Schadeproces wordt zeer gecompliceerd Een bijna ondoenlijke Vliegramp 'Massabegrafenis nog niet aan orde' r ,u 4L J Zien van dode onmisbaar voor verwerking WOENSDAG 7 OKTOBER 1992 Rode Kruis opent gironummer den haag Het Rode Kruis heeft gironummer 60100 geopend voor de slachtoffers en nabestaanden van de vliegtuigramp in de Bijlmer. In Leeuwarden waren studenten van de Thorbecke Aca demie gistermorgen al begonnen met een solidariteitsactie Leeuwarden helpt de Bijlmer, waarbij het Friese bedrijfsleven geld kan storten op giro 3930. Zwarte doos misschien nooit gevonden Amsterdam De zogenaamde zwarte doos van de verongelukte Boeing 747, die opheldering kan geven over de oorzaak van het ongeluk, wordt misschien nooit gevonden. Het is ook mogelijk dat de doos met alle meetgegevens van het laatste halfuur van de rampvlucht onbruikbaar is geworden door de intense hitte vlak na de ramp. Dat zei Boeing-expert B. Pelton gisteren. Pelton verklaarde dat de in werkelijkheid oranje-achtige doos met de vluchtgegevens altijd in de staart van vliegtuigen zit. Meestal loopt het staartstuk relatief de minste schade op als het toestel verongelukt. In dit geval heeft het staartstuk van de El Al-Boeing ■zich net als de romp in de flat geboord. Vervolgens heeft daar gedurende uren een intense brand gewoed, waardoor de zwarte doos mogelijk onherstelbaar is beschadigd. Rouwconcert Concertgebouworkest Amsterdam Het Koninklijk Concertgebouworkest geeft morgen in het Concertgebouw in Amsterdam een kort concert ter nage dachtenis aan de slachtoffers van de vliegramp. Onder leiding van chef-dirigent Riccardo Chailly worden het Adagio voor or kest van Otto Ketting en de Marcia Funebre uit de Derde Symfo nie van Ludwig van Beethoven uitgevoerd. Het concert duurt een half uur en is vanaf 12.43 uur 'live' te horen op Radio 4. Rouwplechtigheid in Bijlmer en RAI Amsterdam De rouwplechtigheid die zondag ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de vliegramp wordt gehouden, zal be staan uit twee delen. Het eerste deel wordt een sobere bijeen komst rond de getroffen flats Groeneveen en Kruitberg. Mensen krijgen daar de gelegenheid bloemen te leggen. Het tweede deel vindt plaats in de RAI. Het precieze tijdstip wordt vrijdag be kendgemaakt, aldus woordvoerder J. Simmons van het gister avond opgerichte comité 'Rouwplechtigheid vliegramp Bijlmer meer'. Op de Nederlandse Antillen en Aruba zullen zondag ook herdenkingsbijeenkomsten worden gehouden. Natuur en Milieu: vliegroutes boven zee utrecht De vertrek- en aankomstroutes van grote vliegtuigen mogen niet meer over dichtbevolkte woongebieden in de buurt van Schiphol voeren, zo bepleit de Stichting Natuur en Milieu. Grote vliegtuigen moeten volgens Natuur en Milieu zoveel mo gelijk opstijgen en dalen boven de Noordzee. De stichting dringt aan op een aanscherping van de risiconormen, waaraan dan ook de uitbreidingsplannen van Schiphol moeten worden getoetst. De veiligheidsnormen rond een luchthaven dienen volgens de milieu-organisatie minstens even streng te zijn als bij een ge vaarlijk industriegebied. Voor Schiphol kan dit betekenen dat woongebieden moeten worden ontruimd omdat ze te gevaarlijk zijn. Vijf miljoen mensen bekeken journaal Hilversum» Meer dan vijf miljoen mensen hebben zondagavond om acht uur gekeken naar het verslag van de vliegramp in het NOS-Journaal. Dat is ruim twee miljoen meer dan op een 'nor male' zondagavond. Op het best bekeken extra nieuwsbulletin van RTL-4 stemden 1,7 miljoen mensen af. De NOS stelde opna men uit de Bijlmer beschikbaar aan tv-stations in de hele we reld. Het Amerikaanse CNN maakte de hele zondagavond ge bruik van de NOS-opnamen. Winkels Amsterdam zondag niet open Amsterdam De geplande opening van winkels in Amsterdam gaat zondag niet door. De feestelijke opening door onderwijsmi nister Ritzen van het nieuwe complex van de Universiteit van Amsterdam of) het Roeterseiland is tot nader order uitgesteld. De nationale Wetenschapsdag die op zondag 11 oktober in het Academisch Medisch Centrum zou worden gehouden, is even eens afgelast. In Apeldoorn is de historische 'oud en nieuwvie- ring' in de binnenstad afgelast. Het feest was onderdeel van het Karolingische feestjaar waarin Apeldoorn zijn 1200-jarig bestaan viert. Vliegbasis Twenthe past oefening aan enschede De Vliegbasis Twenthe heeft de oefening die vandaag en morgen wordt gehouden aangepast. Schijnaanvallen op de vliegbasis zullen achterwege blijven. Vooral bewoners van de Hengelose wijk Hasseler Es, waar begin dit jaar een F16 van de Koninklijke Luchtmacht neerstortte, bleken moeite te hebben met de aangekondigde oefening. Die was wegens het neerstor ten van de F16 in Hengelo al eens uitgesteld. Kamerleden bezoeken rampgebied den haag De kamerleden die zich bezighouden met rampenbe strijding, brengen morgen een werkbezoek aan Amsterdam, zo is gisteren besloten tijdens een procedurevergadering van de vaste kamercommissies voor binnenlandse zaken en verkeer en waterstaat. De kamerleden worden morgen om 11 uur ontvan gen in het crisiscentrum in het Amsterdamse stadhuis. Amsterdam werkt aan 'uitvaartplan den haag cpd De gemeente Amsterdam werkt op dit moment aan een zoge noemd 'uitvaartplan' voor de slachtoffers van de vliegramp in de Bijlmer. Het is nog volstrekt on duidelijk of de stoffelijke resten die niet kunnen worden geïdentifi ceerd, in een mas sabegrafenis ter aarde worden be steld. „Wij hebben ons daarmee nog niet bezig gehou den", aldus Huub Windhagen, woordvoerder van de gemeente Amsterdam. De Wet op de Lijkbezorging verplicht de gemeente de be grafenis of crematie te verzor gen van stoffelijke resten waar van de identiteit niet kan wor den vastgesteld. De wet schrijft voor dat dit op hygiënische wij ze moet gebeuren, maar stelt geen tijdslimiet. Het is zeer waarschijnlijk dat een groot deel van de bij de ramp omgekomen mensen tij dens de brand volledig is gecre meerd. Bij de brand die na het neerstorten van de EL Al-Boeing ontstond, heerste een tempera tuur van zo'n 2.000 graden VI sius. Volgens deskundige Zeer waarschijnlijk dat groot deel van omgekomen mensen tijdens brand volledig is gecremeerd i het i sen gaat de ver branding van stoffelijke res ten bij een der gelijk hoge tem peratuur erg snel. Alleen beenderen zul len daarna nog zijn te herkennen. „Maar bij het opruimen van het puin zijn die waarschijnlijk tot stof verma len'. aldus Van den Oever. Vijftig rechercheurs van de Amsterdamse politie zijn in middels begonnen met een uit gebreid buurtonderzoek om de identiteit te achterhalen van de personen die op het moment van het neerstorten in een van de getroffen flats verbleven. Union Carbide. Ook toen speel de een rol dat in de VS aanzien lijk meer werd betaald dan in het land waar de ramp was ge beurd. „Uiteindelijk bepaalden de Amerikaanse rechters dat het ongeval in India had plaatsge vonden en dat de schaderege ling volgens Indiaas recht moest worden afgehandeldaldus Vlas. Als een Amerikaanse rechter toch besluit de zaak in de VS toe te laten, is het volgens Vlas dus niet duidelijk of daarbij het Amerikaanse of het Nederland se schaderecht zal gelden. Daar over zullen aparte procedures moeten worden gevoerd. „Maar dat is ook het geval als men eerst naar de Nederlandse rech ter stapt en als deze tot de con clusie komt dat bHvooibeeld Boeing schadeplichtig is. Dan zal er wellicht in de VS opnieuw moeten worden geprocedeerd om de Nederlandse schade claim in de VS rechtsgeldig te laten verklaren", voorspelt de jurist. Over de hoogte van de scha devergoedingen durft Vlas geen uitspraak te doen. „De positie van verzekerden is mogelijk an ders dan die van niet-verzeker- den. Verzekerden zullen geen probleem hebben als het gaat om de uitvoering van hun ver zekeringspolis. Maar onduide lijk is of de verzekeringsmaat schappij na betaling volgens de polisvoorwaarden in hun rech ten treedt. Dat hangt af van 4a polisvoorwaardenzegt Vlas. Onverzekerden zullen zelf moe ten opkomen voor hun rechten, wellicht met hulp van advoca ten die een percentage van de schadevergoeding opeisen. Vlas voorziet dat de juridische pro cedures geruime tijd in beslag zullen nemen. „Zeker een jaar en waarschijnlijk aanzienlijk langer". De positie van vliegtuigfabrikant Boeing is naar het eer ste, voorlopige oordeel van prof.mr. P. Vlas niet 'echt rooskleurig'. Vlas, hoogleraar aan de rechtenfaculteit van de Vrije Universiteit in Amsterdam, voorziet langdurige processen in de Verenigde Staten als juristen een moge lijkheid zien de vliegtuigfabriek aansprakelijk te stellen. Maar ook vliegtuigproducent Boeing kan mogelijk worden aangesproken. Boeing heeft im mers pas vlak voor het ongeluk in de Bijlmer vliegtuigmaat schappijen gewaarschuwd voor mogelijke defecten. Al in de cember vorig jaar stortte een Boeing van de Taiwanese maat schappij China Airlines neer na dat hij twee motoren had verlo ren. Het lange tijdsverloop tus sen dat ongeluk en de recente waarschuwing, maakt Boeings positie volgens hoogleraar Vlas niet rooskleurig. Blijkt straks uit het onderzoek dat er mogelijk sprake is van nalatigheid van Boeing, dan zullen Amerikaanse juristen vol gens de Amsterdamse hoogle raar zeker proberen de zaak over de brengen naar de Vere nigde Staten. Boeing is daar ge vestigd en Amerikaanse recht banken kennen veel hogere schadevergoedingen toe dan de Nederlandse rechters. Vlas sluit daarom allerminst uit dat Ame rikaanse advocaten zullen trachten in Nederland cliënten te werven voor een proces in de VS. Dat gebeurt dan op basis van het principe no cure, no pay (geen opbrengst, geen advoca- tenkosten, red.). Overigens is succes dan allerminst verze kerd. Een vergelijking dringt zich op met de chemische ramp in het Indiase Bhopal. Daar kwa men Amerikaanse advocaten als vliegen op stroop af om de In diase slachtoffers bij te staan in processen tegen fabrikant ■Lam Vlas gaat ervan uit dat de rechtszaken over de schadever goeding allereerst in Nederland zullen plaatsvinden. Het onge luk is immers in Nederland ge beurd en ook het onderzoek wordt hier uitgevoerd. „Dat het om een Israëlisch toestel van Amerikaanse makelij gaat, is daarbij eigenlijk niet van be lang", zegt hij. Als Nederlands recht geldig is en de juridische procedures hier plaatsvinden, hoeven slachtof fers niet op enorme schadever goedingen te rekenen. Van be lang daarbij is vooral de vergoe ding van de immateriële scha de. Als Nederlandse rechters die al toekennen, gaat het om dui zenden of tienduizenden gul dens, terwijl in de VS tonnen of miljoenen worden betaald. De materiële claim wordt normaal gedekt door de inboedelverze kering. Niet-verzekerden zullen waarschijnlijk zelf moeten zor gen voor het verhalen van de schade. Vast staat wel dat de Neder landse verzekeringsmaatschap pijen maar ook niet-verzeker den zullen proberen hun scha de te verhalen. Daarbij is van belang of er sprake is van enige schuld. Inmiddels heeft El Al onder druk van de publiciteit toegegeven dat er in het verle den problemen zijn geweest met het neergestorte toestel. Dat kan de juridische positie van de luchtvaartmaatschappij aanzienlijk verslechteren. Tandartsen en juweliers helpen bij identificatie slachtoffers DEN HAAG/ROTTERDAM CARINE NEEFJES Een bijna ondoenlijke klus. Zo omschrijft C. Vermaas, voorzitter van de Orde van Beë digde Taxateurs Goud- en Zilverwerken, de indentificatie van slachtoffers aan de hand van juwelen. „Het is moeilijk omdat met name de hindoestaneri uit Suriname dezelf de, traditionele sieraden dragen. Zo krijgt bijna iedere vrouw als bruidsschat een mat- teklop-ring en matteklop-oorhangers. Veel mannen dragen de traditionele ketting met ohm-hanger, het geluksteken voor hin- doestanen." De juwelen van Antillianen zijn gevarieer der, zij kopen voornamelijk van internatio nale handelaren, weet Vermaas. Ghanezen dragen vaak sieraden met een edelsteen. Het Rampen Identificatie Team (RIT), een onderdeel van de Rijkspolitie, heeft voor het identificeren van de slachtoffers in een hangar op Schiphol-Oost, experts van buitenaf ingeschakeld. Tandartsen en een paar juweliers uit Amsterdam, waar veel hindoestanen hun sieraden kopen, helpen het RIT om de identiteit van de slachtoffers te achterhalen. De juweliers kunnen nagaan waar de sie raden zijn gekocht: in Suriname of in Ne derland. De juwelen uit Suriname worden alleen gekenmerkt door het goudgehalte. In Nederland moeten alle goud- en zilverwer ken worden voorzien van een keurteken en vaak staan ook de initialen van de goud smid of die van de importeur vermeld. „De ze gegevens kunnen we inventariseren. Bij nabestaanden moet worden gecontroleerd of het slachtoffer bijvoorbeeld een vaste klant was van de desbetreffende goudsmid. Onze bijdrage kan een stukje in deze zeer moeilijke legpuzzel zijn." Tandarts E. Free, voorzitter van de werk groep forensische odontologie van de Ne derlandse Maatschappij voor Tandheelkun de (NMT), is gespecialiseerd in identificatie van overledenen. Hij heeft bij de vliegramp op Tenerife in 1977 geholpen met het iden tificeren van slachtoffers. Ook bij de Bijl merramp staat Free het RIT bij. Hij benadrukt dat nabestaanden die mensen als vermist aangeven, ook moeten melden wie de tandarts of eventueel de huisarts van het slachtoffer is. Pas dan kan hij na mond-onderzoek de gegevens van de onbekende slachtoffers vergelijken met de tandheelkundige informatie over de ver misten. Free wacht echter niet met het onderzoek totdat de zogenoemde tandart senkaarten' binnen zijn. „Dat kan heel lang duren. In tussen kan ik al heel wat monden bekijken. Ik noteer de status van het gebit: het aantal en de plaats van de vullingen, of er nog kro nen en bruggen zijn aangebracht en ik be schrijf hoe de tanden en kiezen tegen elkaar aanliggen. Het gebit bevat een geweldige hoeveelheid aan gegevens die voor iedere mens verschillend dus uniek zijn." Ook bij slachtoffers die een kunstgebit hebben, is de identiteit te achterhalen. Free: „Ik bekijk bijvoorbeeld of de tanden en kie zen van porselein of van kunsthars zijn ge maakt. Maar ook hier geldt: ik heb gegevens van de tandarts nodig. Die kan mij vertellen welk tandtechnisch laboratorium het gebit heeft gefabriceerd. Pas dan kan ik mijn be vindingen verifiëren." Burgemeester Van Thijn benadrukte dat het moeilijk is de identiteit van alle slacht offers te achterhalen, omdat er in het ramp gebied veel illegalen woonden van wie geen gegevens beschikbaar zijn. Free vindt dat het RIT met eventuele hulp van nabestaan den zelfs in het land van herkomst, bijvoor beeld Ghana, moet gaan speuren naar per soonlijke informatie. „Het is moeilijk, maar we moeten alles proberen. Vermist en nooit teruggevonden is voor nabestaanden iets verschrikkelijks. Zij hebben recht op zeker heid." amsterdam ruud buurman Hoe langer de identificatie van de slachtoffers van de Bijlmer ramp duurt, hoe groter de gees telijke nood wordt bij vooral de Surinaamse en Ghanese nabe staanden. Identificatie van de slachtoffers zou bovendien wel eens onmogelijk kunnen zijn en de kans bestaat dat familie en vrienden een rouwproces moe ten doormaken zonder stoffelijk overschot. Dat is voor iedereen een afschuwelijke ervaring. Voor mensen met een Suri naamse achtergrond en ook voor Ghanezen komt het extra hard aan. Rouw- en begrafenisrituelen zijn in veel culturen een onmis baar onderdeel van het verwer kingsproces bij nabestaanden. Het ontbreken van de lichamen houdt in dat de rituele voorbe reidingen op een traditionele begrafenis niet kunnen worden getroffen. De stoffelijke resten kunnen niet worden gewassen en er kan niet bij het lichaam worden gewaakt. Het zien van de dode is een onmisbare scha kel. Creolen zetten allerlei din gen in de kist, praten tegen het lichaam en ze lopen er mee rond het huis. De Ghanezen in ons land hebben zich, zo vertelt Tony Kofi, ooit minister in Ghana voordat hij met de militaire lei der Jerry Rawlings in aanvaring kwam en naar Nederland vluchtte, aardig aangepast aan de westerse cultuur. „Natuurlijk is hét heel erg als we onze do den niet te zien krijgen en niet zelf kunnen begraven. Dat zou voor elk volk zo zijn. In de oude Afrikaanse tradities is het inder daad een taboe dat je de begra fenisplechtigheid houdt zonder het lichaam te kunnen zien of aanwezig te hebben. Een begra fenis is eigenlijk het grootste evenement voor een gemeen schap in Ghana. Iedereen komt. ook als je de dode niet hebt ge kend. Want de dood waart rond ons allemaal. Als je Ghanees bent, dan ga je. Of je laat je ver tegenwoordigen, als je te ver weg woont en geen geld hebt om te komen." „Iedereen wil helpen de dode de laatste reis te laten maken, de geest van de overledene goed terecht te laten komen. We geven sieraden, geld, kle ding en voedsel mee voor de reis en vragen de voorouders plaats te maken." Deze rituelen zijn ook in Nederland rotsvast overeind gebleven, want on danks een stevige westerse in vloed blijken veel Ghanezen de laatste jaren toch weer terug te vallen op hun oude tradities. Kofi: „We houden ons deels aan de Nederlandse regels, maar zullen nooit die eigen tradities vergeten. We nemen op onze manier afscheid, begraven de dode min of meer volgens de Nederlandse regels en gaan ver volgens naar huis of naar een zaal voor een enorm vaar- welsfeest." Surinaamse nabestaanden van de ramp met het SLM- vliegtuig dat in 1989 neerstortte bij Paramaribo, hebben nu, drie jaar later, nog steeds niet ver werkt dat het afscheid indertijd niet op de juiste traditionele manier heeft kunnen plaatsvin den. Ook toen kon een aantal slachtoffers niet worden geïden tificeerd en ontbraken enkele stoffelijke overschotten. Bij de Surinaamse hulpverleningsin stellingen is men er daarom nu alert op dat de nabestaanden in deze omstandigheden niet overhaast een rouwproces krij gen opgedrongen die op Neder landse leest is geschoeid. „Wij hebben van de ramp bij Paramaribo geleerd dat Neder landse hulpverlening op een aantal punten niet aansluit bij de manieren waarop de diverse culturen binnen de Surinaamse gemeenschap begeleid en be naderd moeten worden", zegt John Cotino van de welzijnsor ganisatie Kwakoe. „Daarom zul len we ons bijvoorbeeld ook verzetten tegen het eventuele idee van een 'massagraf als identificatie onmogelijk blijkt. Dat levert de Surinamers enor me trauma's op. Hoe het dan wel zal moeten is een zaak van ons Surinamer* zelf."

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1992 | | pagina 3