Schrijvers moeten
Booker Prize delen
Een goed affiche blijft
achter op het netvlies
x
Vormentaal Cobra als inspiratie voor Bulo
'Nationaal pijpenmuseum kan niet uitblijven'
Cultuur&Kunst
Zeepbel vol Vlaamse vrolijkheid
Theater van het Oosten
trekt produktie terug
JE KOMT
ALTIJD VERDER
WOENSDAG 14 OKTOBER 1992
21
redactie: cees van hoore annemiek
saskiastoeiinga
Slagwerk in Waag
leiden» Composities van John Cage (Composed improvisation)
en Iannis Xenakis (Rebonds) staan op het programma van slag
werker Arnold Marinissen. Zondagmiddag 18 oktober is hij in
De Waag in Leiden te horen. Het concert van Marinissen, vast
verbonden aan het Ives Ensemble en de Slagwerkersgroep Den
begint om 14.30 uur.
Slagwerker Arnold Marinissen is zondag in De Waag.
Lunchconcert Siegfried Trio
leiden Pianiste Josephine Tan, violist Marco Roosink en celliste
Rebecca Smit vormen het Siegfried trio. Morgenmiddag geeft dit
een lunchconcert in de Kapelzaal van K O aan de Oude Vest in
Leiden. Op het programma staan werken van Mozart en Men
delssohn. Aanvang: 12.45 uur.
Boeken Barry Unsworth en Michael Ondaatje bekroond
Voor de tweede keer in de geschiedenis is de Booker Pri
ze, 's werelds hoogste literaire onderscheiding, gisteren
naar twee auteurs tegelijk gegaan. De Engelse schrijver
Barry Unsworth en de in Sri Lanka geboren auteur Mi
chael Ondaatje zagen hun boeken, respectievelijk Sacred
Hunger en The English Patient, bekroond. De prijs, een
bedrag van 20.000 pond, moeten zij delen.
londen o cees v
De voorzitter van de jury, Victo
ria Glendinning, verklaarde dat
de keuze dit jaar moeilijker was
geweest dan voorgaande jaren.
„Slechts zes boeken nomineren
voor de prijs was afgrijselijk, een
daarvan bekronen was gewoon
onzin", sprak Glendinning bij
de prijsuitreiking in de Londen-
se Guildhall.
De enige andere keer dat de
Booker Prize moest worden ge
deeld was in 1974. In dat jaar
ging de prijs naar Stanley
Middleton en Nadine Gordi-
mer. Barry Unsworth (62) is de
zoon van een Engelse mijnwer
ker. Hij publiceerde zijn eerste
boek, The Partnership, in 1966.
Twaalf jaar geleden stond hij
met Pascali's Island ook op de
nominatie voor de Booker Prize,
die toen echter aan zijn neus
voorbij ging.
Zijn bekroonde boek, Sacred
Hunger, gaat over twee neven
die elkaar vijandig gezind zijn.
De ene neef is eigenaar van een
slavenschip, de andere een chi
rurg die de slaven aanzet tot
muiterij. Het boek speelt zich af
in de periode tussen 1752 en
1765.
Unsworth, die thans in het
Italiaanse Umbrio woont, toon
de zich verrukt over de prijs. Hij
zei: „Ik ben wel vaker geprezen.
Maar meestal kwam de cheque
veel later dan de lof. Vanavond
komen lof en cheque tegelijker
tijd. Daar ben ik heel blij om."
Michael Ondaatje (48) is de
zoon van een Srilankese planta
gewerker die naar Engeland
emigreerde. Ondaatje ging in
Londen naar school, maar emi
greerde daarna naar Canada.
De hoofdfiguur in The Eng
lish Patient is een man die ern
stig verbrand de Tweede We
reldoorlog is uitgekomen en
wiens identiteit onduidelijk is.
Zijn verleden is geheimzinnig
en de centrale vraag is of hij in
derdaad een Engelse patiënt is
dan wel een Franse archeoloog
die voor de Nazi's spioneerde.
Van Ondaatjes hand versche
nen eerder Coming Through
Slaughter, the Collected Works
of Billy the Kid en In the Skin of
a Lion.
beeldende kunst
recensie nicole roepers
Siegfried Bulo bij Bleijenberg, Breestraat
113, Leiden, t/m 29 oktober. Open di.
t/mza. 9-18 uur, do. 9-21 uur.
In Kunstbeeld van deze maand
een interview met Comeille,
waarin de nu zeventigjarige
schilder nog vol vuur en vlam
over de Cobratijd verhaalt: „Co
bra was een vitale schreeuw,
een krachtige explosie van
kleur, alsof de hand van de kun
stenaar protesteerde tegen het
formalisme dat een gevangene
van hem wilde maken."
Van het formalisme uit de Co
bra-periode is vandaag de dag
geen sprake meer, hooguit is er
plaats gemaakt voor een nieuw
soort formalisme als reactie op
de voornamelijk conceptuele
kunst uit de afgelopen decen
nia. Toch spreekt de 'Cobra-
taal' veel mensen aan. Reclame
bureaus maken driftig gebruik
van de abstracte en figuratieve
vormen. In Amsterdam rijdt een
naar Corneilles ontwerp be
schilderde tram. Kortom: er is
sprake van een zekere 'Salonfö-
higkeit', het werk is geschikt om
in beschaafd gezelschap te ver
tonen.
Verrassend is te constateren
dat ook hedendaagse jonge
kunstenaars geïnspireerd raken
door de vormentaal van Cobra.
Siegfried Bulo is zo'n jonge
schilder uit Lelystad, die eigen
lijk dezelfde kinderlijke vormen
taal gebruikt als Corneille in de
jaren vijftig al deed. In de schil
derijen van Bulo, nu te zien bij
Bleijenberg, is ook de ver
menging van abstracte en figu
ratieve elementen een vast ge
geven. In veelal primaire kleu
ren weeft hij figuren en abstrac
te vormen ineen. De duidelijk
omlijnde autonome vormen
worden afgewisseld door bonte
kleurvlakken. Was voor Corneil
le de vogel het dier waar hij veel
betekenis (vrijheid) aan verleen
de, bij Bulo lijkt het paard een
grote inspiratiebron. In de ver
schillende werken op papier
komt het terug en ook in een
aantal bronzen beeldjes speelt
het dier een krachtige hoofdrol.
Bulo schuwt de erotiek niet in
zijn schilderijen. De vrouwelijke
torso is vele malen in diverse si
tuaties te bewonderen, zoals in
het werk 'La Mysterieuze',
waarop zij masturberend is af
gebeeld. In andere werken keert
de vrouw als één der gratiën te
rug.
Met de eerder geciteerde uit
spraak van Comeille over zijn
werk kun je constateren dat de
schilderijen van Bulo weliswaar
een explosie van kleur vormen,
maar van enig protest of
schreeuw is geen sprake. Waar
Comeille en zijn collega's dertig
jaar geleden de wereld nog wak
ker schudden, daar volgt Bulo
nu zijn leermeesters in hun vor
mentaal.
Dit soort werk is reeds lang ge
accepteerd, misschien zelfs for
malistisch te noemen. Jan des
Bouvrie toont Bulo's tapijten in
zijn showroom; meer bewijs
lijkt overbodig.
Marten Jongema maakt mooiste Nederlandse theaterposter
arnhem »gpp
Theater van het Oosten heeft
besloten de muziektheaterpro-
duktie 'Joshe Kalb', naar een
novelle van Israël Joshua Singer,
terug te trekken. De produktie
voldoet niet aan de gestelde
verwachtingen. Gisteravond
zou de eerste 'try-out' in de
Schouwburg van Arnhem zijn,
waar de produktie donderdag
avond in première zou gaan.
De ingrijpende beslissing om
de produktie terug te trekken is
gebaseerd op overwegingen van
inhoudelijke aard. Volgens Leo-
leiden» wilfred simons
De ruimte is nog wat rommelig
en ruikt meer naar verf en nieu
we vloerbedekking dan naar ta
bak. De conservator van het Pij-
penkabinet, Don Duco, werkt
nog hard aan de inrichting van
zijn nieuwe expositieruimte aan
de Leidse Oude Vest 169. Zon
dag 18 oktober om 13.00 uur
opent hij zijn galerie met de
tentoonstelling De tabakspijp
als Oranjepropaganda, een eve
nement dat toevalligerwijze sa
menvalt met het tienjarige be
staan van het museum.
Ruimtegebrek
Het Pijpenkabinet kampt al ja
ren met ruimtegebrek. Van de
15.000 pijpen die Duco in de
loop der jaren heeft verzameld,
kan hij maar zeven procent ten
toon stellen. Met het nieuwe
zaaltje verdubbelt hij zijn expo
sitieruimte. Duco heeft grootse
plannen: „Het voorste gedeelte
van de galerie wordt een winkel,
waar verzamelaars en rokers
nieuwe pijpen èn antieke exem
plaren kunnen kopen. Er zullen
boeken staan over de geschie
denis van pijpen en eindelijk
kan ik ook demonstraties pijp-
maken geven. In de oude stijl
kamer was dat zo'n gedoe, dat
ging nooit echt goed."
In het achterste gedeelte ko
men exposities; de tabakspijp
als Oranjepropaganda is de eer
ste. Definitief zijn de'plannen
nog niet, maar Duco speelt met
de gedachte tentoonstellingen
nard Frank, regisseur van 'Joshe
Kalb' en vanaf het volgende the
aterseizoen opvolger van
Agaath Witteman als artistiek
leider van Theater van het Oos
ten, is het niet gelukt om de
voorstelling op een niveau te til
len dat aan het oorspronkelijke
gegeven voldoende recht doet.
De eerstvolgende produktie
van Theater van het Oosten zal
'De jodin van Toledo' van Franz
Grillparzer zijn, onder regie van
Karst Woudstra. De première is
gepland op 27 november in de
SchouwburgArnhem.
theater
recensie conny van der zande
Liedjes en Vertelsels door Willem Verman-
dere; begeleiding Freddy Possenier, Fred
dy Desmedt en Pol Depoorter; gezien
13/10 in de schouwburg, Leiden.
Lange, warme, verrukkelijke da
gen, de tijd die alle wonden
heelt en de blijdschap van een
kind. In het liedjesprogramma
van de Vlaamse chansonnier
Willem Vermandere wordt een
wereld gecreëerd waarin het
leed "beperkt blijft tot een gege
ven dat we snel moeten verge
ten. Als er enige kritiek wordt
geuit op de katholieke kerk of
het gedrag van toeristen dan
blijft de toon zeer mild en voor
zichtig. Aangename wijsjes en
teksten in het west-Vlaams be
nadrukken de eenvoud en de
naïviteit die het programma uit
straalt.
Als een praatgrage buurvrouw
kletst Vermandere tussen de
liedjes door over zijn dagelijks
leven en zijn artistieke werk
zaamheden in België. Verman
dere is namelijk niet alleen
tekstschrijver en componist, hij
schildert en beeldhouwt ook.
Met talrijke amusante anecdo
tes predikt hij de filosofie van
het probleemloze leven. En het
publiek hangt aan zijn lippen,
wrijft zich in de handen en
deint, zingt en klapt mee op de
maat van de muziek. Het optre-
te maken over pre-Columbiaan-
se pijpen, over opiumgebruik
en over 'tabak en erotiek'.
Duco heeft de collectie van
200 Oranjepijpen samengesteld
uit het bezit van het Pijpenkabi
net. Eerder waren ze al te zien
in paleis Het Loo in Apeldoorn
en na Leiden gaan de pijpen
nog naar musea in Groningen,
Rotterdam, Hoom en Breda. Bij
de expositie hoort een prachtig
uitgegeven boekje, waarin Duco
de geschiedenis van de Oranje-
pijp uitgebreid toelicht.
Tabacologie
De wereld telt ongeveer dertig
musea op het gebied van kera
mische pijpen en 'tabacologie'.
in Nederland zijn er vier en het
Pijpenkabinet is daarvan de
best voorziene. Conservator
Duco heeft een groot aankoop
budget en koopt jaarlijks hon
derden pijpen. Het kost hem
echter steeds meer moeite om
goede exemplaren te krijgen. De
prijs is niet eens zijn grootste
probleem: „De vraag is meer,
waar vind je ze? Het gaal mij
vooral om exemplaren die ik
nog niet heb en dat worden er
natuurlijk steeds minder als de
collectie al zo uitgebreid is."
Duco prkent dat popgeschie
denis en tabacologie geminach
te wetenschappen zijn. Terecht
is dat volgens hem niet: „Een
pijphistoricus is als een boek
historicus. Zo iemand wil weten
wat mensen in een bepaalde
tijd dachten, voelden en vonden
den van Vermandere en zijn or
kest heeft de ontspannende
werking van een romantische
flutfilm.
Maar zoals ook de zoetste
films na een tijdje gaan vervelen
zo keert het hoge tra-la-la-ge-
halte van de liedjes zich op den
duur tegen de voorstelling.
Want al is het taalgebruik van
Vermandere nog zo beeldend,
na drie liedjes weten we wel hoe
vrolijk en onbezorgd het leven
zou moeten zijn. De voorstel
ling biedt geen interessante
wendingen. In de' Leidse
schouwburg werd gisteravond
een zeepbel opgeblazen die di
rect na de voorstelling uiteen
spatte.
en waarvoor zij belangstelling
hadden. Het gaat hem niet om
het boek alléén. Zo werkt een
'pijphistoricus' ook. Pijpen ver
tellen iets over het sociale leven
van vroeger, over economie en
over politiek. Aan de Oranjepij
pen kun je dat bijvoorbeeld heel
goed zien. In de tweede helft
van de achttiende eeuw onder
scheidden de patriotten zich
van de prinsgezinden door de
ornamenten op hun pijp. Zo
kon je laten zien bij welke partij
je hoorde. Het verschil is alleen,
dat mensen boeken mooi vin
den en pijpen niet. Zij kijken
dan naar de afgekloven en stin
kende exemplaren, maar er zijn
ook prachtige geëmailleerde en
beschilderde bij."
Nationaal museum
Hel uiteindelijke streven van
Duco is een Nationaal Pijpen
museum. Voorlopig ziet hij dat
nog niet in het verschiet, maar
hij is optimistisch: „Ik ben nu
39 en ik verzamel al vanaf mijn
zeventiende. Toen het Pijpen
kabinet vijf jaar bestond, vond
ik dat al een wonder. Nu bestaat
het tien jaar en heb ik er een ex
positieruimte bij. Wie weet waar
we over nog eens tien jaar zijn.
Ik geef het toe: ik ben volstrekt
Mijn leven bestaat uit pijpen,
pijpen en nog eens pijpen. F.r
komt een dag dat mijn collectie
zó groot is, dat niemand er nog
omheen kan. Dan kan zo'n mu
seum niet meer uitblijven."
amsterdam dirk willem rosie
Een goed theateraffiche is een
mengeling van kreet en mede
deling. Naar het oordeel van de
jury die vorige week de eerste
Nederlandse Theaterafficheprijs
toekende is die mengeling op
zijn fraaist tot stand gekomen in
het affiche van 'Elektra' door
theatergroep Carrousel. Het
ontwerp van Marten Jongema
werd gekozen uit tien genomi
neerde theateraffiches en dat
was weer de room van ruim 500
inzendingen.
Marten Jongema, in Amster
dam woonachtig, in Enschede
aan de AKI opgeleid, kan het
met de redenering van de jury
niet helemaal eens zijn. „Voor
mijn werk zou ik het woord
'kreet' niet gebruiken. Dat lijkt
op 'schreeuw' of 'shockerend'.
Mijn werk is tamelijk verstild, al
moet dat weer niet opgevat
worden als saai of versimpeld.
Ik probeer eenvoud met zeg
gingskracht te vinden. Het is
een zoektocht naar een helder
beeld."
Volgens Jongema is de mede
deling van het winnende affiche
simpelweg het in een groot rood
veld onderaan geplaatste woord
'Elektra'. „Voorbijgangers die
niet goed op de hoogte zijn, zul
len waarschijnlijk denken dat
'Elektra' iets met elektriciteit te
maken heeft. Daar speculeer ik
een beetje op. Ik zou het niet
erg vinden als men bij de eerste
confrontatie zou denken dat het
elektro-bedrijf SofokJes-Carrou-
sel bedoeld wordt. Waar het om
gaat is dat het affiche een na
beeld op het netvlies achterlaat.
Het moet je bijblijven. Als je het
ziet terwijl je fietst in de stad
moet je denken: oh ja!"
Waarschijnlijk was Marten
Jongema bij de uitreiking de
enige die verrast werd door de
uitslag. „Ik wist echt nog van
niets. Ik moet eerlijk zeggen, dat
ik er wel op hoopte. Er is wel zo
iets als zelfkritiek maar dat dient
er alleen toe om jezelf bezig te
houden. Maar ondertussen hen
ik ijdel genoeg om blij te zijn
met deze prijs. Succes heb je al
als mensen het over je affiche
hebben, als het tot ver over de
landsgrenzen bij mensen aan de
wand hangt. Dal was bijvoor
beeld bij mijn affiches voor The
Boulevard Of Broken Dreams
het geval. Het mooiste succes
boek je als je het met het succes
van een affiche eens bent. Als
het uitdraagt wat je bedoeld
hebt. Dan wil ik mij wel baden
inijdelheid."
Voor zijn Europa-zegel kreeg
Jongema eerder dit jaar de Eu
ropese prijs voor de beste post
zegel. („Het is een feest, om niet
te zeggen een jeugddroom dat
je je eigen postzegel op een
brief kunt plakken.") Later be
hoorde hij met zijn ontwerp
voor de gebonden uitgave van
'De wetten' van Connie Palmen
tot de 50 best verzorgde boe
ken. En nu dan dat winnende
affiche. Geen slechte zomer. „Ik
ben kennelijk in een leeftijd ge
komen (40 jaar, red.) dat de
prijzen loskomen", glimlacht
Jongema.
Jongema werkt in opdracht,
maar voelt zich daarbij niet
minder vrij dan een beeldend
kunstenaar. „Opdrachtgevers
zijn op de hoogte van mijn
werk. Zij gaan met een bepaal
de verwachting met mij in zee.
Dat is een plezierige conditie. Er
ontstaat alleen een probleem
als ze zeggen: 'Ik wil een affiche
zoals de Boulevard Of Broken
Dreams'. Dat weiger ik dan. Het
is buitengewoon onaangenaam
om jezelf te moeten herhalen."
Een warme maaltijd met re
gisseuse Lidwien Roothaan was
voldoende voor Jongema om
zich te informeren over 'Elek
tra'. „Niet gehinderd te zijn
door 'enige' kennis van zaken
heeft zo zijn voordelen. Een affi
che kan aan teveel informatie
ten onder gaan. De implicaties
van een toneelstuk variëren in
aantal van 10 tot 25 en het is
niet de bedoeling dat je die alle
maal terugvindt op dat affiche.
Zoals ik al zei: je moet het affi
che opslaan. Daar is geen richt
lijn voor, dat valt niet te benoe
men. Dat blijft een beetje de
magie van een goed affiche.
„Ik zal niet ontkennen dal ik
heh geprobeerd de belangrijkste
betekenis van 'Elektra' in een
affiche te vangen. Het meest
dramatische moment van het
toneelstuk is de wraak na de
moord op Agamemnon. Dat is
de plot. daar kan ik niet zoveel
mee. Ik ben meer geïnteres
seerd in de mechanismen die
aan de moord voorafgaan en
die de daad al dan niet recht
vaardigen. Het machtsspel, de
manipulatie."
Voor het winnende affiche
heeft Jongema gebruik gemaakt
van een 'gevonden' foto; het is
een model uit een anatomie-
boek voor doktoren uit het be
gin van deze eeuw. „En dan ver
schijnt daar als een donderslag
bij heldere hemel een klein
schedeltje in beeld. Voor de rest
wil ik het hier maar bij laten.
Veel meer betekenis moet je er
niet aan geven. Theaterpubliek
is toch al zo met symboliek ver
trouwd en voor je het weet
wordt dat vertaald naar de bete
kenis van het affiche. Dat is lang
niet altijd het geval. Het affiche
had ook heel anders kunnen
zijn. Dit affiche heeft met de
ontwikkeling van mijn werk te
maken."
Conservator pijpenkabinet opent nieuwe galerie maar wil meer
Pijp met het portret van prins Willem IV, omgeven door de wapens der
Zeven Provinciën, gemaakt ter gelegenheid van zijn verheffing tot stad
houder in 1747 (collectie Pijpenkabinet). foto pr
MET EEN LENING
VAN DE GKB
Natuurlijk gaat u voor uw lening
naar een vertrouwd adres.
Zoals de GKB Leiden dus
Daar maken ze uw persoonlijke
lening of doorlopend krediet
prima in orde voor u.
Snel. zonder poespas en tegen
aantrekkelijke voorwaarden.
Kom maar langs.
Op werkdagen van 9.00 - 12 30
uur en donderdagavond van
17 30- 19.30 uur.
Of bel voor informatie
GOED VOOR
LENING
Gemeentelijke Kredietbank
Leiden
Breestraat 24,
Postbus 11300.2301 EH Leiden
tel. 071-254145
Marten Jongema: „Voorbijgangers die niet goed op de hoogte zijn, zullen waarschijnlijk denken dat 'Elektra'
iets met elektriciteit te maken heeft." foto opd cees zorn
