagt slechts 15 procent van het wer
kelijke aantal, terwijl dat volgens de eigen
opgave van de huisartsen 40 procent zou
moeten zijn. Belangrijkste reden om mel
ding achterwege te laten, is het opzien te
gen de belasting van een justitieel onder
zoek.
Uit het onderzoek blijkt bovendien dat
huisartsen die wel melding doen van eu
thanasie zorgvuldiger werken dan diege
nen die geen melding doen.
JAN WESTERLAKEN
Het biotechnologjsch bedrijf
Ovabloc in Leiden (onlangs
overgenomen door het Rotter
damse Alphatron) werkt aan
een produkt dat mannen, zon
der operatie, onvruchtbaar
maakt.
De methode, waarmee in
middels honderd mannen in
China zijn behandeld, betreft
het afsluiten van de zaadleider.
Dat gaat als volgt: met een in
jectienaald wordt er, na plaatse
lijke verdoving, een propje rub
ber in de zaadbuis gespoten.
Gevolg: er kunnen geen zaad
cellen meer naar buiten, maar
vocht dat de cellen door de pis
buis loost, wordt niet geblok
keerd. Voor het oog heeft er een
'gewone' zaadlozing plaats.
Ovabloc werkt voor het expe
riment in China nauw samen
met de Wereld Gezondheids
Organisatie (WHO). De eerste,
resultaten zijn gematigd opti
mistisch. Niet iedereen was na
het inbrengen van het propje
rubber steriel. Anders gezegd:
de zaadleider was niet geheel
afgesloten. De vraag waarvoor
de Leidse onderzoekers zich
zien geplaatst, is hoe groot het
stukje rubber precies moet zijn
om dat te bereiken. Nu wordt
het in de vorm van een balletje
ingebracht. Overwogen wordt
om dat te vervangen door een
langgerekt sliertje, een plug. Ba
vianen, die op deze manier wa
ren behandeld, waren alle na
een jaar nog steriel.
Ovabloc verwacht dat het een
jaar of vijf duurt voordat er een
optimaal produkt op de markt
is. Binnenkort wordt de metho
de toegepast in tien centra voor
geboortenregeling in China. In
totaal" zijn daarbij rond de twee
honderd mannen betrokken.
Indien de methode met het
flexibele plugje in de zaadleider
aanslaat, wordt het in meer lan
den in de Derde Wereld (Indo
nesië, Korea) toegepast. De kos
ten van het experiment betaalt
de Wereld Gezondheids Organi
satie.
Volgens woordvoerder W. van
Noort van Ovabloc is de keuze
voor de proef in China heel be
wust. In de eerste plaats is er
het probleem van de overbevol
king. Ten tweede kende men er
de methode met het plugje in
de zaadbuis al. Alleen werd
daarvoor materir.al gebruikt dat
kanker kan veroorzaken. De sili-j
conen, die Ovabloc gebruikt,j
zijn volledig veilig en kennen!
geen bijwerkingen.
Die ervaring heeft Ovabloc de
afgelopen vier jaar opgedaan.
Sinds 1988 worden vrouwen in
diverse landen in Europa en in
Israël op deze manier onvrucht-;
baar gemaakt. Het propje rub
ber wordt bij hen via de vagina
poliklinisch in de eileiders ge
bracht. Het eitje kan als gevolg
daarvan de baarmoeder niet be
reiken. De vrouw kan niet meer
in verwachting raken. „Maar bij
hen ligt dat wat eenvoudiger
dan bij mannen. Bij vrouwen
praat je over een eitje, bij man-;
nen over miljoenen zaadcel
len."
