Ghanese vrijwilligers
gaan van deur tot deur
Uit elk vliegtuigongeluk
wordt lering getrokken
Piloten hebben lijst van meer dan honderd gevaarlijke vliegvelden
Vliegramp
Cabaretier trekt advertentie
voor show terug uit piëteit
WOENSDAG 7 OKTOBER 1992
2
Een politieman helpt twee bewoners van een beschadigd appartement enkele tassen met bezittingen te dragen. De bewoners van onbewoonbaar
geworden flats kregen gisteren de gelegenheid noodzakelijke spullen op te halen. foto Rtr
Surinaamse stichting Kwakoe bereidt zich voor op verwerking
Overmand door emoties nam de Antilliaanse premier Liberia-Peters gis
teren de plek van de ramp in ogenschouw, foto anp hans steinmeijer
SCHIPHOL LOUIS BURGERS
Na elk vliegtuigongeluk in Ne
derland, of in het buitenland
terwijl er een Nederlands toestel
bij betrokken is, gaat een onder
zoekscommissie aan de slag.
Die legt haar eindrapport voor
aan de Raad voor de Luchtvaart
voor een oordeel. De Raad be
kijkt niet alleen de schuldvraag,
maar adviseert ook over verbe
teringen in de procedures. Dat
blijkt ook uit de lessen die wer
den getrokken uit de laatste
twee grote ongelukken met Ne
derlandse vliegtuigen, op Tene-
rife en bij de Moerdijk.
Op 27 maart 1977 taxiede een
KLM Boeing 747 naar de start
baan op het vliegveld van Tene-
rife, op de Canarische eilanden.
Tegelijkertijd zette een Jumbo
van Pan Am aan voor de lan
ding op dezelfde baan. Eindre
sultaat: 583 mensen vonden de
dood in wat nog steeds de
grootste ramp in de geschiede
nis van de luchtvaart is.
Al snel na het ongeluk werd
een aantal mogelijke oorzaken
genoemd. Zo zou het Ameri
kaanse vliegtuig een verkeerde
afslag hebben genomen, of zou
de verkeersleiding niet op haar
taak zijn berekend. Maar als fei
telijke oorzaak noemden de
Spaanse onderzoekers een te
vroege start van het KLM-vlieg
tuig. Het had niet gewacht op
toestemming. „Uit het onder
zoek kwam naar voren dat er op
Tenerife sprake was van een pu
re communicatiestoornis", zegt
het hoofd van de verkeerslei
ders op Schiphol, Th. Croon.
„Naar aanleiding daarvan stelde
de International Civil Aviation
Organisation (ICAO) in 1977
een werkgroep in die alle radio
communicatie heeft doorgeno
men. In 1984 werden nieuwe
richtlijnen, uitgevaardigd, waar
door de kans op ongelukken
kleinerwerd".
Volgens Croon zijn de nieuwe
regels erop gericht zoveel mo
gelijk onduidelijkheid uit de ra
diogesprekken te verwijderen.
In plaats van te zeggen 'clear to
taxI of 'clear to cross' (gereed
om te taxiën, of gereed om een
baan over te steken) mag het
woord 'cleaf alleen nog maar
worden gebruikt voor starten of
landen. Dat sluit misverstanden
als op Tenerife uit.
De Raad voor de Luchtvaart
adviseerde in haar uitspraak
ook om te komen tol een 'ver
fijnder gebruik van standaard
uitdrukkingen' bij het radiocon
tact. Verder stelde de raad vast
dat er betere procedures moes
ten komen voordat een piloot
aan de start mag beginnen. Ook
hier ging het om de communi
catie tussen vlieger en verkeers
toren.
De adviezen van de Raad
voor de Luchtvaart na het onge
luk met de NLM Fokker 28 bo
ven de Moerdijk (6 oktober
1981), zijn inmiddels eveneens
voor een groot deel opgevolgd.
Het ongeluk was niet te voor
zien en ook niet te voorkomen,
aldus de raad. Zulke vliegtuig
ongelukken in extreem zwaar
weer zouden zich in Europa
voorlopig nog elke drie tot vijf
jaar voordoen, aldus de conclu
sie in het eindrapport.
Wel adviseerde de raad verbe
teringen in de samenwerking
tussen de verkeersleiders en de
diverse meteorologische dien
sten. Vliegers kunnen zo eerder
op de hoogte gesteld worden
van zwaar weer. Dat gebeurt nu
ook, terwijl inmiddels ook de
Rotterdamse luchthaven Zes
tienhoven over een radarinstal
latie beschikt. Het ontbreken
daarvan in 1981 droeg bij aan
het ongeluk met het NLM-vlieg-
tuig.
Croon: „Op Schiphol beschik
ken we nu naast de normale ra
darvoorzieningen ook over rad
arbeelden van het weer. De
kracht van de wind is nog niet
te zien op radar, maar we krij
gen wel buieninformatie. Uit
berichten van vliegers blijkt dat
onze schattingen overeenko
men met hun ervaringen".
Minder animo
voor cursus
tegen vliegangst
LEIDEN ANP
Een vliegtuigramp, zoals zon
dagavond in de Bijlmermeer,
leidt niet tot grotere belangstel
ling om deel te nemen aan cur
sussen vliegangstbestrijding.
„Integendeel, de aanmeldingen
nemen af omdat de mensen
nog banger worden na zo'n
ramp", meent drs. L. van Ger-
wen, directeur van de stichting
VALK, een samenwerkingsver
band tussen de Rijksuniversiteit
Leiden en de KLM.
VALK is sinds 1989 actief om
mensen van hun vliegangst af te
helpen. Naar schatting hebben
zo'n 2,5 miljoen volwassenen in
Nederland daar in meer of min
dere mate last van.
Een ramp verhevigt de angst,
stelt klinisch psycholoog Van
Gerwen vast. „Je krijgt wel een
inhaaleffect. Dat hebben we bij
voorbeeld gezien bij de ramp
met het SLM-vliegtuig in 1989.
Een jaar na dato kregen we
mensen binnen die familie had
den verloren bij dit ongeval",
vertelt Van Gerwen. „Ook krij
gen we nog steeds cursisten die
iemand hebben verloren bij de
vliegramp op Tenerife in maart
1977." Volgens Van Gerwen zijn
deze mensen niet moeilijker te
behandelen dan anderen die
niet direct of indirect bij een
ongeval betrokken zijn geweest.
De reiswereld merkt overi
gens weinig van een negatief ef
fect op het maken van vliegrei
zen. Bij de ANVR, de vereniging
van de reisorganisatoren in
Hoofddorp, is niets van annule
ringen gebleken.
Meteen nadat de omvang
van de ramp tot ze was
doorgedrongen, zijn ze be
gonnen de namen van hun
Ghanese landgenoten bo
ven water te krijgen: S.
Adu-Ampoma en Tony Ko
fi, pastoraal werkers na
mens de Ghanese belan
genvereniging Sikaman.
„Veel van onze mensen zul
je niet vinden in de crisis
centra of sporthallen waar
ze niemand kennen, maar
bij hun familie, waar dan
ook in de Bijlmer."
AMSTERDAM FRED VAN ESSEN
Het blijkt uiterst moeizaam om
erachter te komen waar sommi
ge uit de brandhaard gevluchte
mensen een heenkomen heb
ben gezocht. Voor de Ghanezen
geldt dat in het bijzonder, legt
Adu-Ampoma uit. „Ghanezen
leven eenvoudig anders dan
Nederlanders: niet altijd vast bij
vader of moeder, maar ook bij
andere familieleden. Ons fami
liebegrip strekt veel verder, on
ze families zijn veel groter dan
de Nederlandse. Ook met ach
terneven en nichten heb je een
hechte band. Daar kun je ook
bij in huis wonen, tijdelijk of
niet. Het is eenvoudigweg een
meer Afrikaans patroon van le
ven. We moeten daarom veld
werk doen om alles in kaart te
brengen."
Dus begonnen Adu-Ampoma
en Kofi aan een zoektocht, die
startte bij het adressenbestand
van Sikaman en verder voerde
naar de nieuwe adressen die ze
via via te horen kregen. Adu-
Ampoma: „Je komt ergens en
dan zegt iemand: ja die en die,
die heb ik laatst op dat adres ge
zien. Die logeerde daar, dat is
familie van hem. En dan ga je
dat na bij anderen. Langzaam
stellen we zo onze lijst samen."
De vrijwillgers van Sikaman
hebben inmiddels kunnen re
construeren dat op tenminste
42 adressen in de flats Kruitberg
en Groeneveen Ghanezen ver
bleven. Maar de namen en
adressen moeten nog over an
dere beschikbare lijsten worden
'heengelegd' om achter het aan
tal vermisten te komen.
„Als dit onderzoek klaar is en
er duidelijkheid is, gaan we één
groot begrafenisritueel houden
voor alle Ghanese doden", zegt
Kofi. „Mochten er slachtoffers
zijn die niet kunnen worden
geïdentificeerd, of als het li
chaam zoek is, dan zullen we
hun aanwezigheid symbolise
ren."
Intussen bereidt de Suri
naamse stichting Kwakoe zich
voor op de hulpverlening bij de
verwerking van de ramp. „Ons
werk begint straks, wanneer de
mensen eenmaal in huizen zijn
ondergebracht en de bezinning
komt. Dan breken de emoties
los en ontstaat er een behoefte
aan hulp vanuit de eigen cul
tuur niet de witte jassen van
GG en GD of Riagg", zegt Kwa-
koe-directeur Guno Bakboord.
Kwakoe is het centrale meld
punt van allochtone slachtoffers
van de ramp. De stichting is in
de jaren zeventig begonnen als
informeel ontmoetingspunt van
Surinamers en inmiddels uitge
groeid tot een representatieve
welzijnsstichting, 's zomers be
kend van het grootse multicul
turele Kwakoe-festival met vele
tienduizenden bezoekers.
Vooralsnog zijn het vooral
mensen die hulp bieden, maar,
zegt Bakboord, „zodra de
slachtoffers onderdak zijn krij
gen wij het druk. Ik zeg het
maar zo: als de professoren
klaar zijn, gaan de echte wer
kers beginnen. Veel Surinamers,
Antillianen en andere nationali
teiten (ook de Ghanese stichting
Sikaman opereert vanuit Kwa
koe) moet je straks opvangen
met hulp die geënt is op hun ei
gen cultuur. Surinamers moet je
geen spuitje geven als ze door
het dolle raken van de emoties.
Daar heb je Floridawater (een
soort rozewater) en kawina's
voor nodig. Daar worden ze rus
tiger van dan van die witte jas
sen. Hier kunnen ze in alle rust
in trance raken en alle emotie
eruit schreeuwen, tussen men
sen die met ze meehuilen."
De Antilliaanse gemeenschap
in de Bijlmer kreeg gisteren
steun van premier Liberia-Pe
ters, die naar het Sportcentrum
Bijlmermeer ging om persoon
lijk haar medeleven te delen
met overlevenden van de ramp.
Zuidlimburgse
actiegroepen
extra verontrust
BEEK ANP
De ongerustheid bij de actie
groepen die al jarenlang aan
dacht vragen voor de gevaren
rond de luchthaven in Beek is
na de ramp in de Bijlmer toege
nomen. Voorzitter W. Willems
van de vereniging 'Geen uitbrei
ding vliegveld Beek' zei gisteren
dat „Beek de veiligheidsnormen
niet haalt".
Bij de aanleg van de omstre
den oost-westbaan vertienvou
digt het aantal vluchten. Beek
voldoet echter op geen stukken
na aan de normen van het mi
nisterie van VROM. aldus Wil
lems.
Mevrouw drs. P. Goudsmit
van de actiegroep 'De Boze
Moeders' en van het Comité
Verontruste Artsen wijst erop
dat het luchtverkeer dat gebruik
maakt van de bestaande noord-
zuidbaan op Beek, over het op
korte afstand gelegen chemisch
complex van DSM vliegt. Vanuit
tegengestelde richting komen
militaire Awacs vanaf de nabij
Brunssum gelegen Duitse vlieg
basis Teveren overvliegen.
Boeing vroeg al
vóór ramp om
controle motoren
ZüRICH AFP
Drie dagen vóór de vliegramp in
de Bijlmermeer heeft fabrikant
Boeing gevraagd om een con
trole op de bevestiging van de
motoren onder de toestellen
van het type 747. Een telex van
het hoofdkantoor van Boeing in
het Amerikaanse Seattle kwam
op 1 oktober binnen op het
kantoor van de Zwitserse maat
schappij Swissair. In de telex
wordt verwezen naar het onge
luk in december 1991 bij Tai
wan, waarbij een 747-vracht-
vliegtuig in zee stortte.
Vincent Bijlo speelt De Knal van Half Zeven
HAARLEM
M PIETERSE
Cabaretier Vincent
Bijlo heeft gisteren
een advertentie te
ruggetrokken van de
voorpagina van De
Volkskrant. Hij wilde
de aandacht vestigen
op zijn nieuwste pro
gramma. De titel van
de show De Knal
van Half Zeven
zou echter misver
standen oproepen in
het licht van de vlieg
ramp. Het toestel
stortte kort na half
zeven neer in de Bijl
mermeer.
Bijlo. in 1988 win
naar van het Leids
Cabaretfestival,
speelt zijn tweede
programma al enkele
maanden lang. Met
De Knal van Half Ze
ven duidt de klein
kunstenaar onder
meer op zijn blind
heid en de omstan
digheid dat hij niet
gewaarschuwd wordt
voor de donder om
dat hij onweersflitsen ien'
niet kan zien.
De advertentie verscheen in
gewijzigde vorm in Het Parool
en Trouw; Bijlo speelt momen
teel in De IGeine Komedie in
Amsterdam. Ook dat theater
haalde de titel uit piëteit met de
getroffenen van de gevel.
De Utrechtse kleinkunstenaar
bracht de ramp wel ter sprake
in het programma, omdat hij
zich zeer betrokken voelt bij het
leed. „Ik realiseer me de wrang-
Ramp-toerisme
niet gewenst!
No disaster
tourisme here!
-bwM - :>e- •»- i It
The Inhabitants
tl» vmw-
Buurtbewoners van de getroffen flats Groene
veen en Kruitberg hebben posters opgehangen
die aan duidelijkheid niets te wensen overla
ten. foto anp paul vreeker
heid van de titel van mijn pro
gramma. Ik wil geen goedkope
grappen maken", zegt Bijlo die
vaak de actualiteit in zijn pro
gramma's brengt en daardoor
juist het risico loopt dat het pu
bliek hem verkeerd zou begrij
pen. „Die titel kan ik niet meer
wijzigen; dat zou óók laf zijn
omdat het hele programma
rond die titel is opgebouwd."
Vorige week dinsdag veroorzaakte een
met volle brandstoftanks terugkerend ver
keersvliegtuig van de Pakistaanse maat
schappij PIA bijna een ramp op Schiphol.
Afgelopen zondag was het met een El Al-
vrachtvliegtuig echt raak. Toch geldt
Schiphol als een van de veiligste vliegvel
den ter wereld. Met vele tientallen andere
luchthaven over de hele wereld is het min
der rooskleurig gesteld. Van die vliegvel
den hebben piloten er 141 op een zwarte
lijst samengevoegd. Die lijst is geheim,
maar de Britse krant The Independent
wist er de hand op te leggen.
LONDEN DAVID CONNETT
Tientallen luchthavens over de hele wereld
worden door piloten van de burgerlucht
vaart beschouwd als potentieel gevaarlijk.
De Internationale Federatie van Verenigin
gen van Luchtvaart Piloten (Ifalpa) heeft
een zwarte lijst met luchthavens die door
passagiersvliegtuigen worden gebruikt. Op
de lijst staan onder andere drukke interna
tionale vliegvelden als die van pome, Ham
burg, Los Angeles en Hong Kong.
Het probleem van gevaarlijke vliegvelden
werd vorige week nog eens onderstreept
toen een vliegtuig van Pakistan Internatio
nal Airlines (PIA) bij de Nepalese hoofdstad
Kathmandu verongelukte, waarbij alle 167
mensen aan boord het leven verloren.
Kanthmandu ligt temidden van hoge ber
gen en het vliegveld beschikt niet over ra
dar.
De door de piloten opgestelde lijst is de
enige manier waarop ae veiligheid van
luchthavens op internationaal niveau in de
gaten wordt gehouden. En de lijst wordt
zorgvuldig geheim gehouden om autoritei
ten in de burgerluchtvaart niet in verlegen
heid te brengen. Voormannen van de pilo-
tenorganisatie geloven dat verbeteringen in
de veiligheid het best via besloten onder
handelingen kunnen worden gerealiseerd.
Aan de hand van rapporten van haar le
den past de Ifalpa de lijst jaarlijks aan. Pro
blemen waardoor een luchthaven op deze
lijst kan belanden, variëren van kleine te
kortkomingen, zoals het niet onmiddellijk
verwisselen van kapotte lampen op de lan
dingsbaan, tot ernstige beleidsfouten van
de luchthavenautoriteiten of riskante lig
ging. De Ifalpa wijst er nadrukkelijk op dat
de lijst niet volledig is (Kathmandu staat er
bijvoorbeeld niet op) en niet altijd een zui
ver beeld geeft (omdat de lijst maar één
keer per jaar wordt bijgewerkt, kunnen
sommige problemen al zijn verholpen of
kunnen er nieuwe mankementen zijn opge
treden).
Deelt de Ifalpa een 'zwarte ster' uit, dan
heeft dat over het algemeen tot gevolg dat
de betrokken luchtvaartautoriteiten sneller
corrigerend optreden. Kapitein Laurie Tay
lor, voormalig Ifalpa-functionaris, vertelt
dat de Spaanse autoriteiten een nieuw hotel
lieten slopen nadat de Ifalpa had gezegd dat
het een gevaar vormde voor vliegtuigen die
op een nabij gelegen baan moesten landen.
De piloten hebben ook verbeteringen be
werkstelligd op vliegvelden in Indonesië en
Egypte en op de luchthaven John F. Kenne
dy in New York. Kathmandu staat op de
agenda van een vergadering volgende
maand van Ifalpa'sAzië-afdeling.
Op de zwarte lijst van de Ifalpa staat een
aantal luchthavens vermeld omdat ze bij
zonder lastige aanvliegroutes hebben. Door
maatregelen die de geluidsoverlast moeten
beperken, moeten piloten de luchthaven
van Los Angeles laag over zee aanvliegen.
Om op vlieveld Kai Tak in Hong Kong te
kunnen landen, moeten piloten een scher
pe bocht maken over de haven en vervol
gens een snelle daling inzetten boven het
dichtbevolkte Kowloon.
Gibraltar, Funchal-Madeira, de Seychel
len en vliegveld Ushuaia in Argentinië heb
ben smalle, korte landingsbanen die zijn
omgeven door bergen, zee en steden. On
verwachte luchtwervelingen vergen het ui
terste van de piloten. Een stevige tegenwind
kan plotseling omslaan in een fikse staart-
wind, waardoor de piloot razendsnel moet
reageren om te voorkomen dat het vliegtuig
met te grote snelheid landt, doorschiet en
de zee induikt. Luchtvaartmaatschappijen
die op deze bestemmingen vliegen, zetten
daarvoor uitsluitend ervaren piloten in.
Minder ervaren vliegers zitten ernaast om
de kunst af te kijken.
Dat de Tribhuvan-luchthaven bij Kath
mandu ondanks zijn gevaarlijke ligging,
ontbrekende radar en twee ernstige onge
lukken in de afgelopen drie maanden niet
op de zwarte lijst van de Ifalpa staat, is een
bewijs van de ernstige tekortkomingen van
het rapportagesysteem van de Ifalpa. In
landen waar de piloten niet goed zijn geor
ganiseerd, worden geen rapporten ge
maakt. Thailand heeft bijvoorbeeld geen pi
lotenvereniging en gebreken aan de
Bangokse luchthaven Don Muang werden
pas in de lijst opgenomen nadat piloten uit
andere landen aan de bel hadden getrok
ken.
Luchtvaartmaatschappijen die op het
Verre Oosten vliegen, dringen voortdurend
aan op verhoging van de veiligheidsnor
men. De Nepalese overheid heeft begrip
voor het verzoek van de internationale
luchtvaartwereld om in Kathmandu een ra
darsysteem en een controletoren te installe
ren, maar heeft dringender financiële prio
riteiten.
De Internationale Organisatie van de
Burger Luchtvaart (ICAO) heeft veiligheids
normen opgesteld die door alle landen over
de hele wereld worden onderschreven. Veel
luchthavens voldoen echter niet aan deze
normen en de ICAO heeft niet de bevoegd
heid om naleving van de regels af te dwin
gen.
VERTALING MARGREET HESLINCA
Op de zwarte lijst van de Ifalpa staan de
volgende vliegvelden:
Afghanistan: Kabul.
Argentinië: Bahia, Bariloche, Buenos Aires
Newbury, Buenos Aires Ezeiza, Cataratas
del Iguazu, Comodoro Rivadavia, Cordoba,
Corrientes, Formosa Iguaza, Jujuy, Mar del
Plata, Neuquen, Posadas, Resistencia, Rio
Gallegos, Rio Grande, Rosario, Salta, San
Juan, Tucuman, Ushuaia.
Australië: Caims, Christmas Island, Lear-
mouth, Sydney.
Bangladesh: Dhaka.
Brazilië: Brasil International, Recife!
China: Peking, Guangzhou, Nanjing, Sjang
hai.
Colombia: Barranquilla, Cucuta, Leticia,
Rio Negro, San Andres.
Duitsland: Bremen, Hamburg, Stuttgart.
Filipijnen: Manila.
Gibraltar.
Griekenland: Athene.
Groot-Brittannië: Kirkwall, Leeds-Bradford,
Southend, Sunburgh.
Hong Kong: Kai Tak.
Ierland: Carrickfin, Connaught, Cork, Du
blin, Galway, Kerry, Shannon, Sligo, Water-
ford.
Israel: Ben Gurion (Tel Aviv), Eilat, Ouda.
Italië: Algero, Ancona, Bari, Bologna, Brin-
disi, Cagliari, Catania, Genua, Lampedusa,
Milaan-Linate, Milaan Malpensa, Napels,
Olbia, Palermo, Pantelleria, Pescara, Pisa,
Rome Ciampano, Rome Fiumicino, Turijn,
Venetië, Verona.
Japan: Fukuoka, Kagoshima, Nagoya, Nan-
ta, Okinawa, Osaka, Tokyo.
Maagdeneilanden (VS): St Thomas.
Mexico: Cancun International.
Myanmar. Yangon (Rangoon)
Malaysia: Kuala Lumpur, Penang.
Maldiven: Male.
Nieuw Zeeland: Wellington.
Nigeria: Kano, Lagos, Port Harcourt.
Noorwegen: Bergen, Bodoe, Oslo Fomebu,
Oslo Gardemoen, Stavanger, Trondheim.
Pakistan: Karachi.
Papua New Guinea: Momote, Mount Ha
gen, Port Moresby, Vanimo, Wewak.
Portugal: Madeira-Funchal,A(;ores-Itorta.
Solomon-eilanden: Honiam.
Tanzania: Dar es Salaam, Kilimanjaro.
Taiwan: Kao-hsiung,Taipeh.
Thailand: Bangkok.
Tonga: Fua'mamotu.
Trinidad Tobago: Port of Spain, Scar
borough.
Verenigde Staten: LAX Los Angeles, San
Francisco.
IJsland: Keflavik.
Zuid-Afrika; Bloemfontein, Johannesburg.
Zuid-Korea: Kimhae, Seoul.
ootwhgboutetl van da mOtorgwdal*
van 747» h mat opxet ao gemaakt dat
28 afknappen xodra in aan kapotgo-
draalde,motor dusdanige trillingen
optreden dat het vliegtuig onbestuur
baar dreigt te ft
worden
Ophangbouten: Boeing advi
seerde nadere inspectie-^I
na ongeluk met
nese dumbo
y "1054
turbine
bladen
'draaien i
Pratt S Whitney JT9D turbofan
Mogelijke oorzaken
van vliegramp
