Socialisme sterft zachte dood
Uil!
Feiten &Meningen
Presidentskandidaten oefenen
voor het uur van de waarheid
VS
VERKIEZINGEN
J
Optreden 'Madonna' stelt teleur
WC-papier als schuurpapier
ZATERDAG 10 OKTOBER 1992
Veertiende partijcongres Chinct zal economische hervormingen goedkeuren
Vier militairen zitten op de grond en grinniken om het
verhaal over de laatste 'verovering' van een van hen. Lan
ge rijen mensen staan geduldig te wachten tot beroepsfo
tografen hen op de plaat zetten met de poort van de He
melse Vrede en het portret van Mao op de achtergrond.
Hen klein jongetje maakt grimassen naar de videocamera
van zijn vader, terwijl zijn broertje verveeld met een luci
fer tussen de tegels van het Tiananmen-plein peutert.
zend afgevaardigden uit het he
le land zullen verdergaande en
snellere veranderingen in het
economisch systeem goedkeu
ren. In de leidinggevende orga
nen zullen vooral jongere en
hervormingsgezinde kaders
worden benoemd.
CORRESPONDENT
Op de nationale feestdag, 1 ok
tober, vormden zes pioniertjes
trots een erewacht bij het mo
nument voor de Melden van het
Volk. Groepjes gehurkt zittende
boeren in blauw of groen 'Mao-
pak' met pet keken verbaasd en
met afgunst naar hun stadse
landgenoten in spijkerbroeken
en minirokjes die hun weelde
ten toon spreiden.
Het gigantische plein in de Chi
nese hoofdstad is in deze okto
berdagen een bonte mengeling
van oud en nieuw, van traditie
en vooruitgang; een typisch
beeld van een samenleving in
de overvang naar welvaart en
technisch vernuft, waarbij het
platteland, zoals overal, achter
de sleden aan hobbelt. Een
bord meldt overigens nog
steeds dat het ten strengste ver
boden is op het plein te zitten,
grappen te maken en te filmen.
Niemand die zich daaraan
stoort.
In de Grote Hal van het Volk
aan de rand van het plein zal
volgende week het veertiende
Partijcongres bijeenkomen om
de balans op te maken van
veertien jaar economische her
vormingen. De bijna tweedui-
Compromissen
China is nog steeds een com
munistisch geregeerd land en
daarom staat de besluitvorming
op het Partijcongres dat één
keer in de vijf jaar vergadert
bij voorbaat vast. De voorstellen
zijn de afgelopen drie maanden
door de partijleiding geformu
leerd en vormen de uitkomst
van een felle strijd met de nodi
ge compromissen. „De afge
vaardigden op het congres zul
len niet veel meer doen dan
eten, slapen en vaak hun hand
opsteken", aldus een ingewijde.
De hervormingsgezinde vleugel
in de partij aangevoerd door
China's machtige man zonder
ook maar één officiële functie,
Deng Xiaoping heeft gewon
nen. China zal onverdroten
doorgaan op de weg naar een
'socialistische markteconomie'.
Bedoeld wordt natuurlijk een
kapitalistisch ingerichte econo
mie, maar zo kan dat in een op
marxistische grondslag geba
seerde samenleving natuurlijk
niet heten.
De 88-jarige Deng die in
1978 de aanzet gaf tot een 'soci
alisme met Chinese karakter
trekken' heeft zich het hele
jaar door persoonlijk ingezet
om de starre, behoudzuchtige
ideologen in de partij aan zijn
kant te krijgen. In hoeverre een
aantal machtige conservatieven
hun steun slechts met de mond
hebben beleden, zal pas na de
dood van Deng blijken. De
Nieuwe Roerganger zelf over
wiens slechte gezondheid on
ophoudelijk geruchten de ronde
blijven doen kan zich voor
goed te rusten leggen met het
idee dat zijn erfenis veilig is ge
steld.
Successen
De veranderingen zullen be
perkt blijven tot de economie.
Een hervorming van het politie
ke systeem is niet aan de orde.
Hoe fel de machtsstrijd in het
regeringscentrum ook is, her-
vormingsgezinden en conserva
tieven sluiten de rijen als het
om hun eigen stoelen gaat. Nie
mand die een plaats in de poli
tieke top heeft veroverd, wil de
ze afstaan. Het verschil tussen
de beide politieke vleugels is dat
slechts de hervormers lijken te
beseffen dat hun macht en die
van de partij alleen maar be
houden kan blijven als de lei
ding economische successen
weet te bewerkstelligen.
Zo lang wordt voorzien in de
elementaire levensbehoeften
eten, wonen en medische ver
zorging maakt het de meeste
mensen niets uit wie er aan de
touwtjes trekt. De toenemende
welvaart maakt vooral materiële
verlangens wakker en leidt ze
ker niet tot een verhoogd poli
tiek bewustzijn. Het kleine aan
tal politieke activisten dat na de
heksenjacht in 1989 niet gevan
gen zit of in het buitenland ver
blijft, houdt zich vooralsnog
koest om de conservatieven
geen aanleiding te geven de
teugels weer aan te halen. In
middels lijkt het erop, bijvoor
beeld door het uitbrengen van
een Chinese film die lang op de
zwarte lijst heeft gestaan, dat
ook de culturele vrijheid wat
groter wordt.
Eenheid
Het is onmogelijk om aan te ge
ven hoe lang de communisti
sche leiders in Peking hun soci
alistisch politiek stelsel nog
overeind kunnen houden, nu ze
het belangrijkste onderdeel
de economie ook officieel
een ander karakter gaan geven.
Een vergelijking met de onder
gang van het communisme in
de voormalige Sovjetunie gaat
op belangrijke onderdelen
mank. Vooral omdat het econo
misch gezien in China zoveel
beter gaat. Iedereen in de ste
den heeft te eten en ook op het
platteland is de levensstandaard
in de afgelopen tien jaar be
hoorlijk gestegen. De Chinese
bevolking is ook een veel grote
re eenheid dan die in de Sov
jetunie was. Slechts zes procent
behoort tot een etnische min
derheid en bijna iedereen denkt
dus aan China als 'mijn' land.
De posities van de Chinese
Communistische Partij en het
Volksleger zijn anders dan die
destijds in de Sovjetunie. Er be
staat een emotionele band met
het volk door de rol die de com
munisten hebben gespeeld in
de strijd tegen de Japanse over
heersing en het verdrijven van
het corrupte regime van Tsjang
Kai-sjek. Het leger dat de macht
van de partij in praktijk brengt,
is in eerste instantie een sociale
organisatie die helpt bij de
oogst, wegen aanlegt en ram
pen bestrijdt. Het wordt door de
Chinees in de straat niet als een
onderdrukkend verlengstuk van
het staatsapparaat ervaren,
zoals het Sovjet-leger.
Rijk worden
Aan de andere kant kent de jon
gere generatie Chinezen de re
volutionaire heldendaden nog
slechts uit de overlevering. De
partij is haar reputatie als on
kreukbare organisatie al lang
kwijt door corruptie en het be
voordelen van familieleden.
Idealen zijn mooi, maar de jon
ge Chinees wil op het ogenblik
maar één ding en dat is rijk
worden. De economische her
vormingen geven daartoe volop
kansen.
Als deze stroming in de samen
leving de overhand krijgt, zal
het socialisme in China een
zachte dood sterven. De heer
sende machten zullen, pragma
tisch als ze zijn, het politiek stel
sel opnieuw formuleren en er
'Chinese karaktertrekken' aan
toevoegen. Het communisme is
dan officieel begraven, maar
niemand hoeft raar op te kijken
als Deng Xiaoping de plaats van
Mao op de poort van de Hemel
se Vrede zal innemen. We
schrijven dan vermoedelijk dan
wel de 21e eeuw.
op hun eerste optreden in St.
Louis. Bill Clinton hield zich
rustig, v
ledereen in Amerika is het er- hij heeft een
over eens: morgenavond begint hese keel als
de verkiezingscampagne pas
echt. Dan treden George Bush,
Bill Clinton en Ross Perot aan
voor het eerste van drie debat
ten, die rechtstreeks op de tv
worden uitgezonden. Het uur
van de waarheid voor de presi
dentskandidaten.
Het drietal heeft zich de afgelo
pen dagen intensief voorbereid Clinton en Bush hebben de af
gelopen dagen 'schaduwdebat-
len' gehouden. Zij oefenden
met 'sparring-
gevolg
een allergie.
Net als Bush
had hij geen
campagne-
optredensin
het land. En Ross Perot hield
het bij een tv-spot van een half
Bill Clinton op toernee in Indiana.
op el
ke mogelijke
vraag en elke
denkbare val
strik, die maar
voor hen ge
spannen kan
worden. Clin
ton zal daarbij ongetwijfeld zijn
verdediging over zijn dienst
plicht en over zijn Rusland-reis
hebben geoefend.
Bush oefende met zijn begro
tingsdirecteur Richard Darman
als stand-in voor Bill Clinton.
Een goede keuze, want Clintons
aanvallen zullen hoofdzakelijk
over Bush's falende economi
sche beleid gaan. En zijn vroe
gere stafchef John Sununu
'speelde' Perot. Een betere imi
tator van de bizarre Texaan is
niet denkbaar.
Clinton oefende op een lager ni
veau, met twee naaste mede
werkers van zijn staf. En Perot?
Die zal ongetwijfeld zeggen dat
hij geen oefening nodig heeft
om het Amerikaanse volk dui
delijk te maken dat het roer in
Washington om moet. Perot
wordt de grote onbekende fac
tor in de drie debatten van ko
mende week.
Dinsdag treden ook de kandi-
daat-vice-presidenten, Dan
Quayle en Al Gore tegen elkaar
in het strijdperk. De Republikei
nen houden hun hart vast voor
de steevast blunderende Quay
le, die geen sterke debater is,
om het zacht te zeggen. Zijn ei
gen vrouw zei eens dat hij zelfs
geen geschreven tekst foutloos
kan voorlezen.
Dat wordt wat, want Quayle
heeft aangekondigd te zullen ci
teren uit een boek dat Gore ge
schreven heeft. Nu willen de re-
foto afp glementen van deze debatten
dat de kandidaten geen 'hulp
middelen' mogen meebrengen,
dus ook geen boeken. „Geen
probleem", antwoordde Gore.
„Als ik dan maar een aardappel
mag meenemen".
Hij doelde daarmee op de blun
der die Quayle eerder dit jaar
beging, toen hij bewees niet
eens het woord 'potato' goed te
kunnen spellen. En een blunder
in deze debatten kan dodelijk
zijn voor de kansen van elk van
de kandidaten. Daarom de
Economis :he hervormingen staan op de agenda van het veertiende partijcongres van de Chinese Communis
tische partij. In Sjengzen (foto) zijn al hervormingen doorgevoerd. Mao Ze Dong zou er zijn afkeuring over
uitspreken. foto reuter jonathan drake
Maandenlang in Peking wonen
velen dromen ervan. Voor
Floris Harm wordt die droom
werkelijkheid. De 24-jarige
student uit Heemstede be
kwaamde zich aan de Rijksuni
versiteit van Leiden in de Chi
nese taal. Sinds kort woont hij,
in het kader van de Chinees-
Nederlandse culturele uitwis
seling, in Peking. Naast zijn
studie verwondert hij zich over
het reilen en zeilen in de Chi
nese hoofdstad. Van al het op
merkelijke, curieuze en bijzon
dere dat hij er tegenkomt, doet
hij voor deze krant eens per
maand verslag. Bijgaand zijn
eerste bijdrage.
PEKING FLORIS HARM
Onlangs hoorde ik dat Madon
na de volgende dag in Peking
zou optreden, en dat op de
zwarte markt nog kaartjes voor
dat concert te verkrijgen waren.
Een etmaal later stond ik, met
een medestudent van de uni
versiteit van Peking en een met
harde valuta gevulde portemon
nee, te wachten op de bus naar
het hoofdstedelijke sportpaleis.
Daar zou het feest plaatsvinden.
Het vervoer per stadsbus is een
verhaal apart. Stelt u zich voor:
als achteloze passagier sta je in
de overvolle bus. Bij een halte
aangekomen, werp je een blik
op de menigte die nog naar bin
nen wil. „Knappe jongen, die
dat voor elkaar krijgt", denk je
nog. De deuren openen zich en
het volgende wat je ziet is de le
ge stoep. Alsof het de laatste rit
in de geschiedenis betreft, heeft
iedereen een sprint ingezet,
daarbij jou onder de voet lo
pend. Wonder boven wonder
blijkt iedereen er toch in te pas
sen, zij het als haringen in een
zwetende en naar knoflook rui
kende ton. Heb je eenmaal je
bestemming bereikt, dan moet
je eerst nog een kleine veldslag
leveren om de bus weer uit te
Floris Harm, foto jan holvast
komen. Ook dat is niet eenvou
dig, gezien de plaatselijke ge
woonte om met /«stappen niet
te wachten tot de mensen die
willen ««stappen dat hebben
gedaan.
Zonder al te veel moeite schaf
ten we de toegangskaarten aan,
en er was zelfs nog wat tijd om
ergens iets te gaan eten. Langs
de straten van Peking wemelt
het van de xiaochifandian, mo
biele en snel afbreekbare snack
tentjes, waar shish kebab, soep
en dumplings worden geser
veerd. Wie een blik werpt op het
kookgerei, dat bestaat uit curi
eus getinte pannen en eetkan-
nen en water in vuile emmers,
zal snel de gedachte bekruipen,
dat een bezoek aan een derge
lijke eetgelegenheid gelijk staat
met een enkele reis voedselver
giftiging. Hoewel ik niet weet of
ik gewoon dom geluk heb ge
had, kan ik vooralsnog iedereen
een bezoek aanraden. Het is er
gezellig en het eten is verrukke
lijk.
Vol verwachting gingen we de
hoofdzaal (20.000 zitplaatsen)
van het sportcomplex binnen,
waar het feest zou plaatsvinden.
Als blanken trokken we veel be
kijks. Buitenlanders zijn in Pe
king nog altijd een exotische be
zienswaardigheid, waarvoor
Chinezen even van hun bezig
heden opkijken. Al die aandacht
is natuurlijk zeer vleiend, maar
zorgt er tevens voor dat je je een
vreemdeling blijft voelen, hoe
lang je ook in China verblijft.
De zaal stroomde gestaag vol,
maar afgezien van een enthou
siaste menigte was er verder
niets dat erop wees dat de ve
dette van de popmuziek ook
daadwerkelijk zou optreden.
Een groot zwart podium met
daaromheen in een halve cirkel
op het linoleum uitgestalde
boxen, die er in het kale licht
van de TL-buizen wat verloren
uitzagen, meer was er niet te
zien. Bange gevoelens begon
nen zich langzaam van ons
meester te maken.
Anderhalf uur later zaten we in
een taxi op weg naar de cam
pus, nog steeds een beetje mok
kend omdat we een imitatievan
Madonna hadden moeten aan
schouwen
Zoals zovelen in het Chinese
verkeer, stoorde ook onze taxi
chauffeur zich nauwelijks aan
de verkeersregels. Hoewel op
elk kruispunt wel een politie
agent er op let dat de wegge
bruikers ordelijk gedrag in acht
nemen, valt de invloed van zijn
aanwezigheid op de verkeers
deelnemers sterk te betwijfelen.
Fietsers, bussen en auto's rijden
allemaal dwars door elkaar
heen.
Te zamen maakt deze massa
een chaotische indruk, waar uit
sluitend mensen die het leven
moe zijn zich tussen wagen.
Hoe gerechtvaardigd deze ge
dachte ook moge zijn, ik heb
hier nog maar weinig ongeluk
ken gezien. Tot nog toe is het
zelfs mij, als yanggui ('buiten
lands spook', een Chinese
scheldnaam voor buitenlan
ders), gelukt aan een ogen
schijnlijk wisse dood te ont
snappen.
nauwgezette voorbereiding,
waarbij zij dagenlang onafge
broken zijn gebriefd.
Daarom ook wilde Bush, ho
pend op een fout van Clinton,
het laatste debat zo dicht moge
lijk voor de verkiezingsdag laten
plaatsvinden. En wilde Clinton,
toch al in de winning mood,
daar niets van weten. Nu resten
na het laatste debat, op 19 okto
ber, nog twee weken om fouten
te herstellen.
STANDPLAATS BUDAPEST
FOTO REUTERJIM DAVISBOSTON HERALD
Bij het zien van de lege schap
pen in Roemeense warenhui
zen heb ik me wel eens ver
baasd, niet over wat er alle
maal niet was, maar vooral
over wat er wel was. Dat socia
lisme lege winkels opleverde,
vind ik helemaal niet zo gek.
Het is veel gekker dat er soms
toch nog wat in de schappen
lag.
Ga er maar eens na wat de or
ganisatie van een planecono
mie betekende. Daar zaten he
ren (misschien ook wel dames,
maar vooral toch heren) ergens
in een hoofdstad aan hun bu
reaus en moesten verzinnen
waar het volk zoal behoefte
aan had.
Ze moesten bedenken dat
mensen zeepbakjes willen, wc-
papier, sperziebonen, aardbei
en, sokken, lippestift, auto's,
dekens, poppen, kleurpotlo
den, maandverband, afwasrek-
jes, mosterd en al die duizend
en een andere dingen die een
huishouding draaiende hou
den en het leven wat kleuriger
maken.
Die plannenmakers hoefden
natuurlijk niet zelf in de rij te
staan om de noodzakelijke
boodschappen bijeen te sprok
kelen. Als iemand dat al deed,
was dat hun vrouw. En meestal
kon die haar boodschappen in
speciale partijwinkels doen. En
anders had manlief wel de juis
te connecties om ondanks alles
aan de nodige spullen te ko-
Dat allerlei dingen er niet wa
ren, is dus logisch. Toch blijft
één ding raar: dat al die plan
nenmakers nooit hebben be
grepen hoe belangrijk wc-pa-
pier is. Of je nu Polen neemt of
Bulgarije, de gewezen Sovjetu
nie of Roemenië; overal was en
is soms nog steeds een gebrek
aan dit simpele menselijke ge
mak.
Ach natuurlijk, een mens kan
zonder. Hele generaties Oost
europeanen gebruikten kran
ten voor dit doel. Door een
merkwaardige kronkel in het
systeem waren de burgers tij
dens het communisme ge
dwongen hun billen af te vegen
met het partijblad.
WC-papier was en is een be
trouwbare graadmeter voor de
stand van de economie in
Oost-Europa. Als het slecht
gaat, sneuvelt de produktie van
luxegoederen en dus ook van
wc-papier.
Op Albanese toiletten vind je
hooguit een stapel verknipte
kranten aan een spijker. Iets
beter is het in Roemenië, waar
ze kant en klare pakjes met los
se velletjes van een soort bo
terhampapier verkopen die je
ook op Franse we's ziet.
Polen had jarenlang een haast
legendarisch tekort aan wc-pa-
pier. Daar kwam je alleen nog
voor dit sanitaire artikel in
aanmerking als je je oude
kranten inleverde klaarblij
kelijk een poging te verhinde
ren het partijblad voor bepaal
de doelen werd gebruikt.
Maar tegenwoordig kun je
Warschau kiezen. Er zijn rollen
grof Pools papier waar om een
duistere reden geen kartonnen
kokertje in zit, zodat je ze niet
op kunt hangen. En er zijn uit
zinnig dure, geïmporteerde
soorten. Een tientje voor een
pak van vier rollen roze Super-
zacht. Dat is in Polen zoveel
geld dat de winkelier helemaal
van slag raakt als je meer dan
een rol tegelijkertijd koopt.
Wie koopt zoiets, vraag je je af.
Maar zacht, gekleurd toiletpa
pier is een statussymbool.
Vroeger was het voorbehouden
aan partijbonzen, die dat soort
moois in speciale winkels kon
den kopen.
Ik las onlangs een herinnering
van een vrouw die als kind ooit
thuis was geweest bij een klas
genoot wiens vader iets hoogs
deed in de Joegoslavische
communistische partij. Daar
hing wc-papier in de Jdeur van
de badkamer. Zoiets sjieks had
ze nog nooit gezien.
WC-papier staat als statussym
bool weliswaar lager aange
schreven dan een nieuwe
BMW. Maar wie een keer een
stuk Roemeens schuurpapier
aan zijn billen heeft gevoeld,
weet waarom mensen zoveel
geld uitgeven voor Superzacht.
RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT OOST-EUROPA
illus tra tie TOM JANSSEN
