Migraine kost staat
elk jaar 1,5 miljard
Groenten en fruit tegen kanker Komeet teruggevonden
Raadsels rond
melkwegstelsels
Klimaatverschuivingen
in Nederland minimaal
Wetenschap
Ratten leven als eekhoorns
Dichte mist vertraagt
snelheid van het licht
WOENSDAG 7 OKTOBER 1992
8
Migraine kost de Nederlandse schatkist elk jaar 1,5 mil
jard gulden. Wie een aanval krijgt is soms dagen achter
een van de kaart. De hoofdpijn is ondraaglijk, de patiënt
is misselijk, geeft over en is zeer gevoelig voor licht en ge
luid. Kortom, de patiënt kan onmogelijk werken.
M. Ferrari: 'De politieke stelling dat sumatriptc
schappelijke leugen.'
leiden jan westerlaken
Maar er is een medicijn, dat
heel effectief de verschijnselen
van migraine bestrijdt: suma
triptan. Beter bekend onder de
merknaam Imigran. Het medi
cijn is er in tabletvorm en als in
jectie. Tabletten worden niet
vergoed, injecties (nog) wel. Dat
lijkt binnenkort voorbij. Er ligt
een advies om ook de prikken
niet meer te vergoeden, omdat
er een ander middel (ergotami-
ne) tegen migraine is, dat aan
merkelijk minder geld kost dan
Imigran. Wetenschappelijk is de
werkzaamheid ervan echter
nooit aangetoond.
De Leidse neuroloog M. Fer
rari, die onderzocht hoe migrai
ne ontstaat en er onlangs op
promoveerde, vraagt zich af
waarom het ministerie van wvc
niet eerlijk zegt dat het Imigran
gewoon te duur vindt. Het de
partement stelt dat de maker
van het geneesmiddel, de far
maceut Glaxo, maar eens moet
aantonen dat Imigran beter is
dan de ergotamine.
Ferrari heeft dat in zijn on
derzoek gedaan. Imigran werkt
bij 80 procent van de patiënten
positief. Ergotamine heeft maar
bij de helft van de migrainelij-
ders succes. De bijwerkingen
zijn legio. Daarom zegt de Leid
se neuroloog in een van zijn
stellingen bij zijn proefschrift:
'De politieke stelling dat suma
triptan en ergotamine gelijk
waardige produkten zijn is een
wetenschappelijke leugen en
houdt weinig rekening met het
welzijn van patiënten'.
Serotonine
Vijf tot tien procent van de Ne
derlandse bevolking heeft gere
geld een migraine-aanval. Ge
middeld een tot twee per
maand. Ze kunnen enkele uren
aanhouden, maar ook dagen
achtereen. Ongeveer 15 procent
heeft voor de hoofdpijn begint
te kampen met uitval van her
senfuncties en ze zien slecht.
Soms is een helft van het li
chaam verlamd.
Ferrari ontdekte dat migraine
ontstaat doordat de patiënt te
weinig serotonine, een
lichaamseigen eiwit, in het
bloed heeft. Hierdoor worden
de bloedvaten in de hersenen
wijder en ontstaat er zware
hoofdpijn. Op de bloedvaten
zitten zogenaamde receptoren
(orgaantjes die prikkels doorge
ven) die alleen gevoelig zijn
voor de stof sumatriptan. Die
stof zit in het middel Imigran.
Wordt dat ingenomen of inge
spoten dan nemen de bloedva
ten weer hun normale vorm aan
en verdwijnt de migraine. In en-
kele gevallen werkt het medicijn
niet langer dan 12 uur. De
hoofdpijn kan dan terugkomen.
Zonder problemen kan het ge
neesmiddel opnieuw worden
ingenomen.
Imigran, is de conclusie van
Ferrari, geneest niet, maar on
derdrukt de migraine kort nadat
het is toegediend. Of Imigran
bijwerkingen heeft, weet de
neuroloog nu nog niet. Bij mi-
graine-lijders is daar vooralsnog
niets van gebleken. Het medi
cijn is echter pas kort op de
markt.
Voordeel
Imigran, somt Ferrari op, heeft
nogal wat voordelen. Migraine
beheerst het leven van patiën
ten die eraan lijden. Afspraken
maken is er niet bij, naar een
concert gaan evenmin. Bij
vrienden komen ze ook niet.
Puur uit angst voor een aanval.
Het nieuwe geneesmiddel geeft
een stuk zekerheid terug, omdat
ze vrij normaal kunnen leven.
Ferrari heeft meegemaakt dat
een beroepsdanseres twee uur
na het toedienen van het medi
cijn al weer op de planken
stond.
De ervaring heeft de Leidse
neuroloog ook geleerd dat Imi
gran uitstekend helpt bij clus
ter-hoofdpijn (pijn die hoofdza
kelijk bij mannen voorkomt
rond één oog). De pijn is heel
intens en kan een tot 3 uur aan
houden. Na toediening van Imi
gran is de hoofdpijn binnen 5
minuten verdwenen.
de bilt gpd
Het voorjaar is in de laatste 30
jaar wat natter en koeler gewor
den, de winter iets zachter. De
zomers waren wat droger, voor
al augustus boekte de laatste
dertig jaar minder neerslag.
Veranderingen, minimale ver
schuivingen waren er wel tus
sen 1961 en 1991. Maar de
schommelingen lagen toch bin
nen de natuurlijke grilligheid
van het Nederlandse klimaat.
Dat blijkt uit het Klimatolo
gisch Normalenboek, dat door
het KNMI in De Bilt is opgesteld
uit meetgegevens van 15 hoofd
stations in de laatste 30 jaar. De
metingen zijn gedaan volgens
universele afspraken binnen de
Wereld Meteorologische Orga
nisatie (WMO). Alle bij deze or
ganisatie aangesloten landen
hebben de verplichting elke 30
jaar de cijfers te publiceren en
met elkaar uit te wisselen.
Nut
Dat januari en februari de
koudste maanden zijn, zal nie
mand verwonderen. Dat er
plaatselijk zoveel verschil be
staat is niet alleen opvallend,
maar ook nuttig om te weten
voor bij voorbeeld wie bouwt of
een recreatiepark wil opzetten.
Neem nu de gemiddelde janua
ri temperaturen, zoals die in 30
jaar zijn opgetekend: Den Hel
der 2,7, Eelde 1,3, De Bilt 2,2,
VUssingen 3,2 en Beek 2,0 gra
den Celcius. De gemiddelde mi
nima van Eelde min 1,5) en
Vlissingen (plus 1,4) schelen
ook als de dag en de nacht.
Neerslagverschillen kunnen
ook sterk uiteen lopen. De jaar
gemiddelden over 30 jaar ko
men in Volkel tot 701,5 mm,
maar lopen in Soesterberg op
tot 810,1. De parapluhandel
weet nu waar zijn markt ligt.
In de optelsom van maximale
neerslag per jaar scoort De Bilt
weer hoog met 1151,9 mm te
genover Leeuwarden met 909,7
mm. In de som van minimale
neerslag gaat Gilze Rijen aan
kop met 611,6 mm tegenover
Vlissingen met 429,5 mm.
De provinciale VW in Zee
land koketteert graag met cijfers
die zouden uitwijzen dat in
Zeeland de zon het meest
schijnt. Toch geeft het KNMI
andere cijfers. Het best scoort
Den Helder met over 30 jaar ge
middeld 1581 zonuren. Dan
volgt Valkenburg in Zuid-Hol
land met 1561,5 en dan pas
Vlissingen met 1536,2 zonuren.
Het minst schijnt de zon in
Deelen (1373,7).
Tijdelijk
De gegevens bieden geen hou
vast voor theorieën over het op
warmen van de aarde. Daarvoor
zou nadere bestudering nodig
zijn van alle gegevens van alle
WMO-lidstaten. De wat hogere
temperaturen dateren van de
laatste jaren en kunnen een tij
delijk karakter dragen. De nu
geconstateerde verschuivingen
zijn volgens de hoofdklimato-
loog D. Heijboer zelfs minder
sterk, dan de veranderingen in
de twee voorgaande periodes
van 30 jaar.
Griepvirus kan snel worden ontdekt
utrecht Het is in Nederland goed mogelijk om het opkomen
van een griepepidemie tijdig te registreren en snel maatregelen
te nemen tegen een verdere verspreiding van het virus. Dat blijkt
uit een studie die afgelopen winter onder 12 huisartsen is ge
houden. Aan de hand van neus-keel-uitstrijkjes werd bij 4 op de
10 patiënten het griepvirus vastgesteld. De volledige uitslag was
tien dagen na het onderzoek bekend.
Researchschool erkend
Amsterdam De Koninklijke Nederlandse Akademie voor Weten
schappen heeft de Onderzoekschool Neurowetenschappen Am
sterdam officieel erkend. Onder meer wordt onderzoek verricht
naar de bouw en functie van de hersenschors, de ziekte van
Parkinson, de veroudering van het zenuwstelsel en bewegings
stoornissen. Er werken ongeveer 100 assistenten in opleiding en
15 al gepromoveerde onderzoekers. De school kreeg de afgelo
pen jaren talrijke subsidies.
Te huiverig bij oudere kankerpatiënt
utrecht» Artsen zijn vaak huiverig om oudere vrouwen met
borstkanker aan intensieve behandelingen bloot te stellen. Om
dat daardoor meer kans bestaat op een terugkeer van de kanker,
is dat niet terecht, zegt L. Bergman van het Nederlands Kanker
Instituut in haar proefschrift waarop ze 9 oktober promoveert
aan de Universiteit van Amsterdam. Bij vrouwen vanaf 75 jaar
blijft bestraling en chirurgische behandeling soms geheel ach
terwege. Toch hebben deze vrouwen dezelfde genezingskansen
als jongere patiënten.
TNO en TU samen naar veilig verkeer
delft De TU Delft en TNO gaan samenwerken om de veiligheid
van voertuigen op de weg te verbeteren. Belangrijke elementen
die gezamenlijk worden bekeken zijn koersstabilisatie en bocht
gedrag, remmen, trillingen en comfort. Ook worden onderdelen
bekeken die daarop betrekking hebben zoals banden en veersys-
temen. De bedoeling is dat het te vormen centrum ook buiten
de landsgrenzen kan opereren. TU Delft heeft wereldwijd al een
belangrijke positie op het gebied van het gedrag van de band en
het contact van de band met het wegdek. TNO is onder meer
betrokken bij EG-projecten op het gebied van de voertuigelek-
tronica.
Sneller herstel met peptalk bij narcose
Rotterdam Patiënten die tijdens een operatie onder volledige
narcose opbeurende suggesties te horen kregen via een hoofdte
lefoon herstelden sneller dan patiënten die andere geluiden te
horen kregen. Dat heeft M.Jelicic vastgesteld in een onderzoek
waarop hij vorige week promoveerde aan de Erasmus Universi
teit. Opvallend was dat bij de proeven geen enkele patiënt zich
achteraf iets van stemmen of geluiden kon herinneren maar dat
men onbewust toch zaken heeft oppikte. De promovendus raadt
artsen en verpleegkundigen daarom aan in de operatiekamer
voorzichtig te zijn met uitlatingen omdat ook de verdoofde pa
tiënt zou kunnen meeluisteren.
leeuwarden
Zwarte Israëlische ratten heb
ben de levensgewoonten van de
eekhorn overgenomen, zo weet
het Britse New Scientist. Ze nes
telen in de pijnbomen, komen
nauwelijks op de grond en do
den de tijd met plukken van za
den uit de pijnappels. De rela
tief jonge bossen met de zoge
heten Jeruzalem-pijnboom ver
schaffen de knaagdieren een
maagdelijk territorium. Er zijn
geen boseekhooms of bosmui-
vasie van de ratten in hun nieu
we leefomgeving in kaart ge
bracht. De knaagdieren eten al
leen de zaden uit de pijnappel,
die rijk aan energie zijn. De rat
ten moeten alle harde, vaste
'schubben' van de appel lospul-
ken.
De onderzoekers ontdekten
dat de jonge ratten dit gedrag
van hun moeder leren. Ze toon
den aan dat volwassen ratten
die de appels niet eerder had
den gezien, niet in staat waren
ze open te krijgen. De jonge rat
ten zijn daar heel handig in. Ze
moeten ook wel. In deze arme
bossen is niets anders te eten.
leiden ben apeldoorn
Melkwegstelsels zijn de aller
grootste objecten in het heelal.
Machtig in afmetingen, 'vol'
sterren, stof en gas en in ge
daanten van vrijwel bolvormig
tot platte, spiraalvormige 'pan
nekoeken', zijn het ontelbare
drijvende sterreneilanden. Zo
wel 'dichtbij' als voorbij de
grenzen waar de grootste tele
scopen nog beelden kunnen
opvangen.
De voorstadia van deze gro
teske structuren moeten al ge
vormd zijn enkele honderden
miljoenen jaren na het ontstaan
van het heelal, 15,20 miljard
jaar geleden. Kosmisch gezien
kregen ze ook betrekkelijk snel
hun huidige gedaante. Miljar
den, rondzwervende en zich sa
mentrekkende gas- en stofmas
sa's moeten met miljoenen 'te
gelijk' sterren hebben gevormd.
Sterrenkundige Young-Wook
Lee van de Yale-universiteit in
New Haven heeft nu ontdekt
dat van een bepaald type ster
ren de oudste exemplaren in
het melkwegcentrum zaten ter
wijl hun leeftijd afneemt naar
buiten toe. Hieruit leidt hij af
dat de melkwegkem het eerst
ontstond en dat de buitengebie
den later werd gevormd.
Op meer dan 10 miljard licht
jaar afstand is men gestuit op
grote aantallen melkwegstelsels
die abnormaal veel infrarood
uitstralen. Dat wordt toege
schreven aan massale geboorte
golven van sterren, in feite van
hele melkwegstelsels. Naar één
zo'n lichtpuntje, 11 miljard
lichtjaar weg, keken New Yorkse
astronomen nu eens goed. Het
straalt 30.000 maal meer infra
rood uit dan ons hele melkweg
stelsel. Er moet dus sprake zijn
van een gigantische kraamka
mer vol kosmische borelingen.
Elk jaar zien daar meer dan
1000 sterren hun nucleaire le
venslicht maar voorlopig moe
ten er al honderdduizenden, zo
niet miljoenen, samengepakt
zitten in dichte, nevelige cou
veuses bestaande uit zuurstof,
waterstof, stikstof en koolstof.
Een andere, merkwaardige ei
genschap van vele duizenden
melkwegstelsels werd onlangs
ontdekt door een team sterren
kundigen van de Australische
Mount Stromlo-sterrenwacht.
Recordhouder van een registratie van de verste en zwakste melkwegstelsels is de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) in Chili. De zwakste
lichtjes op deze registratie zijn meer dan 300 miljoen maal zwakker dan een alleen met het blote oog zichtbare ster. foto ap
In 1989 beweerden enkele Ame
rikaanse astronomen dat vrijwel
alle bekende melkwegstelsels in
onze 'buurt' bewegen naar een
gebied op ongeveer 150 miljoen
lichtjaar afstand. Het centrale
punt werd de 'Great Attractor'
(Grote Aantrekker) genoemd.
Die beweging staat los van de
wegvluchtende beweging van
alle melkwegstelsels als 'bewijs'
van de uitdijing van het heelal
dat begon met de 'Big Bang'.
De Amerikanen leidden het
bestaan van de Grote Aantrek
ker af uit geringe verschillen in
onderlinge vluchtsnelheden en
de richtingen van de melkweg
stelsels. De Australische colle
ga's richtten hun telescopen op
melkwegstelsels voorbij de, hy
pothetische, Grote Aantrekker.
Zou de Aantrekker bestaan
dan zouden die melkwegstelsels
zich naar ons toe moeten bewe
gen. Maar die melkwegstelsels
vervolgen vrolijk hun weg, in
dezelfde richting en met onge
veer dezelfde snelheid.
Toen de telescopen in de te
genovergestelde richting wer
den gezet bleek hetzelfde: de
zelfde richting, dezelfde snel
heid! Er is sprake van een enor
me stroom melkwegstelsels,
honderden miljoenen lichtjaren
lang. En wij zitten er middenin.
Bestaat er een nog grotere 'At
tractor' of kijken we met ver
keerde ogen naar het heelal?
groningen «gpd
utrecht» anp_
Groenten en fruit werken goed
tegen het ontstaan van enkele
vormen van kanker. Een hoge
consumptie van groente en fruit
geeft een twee keer lager risico
op kanker dan een lage con
sumptie. Dat zegt voedingsdes-
kundige-epidemioloog ir. P. van
den Brandt van de Rijksuniver
siteit Limburg.
De Nederlandse Kankerbe-*
strijding, die twee miljoen in het
Limburgse onderzoek stopte,
zegt blij te zijn met de resulta
ten die conclusies uit eerdere
grote studies in Amerika beves
tigen. Als begin volgend jaar het
onderzoek is afgerond, gaat de
kankerbestrijding de publieks-
voorlichtingaanpassen.
Sinds 1986 doet de Limburgse
universiteit samen met TNO-
voeding onderzoek onder
120.000 mensen naar allerlei
factoren die mogelijk een rol
spelen bij het ontstaan van kan
ker.
Een beschermende invloed
hebben rauwe groeten, blad
groenten, kool, broccoli en
spruiten, uien en knoflook, wor
telen en fruit. Alleen peulvruch
ten hebben die beschermende
werking niet, en mogelijk is er
zelfs enig verband bij het ont
staan van kanker.
Vooral wortelen en (rauwe)
De Japanse amateurastronoom Tsuruhiko Kiuchi heeft met zijn
verrekijker de komeet SwiftTuttle teruggevonden. De komeet is;
voor het laatst gezien in het jaar 1862 en heeft een omlooptijd om
de zon van 135 jaar. De beroemde komeet Halley heeft een om
looptijd van slechts 76 jaar.
De komeet SwiftTuttle is ook verantwoordelijk voor de jaarlijkse
stroom 'vallende sterren' in augustus: de zogenaamde Perseïden.
Het gruis van de komeet veroorzaakt deze vallende sterren. De ko
meet is (met verrekijker) zichtbaar aan de avondhemel.
Broccoli'en
bladgroenten lijken tegen long
kanker te beschermen en uien
en knoflook tegen maagkanker.
Groenten en fruit beschermen
mogelijk ook tegen tumoren in
de mond- en keelholte en de
slokdarm. Voor darmkanker is
vaak een beschermende wer
king gevonden van groenten,
maar veel minder vaak met
fruit, en datzelfde geldt voor
rectumkanker.
Overigens is volgens Van den
Brandt veel meer onderzoek no
dig voordat zeker is welke stof
fen in groenten en fruit verant
woordelijk zijn voor het be
schermende effect. Verder
speelt vet volgens hem toch niet
zo'n grote rol bij het ontstaan
van borstkanker als tot nu toe is
verondersteld. Niet zozeer de
vetconsumptie maar meer de
algemene overconsumptie (een
energierijke voeding) is een be
langrijke factor.
amsterdam anp
Bij dichte mist neemt de snel
heid van het Ticht af met ruw
weg een factor zeven. Dat komt
doordat het licht tijdelijk wordt
opgesloten in de waterdeeltjes
in de lucht alvorens verder te
gaan richting aardoppervlak.
Een groep natuurkundigen
van het FOM-inmstituut voor
Atoom en Molecuulfysica van
de Universiteit van Amsterdam
heeft dat experimenteel aange
toond. Zo'n enorme vertraging
van de lichtsnelheid is een uni
cum in de natuur. Het onder
zoek wordt beschreven in een
proefschrift waarop B. van Tig-
gelen onlangs promoveerde.
Centraal in het onderzoek dat
vier jaar duurde stond de vraag
of licht zich hetzelfde gedraagt
als elektronen, die in sommige
gevallen niet langer in staat zijn
om een elektrische stroom te
geleiden maar worden opgeslo
ten in het metaal. Dat zou bete
kenen dat zonnestralen bij hele
dichte mist worden terugge
kaatst en de duisternis intreedt.
In het laboratorium werd met
een poreuze verfmassa mist ge
simuleerd die een miljoen keer
dichter is dan wat in werkelijk
heid voorkomt. De zon werd
vervangen door een laser. De
oorzaak van de afname van het
licht bleek echter geen terug
kaatsing te zijn, maar een sterke
vertraging van de lichtsnelheid
door tijdelijke opsluiting in de
waterdeeltjes.
