Op zoek
naar een
beter leven
ZATERDAG 19 SEPTEMBER 1992
Zolang er scheepvaart is, zijn er verstekelingen.
De laatste jaren neemt het aantal verstekelingen
zelfs weer toe. Dit jaar probeerden 223 voorna
melijk Afrikanen langs deze illegale weg ons
land binnen te komen. Rotterdam neemt het
grootste deel voor zijn rekening: 178. Maar ook
in Amsterdam (20), Vlissingen (7) en Terneuzen
(1) worden regelmatig verstekelingen van boord
gehaald. Allemaal waren ze op zoek naar de
welvaartin West-Europa. Een zoektocht die zel
den succesvol eindigt.
Toenemend aantal verstekelingen groot probleem
morgens en 's avonds, kregen ze eten. Robert
klaagt niet: „We waren tenslotte niet uitgeno
digd."
Dan vertelt hij van geweerschoten aan
boord. En dat ze in het begin met tien verste
kelingen waren. Uit het onderzoek van de ri
vierpolitie blijkt dat er inderdaad is gescho
ten. Volgens de kapitein was dat nodig om de
orde te herstellen: „Opeens stonden er acht
mensen op de brug. Ik was ervan overtuigd
dat ze het commando wilden overnemen en
daarom heb ik in de lucht geschoten",
schreef hij in het logboek. Dat er twee verste
kelingen worden vermist wordt door nie
mand anders bevestigd.
Robert en drie anderen hebben een paspoort
bij zich en reizen een dag later, gestoken in
een driedelig kostuum van het Leger des
Heils, per KLM terug naar Lagos. De terugreis
van de andere vier, die geen papieren bij zich
hebben, zal langer duren. Ze zeggen Ameri
kanen te zijn. „Uit Harlem zeker", zegt briga
dier Henk de Geus, hoofd grensbewaking bij
de Rotterdamse rivierpolitie. „Nou goed, dan
moeten we ze maar eens vragen waar de
24ste straat in New York begint en ophoudt.
Dat zullen ze dan wel weten." Ze komen dus
uit Nigeria. Aangezien de vier alle medewer
king weigeren, moeten ze terug aan boord en
zullen ze over een dag of zestien weer in La
gos aan wal worden gezet.
De Poolse kapitein Zygmunt
Zblewski „Aan de bewaking ligt
het niet. Het is soms onvoorstel
baar hoe verstekelingen zich ver
borgen weten te houden."
foto monique baan
Een barre tocht
die soms eindigt
met de dood
Maandagochtend bij de rivier
politie in Rotterdam. In twee
kleine kamertjes zitten acht
mannen. Verstekelingen. Ze zijn 's morgens
vroeg de haven binnengekomen met een Ne
derlands schip dat twee weken eerder was
vertrokken uit Lagos, Nigeria.
Robert (27) is een van hen. Hij heeft het er
op gewaagd, omdat hij in Rotterdam werk
wilde zoeken. De Nigeriaan is zeeman ge
weest, maar door zijn werkgever naar huis
gestuurd, omdat er geen werk meer was. „Ik
heb nu zestien maanden gewacht op mijn
geld en op een schip. Ik heb helemaal niets
meer", verklaart hij.
Het schip met dertien bemanningsleden
vervoerde sleepbootjes die voor reparatie
naar Nederland moesten. In de machineka
mer van een van de bootjes heeft hij zich ver
stopt. „Na twee dagen varen kwam de be
manning zoeken, omdat er zeven andere ver
stekelingen te voorschijn waren gekomen. Ik
ken die anderen niet en wist ook niet dat ze
aan boord zaten", zegt Robert bedeesd. De
twee weken durende reis hebben de verste
kelingen twee aan twee met hun benen aan
een ketting gezeten. Twee keer per dag, 's
Kapiteins wordt dringend geadviseerd hun schip voor vertrek grondig te controleren
op de aanwezigheid van verstekelingen. Desondanks neemt hun aantal nog steeds
toe. foto monique baan
Daarvoor Is nog heel wat overleg nodig,
weet De Geus. Hij maakt deel uit van een
groepir politiemensen uit <le grote I uropese
havensteden dat richtlijnen probeert vast te
stellen. Belichten uit Spanje, waar vissers
Noordafrikanen voor duizend gulden over
zetten zonder dat ze ook maar iets in de weg
worden gelegd door politie of havcnautorltei
ten. maken De Geus niet vrolijk. ..Als sluit je
de voordeur nog zo goed af, het heeft geen
zin ais de achterdeur wagenwijd open staat."
Armoede
Een verstekeling is op zoek naar een beter le
ven. Soms zijn het politieke motieven,
meestal (in meer dan 90 procent van de ge
vallen) is het een vlucht voor armoede. De
westkust van Afrika is momenteel een gewil
de opstapplaats: Nigeria, Liberia en vooral
Ghana. In opkomst dit jaar is Marokko. De
gewenste bestemming: het rijke West-Euro
pa.
Er zijn uitzonderingen, zoals de drie prosti-
tuées die met de kok van een Frans zeeschip
in de haven van Kaapstad waren meegegaan
om hem te vermaken. Ze vielen alle vier in
een diepe slaap en werden uren later wakker.
In de hut van de kok. Op volle zee. Noodge
dwongen moesten de dames meevaren naar
Nederland.
De werkelijkheid is meestal een stuk har
der. Dat ondervond een zwart jongetje van
een jaar of tien in 1814, toen hij op een
schoener in de haven van Antwerpen arri
veerde. Aan de Ivoorkust was hij aan boord
geslopen. De kapitein bracht hem naar de
Antwerpse Zoo, waar hij werd tentoongesteld
in een rood tuniekje met koperen knopen.
Toen hij na enkele maanden vloeiend Vlaams
bleek te spreken, besefte de directie met een
mens van doen te hebben. Hij werd 'Jefke
van d'n Zoölogie' gedoopt en mocht, onder
de voorwaarde dat hij niet zou vluchten èn
geen tropische vogels zou vangen, vrij rond
lopen in de dierentuin. Jefke is 47 jaar oud
geworden.
Zelden krijgen verstekelingen waar voor
hun vlucht. Regelmatig komt het voor dat ze
de eerstvolgende haven niet levend halen.
Vorige week trof een bemanning bij het los
sen in Rotterdam twee Nigerianen dood aan
in een lege container. Met vijf liter water in
een jerrycan en wat biscuitjes hadden ze zich
daar verschanst. Het bleek onvoldoende om
de 26 dagen - het schip deed onderweg nog
enkele andere havens aan - tot Rotterdam
door te komen. Pas daar werd de ingesloten
'lege' container onderuit het ruim opgeta
keld.
Overboord
Aan boord van de patrouilleboot van de Ko
ninklijke Marechaussee in de Amsterdamse
haven haalt Addy de Rijcke tussen twee con
troles door het dossier te voorschijn van twee
Zaïrese verstekelingen die eind vorig jaar hun
geluk beproefden. Verstopt tussen de cacao-
een hut vrijgemaakt, ze kleren gegeven en
eten. Nee, ik heb ze niet laten werken. Dat
heb ik een keer gedaan, maar toen we in de
volgende haven aankwamen schakelden ze
de vakbond in. omdat ze voor de werkzaam
heden geld wilden hebben."
Volgens marechausseecommandant
Sneekes weet overigens ook de kapitein niet
altijd wat er zich allemaal aan boord afspeelt.
„Het komt wel eens voor dat bemanningsle
den hun hutten verhuren voor een paar dui
zend gulden. Dan is het meer een kwestie
van geluk. Ie moet ze zien op het moment
dat ze van boord gaan."
Volgens Kees Velgersdijk worden de verste
kelingen steeds brutaler. „Vroeger had je
vooral avonturiers. Die stapten aan boord
van een schip vaak zonder te weten waar ze
uit zouden komen. Hen kreeg je zonder veel
moeite weer terug. Maar tegenwoordig wer
ken ze zelden mee en voelen ze dat wij met
ze omhoog zitten. Ze liegen over hun af
komst en misdragen zich tijdens hun verolijf
hier en op de retourvlucht. Ze zijn beter op
de hoogte, omdat ze de ervaringen kennen
van mensen die het wèl is gelukt ongemerkt
aan land te komen. Die vragen asiel aan en
sturen een briefje naar huis d.it BB MD cndir
komen hebben en een uitkering krijgen."
Soms loopt het helemaal de spuigaten uit.
Velgersdijk: „Twee jaar geleden kwam er een
schip met negentien Ghanese verstekelingen
binnen. Het zou 15.000 tot 20.000 gulden per
persoon gaan kosten om die mensen terug te
sturen. Toen bleek dat er in andere havens
nog eens negen Ghanezen zaten, hebben we
in allerijl een vliegtuig gecharterd en ben ik
met 28 Ghanezen en mensen van politie en
marechaussee naar Accra gevlogen. Dat was
goedkoper, ondanks dat de huurprijs van het
toestel 165.000 gulden bedroeg."
Boemensen
Meestal is haast geboden, want zolang de
verstekelingen niet in het vliegtuig naar huis
zitten, mag het schip niet ver
trekken. Of het moet ze weer
meenemen. Met de korte ligtij-
den - een containerschip is vaak
na zes uur al weer vomnen
wordt het het afhandelen steeds
moeilijker.
„Als een verstekeling een p
poort heeft raakt hij niet eens
grond in Nederland Dan gaat Uj
zo in de politieauto naar Schip
hol". zegt Velgersdijk. Meestal
moeten via de ambassade snel
reisdocumenten worden gere
geld. Maar als de verstekeling
weigert zijn identiteit prijs te ge
ven en zijn nationaliteit ook niet
vaststaat, gaat hij weer terug aan
boord, totdat het schip de haven
aandoet waar hij vandaan komt.
Dat een verstekeling zo twee jaar
meevaart is geen uitzondering.
Eenmaal in Nederland komt het
zelden voor dat een verstekeling
mag blijven. Eén op de tien
vraagt asiel aan. een verzoek dat
zelden wordt gehonoreerd. Ad
vocate Yolanda Janssen vindt het
nadelig dat de procedure zo snel
wordt gevoerd. ..je moet je voor
stellen dat een verstekeling bij
aankomst vaak uitgeput is. Bo
vendien komt hij uit een heel a
dere wereld, waar autoriteiten
vaak corrupt zijn en is hij bang
om zijn hele verhaal te vertellen.
Vaak houdt hij dingen achter.
Dan is het moeilijk om te bewij
zen dat hij in zijn eigen land niet
vrij is."
De Geus vindt dat hij en zijn col
lega's ten onrechte nog wel eens
worden afgeschilderd als boe
mensen. „Onze taak is het tegen
houden van mensen die hier niet
mogen komen. Als ze zeggen dat
ze in hun land worden vervolgd
om hun geloof, ras of politiek,
dan zullen wij daar serieus naar luisteren.
Maar we stellen ook steekvragen om te kijken
of het echt wel zo is. Ik weet zeker dat geen
politieke vluchteling ons ontgaat."
Verstekelingen zullen er zijn zolang er
schepen en havens met grensposten zijn.
stelt De (k-us fx-slist Ook eën I uropa /-il
daar niets aan veranderen. ..Mijn wens is dat
alle Europese havens op dezelfde manier
controleren."
nog meer in zit is er altijd wel een plekje te
vinden."
Aan de bewaking ligt het niet. zegt de Pool
se kapitein Zygmunt Zblewski. In Kfln kamer
op de Athenian Fidelity, afgemeerd in Am
sterdam. vertelt hij dat het soms onvoorstel
baar is hoe verstekelingen zich verborgen
weten te houden. ..Met name in Afrikaanse
havens wordt het schip dagelijks geïnspec
teerd. En vlak voor vertrek stropen we met de
hele bemanning ieder hoekje en gaatje af.
Maar onlangs kwamen er op zee toch weer
drie verstekelingen te voorschijn: een vader,
zoon en een neef. Ze hadden zich verstopt in
een klein hok bij de motor, waar het vijftig
graden Celsius was. Omdat het leek dat het
van buiten was afgesloten, is daar blijkbaar
toch niet goed gekeken."
En dan beginnen de problemen. ..We pro
beren ze zo vriendelijk mogelijk te behande
len als de groep niet te groot is. We hebben
bonen hadden ze voor zes dagen
eten. De reis duurde vijftien da
gen. Eentje overleed de negende
dag, de ander wist zich dank zij
condens dat van de scheeps
wand druppelde in leven te hou
den.
Ook zijn er gevallen bekend
dat verstekelingen overboord zijn
gegooid. Zo is in 1985 een
Griekse kapitein tot elf jaar ge
vangenisstraf veroordeeld, om
dat hij op de Indische Oceaan elf
Ghanezen overboord liet gooien.
Brigade-commandant A.S.
Sneekes van de Koninklijke Ma
rechaussee in IJmuiden heeft sa
men met de officier van justitie
in Amsterdam vorig jaar gepro
beerd om een kapitein achter
slot en grendel te krijgen die op
de Atlantische Oceaan vier Gha
nezen op een houten vlotje had
gezet. De verstekelingen werden
door een ander schip opgepikt.
De kapitein is nooit gearresteerd,
omdat hij, voordat hij kon wor
den aangehouden, zijn schip had
verlaten. „Een gat in de wetge
ving", zegt Sneekes. „Soms lijkt
het wel of je buiten de territoriale
wateren alles kunt doen."
Maar veel verstekelingen halen
Nederland wel. Geregeld wordt
kapiteins door hun rederij op het
hart gedrukt om vooral in Afrikaanse havens
het schip voor vertrek grondig te doorzoeken.
Volgens Kees Velgersdijk van Dutch P&I Ser
vices in Rotterdam, waarbij een groot aantal
rederijen is verzekerd voor onder meer de
kosten van het repatriëren van verstekelin
gen, gebeurt dat ook. „Maar een schip heeft
vele hoekjes en gaatjes. Wij hebben hier eens
een verstekeling gehad die zich in de machi
nekamer had verstopt. In een goot waar wa
ter en olie loopt. Iedere keer als hij stemmen
hoorde ging hij kopje onder. Hij haalde adem
dooreen rietje."
„Vaak verstoppen ze zich ook tussen de la
ding. Neem bijvoorbeeld een roll on/roll off-
schip. Daar wordt een klep opengezet en de
lading erin gereden. Dan praat je over een
ruimte van twintig meter breed. 120 meter
lang en tien meter hoog. Tientallen haven
werkers lopen heen en weer en dan valt het
niet op als er eens eentje achterblijft. Tussen
bundels hout, balen cacao en wat er allemaal
Marechausseeman Addy de Rijcke controleert een bemanningslljst Op
de voorgrond de doos met de zeemansboekjes. foto monique baan
