'Het is niet om aan te zien'
Na gedane arbeid is het goed rusten
Rtv show
o
Omroepen verzetten zich tegen d'Ancona
DINSDAG 15 SEPTEMBER 1992
30
Professionele acteurs in
ons land zijn diep beledigd,
televisie-producenten ma
ken gebruik van goedkope
amateurs, terwijl zij thuis
werkloos op de bank zitten.
Ze ergeren zich aan het lage
niveau van hun concurren
ten en vinden dat het vak te
grabbel wordt gegooid. Mas
saal scharen ze zich achter
Nelly Frijda ('Ma Flodder')
die wil dat amateurs van de
buis verdwijnen. Veel ac
teurs zijn beroemd gewor
den zonder diploma, maar
het wordt de hoogste tijd dat
ruin hun opvolgers wel eisen
worden gesteld, vinden de
Nederlandse coryfeeën.
DEN HAAG CARINE NEEFJES
oms heb ik zin om een
steen door de televisie
te gooien. Er zijn ama
teur-acteurs die nog geen twee
woorden op een normale ma
nier kunnen uitspreken. Hel
klinkt zo afgrijselijk schools. Ze
worden voor weinig geld van de
straat gehaald. Belachelijk. Als
de directeur van Hoogovens
een nieuwe werknemer nodig
heeft, houdt hij ook niet de eer
ste de beste voorbijganger aan",
tiert actrice Sjoukje Hooy-
maayer, dokter Lidy in 'Zeg 'ns
AAA'.
Ze ergert zich groen en geel
aan het amateurisme in de Ne
derlandse soap-series. „Het is
niet om aan te zien", zucht de
actrice die haar diploma be
haalde aan de toneelschool in
Amsterdam. ,Als mensen niet
kunnen acteren, moeten ze het
laten. Alleen een zin opzeggen
en een gekke bek trekken, is
niet voldoende. Een echte ac
teur weet wat voor type hij
speelt. Dat inzicht ontbreekt bij
amateurs."
De uitspraak van Nelly Frijda,
dat ongediplomeerden van de
buis moeten verdwijnen, heeft
veel emoties los gemaakt bij de
professionele acteurs. Onder de
1800 officieel geregistreerde to
neelspelers heerst grote werk
loosheid. Zeven van de tien
kunnen niet van hun werk le
ven. Gefrustreerd kijken ze toe
hoe baantjes worden ingepikt
door jonge mensen met ster-al
lures.
Keurmerk
Nelly Frijda, die het hebben van
nmt'
Soms worden beginnelingen van de straat geplukt,
zoals Reinout Oerlemans voor zijn rol van Arnie uit
Goede Tijden Slechte Tijden.
Sjoukje Hooymaayer: „Het klinkt zo afgrijselijk
schools."
een diploma voor acteerwerk
verplicht wil stellen, verliet zelf
na drie maanden de toneel
school en maakte haar debuut
als cabaretière. Ria Valk won
ooit een talentenjacht met een
liedje van Elvis Presley, werd
bekend door haar carnaval-hits
en speelt nu de zus van Mien
Dobbelsteen in de populaire se
rie 'Zeg 'ns AAA'. Valk heeft
nooit een toneelopleiding ge
had. „Dat geeft niks. Haar rol
staat als een dijk", reageert
Sjoukje Hooymaayer kortaf.
Rein Douze van de Kunsten
bond FNV is duidelijk. „Ria Valk
is niet gekozen vanwege haar
acteertalent. Ze hadden een
'volks' type nodig en de zange
res voldoet daar aan. Dit zou
echter een zeer aantrekkelijke
rol zijn voor een professionele
acteur. Die moet in zo'n geval
voorrang hebben."
Gerard Cox, aanvankelijk on
derwijzer, begon zijn artistieke
loopbaan als chansonnier,
maakte naam als cabaretier en
is nu ook regelmatig in Neder
landse kluchten te zien. Moet
Cox vervangen worden door
een acteur met opleiding?
„Nee", meent Douze, „hij heeft
z'n acteertalenten wel bewe
zen". De Kunstenbond vindt
dat er een keurmerk moet ko
men voor acteurs. Qe kwalitei
ten moeten worden getoetst.
Daarbij kan worden gekeken
naar opleiding en ervaring.
Ramses Shaffy noemt het
„sympathiek van Nel dat ze op
komt voor werkloze collega's",
maar het diploma verplichten
vindt hij overdreven. Zelf heeft
hij de toneelschool in Amster
dam nooit afgemaakt. „Ik ben
niet geschikt voor scholen, bleef
soms dagen weg. De directeur
heeft mij zes keer van school
gestuurd. Ik kreeg geen diplo
ma, omdat ik me zo schandelijk
had gedragen. Hij heeft het later
goed gemaakt. Ik kreeg de
hoofdrol in een cabaretpro
gramma. Dat was het begin van
mijn carrière."
Shaffy vindt het niveau van de
Nederlandse televisiedrama's
flink onder de maat, maar „jon
ge mensen moeten toch ergens
beginnen? Ik ben 59, mij kun
nen ze niet meer gebruiken als
puber in 'Goede Tijden, Slechte
Tijden." Ook een rol van een
ouder type in GTST ambieert hij
niet „Ik heb één keer in een
dergelijke serie gespeeld en dat
doe ik nooit meer."
Verknallen
Anne Wil Blankers vindt wel dat
het diploma van de toneel
school moet worden verplicht.
Ook zij kent beroemde collega's
als Johnny Kraaykamp en Rijk
de Gooyer die zonder enige op
leiding uitstekende acteurs zijn
geworden, maar „dat was een
andere tijd", meent de gediplo
meerde actrice. „Tegenwoordig
moet je overal een papiertje
voor hebben en waarom dan
niet voor het vak van acteur?"
In de serie 'Prettig geregeld',
archieffoto
waar Anne Wil Blankers een
hoofdrol speelde, werd een en
kele keer voor een bijrol een
amateur gebruikt. „Ik voelde
dat soms als een belediging",
bekent ze. „Ook al moet iemand
maar twee zinnen zeggen, hij
kan wel mijn scène verknallen."
De Vereniging van Neder
landse Toneelgezelschappen
(VNT) laat doorschemeren dat
de acteurs wat overdrijven over
hun 'artiestenleed'. Directeur H.
Jong erkent de hoge werkloos
heid in die beroepsgroep, maar
het gaat te ver om de jonge
amateurs hiervan de schuld te
geven.
Jong: „De bekende artiesten
moeten de hand ook in eigen
boezem steken. Waar waren zij
toen er acteurs werden gezocht
voor Goede Tijden Slechte Tij
den of Spijkerhoek? Hebben zij
geen agent? Staan ze niet inge
schreven bij een castingbureau?
Werkloze acteurs kunnen niet
op de bank blijven zitten totdat
ze worden gevraagd.
Jong ziet niet in hoe hij zijn
klagende leden moet helpen.
„Het vak van acteur is een vrij
beroep. Als een televisieprodu
cent voor een bijrol een lood
gieter nodig heeft, zoekt hij ge
woon een gezicht dat erbij past.
De uitverkorene leert drie zin
nen uit z'n hoofd en de scène is
compleet. Natuurlijk, het komt
de totale kwaliteit van een stuk
niet ten goede, maar ik kan
Joop van de Ende niet verbie
den om passende typetjes van
de straat te halen."
Vrije televisieproducenten
zijn niet gebonden aan cao-af
spraken tussen omroep en vak
bond. Zij werken voor eigen re
kening. Om de kosten te druk
ken maken zij veel gebruik van
bij voorbeeld fotomodellen, die
een minimale vergoeding krij
gen. Ook worden beginnelingen
van de straat geplukt, zoals 'Ar
nie' uit Goede Tijden Slechte
Tijden.
In de praktijk blijkt dat vrije
producenten hoofdrolspelers
wel goed betalen. Het salaris
voor bijrollen is over het alge
meen erg laag. Acteur Bram van
der Vlugt, dokter Victor Brou
wer uit Medisch Centrum West:
„Ik stoor me niet aan amateurs
die het podium beklimmen.
Maar wel moeten we het vak
beschermen tegen beunhazen
die proberen tegen veel minder
geld aan de bak te komen. Wij
worden hier allemaal het slacht
offer van."
Succes amateurspelers op televisie stoort profacteurs
Willeke Albert! heeft diverse acteursprijzen gewonnen, maar nooit een opleiding gehad. „Is zij dan een amateur?"
Adriaan Venema: levensgenieter en gedreven oorlogsschrijver
Augustus. We zitten
op het terras van
een uiterst aange
naam restaurant. Schrijver-
journal ist kunsthandelaar-
omstreden figuur Adriaan Ve
nema en ik, en genieten van
een rijkelijk door witte wijn en
rode port besproeide lunch. Ve
nema weet als geen ander, op
haast on-Nederlandse wijze, de
goede dingen des levens te
waarderen. Niet voor niets ver
trok hij al op vijftienjarige leef
tijd voor het eerst naar Parijs,
een stad die hem altijd is blijven
boeien.
Gekleed in een glanzend col
bert van Gaultier, zijn favoriete
ontwerper, een zwarte pantalon
en gekke sokken met rode stip
pen (onlangs kocht hij de hele
voorraad op bij de Society
Shop) kijkt hij tevreden naar de
vijver voor ons, waarin traag
een paar vette eenden zwem
men en de exquise gerechten
die een gedienstige ober in gro
te overvloed aansleept. „Wat
denk je, zullen we nog een
grand dessert nemen?"
Dan volgen de onafscheidelij
ke pijp en nog een laatste glas.
Venema vertelt over zijn jeugd,
hoe hij als kleine jóngen vanwe
ge zijn haarkleur - oranje - op
een jeep van de Canadese be
vrijders werd gehesen en zo in
triomf zijn dorp werd rond ge
reden. Hoe hij later, op de lage
re school in Amsterdam, een
onderwijzer had, meester Blok,
die elke morgen voorlas uit 'Het
Dagboek van Anne Frank'. Adri
aan, toen elf jaar oud, luisterde
niet alleen, zoals de andere jon
gens uit zijn klas.
„Ik maakte ook aantekenin
gen en na schooltijd ging ik met
een blocnote de Rivierenbuurt -
waar de familie Frank voor de
oorlog woonde - in om aan
mensen te vragen of ze Anne
Frank nog hadden gekend. Ik
ging naar IJssalon 'Oase' en
kruidenier Pais in de Maas
straat, beide in Het Dagboek
beschreven, en noteerde vlijtig
hoe Anne Frank ijs bestelde, wat
ze aanhad, waar ze gestaan had,
hoe ze sprak."
Een eerste confrontatie met
een deel van de geschiedenis
dat hem nooit meer los zou la
ten. Een week na onze lunch, 42
Adriaan Venema
jaar na Venema's onderzoe
kingstocht door de Rivieren
buurt, zou het vierde en laatste
deel van zijn magnum opus
over Nederland in de bezet
tingstijd ten doop gehouden
worden. „Je bent
van harte uitge
nodigd, kom je wmammm
ook?"
Kreymborg
September. In de
Spiegelzaal van
uitgeverij 'De Ar
beiderspers' aan
het Singel in Am
sterdam, prijkt
Venema's boek
op de marmeren
schoorsteen,
naast de hapjes.
Ditmaal draagt
hij een zwart col
bert met gouden
eenhoorns. Gaul
tier?, vraag ik. In
derdaad. Hij
draait zijn chique
outfit binnenste
buiten en laat me
het etiket zien.
Hij wijst naar Ge
rard van Lennep, onder meer
bekend van succesvolle bewer
kingen van televisieseries, zijn
column in NRC Handelsblad en
spannende avonturen met snel
le auto's, „Zijn pak komt van
Kreymborg."
.Adriaan heeft nieuwe schoe
nen gekocht, speciaal voor van-
Het
Wereldje
PANDA DE
L'ISLE
foto frank fahrner
zegt Van Lennep. „En
daar doet hij dan de hele winter
Uitgever Jaap Mulder: .Adri
aan heeft NSB-sokken aan.
Mmmm, lekker veel hapjes hier.
Fijn, roken en
drinken, ja, ik
houd de stem
ming er wel in
hoor."
Venema's ex-
vrouw Jacqueline
komt binnen.
„Heb jij ook
nieuwe schoe
nen?", infor
meert Van Len
nep. Nee, Jac
queline heeft
geen nieuwe
schoenen en Ve
nema's huidige
vriendin Wietske
ook niet.
Rinus Ferdinan-
dusse draagt een
keurig donker
blauw pak met
bijpassende pa
raplu en teke
naar/schrijver
Peter van Straat-
en is in gerafelde jeans; of een
zeer modieus en duur couture-
stuk, of gewoon oud en versle
ten, dat is moeilijk te zeggen bij
dat soort dingen.
Doodzwijgen
Maar genoeg over de laatste
mode voor intellectuelen, want
we komen tenslotte voor Vene
ma's laatste boek. Dat 'laatste'
moet letterlijk worden geno
men, want de auteur heeft eni
ge tijd geleden besloten geen
letter meer te schrijven. Theo
Sontrop van 'De Arbeiderspers'
houdt trots de allerlaatste Vene
ma omhoog en de programma
ker van de Wereldomroep zet
zijn bandrecorder aan want de
ze presentatie wordt wereldwijd
uitgezonden.
Sontrop: .Auteur en uitgever
slaken vandaag een zucht van
verlichting. Het laatste deel van
een magnum opus van in totaal
2200 pagina's wordt vandaag
aan u gepresenteerd. Een mag
num opus dat meer reacties
heeft gekregen dan welk boek
ook. En de critici hadden het
moeilijk. Moesten ze dit werk
doodzwijgen of doodschrijven?
Doodzwijgen gebeurt niet, ge
zien de vele reacties, en dood
schrijven is niet gelukt."
Venema begon indertijd aan
zijn omvangrijke naslagwerk,
zonder er een uitgever voor te
hebben. „Ik wilde het gewoon
schrijven." Toen hij net bezig
was, werd hij gebeld door Theo
Sontrop: „Ik heb begrepen dat u
bezig bent met een boek over
de oorlog?"
„Dat klopt."
„Dat boek komt dus bij mij
uit."
Sontrop heeft er nooit spijt
van gehad, zelfs niet toen hij in
een café werd aangevallen door
een hysterische Yoka Beretty,
die woedend was dat hij die
slechterik van een Venema uit
gaf. Sontrop: „Dit werk zal altijd
een belangrijk naslagwerk zijn
met grote invloed. Adriaan Ve
nema staat aan de poort van de
geschiedenis, hij is de portier."
Portier Venema, die tijdens
het schrijven van die 2200 pagi
na's 812 paracetamol-tabletten
heeft geslikt, kan uitrusten na
dit waardig besluit van een zo
lange speurtocht. „Archieven
die de bezettingsjaren betreffen,
zijn deprimerende oorden. Het
enige dat voor mij telt is dat ie
mand over tien of honderd jaar
mijn werk raadpleegt." Wie nu
al wil weten wat Venema over
deze krant in de bezettingsjaren
te melden heeft, raadplege pa
gina 61, 62 en 196 van het
laatste werk van een gedreven
mens: 'Schrijvers, uitgevers
hun collaboratie'.
Minister D'Ancona behoort geen strafkor
ting aan de gezamenlijke omroepen op te
leggen. Dat schrijven de voorzitters van de
acht A-omroepen in een brief aan de vaste
kamercommissie voor welzijn en cultuur.
De omroepen blijven zich verzetten zich te
gen een door de minister gevraagde jaarlijk
se bijdrage van 50 miljoen voor de pro
grammering en voorfinanciering van tien
procent van de geraamde STER-opbreng-
sten. De omroepen eisen open overleg om
een slagvaardig omroepbeleid te realiseren.
Volgens de voorzitters demotiveert D'An
cona de omroepen in hun streven de pro
grammering te versterken. Haar wordt te
vens verweten onvoldoende oog te hebben
voor de eigen zelfstandigheid van de om
roepverenigingen. Op zich zijn de omroe
pen bereid een eigen bijdrage aan de pro
grammering te leveren, maar volgens de
voorzitters zijn de vermogens van de om
roepen onvoldoende om structureel een
jaarlijkse bijdrage van 50 miljoen gulden op
tafel te leggen.
Verder keren de omroepen zich tegen het
leggen van een relatie tussen het program
mabudget en de STER-opbrengsten. Bij te
genvallende reclame-inkomsten kunnen de
omroepen bovenop de jaarlijkse bijdrage
een rekening van maximaal 40 miljoen gul
den gepresenteerd krijgen. Volgens de voor
zitters doet de korting op het omroepbud-
get afbreuk aan het onderscheid tussen pu
blieke en commerciële omroep. Zij noemen
het daarbij dwaas dat alleen de omroepen
met leden aan de voorfinanciering moeten
meebetalen.
Ten slotte menen de omroepen dat de
minister in strijd met de wet heeft gehan
deld door in het Mediabesluit te bepalen
dat inkomsten uit programmabladen moe
ten worden besteed aan verzorging van de
programma's.
Het departement wil niet reageren op de
brief van de omroepen. De kamercommis
sie praat woensdag met D'Ancona over de
positie van de publieke omroep.
Ria Valk (de zus van Mien Dobbelsteen in Zeg 'ns AAA) is niet gekozen vanwege haar acteertalent. „Ze had
den een 'volks' type nodig en de zangeres voldoet daar aan foto anp
Ad van Dom, uitvoerend produ
cent comedy van John de Mol
(vrije producent), wil niet pra
ten over salarissen van ama
teurs. Wel verdedigt hij hun
kwaliteit. „Speltechniek en
theorie kun je op school leren.
Maar timing, persoonlijke uit
straling, inzet en doorzettings
vermogen niet. Willeke Alberti
heeft diverse acteursprijzen ge
wonnen, maar nooit een oplei
ding gehad. Is zij dan een ama
teur?"
Acteur André van den Heuvel
(„ook ik ken heel wat collega's
die thuis zitten waar de telefoon
niet gaat") wil de werkloosheid
niet wijten aan de opkomst van
goedkope onbekende groothe
den. „Als acteur ben je kwets
baar. De ene dag ben je alles, de
andere dag zit je werkloos op de
bank. Dat weet je."
Hij vervolgt: „De herinnering
aan een hoofdrol waarin je
schitterde, blijft eeuwig voort
bestaan.' Maar zo'n herinnering
klopt nooit, in je verbeelding
wordt zij steeds mooier. Een ac
teur kan daar niet op teren. Hij
moet meegaan met z'n tijd.
Daar heb je soins een beetje ge
luk voor nodig. Wie kijkt naar
je? Bij wie val je in de smaak?
Maar uiteindelijk beslist het pu
bliek of je een succesvol acteur
blijft."
Kwetsbaar
STRIPS
BOES
BOLLEBOOM
