Prinses Juliana en kroonprins bij plechtigheid
Vliegramp
Nordholt:
Hele stad
veranderd
Tekenaar Chris Schut enige rustpunt in de chaos
Uitstel politieke beschouwingen niet erg zinvol
Advocaten: Vanaf dinsdag
spreekuren Bijlmermeer
BLACK BOX
ZATERDAG 10 OKTOBER 1992
AMSTERDAM CEES VELLEKOOP
In uniform wandelde hij afgelo
pen zondagavond van zijn huis
aan een gracht naar het beleids
centrum in het Amsterdamse
stadhuis. Kort daarvoor was de
El Al-Jumbo neergestort in de
Bijlmermeer. Sinds die kleine
wandeling heeft drs. E.E. (Erik)
Nordholt, hoofdcommissaris
van de Amsterdamse politie, de
hele week nog maar een paar
uur zijn bed gezien.
En het is nog niet voorbij. Dit
weekeinde wacht nog het na
werk, nu de lijst met mogelijke
slachtoffers is gepubliceerd en
mensen gaan reageren. De
rouwdienst en de verwachte
massale stoet door de stad vra
gen de nodige voorbereiding.
En dan is er nog de identificatie
van de slachtoffers.
Deze week was niemand zo
vaak over de hele wereld op de
televisie te zien als Nordholt.
Media uit de hele wereld inter
viewden hem, hij begeleidde de
koningin, een rijtje ministers,
ambassadeurs en andere be
langrijke mensen over de puin
hopen. Maar vooral was hij bij
zijn mensen, die de verschrikke
lijke klus moesten klaren.
„Onze mensen hebben elk li
chaam er uit moeten halen en
transporteren. Dat is een enor
me belasting. Ik heb het idee
dat het de jongens wel goed
deed, dat ik zo veel mogelijk
tussen hen in stond en niet er
gens op afstand in een bunker
zat."
Als iets hem de afgelopen
week duidelijk is geworden, is
het dat niemand echt is voorbe
reid op een ramp. „Als je over
een mogelijk ramp praat is dat
altijd iets heel abstracts, maar
nu merk je hoe het ingrijpt op
jezelf en je collega's. Dat is heel
diep. Die paar collega's die als
eerste ter plaatse waren, die
mensen van de hoogste verdie
pingen brandend naar beneden
zagen springen, dat gaat je niet
in de koude kleren zitten." Bij
het verwerken daarvan zullen ze
worden geholpen door een so
ciaal-medisch team.
Maar hoe verwerkt Nordholt
dit alles zelf? „Het zal wel luk
ken, maar ik weet nog niet hoe.
Al had ik me nooit een voorstel
ling gemaakt hoe zoiets zou
zijn, het hoort gewoon bij je-
vak. Maar er zijn wel beelden
die zich in je vastzetten en ik
denk niet dat ik die ooit weer
kwijtraak. Ik weet wel dat voor
mij de stad er anders uitziet
sinds zondagavond. Niet alleen
dat stuk van de Bijlmer, maar
de hele stad. Ik kan niet zeggen
wat het is, en het zal ook wel
weer overgaan, maar de hele
stad is anders."
'Aan Boeing
niet gesleuteld'
TEL AV1V CPD
Het is nu zeker dat er op-Schip
hol niet is gesleuteld aan de
motoren van de zondag neerge
storte Boeing van El Al. De eni
ge reparaties die daar zijn ver
richt, na aankomst van het toe
stel uit New York, betroffen de
radio en het elektrische sys
teem. Het hoofd van het officië
le Israëlische onderzoeksteam,
Amos Lapidot, heeft dat giste
ren voor de Israëlische radio
verklaard.
Prinses Juliana en prins Willem-Alexander zullen morgen
in het RAI Congrescentrum de rouwplechtigheid bijwo
nen naar aanleiding van de vliegramp in de Bijlmermeer.
Ook leden van het kabinet nemen daaraan deel. Premier
Lubbers is een van de sprekers in de RAI. Voorts zijn daar
aanwezig de ministers Kok, Van den Broek, Hirsch Ballin,
Dales, d'Ancona, Maij-Weggen en staatssecretaris Heer-
ma, evenals de Surinaamse president Venetiaan, de An
tilliaanse minister-president Liberia-Peters, de Israëli
sche minister van transport Kessar en tal van diplomatie
ke vertegenwoordigers, onder wie die van Aruba en Gha-
AMSTERDAM GPD-»
bij het Bijlmersportcomplex
(Bijlmerpark 76). De tocht ein-
Morgenochtend om 11 uur digt in de omgeving van de flats
vindt in de Bijlmermeer een Groeneveen en Kruitberg, waar
stille omgang plaats die begint ook de kranslegging plaatsvindt.
Langs de route staan diverse
podia waar diverse culturele ui
tingen plaatsvinden.
Om 15 uur begint de herden
kingsdienst in de Amstelhal van
de RAI, waar zitplaatsen zijn
voor 9.000 mensen. Op grote vi
deoschermen in andere hallen
kunnen nog eens 6.000 mensen
de plechtigheid volgen. Voor
nabestaanden zijn in de Amstel
hal 4.000 plaatsen gereserveerd.
Naast toespraken is hier ook
een cultureel programma. Het
Concertgebouworkest verzorgt
de afsluiting. De presentatie van
de bijeenkomst is in handen
van Gerda Havertong. De bij
eenkomst eindigt om 17 uur.
Het Amsterdamse vervoerbe
drijf zet rechtstreekse metro's in
naar de RAI. De pendeldienst
tussen station RAI en station
Bijlmer is gratis.
De Amsterdamse Raad van
kerken heeft de kerken in de
hoofdstad gevraagd de vlaggen
morgen halfstok te hangen en
om 12 uur de kerkklokken te
luiden.
adio en televisie besteden de
hele dag aandacht aan de rouw-
bijeenkomsten. De Wereldom
roep verzorgt een rechtstreekse
radiouitzending in Suriname,
Aruba en de Nederlandse Antil
len. De publieke omroepen
hebben in verband met de
rouwdag hun programma's
aangepast. Deze aanpassingen
zijn verwerkt in de programma
gegevens elders in deze krant.
Enkele religieuze organisaties
zetten de komende week diver
se bijeenkomsten op touw om
de ramp op eigen wijze te ver
werken. Inmiddels hebben 125
organisaties positief gereageerd
op deelname aan de manifesta
ties. Het comité dat de rouw-
plechtigheden organiseert,
vindt dat er in de omgeving van
de rampplek een gedenkteken
moet komen.
De regering heeft de dag van
morgen niet uitroepen tot dag
van nationale rouw. De Rijks
voorlichtingsdienst heeft dat
meegedeeld. De ministerraad
noemt het in een verklaring wel
„passend" dat morgen bij alle
overheidsgebouwen de vlag
halfstok hangt. Dat is (afgezien
Doodgemoedereerd schetst Schut verder.
RUUD BUURMAN
Terwijl het rond de twee getroffen Bijlmer-flats deze
week krioelde van de hulpverleners, politie, brandweer,
bestuurders, persfotografen en verslaggevers, zat daar
als een eiland van rust die ene man onverstoorbaar op
een tuinstoeltje. Hij tekent, slijpt af en toe zijn potlood.
Het is een onwezenlijk gezicht Chris Schut hier aan te
treffen. Schut, een tachtigjarige Utrechtse tekenaar,
vindt het zelf echter niet zo vreemd. „Dat wil zeggen....
als je naar de gruwelijkheid van deze plaats kijkt, dan is
het natuurlijk niet de beste plek om je hobby uit te oe
fenen. En toch doe ik het. En nu ga jij vragen: Is die
Schut nou zo gek van tekenen dat-ie zelfs al de vrese
lijkste rampen op papier wil zetten?"
„Ja, zo gek ben ik. 't Is niet m'n eerste ramp. Ik geloof
dat ik ze allemaal wel heb gehad in Nederland. De
Duitse bezetting, de verwoesting van Rotterdam, de
watersnoodramp van 1953, de treinramp bij Harmeien
in 1962Heb ik allemaal getekend. En nu deze. Ik ben
een beetje laat eigenlijk, ik wilde al veel eerder komen.
Maar ik kreeg de opdracht pas woensdag."
Schut maakt zijn tekeningen in opdracht van de 'At
las van Stolk', een prentenverzameling van de Rotter
damse Stolk-stichting. Ooit begonnen als een particu
liere verzameling van een Rotterdamse houthandelaar
is de Atlas nu uitgegroeid tot een belangwekkend ar
chief van tekeningen en aquarellen die gebeurtenissen
in Nederland als onderwerp hebben.
Als hij tijd kan vinden, werkt Schut regelmatig voor
de stichting. De gepensioneerde tekenleraar maakt nog
steeds boeken, is nu bezig met een boek over buiten
plaatsen tussen Utrecht en Amerongen en heeft on
langs een tentoonstelling gehad in Utrecht. Voorname
lijk met architectuur-tekeningen, want dat is zijn groot
ste liefhebberij.
„Je zou vermoeden dat ik me hier in de Bijlmer met
de gebeurtenissen van de afgelopen week nauwelijks
op mijn tekening kan concentreren. Maar het hindert
DEN HAAG HENRI KRUITHOF
Vooraf even dit: de vliegramp in
de Bijlmermeer was verschrik
kelijk, daarover kan geen mis
verstand bestaan. Maar als dat
is geconcludeerd, komt de vraag
naar boven of het uitstel van de
algemene politieke en financië
le beschouwingen in de Tweede
Kamer gerechtvaardigd was of
T weede- Kamervoorzitter
Deetman staat niet bekend als
een man die zijn emoties toont,
zeker niet in het openbaar. Hij
was het die maandag, op ver
zoek van de PvdA, besloot het
grote politieke debat over Mil
joenennota en Troonrede deze
week uit te stellen. De reden:
piëteit jegens de nabestaanden.
Naar buiten toe was de Ka
mer eensgezind. Alle fracties
sloten zich onmiddellijk aan bij
het verzoek van de PvdA en dus
was het besluit binnen vijf mi
nuten genomen. Maar nu er
een aantal dagen is verstreken
sinds de vliegramp zich voltrok,
zijn er kamerleden die er voor
uit durven komen dat een week
stilleggen van de politieke arena
wel een erg overtrokken reactie
is.
De voorzitter van de Eerste
Kamer, Tjeenk Willink, heeft er
geen seconde aan gedacht de
werkzaamheden van de Senaat
een week stil te leggen. Voor
hem gold en geldt dat niet ver
gaderen een functie moet heb
ben. De nabestaanden merken
er echt niets van als er in het
parlement wordt doorgewerkt,
zo ongeveer redeneerde hij.
Tjeenk Willink was alleen be
reid de vergadering een weekje
uit te stellen als dat de nabe
staanden van de slachtoffers
zou helpen. Binnenskamers
vergeleek hij de vliegramp met
de watersnoodramp van 1953.
„Toen had het zin om niet te
vergaderen en met z'n allen te
gaan helpen de dijken te dich
ten. Maar hier kunnen we niets
doen, dus blijven we gewoon
ons werk doen", zo ongeveer
moet hij hebben gezegd.
Ter vergelijking: de laatste
keer dat de algemene beschou
wingen zijn uigesteld, was in
1914, bij het uitbreken van de
Eerste Wereldoorlog. Nederland
is toen met veel kunst- en vlieg
werk buiten de krijgsverrichtin
gen gebleven, maar op dat mo
ment hadden de parlementari
ërs wel wat anders aan hun
hoofd dan over de binnenland
se politiek te praten.
Wat kan er dan bij de Tweede
Kamer achter hebben gezeten
om toch niet te vergaderen?
Tweede-Kamerleden konden,
net als hun collega's in de Se
naat, niets doen om het leed te
verzachten of om de gevolgen
van de ramp zo snel mogelijk te
herstellen. Dat kan het dus niet
zijn. En het argument dat de
echte politieke strijd in het ge
drang zou zijn gekomen door
de emoties rond de vliegramp,
geldt ook volgende week nog.
Cynici onder de politieke
waarnemers menen dat het
simpelweg de publiciteitsdrang
van de volksvertegenwoordigers
is geweest. Het doet het goed
om te zeggen dat je uit piëteit
jegens de nabestaanden van de
slachtoffers voor een week het
werk stillegt.
Maar bovendien zouden de
algemene beschouwingen deze
week de krantenpagina's nau
welijks gehaald hebben. De
krantenbazen hebben deze
week zo veel mogelijk verslag
gevers en fotografen naar Am
sterdam gestuurd. Extra pagi
na's moesten worden vrijge
maakt om de grote hoeveelhe
den informatie over de ramp
kwijt te kunnen. Voor de be
richtgeving over de vaderlandse
politiek zou hooguit nog een
een hoekje elders in de krant
zijn overgeschoten. En kamerle
den houden er nu eenmaal niet
van om naar pagina acht van de
dagbladen te worden gescho-
Toch zou het onrechtvaardig
zijn alle kamerleden ervan te
beschuldigen dat dergelijke mo
tieven aan hun besluit ten
grondslag zouden hebben gele
gen. Voor sommigen zal het wel
degelijk een oprecht medeleven
met de slachtoffers en hun na
bestaanden zijn geweest.
Voor velen geldt echter waar
schijnlijk dat het de emotie van
het moment is geweest, die hen
heeft doen besluiten deze week
niet te vergaderen. De eerste
beelden van de vliegramp lagen
nog vers op het netvlies en in
zo'n situatie beslis je al snel din
gen, waarvoor je achteraf geen
geldige argumenten meer kunt
bedenken. Door dit overhaast
genomen besluit is de Tweede
Kamer veel kostbare vergader
tijd kwijtgeraakt, waarvan het
parlement toch al geen over
vloed heeft. Het zou misschien
goed zijn als juist onze volksver
tegenwoordigers ietsje langer
nadenken overeen besluit.
En ten slotte zijn de nabe
staanden van de vliegramp mis
schien nog wel meer gediend bij
een snel besluit over de finan
ciële en andere hulp die de
overheid hen kan bieden. De
Tweede Kamer had het debat
over de Miljoenennota kunnen
aangrijpen om de regering op
die verantwoordelijkheid te wij
zen. En dat is ook de taak van
de Tweede Kamer.
Gedeeltelijke
sloop van flats
begonnen
AMSTERDAM ANP-G
van de jaarlijkse dodenherden
king op 4 mei) voor het eerst
sinds de dag dat prinses Wilhel-
mina in 1962 werd begraven.
Tientallen gedetineerden
hebben justitie gevraagd of ze
morgen de rouwplechtigheden
mogen bijwonen. Deze strafon
derbreking kan een dag of lan
ger duren. Volgens een woord
voerder heeft het ministerie in
dit speciale geval toestemming
gegeven aan de directies van de
gevangenissen en huizen van
bewaring om de regels voor
strafonderbreking iets ruimer
toe te passen. Normaal gespro
ken kunnen alleen gedetineer
den om een kort verolijf buiten
de gevangenismuren vragen bij
het overlijden van een eerste
lijns familielid. In dit geval ech
ter mag ook het overlijden van
verdere familieleden als reden
voor strafonderbreking gelden.
Of de aanvragen van de gedeti
neerden gehonoreerd worden,
is een zaak van iedere inrichting
afzonderlijk. De betrokken di
recteuren zullen moeten bekij
ken in hoeverre dit verlof ge
rechtvaardigd en niet riskant is.
Bij eventuele vluchtgevaarlijke
gedetineerden zou politie met
hen mee kunnen gaan. Anderen
kunnen mogelijk zonder bege
leiding vertrekken en terugke-
AMSTERDAM ANP
ongeveer 270 woningen kunnen
niet meer of niet op korte ter-
Amsterdamse advocaten zullen mijn terugkeren naar hun huis.
vanaf dinsdag dagelijks spreek
uren houden voor slachtoffers
van de vliegramp. Dit gebeurt in
het sportcentrum aan de Bijl-
merdreef.
Volgens de deken van de Or
de van Advocaten, mr. W.G. van
Hassel, heeft de
advocatuur zich
tot nog toe rustig
opgesteld omdat
de prioriteit van
de ramp lag bij de
opvang. „In Ame
rika staan advo
caten bij dit soort
gebeurtenissen meteen voorop,
maar dat is niet onze cultuur",
aldus Van Hassel.
De Raad van Toezicht in Am
sterdam zal de juridische bij
stand aan de slachtoffers coör
dineren.
Het Verbond van Verzeke
raars en de verzekeraars van de
Israëlische luchtvaartmaat
schappij EI Al zullen de schade
die bij de ramp is ontstaan aan
inboedels snel regelen. Daartoe
zullen gelijktijdig 40 experts
worden ingeschakeld, zo blijkt
i mededeling die de geza-
Verzekeraars
komen met
veertig
schade-experts
De appartementen zijn geheel
weggevaagd, volledig uitge
brand of hebben zware of lichte
schade opgelopen. Naar ver
wachting begin volgende week
zullen de experts aan het werk
gaan, zo mogelijk met assisten-
tie van de
bewoners.
De experti
se van de
schade zal
snel
den
volgd doo
uitbetaling
Mensen die al hun spullen heb
ben verloren, krijgen
drag dat is gebaseerd op de
hoogte van de verzekerde som.
De verzekeraars betalen alle bij
komende kosten, inclusief die
voor verhuizingen en opslag.
Voor mensen die niet zijn
verzekerd heeft El Al een rege
ling getroffen. Ze krijgen een te
gemoetkoming gebaseerd op de
dagwaarde van de inboedel. Als
de huisraad volledig verloren is
gegaan, wordt de uitkering vast
gesteld op basis van een gestan
daardiseerde globale schatting.
menlijke verzekeraars gisteren Ook zal El Al alle bijkomende
publiceerden.
Voor zover ze nog in leven
zijn kunnen de bewoners van
kosten voor haar rekening ne-
De twee 'Black Boxes* zijn bevestigd
in de instrumentenkamer links achterin
de machine.
in de Boeing 747
FOTO DIJKSTRA FRED STEENMAN
me in het geheel niet. Ik ben geen ongevoelig mens, in
tegendeel. Sommigen zullen het een macaber gezicht
vinden dat ik hier zo vredig zit. Maar zo lang ik met
mijn potlood bezig ben, is dit voor mij een tekening als
alle andere. Wat zich heeft afgespeeld doet me dan
even niets. Ik leg iets vast, voor later. Van die toestan
den om me heen merk ik niks." Schut trekt een verge
lijking met persfotografen. „Die drukken op een knop
en staan er op dat moment niet bij stil welk leed ze
vastleggen. Bij mij duurt het alleen wat langer voordat
het plaatje is gemaakt."
Af en toe komt een bergingswerker of een brand
weerman even over zschuts schouder kijken. Een ver
baasde blik, vragende ogen naar een agent die het ter
rein bewaakt. Maar wat de ganse Nederlandse en bui
tenlandse pers niet is gegund, mag Chris Schut: zich
langdurig binnen de afzetting ophouden. „Daar heb ik
wel even een tijdje voor moeten kletsen met de politie-
baas."
Wegens direct instortingsgevaar
is gisteren begonnen met de ge
deeltelijke sloop van een van de
getroffen flats in de Bijlmer. Het
gaat om Kruitberg, waarvan 22
appartementen worden afge
broken. Het gevaar voor instor
ting was zo groot dat niet kon
worden gewacht totdat de
rouwplechtigheden van morgen
voorbij zijn. Dat gebeurt wel
met de 45 appartementen in de
flat Groeneveen, die pas maan
dag tegen de vlakte gaan.
Op de provinciale stortplaats
Nauema (tussen Westzaan en
Beverwijk) worden de grootste
puinresten gestort. De brok
stukken bevatten geen asresten.
Er is voor deze stortplaats geko
zen omdat het puin daar gecon
troleerd kan worden gestort.
Het transport (onder politie
begeleiding) van de brokstuk
ken naar Nauerna is donderdag
begonnen.
bakens om de dozen onder
water terug te kunnen
vinden
Cockpit voice recorder Flight data recorder
Alle gesprekken in de
cockpit, over de intercom
en met de verkeerstoren
worden opgenomen. De
band bewaart steeds de
laatste 30 minuten.
Hierin worden meer dan 50
verschillende gegevens van
het vliegtuig vastgelegd zoals
o.a. snelheid, hoogte en
vermogen. Het betreft hier
informatie over een periode
van tenminste 25 uren.
Flight recorder naar Washington
LONDEN Ind
De zogeheten flight data recorder van de neergestorte El Al Boeing
is zo zwaar beschadigd dat de Britse onderzoekers er niets mei-
kunnen. Eerder deze week was de recorder voor gespecialiseerd
onderzoek naar het Engelse Famborough gestuurd. Gisteren heb
ben de Britse specialisten echter de pogingen opgegeven de recor
der zijn geheimen te ontfutselen.
In een poging er alsnog achter de komen welke gegevens de
zwarte doos bevat, is deze nu verzonden naar specialisten van het
National Transportation Bureau in de Amerikaanse hoofdstad Was
hington. Daar beschikt men over nog betere onderzoeksappara
tuur. Men hoopt na het weekeinde de eerste resultaten te kunnen
melden.
