Opvallende televisie voor
geestelijk gehandicapten
Rtv show
Maartje 't Hart: een
Geheime en sjieke dame
AVRO-serie over leven Annie Schmidt Ontroerende beelden van gecompliceerde bevallingen
DONDERDAG 1 OKTOBER 1992
12
Sylvia Millecam: „Ik ben hiervoor
gevraagd, omdat ik zo'n opvallen
de mimiek heb."
FOTO LEX VAN ROSSEN
Jij bent Sylvia Millecam van 'Ook dat
nog', KRO, Nederland 2 en het duurt
van negen uur tot half tien", brulde
ben geestelijk gehandicapte in snel tempo
toen de actrice voor een proefopname in
sen gezinsvervangend tehuis kwam. Aan
hankelijk twijfelde ze om mee te werken
^an de serie 'Knoop in je zakdoek', maar na
die ontvangst was Millecam in één klap
Dvergehaald.
i Samen met acteur Mamix Kappers pre-
ienteert de actrice het komend seizoen 26
afleveringen van 'Knoop in je zakdoek', het
eerste televisieprogramma voor en door
geestelijk gehandicapten. Het programma
*vordt vanaf zondag 4 oktober door Teleac
uitgezonden.
utrecht carine neefjes
„Wij zijn hiervoor gevraagd, omdat we alle-
so'n opvallende mimiek hebben", ver
telt Millecam, terwijl ze een gekke bek trekt.
.Geestelijk gehandicapten zijn visueel inge
steld en nemen de meeste informatie op via
lichaamstaal."
ppers: „Ik was vreselijk zenuwachtig
toen ik de eerste keer naar een gezinsver-
hangend tehuis voor geestelijk gehandicap-
ging. Gaan ze raar doen? Hoe reageren
ze op de camera? Na de eerste opname
itond ik perplex. Als acteur heb ik last van
ngst, maar geestelijk gehandicapten
zitten daar niet mee. Die camera interes
seert ze niet."
'Knoop in je zakdoek' is een informatief
programma waar in 15 minuten herkenbare
thema's als wonen in een groep, je eigen
kamer of vriendschap worden behandeld.
Maar 'Knoop' biedt ook amusement aan de
kijker. Zo is er iedere week een quiz die lijkt
Dp het spel 'Memory'. Bewoners uit twee
verschillende tehuizen vormen ieder een
i en strijden om de meeste punten.
Bram, geestelijk gehandicapt, is de vaste as
sistent in de quiz. Hij draait de bordjes om
?n reikt de prijzen uit.
Kappers: „Bram is zo betrouwbaar als een
verlopen vrij natuurlijk. De presentatie van
de quiz, vooral in de eerste uitzendingen,
vinden de acteurs minder geslaagd. Mille
cam: „Vreselijk. Ik leg de spelregels uit als
een kleuterjuffrouw." Kappers: „Toen ik
mezelf zag, moest ik denken aan een enge
oom die vroeger ook altijd zo betuttteld
Sylvia Millecam
en
Marnix Kappers
verbaasd
over spontaniteit
huis. Hij weet precies wanneer hij wat moet
doen. Maar van improvisaties raakt hij in de
war. Als ik bij de opname tijdens de pauze
op zijn plek in de studio ga staan, stuurt hij
me weg. Je moet heel duidelijk volgens een
vast patroon werken, anders raken ze de
draad kwijt."
Juiste toon
De eerste uitzending gaat over 'wonen in
een groep' en Mamix Kappers bevindt zich
in een gezinsvervangend tehuis in Best. Hij
woont de wekelijkse vergadering bij waar
de geestelijk gehandicapten met elkaar de
taken verdelen. Samen stellen ze een roos
ter op wie wanneer moet afwassen, aardap
pels schillen of tafel dekken.
Kappers probeert de brave bewoners uit
de tent te lokken. „Wat doe jij als je geen
zin hebt in afwassen?" Het meisje naast
hem trekt een ontdeugend gezicht en zegt:
„Soms probeer ik er onderuit te komen.
Dan ga ik bij voorbeeld ruilen met iemand
die moet tafel dekken. Dat vind ik niet zo
erg. Maar afwassen? Bléééh".
Millecam en Kappers zijn redelijk tevre
den over de opnames in de tehuizen. Die
sprak. Dat moet je niet doen. De deelne
mers zijn volwassen mensen. Je moet geen
ingewikkelde woorden gebruiken, maar
verder kun je op een normale manier tegen
ze praten."
Kappers vond het wel moeilijk om de
juiste toon te vinden. „Ik ben nogal iro
nisch, hou van grapjes met een dubbele bo
dem. Dat pakt bij verstandelijk ge
handicapten wel eens verkeerd uit.
Als ik tijdens een scène tegen Sylvia
zeg: 'Nou, je bent gewoon gek', dan
moet ik dat weer goed maken."
Teleac heeft vorig jaar een aantal
proefprogramma's in gezinsvervan
gende tehuizen uitgezonden om uit
te zoeken of de informatie goed over
komt. De bewoners hadden er geen
moeite mee om een kwartier gecon
centreerd te kijken naar een gevari
eerd programma. Wel moet er dui
delijk een rode draad aanwezig zijn.
Gaat de uitzending over 'wonen',
dan worden tijdens de quiz plaatjes
gebruikt van meubels in het huis.
Ook in de mime-act, gespeeld door
twee verstandelijk gehandcapten,
worden dan huiselijke taferelen na
Beide acteurs vinden het een
verademing dat geestelijk gehan
dicapten zo makkelijk lichamelijk
contact maken. Millecam: „Ze
gaan bij je op schoot zitten of
slaan een arm om je heen. Heer
lijk. Als 'gezonde' mensen elkaar
spontaan aanraken, wordt er
gauw iets achter gezocht." Kap
pers: „In het normale leven zijn
mensen erg achterdochtig. Dat is
ónze handicap."
('Knoop in je zakdoek', zon
dag 4 oktober, Nederland 2,
17.40 uur)
Als Piet Bambergen een bloe
metjesjurk aantrekt, rolt me
nigeen uit zijn stoel van het la
chen. Betrapt men echter de buurman die
op een zonnige zaterdagmiddag in een
strakgesneden deux pièces met bijpassend
handtasje gezellig aan het winkelen is, dan
wordt buurman al snel versleten voor een
griezelige engerd. Op het toneel, alla, daar
is toch iedereen op zijn minst licht getikt,
maar een man in een jurk, zomaar op
straat, bij de HEMA, in de tram, dat heb
ben we liever niet.
Maarten 't Hart trekt zich hier lekker
niets van aan. Na zijn eerste openbare ver
schijning als zijn vrouwelijk alter ego
Maartje 't Hart op het Boekenbal van twee
jaar geleden, is hij met steeds grotere re
gelmaat riant bepruikt en opgemaakt te
bewonderen in rokjes, lakjassen en zijden
blouses. Wie wil weten hoe 'dat nou zo ge
komen is' met Maarten en hoe zijn hobby
van invloed is op zijn dagelijks leven als
man, leze het boek dat zijn goede vriendin
Mensje van Keulen schreef over Maarten
als Maartje. Het heet 'Geheime dame' en
het werd dezer dagen feestelijk ten doop
gehouden in het Amsterdamse Concertge
bouw. Panda was erbij. (In een jurk).
Ik ben aan de vroege kant, maar vrijwel
de gehele Amsterdamse grachtengordel en
aanverwante incrowd staat al gretig aan de
koffie met cake. Henk Spaan, Tessa de Loo,
Marijke Höweler, Peter van Straaten (zon
der Annemarie Oster), Paul Haenen (met
partner Dammie van Geest en een doos
onder zijn arm met daarin Margreet Dol
man), Philip Mechanicus (met nieuwe
getrimde baard en nieuwe Japanse vrien
din), Jan Lenferink, Yvonne Kroonenberg,
Maijan Berk, Nico Haasbroek („Ik heb het
hartstikke druk met die A-status.") en een
woud van fotografen. Tot mijn verbazing is
er géén tv, zelfs niet de cameraploeg van
AT 5 waarover je tegenwoordig struikelt op
elke centimeter waar ook maar iets te vie-
,,'NOS Laat' zou komen, maar ze hebben nog Margreet Dolman - beige soepjurk
afgezegd," zegt Maartje. Ze heeft zich voor met roze sjaalkraag - het podium. „Is de
de gelegenheid gehuld in een smaragd- wereld een soort gekkenhuis?" kirt ze in de
groen suède mantelpak van de Leidse ont- microfoon. Margreet begrijpt alles, legt ze
werper Paul van Egmond. Het complet uit in haar speech. „Je binnenstebuiten
heeft precies dezelfde kleur als de japon omkeren, heroïne spuiten, wilde sex, toe
die onze Vorstin op Prinsjesdag droeg, maar, doe maar allemaal, ik snap het wel.
maar dat zal wel toeval zijn. Maartje's pak- Maar travestie is voor mij één groot raad
je wordt gecompleteerd door een strenge sel. Ik heb me een keer als man vermomd,
witte overhemdblouse, met, heel decent, compleet met smoking, herenpruik
Het
Wereldje
slechts één knoopje open
de hals, glanzende zwarte kou
sen en zwarte extra extra large
lakpumps met hoge hakken.
Rossig blond pruikhaar valt
nonchalant langs haar oren,
waarin zilver bungelt dat pre
cies past bij de zware halsket
ting. Een uiterst sjieke Gehei
me dame. Maar: wat zie ik? Het
handtasje dat ze met beide
handen omklemt, is van versle
ten bruin leer.
Een dame worden vereist na
tuurlijk enige oefening. Als ze
naast me komt zitten, zeg ik er
wat van. Vrouwen onder el
kaar. Moet kunnen. „Ja, ik weet
het," antwoordt Maartje.
„Zwart, het zou zwart moeten
zijn. Maar ik ben zo gehecht
aan dit tasje. En èlles zit erin."
Ze is zenuwachtig. „Ik moet zo
nog nooit gedaan als dame. Straks gaat er
iets fout, mis ik een paar nootjes, en ik kan
nu niet goed oefenen hier, met al die men
sen." Op mijn goedbedoelde opmerking boek
dat een paar gemiste nootjes voor een da
me juist heel charmant staat, antwoordt ze
weifelend: „Ja, dat zal dan wel." En wiebe
lend tript ze naar Mensje van Keulen. „Dit één
boek is van ons samen," zegt ze. „Ik heb er
weliswaar geen woord van geschreven, dat
heeft Mensje gedaan, maar het gaat over
mij. Ik ben de verwekker, zij is bevallen."
aanplaksnor. En wat voelde
ik? Niets. Helemaal niets! Ik
besloot dus die zijweg maar
voor gezien te houden. Tot ik
het boek van Mensje over
Maarten 't Hart las. Mij wer
den op prettige wijze de ogen
geopend. Deze mensen zitten
het leven niet uit, maar ont
dekken het, elke dag opnieuw.
Dit boek geeft informatie aan
hen die niets over dit onder
werp weten en troost aan de
genen die hier problemen
mee hebben." En ja, besluit
mevrouw Dolman: „De we
reld is inderdaad een gekken
huis. Maar wat zou dat?"
Waarop ze Mensje, en Maartje
plechtig de eerste exemplaren
van 'Geheime dame' overhan
digt. Maartje klavecimbelt
met slechts een enkel char-
stukje klavecimbel spelen, dat heb ik mant gemist nootje een stukje Couperin,
en dan kan er geproost worden op de 'Ge
heime dame'.
Maartje heeft de drukproeven van het
>ek in één adem uitgelezen, zegt ze, en
giet haar wijn in één flinke damesteug naar
binnen. „Ik ga altijd heel vroeg naar bed,
kon ik niet stoppen, het werd wel
s nachts. Mensje is een heel goede
ondervraagster, ze heeft ontzettend veel
uit me gekregen."
„Dat was anders helemaal niet moei
lijk," aldus Mensje, „Maarten praat er heel
graag over en heel veel."
Margreet Dolman vraagt zich af hoe
vrienden en bekenden van Maarten-
PANDA DE
L ISLE
Gekkenhuis
De verwarring der seksen wordt met de
minuut ingewikkelder en dan betreedt ook /Maartje zullen reageren op de toch zeker
niet geringe onthullingen in 'Geheime da
me'. „Ik weet het
niet," zegt de
hoofdpersoon, „we
zullen wel zien."
Eenmaal thuis lees
ook ik het boek in
één ruk uit. Het is
een prettig boek,
wars van de sensa
tie die maar al te
gemakkelijk
een onderwerp als
dit zou kunnen kle
ven. Het is, om met
Margreet Dolman te
spreken, 'een ont
roerend en geestig
verslag over een po
ging om te leven
zoals je wilt leven'.
Of dat nu in een jurk
is, of in een heren
kostuum.
(Van Links naar
rechts): Margreet
Dolman, Mensje
van Keulen en een
devoot geklede
Maartje 't Hart.
FOTO FRANK FAHR-
Documentaire van de Ikon: 'De twee kanten van het glas
Hilversum gpdover het werk en leven van Annie M.G. Schmidt
wordt op 11 oktober uitgezonden. Deel twee en
De AVRO zendt deze maand een korte reeks do- drie staan gepland voor 18 en 25 oktober. Het af-
entaires uit waarin Annie M.G. Schmidt een- sluitende interview volgt 1 november.
:raal staat. De serie wordt afgesloten met een in- De AVRO zond vorig jaar november al een lied-
ew dat Ischa Meijer voor de AVRO maakte jesprogramma uit ter gelegenheid van de tachtig
met de bekende schrijfster. ste verjaardag van Annie M.G. Schmidt.
De eerste aflevering van de documentairereeks
STRIPS
BOLLEBOOM
hilversum carine neefjes
Dagenlang heb ik ge
jankt. Ik ben een
grote vent van 100
kilo, maar die twee kleine we
zentjes glippen gewoon door je
vingers heen. Ik ben er kapot
van. Ik was verliefd op ze, hield
van ze en dan worden ze dood
geboren. Afschuwelijk", vertelt
de echtgenoot van Annemarie
Polman, in 'De twee kanten van
het glas', een documentaire van
de Ikon over bevallen.
Jetske Spanjer en Gerdy Nij-
man, de maaksters van de film,
laten op indringende wijze zien
welke problemen zich voordoen
op de afdeling verloskunde van
het VU-ziekenhuis in Amster
dam. Dertig dagen filmden zij
voornamelijk gecompliceerde
bevallingen: kinderen die te
vroeg worden geboren, een af
wijking hebben of baby's die
dood ter wereld komen.
In 'De twee kanten van het
glas' geen bloederige taferelen.
De maaksters laten ook-niet het
technische aspect van de ge
boorte zien, maar benadrukken
'vooral de onderlinge emoties
van partners en artsen. Hoe rea
geert een echtpaar als blijkt dat
hun toekomstige kind een af
wijking heeft? Willen ze de baby
laten komen of weghalen? En
hoe vertellen artsen deze treuri
ge boodschap?
Elly Baartscheer en Kees van
Meel willen dolgraag een kind.
Twee keer werd een zwanger
schap door complicaties vroeg
tijdig afgebroken. Kees: „Toen
ik zo'n lijkje in m'n armen vast
hield dacht ik: 'Ik weet het ze
ker, ik wil een kind'. We hebben
het toen niet begraven. Een we
zentje dat niet groter is dan een
hand, kan je toch niet in een
kist doen? Samen met de fami
lie hebben we toen afscheid ge
nomen van een droom."
Inmiddels is zijn vrouw in
verwachting van een tweeling.
De film laat zien hoe Elly een
keizersnede ondergaat. Van
achter het glas kijkt Kees ge
spannen toe. De monitor geeft
aan dat de hartslag van een van
de kinderen achteruit gaat. „Als
ze toch sneuvelen, ga ik door
het glas", mompelt de aan
staande vader. Het loopt goed
af: Elly brengt twee prachtige
kinderen ter wereld.
Bij Annemarie Polman ver
loopt de zwangerschap minder
voorspoedig. Als ze 23 weken
zwanger is krijgt ze te horen dat
haar nog ongeboren tweeling
een afwijking heeft. Beide jon
gens hebben een chromosoom
te veel. Er is vijftien procent
kans dat de kinderen gedrags
problemen krijgen. Zeker is dat
ze onvruchtbaar zijn en in de
puberteit kan er bij de jongens
een lichte borstgroei ontstaan.
De artsen overleggen of de
zwangerschap moet worden af
gebroken. Het echtpaar heeft al
drie gezonde kinderen en een
enkele arts twijfelt of de geboor
te van de tweeling wel zin heeft.
Het echtpaar Polman wil de
zwangerschap niet afbreken.
Annemarie, nuchter: „We
gaan door. Mijn kinderen zullen
onvruchtbaar zijn, maar daar
kunnen we hen op voorberei
den. Daar komen ze wel over
heen. Ze krijgen het moeilijk in
hun puberteit, maar ook 'ge
zonde' kinderen kunnen lastige
pubers zijn. Wij kunnen dat wel
aan, he Kees?"
Direct
Gerdie Nijman kwam op het
idee om een film over bevallen
te maken, toen zij zelf tijdens de
zwangerschap voor de geboorte
van haar dochter geruime tijd in
het VU-ziekenhuis werd opge
nomen. Daar zag zij onder ogen
hoe de medische technologie
rond zwangerschap zich de
laatste tien jaar in razend tem
po heeft ontwikkeld.
Nijman: „Mijn toen nog on
geboren kindje was te klein.
Voor ik het wist werd ik gecon
fronteerd met echo's, hartregi-
straties en allerlei andere on
derzoeken. Het was voor mij
een diep ingrijpende gebeurte
nis die je uit handen moet ge
ven. Opeens ben je niet meer
alleen verantwoordelijk voor je
zelf. maar ook voor een kind. De
artsen onderzoeken van alles,
maar weten niets zeker. Het was
fascinerend."
Door haar grote betrokken
heid was Nijman in staat tot di
recte, spontane gesprekken met
de mensen. Niets in de film is
gespeeld. Als Elly te horen krijgt
dat ze een keizersnede moet
ondergaan, vraagt Nijman hoe
ze zich voelt. „Ik ben zenuw
achtig, voel van alles door el
kaar. Ik lach en huil en doe de
hele dag gek. Als de kindjes
maar goed zijn", zegt de vrouw
zachtjes snikkend.
Technisch
De vergaderingen van de artsen
zijn soms te technisch. Er wor
den moeilijke medische termen
gebruikt waardoor de kijker niet
direct kan volgen wat er aan de
hand is. Nijman: „We hebben
ervoor gekozen om die medi
sche taal te handhaven. Het
geeft een kijkje in de wereld van
de wetenschap waar ze hun ei
gen codes hebben. Door de ge
sprekken met de ouders wordt
duidelijk wat er loos is."
De documentaire eindigt met
een gesprek tussen het echtpaar
Polman en een arts. Hun twee
ling heeft slechts een uur ge
leefd. Annemarie: „Ik heb de
jongens nog even geknuffeld en
een slaapliedje voor ze gezon
gen. Dat heeft me goed ge
daan." Haar man, zichtbaar ge
ëmotioneerd: „Ik heb dagen
lang gehuild en dat doe ik nog
steeds. Het is vreselijk."
('De twee kanten van het glas',
vanavond, 22.20 uur, Neder
land 1)