"Ik wil kunnen
betalen zonder
geld op zak."
De kleine kale meester
met een messcherpe tong
De dubbele lagen in
een doodgewoon leven
Rtv show
DINSDAG 13 OKTOBER 1992
Alexander Pola overleden
Uitermate energiek, scherp inzicht,
heel alert op dingen die in de maat
schappij leefden en met een uitge
sproken mening over ontwikkelingen die zich in
de wereld afspeelden. De gisteren overleden
tekstschrijver/auteur Alexander Pola (78) stond,
ondanks zijn hoge leeftijd nog middenin het le
ven.
AMSTERDAM JAN VAN ST1PRIAAN
Jan Fillekers, die vele jaren samen met Pola, de
teksten voor het destijds zeer populaire NCRV-
televisieprogramma Paree Majeure schreef: „In
het begin van Farce Majeure, in de jaren zestig,
had Alexander een liedje geschreven met onge
veer de volgende tekst: 'Morgen zullen water en
lucht nog ernstiger verontreinigd zijn dan van
daag. Verwachtingen voor overmorgen. Nóg
smeriger'. Dat was in de jaren zestig, toen nog
niemand het over milieuvervuiling had, behalve
misschien de Club van Rome. Hij was zijn tijd
vooruit. Pola was ook een integere man, die
voor z'n mening stond. Hij was fel. Het was een
genoegen om met hem te werken. Hij doorzag
dë dihgen snel. Pola werd opk wel een azijnpis
ser genoemd, maar het grappige is dat hij daar
door juist een zekere populariteit verwierf. Drie
weken geleden heb ik Alexander nog gesproken.
Het onderwerp van ons gesprek was 'zijn leven'.
'Ik had best nog willen doorleven, maar je zult
mij niet horen klagen. Ik heb veel meegemaakt,
en ook veel successsen geboekt', zei hij tegen
mij", aldus Jan Fillekers.
Hofstad toneel
Na zijn mislukte studiepoging kreeg Pola als
twintigjarige volontair een baantje bij het Hof
stad Toneel van Cor van der Lugt Melsert. Al
heel snel stapte hij over naar het Residentieto-
necl, een verbintenis die tot eind 1940 duurde.
„De Rijkscommissaris verzocht mij heen te
gaan", verklaarde hij destijds eenvoudig en rep
te vervolgens nauwelijks over de oorlog en zijn
onderduikadressen. Daar praatte hij namelijk
niet graag over.
Korte tijd na de Tweede Wereldoorlog kwam
hij in aanraking met het radiowereldje. Hij
maakte samen met Jan de Cler en Dico van der
Meer het zeer populaire KRO-programma Ne
gen heit de klok. Pola begon met zijn teksten in
positieve zin op te vallen en werd door NCRV,
VARA en de AVRO benaderd. Voor alle mogelij
ke (radio)programma's schreef hij teksten. Van
de doldwaze Oelewappers tot het klankbeeld
Honderd jaar modernisme. Verder werkte hij
mee aan quizzen en historische musicals.
Begin jaren zestig begon hij voor het eerst
met voorzichtige 'uitstapjes' naar televisie. „Te
levisie zie ik als een ontplooiingsmogelijkheid.
Als je voor televisie wilt schrijven - en dat wil ik
- dan moet je toch alles van dat medium we
ten." Pola begon aanvankelijk als tv-regisseur.
De kleine kale meester met de vlijmscherpe
tong maakte furore met Farce Majeure, dat hij
samen met Fred Benavente, Jan Fillekers, Henk
van der Horst en Ted de Braak maakte. Het
(NCRV)-programma duurde precies tien jaar
van 1966 tot 1976. Waarom het team na 10 jaar
stopte met Farce Majeure, is nooit helemaal
duidelijk geworden. Pola zei er destijds dit over:
„We wilden wat anders. Maar wat?" En wat
voor programma was Farce Majeure precies?
Links of rechts? Pola: „Dat is weer zo'n typische
Nederlandse benadering. Alle problemen moe
ten zo nodig intellectueel benaderd worden."
En over zijn ijdelheid zei hij: „Ja, misschien ben
ik dat wel. Maar ik probeer niet ijdel te zijn. Ik
heb het gevoel dat ik het te weinig ben. En dat is
waarschijnlijk een ijdele opmerking. Nee hoor,
ik ben niet vol constante bewondering voor me
zelf."
Pola kon zijn boodschap ondanks zijn veel
vuldige schrijverij maar moeilijk kwijt via radio
en tv. „Ik heb geen ander instrument dan een
krante-interview. Bij radio en televisie ben je
toch enigszins gekortwiekt. Wil je daarmee eni
ge impact hebben, dan moet je het gezien de
gesteldheid van de mensheid in een beetje la
cherige vorm verpakken", verklaarde Alexander
Pola in 1987.
Dertien jaar lang heeft Alexander Pola samen
met Chiem van Houweninge (die op dit mo
ment in het buitenland verblijft) de teksten ge
schreven voor een van de meestbekeken come
dy series Zeg 'ns AAA. Het programma trok de
afgelopen jaren steeds zo'n 20 tot 25 procent
van de kijkers. Vorige maand maakten de twee
auteurs van de serie bekend, er een punt achter
te willen zetten. Het besluit deed overigens bij
het tweetal geen pijn. Het leidde zelfs tot een
diepe zucht van opluchting.
Populariteit
Waar komt die populariteit vandaan, werd hem
verleden maand gevraagd. „De verhalen staan
bij de gewone, dagelijkse dingen. De kracht is
dat de serie zo nadrukkelijk uit het leven gegre
pen is. Daar gaat de grootste charme van uit."
Twee schrijvers die dertien jaar intens samen
werken aan een serie, dat komt niet zo vaak
voor. „Ik weet niet hoe we het hebben volge
houden. Het is eigenlijk een wonder. Het is
uniek dat we het zolang met z'n tweeën konden
doen. Het gebeurt nergens op die manier, want
meestal wordt een groot aantal schrijvers bij
een serie betrokken. Ik ben een soort van gekke
kluizenaar. In mij steekt de behoefte om mij
van tijd tot tijd te uiten, het liefst via een micro
foon." Hij liet enkele weken geleden nog door
schemeren, dat er misschien nog wel eens een
stuk uit zijn handen zou komen.
Over ouder worden en het gevecht tegen de
dood had Alexander Pola een uitgesproken me
ning: „Nee, dat is geen gevecht. Neeja
hel sterk verouderen voorblijven, ja.... Zo lang
als het lukt. Als het niet meer lukt, is het ge
beurd. En dan is er nog niets gebeurd."
STRIPS
Vanavond eerste portret over mensen met psychische problemen
Het drama van gek
zijn is dat het
zulke gewone
kanten heeft. Daarom film
je vaak in heel alledaagse
situaties, waarin mensen
een kopje koffie drinken of
een boterham smeren. Dat
is lastig werken, want je
weet soms niet waar je
moet beginnen. Toch ge
beuren er juist in die dood
gewone burgermanslevens
soms drama's en zitten er,
veel vaker dan je denkt,
dubbele lagen in verbor
gen."
HILVERSUM ANNEMIEK HUYERMAN
'Uit het leven gegrepen' is dan
ook de toepasselijke titel van de
vijfdelige documentaireserie
waarin Froukje Bos mensen
met psychische problemen
volgde. Voor 'Levenslied', het
op een na laatste deel met een
groepsportret van een aantal
mannen in het Amsterdamse
opvangcentrum voor dak- en
thuislozen De Walenburg, ont
ving de filmmaakster tijdens de
afgelopen Nederlandse Filmda
gen een Gouden Kalf voor de
beste documentaire. Froukje
Bos maakte de serie in opdracht
van Stichting Pandora, die de
documentaires na uitzending
als voorlichtingsmateriaal gaat
gebruiken.
Wim, de hoofdpersoon uit de
eerste documentaire, is iemand
in een ogenschijnlijk doodnor
male situatie. In een keurige
doorzonwoning in een provin
ciestad leidt hij met vrouw en
twee dochters een schijnbaar
rimpelloos bestaan. Maar door
een ernstige gebeurtenis in zijn
jeugd heeft hij een trauma op
gelopen. In zijn latere leven
heeft hij verschillende psychia
trische behandelingen onder
gaan, waaronder elektroshocks.
Hij kwam terecht in de wao en
is nu zeer actief in het vrijwilli
gerswerk.
Wim is een van die mensen
met een psychiatrisch verleden,
voor wie Stichting Pandora op
komt. Degenen die getroffen
worden door depressies, wanen
of psychosen en daarvoor zijn
opgenomen, blijven maat
schappelijk kwetsbaar. Ze heb
ben moeilijkheden bij het hou
den of vinden van een baan. Ze
kunnen voor hun werk worden
afgekeurd, de verzekering wei
gert ze soms en als huurder
worden ze vaak ook niet langer
vertrouwd. Eens gek, altijd gek
Een beeld uit de (bekroonde) do
cumentaire Levenslied van Frouk
je Bos over een opvangcentrum
voor dak- en thuislozen: de bewo
ners tijdens een begrafenis.
FOTO MAARTEN BRINKGREVE
blijkt nog altijd een krachtig
werkend vooroordeel. Door
voorlichting probeert de stich
ting dat vertekende beeld bij te
stellen.
Heel open
Het uitgangspunt is steeds de
cliënt geweest en niet de hulp
verlener, vertelt Froukje Bos. „Ik
wilde die twee niet door elkaar
heen laten lopen, maar steeds
vanuit de beleving van de cliënt
filmen en juist op die documen
tairemanier. Die aanpak zie je
nog weinig. Meestal worden
mensen van opzij of op de rug
in beeld gebracht, of cliënten
worden door acteurs gespeeld,
zoals bij het docudrama De rij
dende psychiater."
Het eerste gesprek met Stich
ting Pandora vond plaats in
april 1989. Tussen toen en nu
ligt een lange periode van in
tensieve research en het zoeken
naar en uitgebreid praten met
mensen die bereid waren om
aan de documentaires mee te
werken.
„De bedoeling was dat we
mensen over een langere perio
de zouden volgen. Dus hoe ze
wonen en leven en wat de con
sequenties zijn of waren van
hun ziek-zijn voor hun relaties,
studies of werk. De mensen die
de camera wel wilden toelaten
in hun leven, hebben dat heel
bewust gedaan."
„Bij Wim hebben we ook zijn
gezin betrokken. Zij waren heel
moedig en open en dat terwij!
ze in een zeer gecontroleerde
omgeving wonen met weinig
openheid en waar bij wijze van
spreken de buurman ziet of de
asbak scheef staat. Maar zij
vonden het belangrijk om te la
ten zien wat Wims ziekte voor
hen heeft betekend en hoe ze
eronder hebben geleden. Vanuit
dat standpunt besloten zij hun
geschiedenis te vertellen, zodat
de buitenwereld wat meer be
grip krijgt en anderen wat ge
makkelijker met hun verhaal
kunnen komen."
Een van de ambities van de
maakster was het goed in beeld
brengen van de laatste ontwik
kelingen op psychiatrisch ge
bied. „De ambulante psychia
trie wordt nu voorgestaan. Dat
betekent dat mensen niet lang
in inrichtingen worden vastge
houden, maar zoveel mogelijk
worden behandeld in eigen om
geving. De ervaring is dat als je
lang uit je eigen kring weg bent,
het extra veel moeite kost om je
plek te bevechten en weer vol
waardig mee te draaien in de
maatschappij. Die gegevens heb
ik niet als expliciete informatie
in de film verwerkt, maar wel
voelbaar gemaakt. Wim bijvoor
beeld vertelt dat hij plotseling in
de wao zat. Van de ambtenaar
die hem opzocht in de inrich
ting hoefde hij alleen maar even
zijn handtekening te zetten en
het was geregeld. Nu voelt hij
zijn werkeloosheid als een enor
me tekortkoming in zijn leven."
Humor
Wim, Eddy, Pythia en de andere
hoofdpersonen hebben steeds
BOLLEBOOM
giromaatpas terecht.
Is uw pas nog niet
geschikt voor
Een thuisbankier pakt dan gewoon
z'n giromaatpas.
electronisch betalings
verkeer? Bel dan gratis
06-0400 voor het aan
vraagformulier.
Een thuisbankier
Op dit moment kunt u electronisch betalen. Overal moet tenslotte ook kunnen
bij vrijwel alle tankstations en waar u één van de afgebeelde betalen als hij geen geld bij
in een groeiend aantal winkels vignetten ziet, kunt u met uw zich heeft. POSTBANK ÜA)
Thuisbankieren doe je met de Postbank.
meegestuurd tijdens het filmen.
„Ze waren kritisch en en wezen
mij op dingen waar ze het over
wilden hebben. Daar waren ze
heel consequent in. Pythia wil
de toch dat er opnamen ge
maakt werden in het dagzieken
huis waar ze verbleef, ook al
wist ze dat dat consequenties
zou kunnen hebben bij het zoe
ken naar werk."
„We hadden ook afgesproken
dat als mensen belangrijke be
slissingen zouden nemen, we er
bij zouden mogen zijn. Wim
had al jaren verzegelde rollen
op zolder liggen met tekeningen
die hij had gemaakt in de in
richting. Die wilde hij openma
ken, maar omdat hij dat grieze
lig vond om te doen wilde hij ze
in gezelschap van een psycho
loog openen. Ik wilde dat graag
filmen. Dan kom je in aanraking
met dat hele grote apparaat van
een ziekenhuis, waar je de afde
ling voorlichting, de directie en
vele anderen om toestemming
moet vragen en aan allerlei
voorwaarden moet voldoen,
zoals geen andere patiënten in
beeld nemen. Zo'n gedachte
van Wim kostte ons twee tot
drie weken werk." Ze lacht.
Maar zo kom.je wel verder."
Meelopen met de hoofdper
sonen in 'Uit het leven gegre
pen' betekende dat eigen plan
nen van de maakster en de film
ploeg voortdurend moesten
worden losgelaten. „Als er iets
heel belangrijks gebeurde,
waarvan je niet had durven dro
men dat je dat kon vastleggen,
lieten we onze opzet onmiddel
lijk los. We hebben de docu
mentaires dan ook als een ro
man opgezet, vraagtekengewijs
kom je het verhaal binnen. We
hebben niet de klassieke docu-
mentairevorm gehanteerd,
waarin je eerst een stukje ziet
en dan uitleg geeft. Humor was
bovendien erg belangrijk, want
je moet er ook om kunnen la
chen."
Froukje Bos kent haar hoofd
personen nu drie jaar en ze
heeft nog altijd contact met ze.
„Zeker nu de uitzending eraan
komt. Voor hen is het toch met
de billen bloot gaan en het is
even afwachten hoe de directe
omgeving zal reageren op het
feit dat zij hun verhaal zomaar
op de televisie durven te vertel
len. Ik heb er wel vertrouwen in,
maar je weet maar nooit."
(Uit het leven gegrepen. Se
rie portretten over mensen
met psychische problemen.
Eerste portret: Wim. De viucht
naar zee. Vanavond op Neder
land 3, 20.33 uur. Andere uit
zendingen op 27 oktober en 6
en 10 november)
