Russische regering kent realiteit niet' west, thuis best
Amerika gaat stemmen, maar niet de armen
Feiten &Meningen
Voorstanders EG-referendum
lijden aan dubbel misverstand
ZATERDAG 3 OKTOBER 1992
2
Econoom Grigori Jcivlinski haalt fel uit naar premier 'die zijn principes verkwanselt'
STANDPLAATS MOSKOU
Grigori Javlinski loopt snel naar zijn boekenkast. Hij pakt
een klein blauw cahier. „Hier, kijk, daar staan ze, twaalf
stuks. Fokin van Oekraïne, Jeltsin, Gorbatsjov, ze hebben
allemaal hun handtekening gezet." De blauwe kaft bun
delt het Verdrag voor een Economische Unie. Op 18 ok
tober 1991 werd het plechtig in het Kremlin ondertekend.
Daarna knalde de champagneflessen.
nu een doorbraak nodig."
Ik antwoordde: „Dat wordt geen
doorbraak, maar een ramp."
MOSKOU HANS
CORRESPONDENT
Sovjet-leider Michail Gorbatsjov Waarom? Javlinski legt uit: „Ik
sprak van een 'geweldig n
ment'. De Russische president
Jeltsin had het over een 'zeer
belangrijke gebeurtenis, die
binnen een jaar zou bijdragen
aan economische stabiliteit'.
Twee maanden later was de
Sovjetunie ter ziele, het Geme
nebest van Onafhankelijke Sta
ten opgericht en Gorbatsjov van
het toneel verdwenen. Javlinski
wil nu wel kwijt dat die bijeen
komst in het faemlin een
schijnvertoning was. „Toen, in
oktober, was al duidelijk dat
Rusland helemaal geen Econo
mische Unie wilde."
Voor Javlinski staat vast dat vo
rig jaar oktober de basis is ge
legd voor de huidige ramp
spoed in Rusland. In de twee
voorafgaande maanden had hij
de republieksleiders en Gor-
i die voorwaarden
stelde. Jegor Gaidar de kandi
daat die bereid was alles wat
hem gevraagd werd uit te voe
ren. Dus was de keus niet moei
lijk en de resultaten zijn er
naar", smaalt hij.
Schoktherapie
Wat nu, Gaidar is toch de man
die snelle markthervormingen
wilde, die de prijzen liberali
seerde, hèt symbool van de
schoktherapie. Gaidar is toch
degene die het GOS het GOS liet
en inzag dat Rusland alleen de
kar moest trekken, de andere
republieken de keuze latend: de
rijkste republiek volgen of op ei
gen houtje economisch ten on
der gaan.
Javlinski ziet dat anders. In zijn
plannen, te beginnen r
heeft uitgehaald. Of wat Gaidar
van plan is. Lange artikelen. En
dan zie je op pagina 3 een klein
We hadden er weer zin in. Va
kantie in Amerika achter de rug
en met een net in Nederland
berichtje. 'Dalai Lama zegent de aangeschafte fonkelnieuwe auto
iToeva (een autonome op weg naar ons Moskouse
republiek binnen de Russische
Federatie: HG). Vervolgens
werd er gediscussieerd o
derkomen. Minsk was al gepas
seerd, dus driekwart van de lan-
r al op.
nieuwe grondwet van Toeva'. Ik Zondagse rust op de E30, met
zeg je dat dit kleine berichtje als enige storende element kei
veel belangrijker is dan al die
herrie die uit het parlement
komt. Sla de economie-pagina
op. Weer zo'n klein bericht.
'Koezbass (mijnstreek in Sibe
rië; HG) sluit verdrag met Zwit
serland'. Koezbass en Zwitser-
harde regenbuien. We haalden
nog wat herinneringen op aan
de vakantie en stelden blijmoe
dig vast dat Rusland met al z'n
weerbarstigheid, problemen en
conflicten toch heel wat op
rechter en menselijker is dan
land! Dat is de politieke realiteit dat lawaaierige land van onbe-
Als gevolg van de enorme prijsstijgingen geven de meeste Russen tegenwoordig bijna hun hele inkomen uit
aan eten. Boeren die hun waar op straat aanbieden, kunnen steevast rekenen op lange rijen klanten.
FOTO EPA JOERIKADOBNOV
nu", roept hij.
Als Jeltsin en Gaidar die politie
ke realiteit erkennen, is er ruim
te voor Javlinski en zijn strate
gie. Die schrijft voor dat de
markthervormingen van onder
op moeten komen: uit de twin
tig autonome republieken en
provincies van de Russische Fe
deratie. Zij zouden een soort
Economische Gemeenschap
dienen op te richten. De leden
ervan hebben vergaande e
grensde overdaad en plastic
spontaniteit. I )e straf volgde on
middellijk. Plotseling liep de
snelheidsmeter razendsnel te
rug, de motor sloeg af en wei
gerde verder elke dienst.
Na een ongelovige blik op de ki
lometerstand (2052) stapten we
uit. Wat te doen? Kijken onder
de motorkap hielp niet. Trekken
aan draadjes en leidingen even
min. Vriendin wist een Oekraïn-
se vrachtwagenchauffeur tot
stoppen te bewegen. Ah, Volks-
batsjov achter het plan voor een 500 dagenprogram dat hij een
Economische Gemeenschap ge- jaar daarvoor mede had opge-
zijn
kregen. Elf van de vijftien repu
blieken (de drie Baltische en
Georgië bleven buiten spel)
zouden ter wille van economi
sche en politieke overleving als
een soort EG gaan samenwer
ken.
Jeltsin had die plannen ge
steund. Maar Jeltsin
overwinning bij de staatsgreep
in augustus ook spoorloos ver
dwenen. Vakantie, werken aan
een boek, er werd druk gegist.
Ondertussen rolden de minis
ters in zijn regering vechtend
over straat, raakten de zegevie
rende democraten verwikkeld
in machtspolitieke spelletjes.
„Ik was me zeer goed bewust
van wat er aan de hand was. Ik
zat midden in de politiek. Ik
praatte met Jeltsin en Gor-
steld, zou er eerst worden gepri
vatiseerd, daarna pas aan finan
ciële stabiliteit, versterking van
de roebel en vrijlating van de
Chauvinisme
Javlinski verwijt Gaidar, en im
pliciet ook Jeltsin, geen oog te
hebben voor de politieke en
economische realiteit. „De re-
Bij de inflatiebestrijding maken
Gaidar en de zijnen dezelfde
fout, meent Javlinski. „Er z
veranderd, maar het vertrou
wen is bijna verspeeld."
Is het te laat voor een omme-
mische en politieke zelfstandig- wagen Kollef, neu Modell, zei
moeten worden toegegeven dat keer? Nee, zegt Javlinski, i
s inflatoir leven, dat e
kans op hyperinflatie bestaat.
gering denkt dat ze een regering Daartegen moeten maatregelen
stabilisatie is. Maar het is worden genomen. Het belang-
een regering van voorthollende
inflatie. De regering denkt ook
prijzen worden gewerkt. Met als dat ze aan het hoofd staat v
doorslaggevende factor: voort
gaande economische integratie
van de voormalige Sovjet-repu
blieken.
„Ze hadden de kans", bezweert
Javlinski. „Rusland heeft de
economische macht om sa
menwerking af te dwingen. We
moesten ook wel. Gaidar wilde
financieel stabiliseren, inflatie
bestrijden, de roebel bescher
men. Maar hoe kan je dat doen
met een munt van een staat, de
i supermacht. Maar het is
een supermacht op z'n retour,
in ontbinding", zegt hij.
Gevolg is dat Gaidars schokthe-
rapeuten voortdurend hoge ver
wachtingen wekken en vervol
gens achter de feiten moeten
aanhollen. Javlinski geeft als
voorbeeld de met veel tam tam
door Jeltsin en Gaidar aange
kondigde prijsliberalisering van
1 januari dit jaar. „Negentig
procent van alle bedrijven is
Sovjetunie, die is verdwenen? Er nog in staatshanden. Het v
115 centrale banken, 15 dus geen liberalisering, maar
parlementen, 15 regeringen en
15 begrotingen. Zonder onder-
batsjov. Ze vroegen me of ik een linge coördinatie is elke poging
hervormingsregering wilde lei- tot stabilisering van die ene
den. Ik zei ja, maar dan wel op
mijn voorwaarden. Die werden
afgewezen. Jeltsin zei: „Jouw
tijd komt nog wel. We hebben
Een coupon ter waarde van
10.000 roebel. Deze week trad
fase twee van premier Gaidars
economische hervorming in
werking: de Russen kregen
coupfns waarmee ze aandelen
kunnen kopen in het staatsbe
drijf waar ze werken. Fout, ze
Javlinksi. De privatisering ha<
meteen vorig jaar moeten wor
den geregeld, voordat de prij
zen werden vrijgelaten.
FOTO EPA
munt gedoemd te mislukken.
Gaidar was gewoon bezig met
het redden van de munt van At
lantis", meesmuilt hij.
m
het decentraliseren van prijs
controle. Gevolg is dat de grote
staatsmonopolies en lokale au
toriteiten de prijzen dicteerden.
De prijzen schoten omhoog en
de tekorten bleven bestaan,
evenals de produktiedaling in
de staatsfabrieken."
t in 1990 en 1991 nog kon, is
nu onmogelijk geworden. „Pe
restrojka van bovenaf, een rijk
vanuit het centrum Moskou bij
elkaar houden, dat gaat niet
meer. Je kunt zeggen, dat on
danks alle fouten de zaak nog
een beetje marcheert. Maar dat
komt alleen omdat we qua
grondstoffen rijk zijn, dat we
voortborduren op een systeem
waarin bedrijven nog blijven
produceren omdat ze met el
kaar kunnen ruilen. Zo kan het
niet blijven."
Izvestia
Javlinski zou Javlinski niet zijn
als hij geen alternatief plan te
nistische was. De bevolking wil- bieden had. „Pak de Izvestia.
de veel accepteren, zelfs flinke Op de voorpagina kun je lezen
prijsstijgingen. Maar waar zijn
we nu? Er is praktisch nog niets
rijkste is dat je geen illusies
wekt en dingen voorspelbaar
maakt. Je kunt hoogstens het
proces verzachten, het tempo
vertragen, maar het niet ont
kennen of denken dat je de in
flatie in een keer kunt uitban-
Vertrouwen
„Deze regering had het v
wen", verzucht Javlinski. „We
hadden een bijna religieus ver
trouwen in deze regering, om
dat het de eerste n
heid, de centrale regering be
perkt zich tot toezicht op nale
ving van de economische spel
regels, beschermt de munt, int
een deel van de belastingen,
kortom, schept voorwaarden,
maar bepaalt niet.
„Als dat niet gebeurt, treft Rus
land hetzelfde lot als de voor
malige Sovjetunie", voorspelt
Javlinski.
Plannen maken is mooi, ze uit
voeren andere koek. Blijft Ja
vlinski aan de zijlijn staan of
moeten we zijn toegenomen
publicitaire activiteit toeschrij-
hij in z'n beste Duits en wist het
verder ook niet. „Blijft u de auto
maar bewaken, dan rijd ik uw
vrouw naar de dichtstbijzijnde
praatpaal", stelde hij voor. Ge
lukkig zat zijn echtgenote ook in
de truck, dat was een zorg min
der.
Helaas. „Wat denkt u wel, het is
zondag, dan werken we niet.
Belt u morgen nog maar eens
terug", kreeg vriendin te horen
van een norse telefoniste van de
Witrussische wegenwacht. De
vrachtwagenchauffeur toonde
zich een vriend in nood. Hij had
geen sleepkabel bij zich, wij
eerlijke politieke leider nodig,
niet iemand als Gaidar die prin
cipes verkwanselt en gewoon
blijft zitten terwijl zijn regering
met conservatieven wordt aan
gevuld. De regering moet kris-
op aan net gezamenlijk
houden van auto's en gehen^el
naar sleepkabels.
Dat leverde tenslotte wat flinter
dun touw op van twee hippie
achtige wezens uit Minsk, die
tal-zuiver zijn, en eerlijk zeggen met een onverstoorbaar breien-
le busje 'relaxed' op weg waren
naar een verre, onbekende be
stemming. Het touw bleek ijzer-
sterk en zo belandden we, na
twintig ijzingwekkende kilome
ters bungelen achter de opleg
ger, in het stadje Borisov.
Geluk. In de plaatselijke repara
tiewerkplaats voor autobussen
klusten vier monteurs op hun
vrije zondag wat bij, op de vin
gers gekeken door een dronken
fabrieksbewaker die de wodkaf-
les ruimhartig liet rondgaan. De
eerste twee uur gingen verloren
aan onderlinge discussies tus
sen de heren monteurs. Opge
wonden wezen ze elkaar op
technische snufjes die ze voor
het eerst van hun leven gewoon
beet konden pakken.Als dit is
wat ik denk dat het is, ligt het
probleem daar", zei de een te
gen de ander, die dat hardnek
kig ontkende. Enzovoort.
De nachtwaker begon intussen
steeds luider te roepen dat al
die westerse gecomputeriseerde
troep het niet haalde bij de va
derlandse automobielen, die
vaak kapot gingen maar altijd te
repareren waren. We gaven de
man gelijk. Nog eens drie uur
later was het euvel ontdekt: de
benzinepomp kreeg geen elek
trische aandrijving.
„Dat lossen we op de Sovjetma
nier op", zei de olijkste van het
stel. Er werd een draadje gelegd
van het zekeringkastje onder
het dashboard naar de benzine
pomp in de kofferbak. De gede
monteerde tank werd weer be
vestigd, evenals alle losgemaak
te leidingen. We konden weer
rijden. De dollars werden in
dank aanvaard en we haalden,
zoals de heren hadden voor
speld, zonder problemen
maar acht uur later dan de be
doeling was ons Moskouse
flatje. Daar bleek de warme
douche niet te werken wegens
een defect aan de waterleiding.
Zielsgelukkig doken we ons bed
in. Oost, west, thuis best.
PS: Het draadje uit Borisov doet
het nog steeds.
wat er te wachten staat."
de dame achter in hun gamme- hans geleunse correspondent
Bijna veertig procent van de Amerikaanse kiezers kan niet stemmen
roWA?c:taj,
-s..
0%p
SMi
m HEK
amsterdam wouter gortzak
medewerker
Denemarken. Een beetje neen.
Frankrijk. Een beetje ja. Er zijn
er die het ook in Nederland wil
len. Een referendum over Maas
tricht, een oordeel van het volk
over de volgende fase in het
proces van Europese eenwor
ding.
In meer algemene zin wordt
trouwens al jaren gepleit voor
zo'n Ja/Nee/Geen mening
volksuitspraak. Sommigen den
ken daarbij vooral aan het
'raadgevend referendum'. Dat is
een uitspraak van de burger als
advies aan de volksvertegen
woordiger. Anderen zien het lie
ver als 'beslissend': een kiezers
meerderheid draagt de politicus
op wat te doen is of te laten.
Het langst en consequentst
voorstander van het referen
dum is D66. De Democraten
bepleiten het correctief wetge
vingsreferendum, de mogelijk
heid voor de burger zich uit te
spreken over een wet die al in
het parlement is aangenomen.
In hun laatste verkiezingspro
gramma's spreken ook PvdA en
Groen Links zich daarvoor uit.
Toch is het daar landelijk nog
niet van gekomen: voorlopig is
het referendum als vorm van di
recte democratie beperkt geble
ven tot de gemeente.
De gang van zaken in Denemar
ken en Frankrijk heeft het debat
over het referendum een nieu
we impuls gegeven. Voorstan
ders gebuiken daarbij overzich
telijke argumenten- De uitbrei
ding van de Europese samen
werking kwam met horten en
stoten tot stand. De politici be
reikten in Maastricht geen
doorzichtig akkoord, maar za
delden de Europeaan op met
250 Maastrichtse pagina's aan
elkaar gelijmde compromissen.
Niettemin heeft de voortgaande
Europese integratie verstrek
kende gevolgen. Het staat aller
minst vast dat die voor Neder
landers in alle opzichten gun
stig zijn. Toch kunnen ze zich er
niet over uitspreken. De eerst
komende Europese verkiezin
gen zijn nog ver weg. Zo rukt
Europa op tot ieders voordeur,
maar blijft een Europese Ver
Van M'n Bedshow. Maar een
geïntegreerd Europa is uitslui
tend aanvaardbaar als het de
mocratisch gelegitimeerd is.
Het referendum is de enige ma
nier om Europa, althans in Ne
derland, op korte termijn zo'n
democratisch fundament te
verschaffen.
Het is jammer dat zo'n heldere
argumentatie berust op twee
misverstanden. Het eerste be
treft de politieke besluitvor
ming. Deze moet bij voorkeur
helderder zijn dan in Maas
tricht, maar zal nooit zo door
zichtig zijn als de voorstander
van het referendum wenst.
Een politiek besluit is een com
promis, omdat het 't resultaat is
van het loven en bieden van
mensen die uiteenlopende op
vattingen en specifieke belan-
gep vertegenwoordigen. Politie
ke beslissers zijn meestal re
geerders, vertegenwoordigers
van een parlementaire meer
derheid. Maar in een democra
tie houden zij niet alleen reke
ning met elkaar maar ook met
de minderheid. Er komt daar
door als het ware een dubbel
compromis tot stand, een uit
spraak waarin de meerderheid
zichzelf herkent en waarmee
ook de minderheid kan leven.
Zo'n besluitvorming is feessen-
tieel voor de democratie om
door het referendum te kunnen
worden vervangen.
Het tweede misverstand betreft
het referendum zelf. Dat heeft
uitsluitend zin als aan een twee
tal voorwaarden is voldaan. Het
moet een probleem betreffen
dat aan de burgers kan worden
voorgelegd in de vorm van een
overzichtelijk dilemma. Bent u
voor wederinvoering van de
doodstraf? Ja/Nee/Geen me
ning.
Bovendien moet de referen-
dumvraag zoveel mogelijk bur
gers voldoende raken om bij
hen betrokkenheid op te wek
ken. Het dilemma wel/geen au
to's in de binnenstad heeft voor
de buitenwijkbewoner een vol
strekt andere lading dan voor de
binnenstedeling.
Een referendum over Europa?
Maar wie brengt de Europese
problematiek terug tot een di
lemma dat de werkelijkheid
geen geweld aandoet, toch
overzichtelijk genoeg is en zo
veel mogelijk Nederlanders
raakt? Zelfs als dat lukti is het
referendum strijdig met het ka
rakter van onze democratie,
maar zolang aan die opgaaf niet
is voldaan, valt er al helemaal
niet aan te denken.
washington «john lichfield
the independent
Bijna veertig procent van
de Amerikaanse kiezers
heeft gisteren het recht
verloren om hun stem uit
te brengen tijdens de pre
sidentsverkiezingen op 3
november. In de meeste
staten sloot gisteren de in
schrijving en naar schat
ting 90 miljoen Amerika
nen hebben verzuimd zich
op tijd te laten registre
ren.
Wanneer de Amerikaanse ver-
kiezingscampgane over vijf we
ken eindigt, gaat nauwelijks
meer dan één op de twee vol
wassenen naar de stembus. De
opkomst zal naar verwachting
net iets meer zijn dan de 50,1
procent van 1988, maar nog
steeds de laagste in de demo
cratische wereld op Zwitser
land na dan.
Teneinde de machtigste positie
van de wereld te kunnen bekle
den, moet Bill Clinton, George
Bush of Ross Perot niet 50 pro-
cent, maar 25 procent van het
Amerikaanse kiezersvolk voor
zich zien te winnen. Om een
aantal belangrijke zuidelijke
staten te winnen waar 20
procent van de kiezers zwart is
en overtuigd democratisch
moet Bill Clinton maar twee van
de tien volwassen blanken over
tuigen.
Aangezien de niet-kiezers zich
hoofdzakelijk bevinden onder
de jongeren, armen en lager op
geleiden, bestaat het kiezersvolk
vooral uit ouderen en mensen
van middelbare leeftijd, beter
opgeleiden en welgestelden. De
rijkste 33 procent van de Ameri
kanen levert 44 procent van de
stemmen. Geen wonder dus dat
de belasting zo'n angstaanja
gend onderwerp voor de politici
is en het enige onderwerp dat
de campagnestrategen af
schrikt.
Wirwar
Waarom brengen zo weinig
Amerikanen hun stem uit? De
lage percentages van deze eeuw
worden deels veroorzaakt door
geknoei met de in-
De Democratische presidentskandidaat Bill Clinton bezoekt een rijwielfabriek in het plaatsje Clinton in Maryland.
deling in kiesdistricten door
beide partijen. Vanaf de eeuw
wisseling werd een wirwar van
verordeningen ingesteld regi
stratie, persoonlijke belastin
gen, leestests om de zwarte
en arme blanke bevolJdng in het
zuiden te ontmoedigen (op in
stigatie van de Demo
craten) en om genatura
liseerde immigranten
weg te houden van de
kieshokjes in het noor
den (met medeweten
van de Republikeinen).
Systematische beper
king van het electoraat
tot de blanken en welge
stelden tijdens het
grootste deel van deze
eeuw verklaart mede waarom
de heersende Amerikaanse poli
tiek zo'n smalle strook aan de
rechterkant van het politieke
spectrum beslaat. Beide partijen
hebben hun best gedaan om te
garanderen dat de ideeën van
de armen en de niet-opgeleiden
veilig konden worden gene
geerd.
De personele belastingen en de
leestests werden in de jaren zes
tig geleidelijk opgeheven. Het
registratiesysteem blijft echter
tot op de dag van vandaag in de
meeste staten een valstrik voor
de politiek minder-bewusten.
Het kan echter niet de enige
verklaring zijn voor de lage op
komst. Toen kiesbarrières de
laatste dertig jaar werden opge
heven, nam de opkomst in het
zuiden toe, maar in het noor
den af. In de hele VS was de op
komst het hoogst in de jaren
1960-1968. Sindsdien zakt zij
gestaag. Er kunnen veel oorza
ken worden aangewezen: een
lage onderwijsstandaard, afkeer
van negatieve campagnes, de
politieke impasse in Washing
ton en het gebrek aan alterna
tieven voor de twee gevestigde
partijen.
Geschetter en onzin
Eén oorzaak steekt er echter
met kop en schouders boven
uit: Amerikanen moeten twee
keer besluiten om te gaan stem
men. Eén om zich te laten in
schrijven, en één om hun stem
uit te brengen. Een kiezer die
nalaat zich voor een bepaalde
datum te laten inschrijven, mag
niet stemmen. De regels ver
schillen van staat tot staat, zelfs
van district tot district. Op som
mige plaatsen is het betrekkelijk
eenvoudig. Men mag zich er per
post inschrijven. Maar op ande
re plaatsen, zoals in South Ca
rolina en Wyoming, moeten de
potentiële kiezers zelf naar een
registratiekantoor komen, dat
soms wel 80 kilometer verder
op kan liggen.
„Ondanks al het geschetter en
die onzin over dat hier de
citadel van de democratie ze
telt, is het universele recht tot
stemmen een strijd die hier
nog steeds wordt uitgevoch
ten.", zegt Richard Cloward,
die campagne voert voor een
meer toegankelijke manier van
stemmen, en medeschrijver is
van Why Americans Don't Vote
(Waarom Amerikanen niet
stemmen).
Een poging van de Democraten
om de regels voor toekomstige
verkiezingen te vergemakkelij
ken automatische registratie
wanneer je een rijbewijs (mo-
tor-voter) of bijstand aanvraagt
mislukte vorige week. Presi
dent Bush sprak twee maanden
geleden zijn veto uit over het
zogenaamde motor-voter-wets
ontwerp. De senaat miste acht
stemmen om de tweederde
meerderheid te bereiken die
nodig is om de uitspraak van de
president teniet te doen.
Het Witte Huis en de Republi
keinen in de Senaat beweerden
dat door de maatregel de kie-
sfraude zou toenemen. Ze ver
klaarden niet nader hoe dit dan
in zijn werk zou gaan. Waar
schijnlijker is dat ze handelden
vanuit rationeel, zo niet cy
nisch, zelfbelang. De meeste
Republikeinen realiseren zich
dat een breder en armer kie
zersvolk in het voordeel is van
de Democraten.
Als Bill Clinton president wordt,
en het Congres, zoals verwacht.
Democratisch blijft, zal een
soort motor-voter-wet de ko
mende vier jaar zeker worden
aangenomen. Als, zoals aan
hangers ervan beweren, dit de
opkomst zou vergroten van 50
tot 65 procent, zouden daar
door de Democraten nog een
tijdlang in het Witte Huis kun
nen blijven. Waarschijnlijk is
ook dat over een langere perio
de de ideologische verscheiden
heid in de Aiuerikaanse politiek
toeneemt, daarbij mogelijk de
Democraten naar links, en de
Republikeinen verder naar
rechts trekkend.
vertaling monique eggermont
