Addertjes onder gras bij
toezeggingen Van Thijn
Z'n gezichtje helemaal gaaf. Dan slik je wel even'
'God moet wel erg
boos op ons zijn'
El Al en Boeing ruziën over ophanging motoren
Vliegramp
Treurmars voor slachtoffers Bijlmer
VRIJDAG 9 OKTOBER 1992
3
Haken en ogen aan toegezegde woningen en geld
Burgemeester Van Thijns toezegging dat „er geen sprake
van is dat iemand voorschotten hoeft terug te betalen"
blijkt niet te gelden voor alle slachtoffers van de vlieg
ramp in de Bijlmer. Gedupeerden met een baan en/of
geld op de bank moeten het bedrag dat ze van de sociale
dienst hebben ontvangen wel degelijk terugbetalen. Dat
heeft de Amsterdamse sociale dienst laten weten. Van
Thijns belofte dat „alle slachtoffers zonder aanzien des
persoons" aan een woning worden geholpen, wordt
eveneens door de gemeentelijke dienst Herhuisvesting
genuanceerd.
De burgemeester liet gisteren
weten dat slachtoffers van de
vliegramp niet langer een for
mulier hoeven te tekenen waar
op staat dat het voorschot in
vorderbaar is. Met die verkla
ring probeerde hij het oplaaien
de ongenoegen te sussen dat in
het opvangcentrum in de Bijl
mermeersporthal was ontstaan
onder Antillianen. De gemeente
liet weten het 'handgeld' van
enkele honderden guldens
voortaan uit een apart fonds te
betalen.
Dat neemt niet weg dat de
bedragen die al zijn uitgekeerd
vallen onder de Bijstandswet.
En daarvoor geldt dat ze moe
ten worden terugbetaald, laat
de woordvoerder van de sociale
dienst, Weeda, weten. „We gaan
dat natuurlijk niet agressief op
eisen. Maar de uitkeringen zijn
bedoeld als tijdelijke ondersteu
ning. De mensen zijn hun pa
pieren wel tijdelijk kwijt, maar
hun inkomen of uitkering loopt
gewoon door en hun bankte
goed zijn ze ook niet kwijt."
Van Thijns toezegging dat alle
getroffenen huisvesting krijgen,
is ook niet zonder meer waar.
Vanuit Surinaamse en Ghanese
kring is het al een 'loze kreet',
omdat de meeste illegalen zich
toch niet durven te melden bij
de autoriteiten, herhuisvesting
is tijdens gesprekken met
slachtoffers op slechts vijf illega
len gestuit. Die zijn door de
dienst volgens de geldende nor
men opgelegd door het stad
huis doorverwezen naar de
politie, laat woordvoerder Ma
ten weten. „Voor ons zijn een
huurcontract en inschrijving in
het bevolkingsregister uitgangs
punt. Van Thijn kan beloftes
doen, maar zolang hij zijn amb
tenaren de regels niet laat aan
passen, verandert er voor ons
niets."
Intussen wordt het coördinatie
team in de Bijlmer overstelpt
met geld en goederen. Het aan
bod van hulpgoederen, zoals
kleding, meubilair en andere
huisraad, is zelfs zo groot dat
het team het zich kan permitte
ren alle tweedehands spullen te
weigeren en onbruikbare artike
len 'in de vuilnis' te gooien.
Minster d'Ancona en staats
secretaris Simons van WVC
hebben extra geld toegezegd
voor de geestelijke ondersteu
ning van nabestaanden van
slachtoffers van de ramp. Een
bedrag hebben ze niet ge
noemd, maar de geldstroom zal
volgens een woordvoerder „niet
eindeloos" zijn.
De Zuidlimburgse gemeente
Beek stelt 10.000 gulden be
schikbaar voor de immateriële
hulpverlening aan jongeren die
betrokken zijn bij de vliegramp
in de Bijlmer. Beek heeft samen
met haar Duitse zustergemeen-
te Gundelfingen an der Donau
sinds enkele jaren een nood
fonds voor calamiteiten. Beek
en Gundelfingen bepalen om en
om de jaarlijkse bestemming
van het noodfonds.
Amsterdam Jaap van Zweden, de concert
meester van het Concertgebouworkest, houdt
een korte herdenkingstoespraak tijdens het
'extra concert naar aanleiding van de vlieg
ramp' dat het nationale ensemble gisteren gaf
in het Amsterdams Concertgebouw. Naast
hem, op de bok, chef-drigent Riccardo Chailly,
die het orkest leidde tijdens een uitvoering van
het Adagio van Otto Ketting en de Treurmars
uit Beethovens Derde Symfonie. Van Zweden:
„Opgedragen aan allen aan wier leven en aan
wier verwachtingen zo plotseling een einde is
gekomen". Zondagavond zendt de VPRO het
concert uit op televisie.
FOTO ANP HERMAN PIETERSE
amsterdam maarten pennewaard
In het felle licht van schijnwer
pers wroeten tientallen red
dingswerkers met oranje hel
men in de berg puin. Enkele rij
en van tien verdiepingen van de
flatgebouwen Groeneveen en
Kruitberg zijn samengeperst tot
een metershoge bult beton,
glas, huisraad, vliegtuigwrak
stukken en menselijke resten.
Het oog registreert, maar de
geest kan het nauwelijks bevat
ten.
Stukje bij beetje worden de
slachtoffers uit de langzaam
slinkende puinhoop geborgen.
Een arm, een hand, een been en
af en toe een tamelijk onge
schonden lijk. Op woensdag is
de stank van de ontbindende li
chamen ondraaglijk geworden.
De berg wordt bestrooid met
desinfecterende middelen, de
reddingswerkers zoeken verder,
mond en neus verscholen ach
ter een wit chirurgenkapje.
„De eerste keer was het
meteen raak. Op de plaats van
de ramp was tussen het puin
een tunneltje gemaakt. Daar lie
pen we in en we zagen een jon
getje liggen. Z'n gezichtje, een
arm en een been waren nog he
lemaal gaaf. Dan slik je wel
even", vertelt Carel Boer (36) uit
Amsterdam, een van de vele
honderden hulpverleners
Boer is aangesloten bij de Re
gionale Vrijwillige Hulp Verle
ning, voorheen de Bescherming
Burgerbevolking (BB). De belas
tingambtenaar probeert zijn
emoties onder woorden te
brengen. „Je vraagt je af: ben ik
nou zo hard? Kan ik dit allemaal
verdragen? Ik heb er werkelijk
geen idee van wat er straks alle
maal op me af komt. We zien
wel, eerst moet het werk hier
maar eens klaar zijn".
Natuurlijk hebben de red
dingswerkers wel eens een ram
penoefening gehad, maar dat
was ondanks de levensecht ge
schminkte en gillende slachtof
fer-acteurs niet echt. „Dan riep
amsterdam ruud buurman
Het valt veel mensen zicht
baar zwaar hun naam in het
condoleanceregister te zetten.
Opnieuw komen de beelden
boven van het vliegtuig dat
naar beneden kwam, toevallig
op een andere flat. Had het
tien seconden langer of korter
in de lucht gehangen, dan
waren zij nu misschien dood
geweest. Daarom komen ze
naar de Stadsdeelraad Zuid
oost of naar het Amsterdamse
stadhuis en tekenen ze het
condoleanceregister.
Een simpele pennestreek
maakt bij veel mensen echter
weer emoties los. „Terwijl we
niet eens kennissen of familie
hebben verloren", zeggen
twee Surinaamse dames die
met tranen in hun ogen het
zaaltje uitkomen waar het re
gister op een tafeltje ligt.
Ontdaan door de gebeurte
nissen, maar ook een beetje
omdat ze niet in stilte hun
handtekening konden zetten.
„We liepen direct tegen een
paar fotografen aan, die ons
bij het register stonden op te
wachten. Maar die vroegen
tenminste nog netjes of ze
ons mochten fotograferen
voor de krant." Maar toen ze
net aan de beurt waren,
kwam er een stel ongelikte
beren van het een of andere
tv-joumaal binnenstormen.
„Die vroegen niks, die zetten
de camera gewoon aan. Als
wij nou familieleden waren
geweest van een van de
slachtoffers, dan zouden we
daar toch niet
diend?"
Tien minuten later komen
er inderdaad nabestaanden
het register tekenen, en is het
gebeurd met de vrije
garing. Alles met een
wordt verder de toegang
zijn
het Stadsdeelraad-kantoor
geweigerd. Tegen een klad
blokje en een pen hebben de
meeste mensen niets, ze wil
len best zeggen wat hen be
weegt om hun naam in het
boekte zetten.
„Omdat niemand de dood
kan ontlopen, dat zie je maar
weer. Waar je ook woont, het
kan je elk moment treffen.
God moet wel erg boos op
ons zijn", zegt mevrouw Fong
Tin Joen die in de Konings
hoef woont, drie minuten lo
pen van de rampplek.
„Omdat het zwaar is enkele
bekende gezichten niet meer
in het parkje tegen te komen
als ik een wandelingetje
maak zegt een man. Een an
der: „Omdat ik jarenlang in
die flat heb gewoond en ik
nog moeiteloos de namen
weet van mensen die op de
hoek woonden van wie sinds
zondag niks meer is verno
men."
Annemarie Kupen „Omdat
mijn kinderen op een school
zitten waar ook kinderen van
Kruitberg en Groeneveen op
zitten. De meesten zijn onge
deerd gebleven, een paar
worden nog vermist. En mijn
kinderen komen elke dag nog
thuis met afschuwelijke ver
halen over mensen die ik ook
ken. Een Ghanese man die
drie van zijn kinderen kwijt is,
het is verschrikkelijk."
En ze vervolgt: „Wat heb
ben we vaak een grapje ge
maakt dat er wel eens zo'n
vliegtuig naar beneden zou
komen. Maar zoiets gebeurt
toch niet in Nederland? Zoiets
gebeurt in Pakistan, Nepal. Of
drie jaar geleden in Suriname.
Toen waren ze nog klein en
vroegen ze: 'Mensen kunnen
toch niet branden, mam?' Nu
weten ze dat het wel kan".
tel aviv ad bloemendaal
correspondent
Het onderzoek naar de oorzaak van de ramp in
de Bijlmermeer spitst zich toe op de ophanging
van de motoren. Gisteren liep de vlucht van een
Boeing 747 van de Israëlische luchtvaartmaat
schappij ernstige vertraging op, nadat gebreken
.waren geconstateerd bij de motorophanging.
Fabrikant Boeing zegt al geruime tijd geleden
informatie te hebben verstrekt over problemen
met de bouten waarmee de motoren aan de
vleugels zijn bevestigd. Maar El Al zegt de waar
schuwing pas na het ongeluk van zondag te
hebben ontvangen.
Volgens Boeing zijn de problemen met de mo
torophanging op 16 september van dit jaar be
sproken in een vergadering in Seattle, waar het
bedrijf zetelt. Daarbij zouden vertegenwoordigers
aanwezig zijn geweest van Swissair en El Al. In
dat gesprek liet Boeing weten dat in de afgelopen
zeven jaar vijftien keer bouten met scheuren uit
747's zijn verwijderd. Het zou gaan om een be
kend probleem, vooral met 747's die zijn ge
bouwd tussen 1980 en 1989.
De algemeen directeur van El Al, Rafi Harlev,
bevestigde woensdagavond dat Boeing al twee
maanden geleden een waarschuwing heeft doen
uitgaan. Maar die zou al snel zijn ingetrokken
toen bleek dat het formaat van de nieuwe bouten
die de fabriek verstrekte niet klopte.
Pas drie dagen geleden, dus na de ramp in Am
sterdam, zou Boeing met een nieuwe formele
waarschuwing zijn gekomen.
In een gisteren gepubliceerd vraaggesprek met
het dagblad Ma'ariv geeft Harlev antwoord op de
vraag waarom El Al aanvankelijk verklaarde dat
de zondag neergestorte Boeing een 100 procent
mankementvrije geschiedenis had, terwijl is ge
bleken dat het toestel verre van schadevrij heeft
gevlogen. In de afgelopen dagen werd bekend dat
het vliegtuig op 24 juli bij de start op Schiphol te
kampen had met een brandende motor en dat
het twee jaar geleden naar New York moest terug
keren, eveneens met brand in een van de moto
ren.
Harlev zegt dat het oorspronkelijke antwoord is
gegeven omdat de mankementen in het verleden
„niets te maken hebben met de oorzaak van het
ongeluk van zondag". Harlev zegt dat zeven jaar
geleden trillingen bij de start en problemen met
het landingsgestel zijn geconstateerd, maar dat
die na reparaties zijn opgelost. De branden in de
motoren hebben niets te maken met de recente
ramp, omdat het ging om motoren onder de lin
kervleugel, die onmiddellijk daarna zijn vervan
gen. Tijdens de fatale vlucht meldde de gezag
voerder problemen met de motoren onder de
rechtervleugel.
Volgens Harlev heeft El Al niets te verbergen en
zullen alle logboeken en technische journaals aan
de onderzoekcommissies worden gegeven. Hij
zegt ook dat geen enkele vlieger zou opstijgen
met een toestel waarvan bekena is dat het proble
men vertoont.
In het dagblad Jediot Acharonot verklaart een El
AJ-vlieger, aie zegt de ongeluksjumbo te kennen
„als mijn broekzak", dat het toestel niet meer ku
ren vertoonde dan andere vliegtuigen.
De problemen waarmee het in het verleden
heeft gekampt, houden volgens hem geen ver
band met het ongeluk van zondag.
je: jongens, hier ligt weer zo'n
Lotus-slachtoffer. Eigenlijk een
lachertje." Dat lachen is er nu
wel af, vertellen de instructeurs
Eric Baanen en Chris Nei. Ze
zijn oude rotten die alle grote
branden in Amsterdam hebben
meegemaakt. „Als de mannen
vanuit de Bijlmer naar de kazer
ne komen, stappen ze wel
enigszins bedrukt binnen. Ze
praten het hier zo veel mogelijk
van zich af, je ziet dat sommi
gen het slecht kunnen verwer
ken. Anderen zitten aan een ta
feltje te huilen".
Psychologen verwachten dat
de vliegtuigramp de komende
jaren zeker duizend mensen
geestelijk parten gaat spelen.
Op het rampterrein hebben de
reddingswerkers ook beschik
king over geestelijke begelei
ding. Aan Carel Boer is het niet
echt besteed. „Ja, zo'n psycho
loog deelt visitekaartjes uit.
Maar daar praat ik verder niet
mee. Thuis lukt dat ook niet zo
goed. Met een paar collega's
van de reddingsploeg komen
we gewoon bij elkaar, en dan
maar praten".
Veel slachtoffers zijn nog niet
tot praten in staat, constateert
heilsoldate Henny Tinga. Zon
dagavond om zeven uur ging
haar pieper. „Je kunt het eerst
niet geloven. Maar dan zie je al
dat vuur, die ellende." Sinds
dien is ze aan het werk in het
Bijlmersportcentrum, achttien
slopende uren per dag. „Het Le
ger des Heils zorgt vooral voor
de praktische opvang. Een kop
je koffie, een broodje. Je slaat
eens een arm om een schou
der". Ze zucht. „Maar ja, in feite
kun je zo weinig voor die men
sen doen. Dat verdriet is zo
groot".
De sporthal is voor veel zoe
kenden hun laatste hoop. Als fa
milieleden enkele dagen na de
ramp nog nergens zijn opgedo
ken, zijn ze daar misschien ge
registreerd. Handenwringend
komen de zoekers binnen. Ge
broken vertrekken ze later
meestal ween niemand gevon
den, de dood valt niet langer te
ontkennen. „Ik weet dat je dat
verdriet je hele leven mee
draagt", zegt Tinga. Ze spreekt
uit ervaring, ze heeft al de nodi
ge rampen meegemaakt.
De ramp in Amsterdam is to
taal, dus is ook het totale hulp
verleningscircuit dat Nederland
rijk is, in touw. Politie, brand-
„Maar ja, in feite kun je zo weinig voor die mensen doen. Dat verdriet is zo groot"
weer, reddingswerkers, EH-
BO'ers, ziekenbroeders, identifi
catiespecialisten, het Rode
Kruis ze zijn er allemaal.
Maar óók de Dierenambulance.
Temidden van de echte zieken
auto's, bluswagens en ME-bus-
jes staan daar echt de dieren-
hulpverleners. Een hardnekkig
gerucht wil dat op maandag een
cavia en een parkiet uit de be
lendende percelen zijn gered.
De internationale pers om
schrijft de Bijlmer als: the low-
income black suburb of Amster
dam of het Armen-VierteL
Buurtbewoners weten ook dat
de finaciële draagkracht van
veel overlevenden minimaal is.
Velen zijn niet verzekerd en
hebben alles in vlammen zien
opgaan. Spontaan worden
hulpacties opgezet. Henk van
de Belt, bewoner van de flat
Kikkenstein, start een inzame
ling. Koelkasten, bedden, meu
bels, kleren, hij krijgt van alle
kanten spullen aangeboden.
Van de Belt zat thuis toen het
vliegtuig zich in de flats boorde.
Met een videocamera spurtte
hij naar buiten. „Niet uit sensa
tiezucht of zo. Maar ik dacht: ie
mand moet dit vastleggen". Hij
zag mensen hysterisch worden
of juist helemaal apathisch. „Op
de grond zag ik een parfumfles
je. Daardoor dacht ik dat het
een passagiersvliegtuig was.
Maar ik zag nergens mensen".
Later bleek dat het vrachttoestel
onder andere cosmetica ver
voerde. Naarmate de week ver
strijkt, winden Van de Belt en
anderen zich steeds meer op
over het ramptoerisme. Duizen
den komen een kijkje nemen op
de plek des onheils. Omdat ze
niet zo dichtbij mogen komen
als minister Hirsch Ballin of
burgemeester Van Thijn ver
schaffen ze zich toegang tot de
nabijgelegen galerijflats. Een
feloranje poster met opschrift
'Ramptoerisme niet gewenst!
De bewoners' wordt overal op
geplakt. Het haalt niets uit. Sou
venirjagers steken ze in hun
zakken. „Weet je wat fk nou
schandalig vind", zegt een met
verrekijker gewapende toerist
uit Almere, uit 'pure nieuwsgie
righeid' naar de Bijlmer getrok
ken, „dat dat tuig hier winkels is
gaan plunderen". In het Suri
naams jongerencentrum Kwa-
koe wordt alles klaar gemaakt
om nabestaanden op te vangen.
De recreatieruimte is veranderd
in een rouwzaal. Witte kaarsen
op tafel, een glas water ernaast.
Directeur Guno Bakboord
wacht op het moment dat zijn
landgenoten uit de sporthal ko
men om de traditionele rouw-
ceremonie in gang te kunnen
zetten. Kwakoe had het draai
boek al klaar na de SLM-ramp
in Suriname ving het centrum
ook nabestaanden op.
Die speciale opvang is bitter
nodig, weet Bakboord. „Ik ben
in de sporthal geweest. Dat is de
puur Hollandse aanpak. De
mensen krijgen allemaal prakti
sche hulp. Die is ook heel erg
nodig. Maar als dat is geregeld,
krijgen ze een lijst met telefoon
nummers van hulpverleners.
Met de boodschap: verwerk het
verder zelf maar. Nou, dan
komt Kwakoe kijken."
Het centrum heeft geestelijke
leiders opgeroepen, die op tra
ditionele Creoolse wijze het
rouwen begeleiden. „Dat ge
beurt met zangkoren, met tradi
tionele preparaten waardoor
mensen in trance kunnen ra
ken. Nabestaanden kunnen hier
baden nemen om geestelijk op
te fleuren. Er worden verhalen
verteld, rouwdansen gehou
den."
Bakboord nam het initiatief
voor een gezamenlijke rouw
dienst in de RAI, die zondag
wordt gehouden. Carel Boer zal
er ook zijn. De reddingswerker:
„Het weric wat we nu doen, dat
is toch bedoeld voor de nabe
staanden. Gisteren lag ik op
mijn knieën op die puinhoop
stenen weg te halen. Op een ge
geven moment begon het gi
gantisch te stinken. Daar ligt
dus een lijk onder, dat weet je.
Maar dat is een mens geweest,
met familie die 'm nu mist. Dat
lichaam moet geborgen wor
den".
Boer hoopt dat hij door de
rouwdienst alle ellende van de
afgelopen week een beetje van
zich af kan schudden. „Nu heb
ik het gevoel dat ik op een enor
me begraafplaats aan het werk
ben. Daar zijn zo veel mensen
omgekomen. Het is heel ver
drietig werk. Daarom vind ik
ook aat op die plek een grote
gedenksteen moet komen."
