Geschreeuw van mensen in doodsnood
Vliegramp
'Het vliegtuig was
totaal versnipperd'
'Bemanning handelde juist'
Gelaten sfeer in opvangcentrum
Suriname wacht angstig af
MAANDAG 5 OKTOBER 1992
5
De ontreddering in de Bijlmermeer is compleet. „Ik hoorde een
verschrikkelijke klap en zag een grote vuurzee. Overal vlogen
brokstukken in het rond. Mensen sprongen in paniek naar bene
den, over de balkons. Het was verschrikkelijk", vertelt een meisje.
Ze heeft de ramp met de Boeing van El Al zien gebeuren vanuit
een belendende flat.
Er hangt een dik rookgordijn boven
de Bijlmermeer. De lucht ziet blauw
van de zwaailichten van politie-au-
to's, brandweer en ambulances. Er
hangen heliKopters in de lucht die
met schijnwerpers de grond afzoe
ken. Hulpverleners zoeken vertwij
feld naar slachtoffers. Een hele hoek
is uit de aan elkaar grenzende flats
Groenveen en Kruitberg weggesla
gen. De paniek overheerst.
„Het gebeurde om ongeveer kwart
voor zeven. De hele flat Gooioord be
gon te beven. We zagen het vliegtuig
lager en lager vliegen en doken op de
grond toen we het op ons af zagen
komen. De hele hemel werd rood.
We zagen de brokstukken door de
lucht vliegen", vertelt Saul Rooten-
berg, die op de bovenste (tiende)
verdieping van de Gooioord-flat
woont. De Gooioord-flat staat naast
de getroffen Groenveen-flat.
„We hebben van andere mensen
die buiten stonden gehoord dat het
vliegtuig boven de Bijlmer zijn ker
osine heeft geloosd", vertelt Gooi-
oord-bewoner Ewoud Niessen. „Een
hele hoek van de Groenveen-flat
stond van onder tot boven in brand.
Ik weet niet of iedereen zich op tijd
in veiligheid heeft kunnen brengen."
Vooral het geschreeuw van slacht
offers heeft de omwonenden diep
getroffen. „Dat gegil, verschrikkelijk.
Die mensen konden er niet meer uit,
terwijl de boel in de brand stond. Dat
geschreeuw van die mensen in
doodsnood, dat is heel erg. Dat raak
ik m'n leven lang niet meer kwijt,"
vertelt een geschokte bewoner.
Ondertussen proberen duizenden
nieuwsgierigen in de buurt van de
plek van de ramp te komen. Soms
hebben ze de auto kilometers ver
derop geparkeerd bij een wegafzet-
ting en zijn verder gaan lopen. Te
voet en gewapend met scanners be
reikt men de plek van de ramp. De
genen die thuisgebleven zijn, grijpen
de telefoon om meer informatie te
krijgen over het lot van familie en
vrienden. Het telefoonverkeer met
Amsterdam raakt overbelast.
Kreten van mensen in doodsanst
vermengen zich na de explosie met
het geraas van vlammen en neerstor
tend beton. Bewoners van de flat
Kruitberg die niet zijn getroffen, ren
nen in paniek hun huizen uit, breken
door glazen scheidingswanden heen
om via de balkons een vluchtweg te
zoeken. Babies werden volgens oog
getuigen uit de tegenoverliggende
flats vanaf de verdiepingen naar be
neden geworpen, zonder dat er
vangzeilen waren.
De inslag van de Boeing veroor
zaakt om kwart voor zeven een hon
derden meters hoge vuurbal boven
de Bijlmermeer. Het vuur verbreidt
zich met enorme snelheid, brokstuk
ken van het vliegtuig scheren over de
grasvelden tussen de tien etages ho
ge flatgebouwen.
De hitte van de vuurzee, die werd
aangewakkerd door de harde wind.
was verzengend. Politie agenten ren
den in het rond om nieuwsgierigen
weg te houden. Maar hun waarschu
wingen voor neervallend puin en
brandbare en exlosieve plassen ker
osine hebben veelal juist een omge
keerd effect. Stromen nieuwsgierigen
probeerden zich met alle macht een
weg te banen naar de flat. Soms met
begrijpelijke reden, omdat ze familie
of vrienden in Kruitberg hadden,
veelal uit pure sensatiezucht.
De brandweer heeft soms grote
moeite om de weg te vinden in de ar
chitectonische Gordiaanse knoop die
de Bijlmer is. Deelraadslid T. War
ning is in de weer om ze de weg te
wijzen, ledereen die kan helpen
wordt ingezet bij de opvang van
slachtoffers en de afzettingen van de
plaats van de ramp, van stadswach
ten tot buurtbewoners die zich aan
melden en de verbindingsgangen be
waken.
In dolle paniek breekt om kwart
over zeven een man door de eerste
rood witte linten waarmee de politie
de plaats van de ramp probeert af te
zetten. Hij wordt gestopt door agen
ten, slaat om zich heen: „Mijn hele
familie woont daar..." „Ga terug,
gek." Hij wil niet, een agente die het
even te machtig wordt schreeuw]
Terug of ik schiet. De man wordt af
gevoerd en gekalmeerd.
Koningin Beatrix diep geschokt
den haag Koningin Beatrix heeft gisteren via de Rijksvoorlich
tingsdienst RVD laten weten „diep geschokt" te zijn door de
ramp in de Bijlmermeer. De koningin, die zich voortdurend op
de hoogte laat houden over de ontwikkelingen, „leeft intens mee
met de slachtoffers", aldus de RVD.
Maij: Rampenplan functioneert goed
amsterdam Het rampenplan van de gemeente Amsterdam heeft
goed gefunctioneerd. Dat is de indruk van minister Maij van ver
keer en waterstaat. Samen met minister Dales van binnenlandse
zaken is zij de eerst aanspreekbare minister. Maij wilde gister
avond voor de KRO-televisie niet ingaan op de vraag of het ver
antwoord is elke drie minuten een vliegtuig over dichtbevolkte
gebieden te laten vliegen.
Van Thijn en Nordholt ter plekke
amsterdam De Amsterdamse burgemeester Ed van Thijn en
hoofdcommissaris van politie Nordholt hebben gisteravond
rond elf uur poolshoogte genomen op de plaats van de ramp.
Het begin van de avond brachten beiden door in het crisiscen
trum in het stadhuis, „maar ik wilde het zelf zien", aldus een
zichtbaar aangeslagen Van Thijn. „Je gelooft je ogen niet."
Geen bloed donoren nodig
amsterdam De Amsterdamse bloedbank heeft geen donoren
nodig. „Er is ruim voldoende bloed voorradig", aldus dr. H.W.
Reesink, directeur van de bloedbank in de hoofdstad. Alle bloed
banken in Nederland staan klaar om bij te springen als dat no
dig is.
Rampennet telefoon voldeed
den haag Het Nationale Noodnet van de PTT, een speciaal aan
gelegd telefoonnet voor de autoriteiten en hulpverleningsinstan
ties, heeft tijdens en na de ramp in de Bijlmer afdoende gefunc
tioneerd. Dat zegt een woordvoerder van de PTT in Den Haag.
Toch was het normale telefoonnet zwaar overbelast. Volgens
woordvoerder G. Versteeg van de PTT is het telefoonnet bij Am
sterdam Zuidoost gedurende een uur of drie overbelast geweest.
Israël leeft mee met nabestaanden 1
til aviv In Israël is met verbijstering gereageerd op de ramp in
de Bijlmer. De televisie onderbrak de normale programmering
een paar maal voor speciale bulletins met schokkende beelden
van de Nederlandse televisie. President Chaim Herzog heeft ko
ningin Beatrix gisteravond een telegram gestuurd waarin hij het
medeleven van het Israëlische volk overbrengt. Premier Rabin
stuurde een soortgelijk telegram aan zijn Nederlandse collega
Lubbers. Minister Peres van buitenlandse zaken zei op de radio
dat alle Israëliërs meeleven met de nabestaanden. „Het is alsof
het onszelf is overkomen", zei Peres.
Israel leeft mee met nabestaanden 2
tel aviv» De Israëlische luchtvaartmaatschappij El Al en de Is
raëlische luchtvaartautoriteiten sturen vandaag een onder
zoeksteam naar Amsterdam om de ramp in de Bijlmer te onder
zoeken. De El-Al sluit de mogelijkheid van sabotage niet uit. Vol
gens woordvoerder Nachman Klieman verkeerde het vliegtuig in
goede staat van onderhoud. Volgens Klieman had het toestel af
gelopen vrijdag nog een routine-onderhoudsbeurt gehad. Overi
gens was er slechts' 84.000 liter kerosine aan boord, in plaats
van de eerder gemelde 150.000 liter. Ook vliegtuigfabrikant
Boeing en de maker van de vliegtuigmotoren, Pratt Whitney,
sturen specialisten. Verder heeft de Israëlische regering aange
boden een speciale rampen-eenheid van het leger naar Amster
dam te sturen.
Ooggetuige Wim Nieuwenhuizen:
velserbroek ellen de boer
Wim Nieuwenhuizen uit Velser-
broek heeft de ramp met het Is
raëlische vrachtvliegtuig voor
zijn ogen zien gebeuren. Samen
met zijn vriend Kasper Brul
kwam hij uit Ermelo, waar zij
hadden meegedaan aan de Ne
derlandse Kampioenschappen
modelvliegen. Vlakbij Hilver
sum merkten zij het vliegtuig in
nood op.
„We zaten van de prachtige
zonsondergang te genieten toen
we het vliegtuig zagen opstij
gen. Plotseling zagen we een gi
gantische vuurstraal. Een van
de motoren stond in brand en
brokstukken vlogen naar bene
den", beschrijft Nieuwenhuizen
het begin van de ramp.
„Links en rechts kwam er
rook uit. Tenminste zo leek het.
Maar volgens mij moet het
brandstof zijn geweest. Het
vliegtuig loosde de brandstof
boven land. Nadat-ie twee ron
den had gevlogen, ging het
vliegtuig richting Schiphol. En
toen ging het mis. Het toestel
helde naar één kant over. De
vleugels waren helemaal krom.
Vervolgens dook het langzaam
naar voren. Op een gegeven
ogenblik sloeg-ie in. Mijn vriend
zei meteen: Dat is in de Bijl
mer."
Binnen tien minuten waren
de twee op de plek des onheils.
„Het vliegtuig had zich recht
standig in de flat geboord. Van
het toestel hebben we geen gro
te delen teruggevonden. Het
was totaal versnipperd."
Omdat de Velserbroekers vrij
snel ter plekke waren, konden
ze heel dichtbij komen. „We
zijn een paar keer om de bran
dende flat heengelopen. Een
aantal mensen was volkomen in
paniek. Waarschijnlijk woonden
er familie of vrienden van hen
in de flat. Al heel snel zagen we
brandweermannen in de flat
rondrennen. De brandweer was
zeer snel aanwezig."
Brandweerlieden zoeken in de omgeving van de getroffen flats naar mogelijke overlevenden.
Ifalpa-voorzitter Bakker zag rampvliegtuig langskomen:
schiphol bill meyer
De bemanning van de El Al
Jumbo had geen ander keus
dan terug te keren naar Schip
hol. Schiphol lag als uitwijk-
luchthaven het dichtst bij en
heeft alle voorzieningen voor
een noodgeval. Dat de keus
voor een landing op de Buiten-
veldertbaan viel, ligt voor de
hand. Deze is de dichtstbijzijn
de.
Dat zegt voorzitter L. Bakker
van de internationale vliegersfe
deratie Ifalpa, zelf gezagvoerder
bij de KLM. Bakker zag vanuit
zijn woning in Breukelen het
vliegtuie laag overkomen. „De
Jumbo Tiet drie sporen na. Het
was duidelijk dat het vliegtuig in
nood verkeerde en via de vleu
geltips kerosine dumpte om zijn
gewicht te verminderen. Het
andere spoor kan van een bran
dende motor zijn geweest."
Volgens Bakker heeft de be
manning, voor zover hij kan
oordelen, juist gehandeld. „Bij
een landing op zee of in de pol
der teken je als bemanning je
eigen doodvonnis. Je kiest in
stinctief voor overleven als je
nog een kans denkt te hebben."
Bakker noemt de keus voor
de Buitenveldertbaan als lan
dingsbaan, een keus die het
vliegtuig over de Bijlmermeer
voerde, voor de hand liggend.
„De vlieger maakte een recnter-
bocht om terug te keren naar
Schiphol. De Buitenveldertbaan
was vanuit zijn positie de
dichtstbijzijnde. De gezagvoer
der bepaalt hoe hij handelt. Hij
kan de situatie immers het bes
te beoordelen. De verkeerstoren
heeft hierbij een adviserende
functie."
Over de oorzaak van de ramp
kan volgens Bakker alleen nog
gespeculeerd worden. Hij sluit
een vogelaanvaring als mogelij
ke oorzaak echter niet uit. „Als
een grote vogel m de motor te
rechtkomt, kunnen enkèle
schoepen losraken. De motor
desintegreert dan. Hetzelfde
kan gebeuren als er spontaan
brand ontstaat. Als de motor in
derdaad ontploft is, is het heel
goed mogelijk dat brokstukken
de tweede motor onder de vleu
gel hebben geraakt, waardoor
ook deze uitviel."
Minder slachtoffers dan aanvankelijk werd aangenomen
amsterdam dirk visser
anp-verslaggever
Er heerst op de late zondag
avond een gelaten stemming in
het Bijlmer Sportcentrum, dat
als eerste opvang voor daklozen
en familieleden van vermisten
fungeert. In het midden zitten
groepjes treurende en verslagen
voor zich uit kijkende mensen,
naar schatting zo'n 150 in to
taal. Op wat dekens spelen en
kele kleine kinderen.
Erom heen staan tientallen
hulpverleners: huisartsen, psy
chiaters, maatschappelijk wer
kers, predikanten, EHBO-ers en
mensen van het Leger des Heils.
Er zijn minder slachtoffers dan
iedereen hier had verwacht, en
meer hulpverleners dan er op
het oog nodig lijken te zijn.
Bij binnenkomst moet ieder
een zeggen wat hij er te zoeken
heeft. Mensen die weten of vre
zen dat er familieleden zijn ver
mist, mensen die van het ene
op het andere moment dakloos
zijn geworden. Ze worden effi
ciënt geholpen. Gegevens wor
den genoteerd en alles gaat de
computer in. Hulpverleners
worden aan de andere kant van
de hal geregistreerd, en krijgen
allen een enorme sticker met
hun functie erop.
Een huisarts, wier praktijk in
de getroffen flat Groeneveen is
gevestigd, heeft gesproken met
drie of vier gezinnen die ze
kent.
„Maar veel te zeggen heb je
niet", zegt ze. Ze voelt zich een
klein beetje overbodig. „Er zijn
zoveel hulpverleners. Als één
slachtoffer zich niet lekker voelt,
staan er meteen zes hulpverle
ners hij."
Een Engels sprekende jonge
man vertelt hoe het vliegtuig
dichtbij zijn flat is ingeslagen. In
een noodgang is hij naar de an
dere zijde van de flat gerend.
Slechts gekleed in een T-shirt
en een korte broek kwam hij bij
het opvangcentrum aan. Be
langrijker is dat zijn zuster, wier
woning totaal is verwoest, op
het moment van de ramp niet
thuis was. Zij is nog in le\ten,
zegt hij opgelucht.
Een man in een vervuild vlie-
genierspak zegt „ontzettend
dankbaar" te zijn dat hij zeven
acht mensen heeft kunnen red
den, onder wie een moeder en
haar twee kinderen. „Ik hield
mijn kop erbij, zette een helm
op en trok dit pak aan." Hij
woonde op de achtste verdie
ping van Groeneveen.
Een psychiater zegt eigerllijk
niet te weten waaraan de
slachtoffers in eerste instantie
behoefte aan hebben. „Ik heb
dit nog nooit meegemaakt en
hoop dit ook nooit weer mee te 1
maken."
Ook dominee Polanen van dc j
Evangelische Broedergemeente
valt het op dat er „een hele- j
boel" geestelijke verzorgers tijn
Er is veel onzekerheid over de i
vraag of familieleden zijn onfige- i
komen. „Tot dusver heb ik hos j
niet veel kunnen doen". z.egl hij
omstreeks half twaalf. .jWt I
wachten wat er op ons afkomt."
Identificatie van
doden gebeurt in
hangar Schiphol
Stoffelijke overschotten van de
vliegtuigramp in de Bijlmer zijn
in de loop van de dag overge
bracht naar hangar 11 op Schip-
hol-Oost. De hangar, die nor
maal dienst doet als ondet-
houdsplaats voor grote vliegtui
gen, is daarvoor in allerijl vrijge
maakt. In de hangar zullen
teams van de rijkspolitie probe
ren slachoffers te identificeren.
Daarbij wordt vermoedelijk de
hulp ingeroepen van het labora
torium van gerechtelijke patho
logie in Rijswijk.
Volgens patholoog R. Visser
van het gerechtelijk laboratoft-
um hangt het sterk af van ae
toestand van de overledene of
de identiteit kan worden achter
haald. „Het ligt er aan wat we
aangeboden krijgen. Vooral hpt
gebit, dat goed bestand is tegen
hoge temperaturen, kan ons
helpen de identiteit van de
overledene vast te stellen", al
dus Visser.
Van het gebit moeten dan wel
röntgenfoto's zijn gemaakt bij
de tandarts. Wanneer iemand
nooit naar de tandarts gaat,
ontstaat een probleem. Volgens
de patholoog is het zelfs moge
lijk aan de hand van minimaal
verkoolde lichaamsresten de
identiteit te bepalen.
„Röntgenfoto's van botten
geven ons al aanwijzingen over
de lengte, het geslacht en de
leeftijd", aldus Visser.
FOTO ANP RUUD HOFF
Als de nood het hoogst is, laat de schaarste in Su
riname zich het onbarmhartigst voelen. Uitgere
kend op het moment dat de ramp in de Bijlmer
meer zich voltrekt, hangt een beambte een bord
aan het loket: telefoonmuntjes uitverkocht. Met
de wanhoop in de ogen klampen een vrouw en
haar dochter een westerling aan. Misschien dat
hij ze aan muntjes kan helpen. Het verzoek is te
vergeefs.
Zelf hebben ze thuis geen 'internationale tele
foon'. Alleen met de speciale muntjes kunnen ze
buiten het postkantoor om in een open telefoon
cel met Nederland telefoneren. Maar niet van
daag. „Dan moeten we tot morgen wachten",
klaagt de moeder. „Ik wil zekerheid. Zo snel mo
gelijk. Ik heb familie in Amsterdam. Niet in de
Bijlmer, maar toch... Wie weet waren ze daar bij
vrienden op bezoek. Ik wil zekerheid."
Later die avond verschijnt president Venetiaan
op de televisie. In Suriname is de ramp even hard
aangekomen als in Nederland. „De regering leeft
intens mee met de slachtoffers en de nabestaan
den. Een grote ramp heeft evenzeer ons land ge
troffen", verklaart hij. Venetiaan wenst de Surina-
mers die in onzekerheid verkeren over het lot van
dierbaren in Nederland alle sterkte toe.
Intussen is er hoop voor de mensen zonder
muntjes, die hunkeren naar contacten overzee.
Telesur, de Surinaamse PTT, heeft 'met toestem
ming van de regering' besloten die nacht open te
blijven. De gelukkigen die wel al over muntjes be
schikken, staan in het donker in de rij, achter de
gele telefoonhokjes. Een vrouw, moe van het
staan, wacht zittend op het trottoir op haar beurt.
„Ik ben nog even bedroefd. Pas als je gebeld hebt,
weet je zeker wat er aan de hand is." Maar wat
heet zeker? Een man die juist zijn dochters in
Rotterdam aan de lijn heeft gehad, weet dat de
twee in veiligheid zijn. Maar de overige vrienden?
„Ik weet dat ik gewoon moet wachten op de do
denlijst. Dan pas weet ik het."
Binnen in het Telesur-gebouw kunnen de hele
nacht telegrammen worden verstuurd en faxen
verzonden. De vrouw achter het loket wordt niet
afgelost. Haar dienst wordt simpelweg verlengd
tot in de ochtend. „Niet erg. Ik vind het erg span
nend vanavond", zegt ze blijmoedig. Zelf zit ze
niet in spanning. Familieleden uit Nederland bel
den haar op kantoor. Iedereen lijkt veilig. Maar de
inhoud van de telegrammen hebben haar geleerd
dat niet iedere Surinamer hetzelfde kan zeggen.
Telesur meldt via de televisie dat mensen tele
fonisch kunnen opgeven over wie ze in Neder
land informatie willen hebben. Dan gaat Telesur
op onderzoek uit. En zij die zich opgeven worden
zo snel mogelijk teruggebeld.
18.22 uur: start vanaf Schiphol
18.28 uur: piloot meldt 2 motoren in brand
en wil terugkeren naar de luchthaven
18.34 uur: vliegtuig stort neer in de
Bijlmermeer
EL-AI vlucht
LY-1862
van Schiphol
naar Tel-Aviv
