Filmacteur die te vroeg leefde
Vergeten gebouwen van Willem Kromhout
'Een aanslag op je netvlies en estetisch gevoel'
Cultuur&Kunst
Futloze Samsom van
Nederlandse Opera
STEREND
WOENSDAG 2 SEPTEMBER 1992
17
Stripschapprijs voor Hein de Kort
Amsterdam De Stripschapprijs is
dit jaar toegekend aan de teke
naar Hein de Kort. Hij krijgt de
prijs, een bronzen plastiek en een
oorkonde, voor zijn gehele oeu
vre. De prijs voor bijzondere ver
diensten voor het beeldverhaal
gaat dit jaar naar uitgeverij Pan
da. De uitreiking van beide prij
zen vindt plaats tijdens de Strip-
dagen 1992, die van 16 tot en met
18 oktober in Breda plaatsvinden.
De Kort heeft volgens de jury een
eigen schokkende wereld gecre-
eerd. De vormgeving van zijn
ideeën noemt de jury uniek en
herkenbaar. De uitgeverij krijgt
de jaarprijs onder meer voor het
uitbrengen van de totale strip
boekenserie rond Eric de Noor
man van Hans G. Kresse. Magie Frankie. foto pr
Blues in Muziekcentrum Zoetermeer
toetermeer Het Zoetermeers Muziek Kollektief heeft haar pro
gramma voor het komende seizoen, in het Muziekcentrum aan het
Nicolaasplein, gepresenteerd. Op 26 september zal het spits wor
den afgebeten door de formatie jumpin' Arnold and the Blackjacks
net gitarist Onno Kelk. Op 28 november staat de Bredase blues-
3and KC Jack and the Bishops geprogrammeerd. Voor volgend jaar
rijn optredens gepland van Oscar Benton Bluesband met Johnny
en Gus Laporte en Barrelhouse Bailey (23 januari), Mr. Boogie
Woogie and the Firesweep Bluesband (27 maart) en Magie Frankie
(15 mei).
Retrospectief Montgomery Clift in Den HaagAmsterdam en Rotterdam
Een van de films in het Montgomery Clift-retrospectief
dat deze maand in Den Haag, Amsterdam en Rotterdam
vertoond wordt, is 'The Misfits' (1961) van John Huston.
Het is niet alleen een prachtig drama, maar ook een film
die een ideale illustratie is van de veranderingen die in
Hollywood plaatsvonden.
in de bijt. Zijn stijl was naar bin
nen gekeerd, zijn personages
kwetsbaar, gevoelig en onzeker.
Marlon Brando noemde hem
zijn enige serieuze concurrent.
James Dean beschouwde hem
als zijn grote voorbeeld. De iro
nie wil dat Dean een legende
werd die nog steeds levend is,
terwijl Clift tegenwoordig door
bijna iedereen vergeten is. Zijn
losbandige levensloop zal daar
misschien debet aan zijn ge-
Saint-Saëns, Nederlands Philharmonisch
Orkest o.l v Hartmuth Haenchen, Koor
van de Nederlandse Opera en dansers van
het Nationale Ballet Met o.a. William Co
chran (Samson). Catherine Keen (Dalila),
Philippe Rouillon (Opperpriester). Gezien
31/09. Nog te zien: 3.6.8.11.14.17.20.
23 en 26 september Muziektheater, Am-
Het verregende foldermateriaal
dat op de Amsterdamse Uit
markt in grote hoeveelheden
over kunstminnend Nederland
is uitgestort, is nog niet opge
ruimd of De Nederlandse Opera
opent daadwerkelijk het seizoen
met haar eerste première:
'Samson et Dalila', de enige
opera van Saint-Saëns, waarvan
men nog wel eens de moeite
neemt haar op te voeren. Uit
mededogen wellicht of uit pië
teit voor de meester, die toch
tachtig lange jaren van zijn le
ven aan de muziek wijdde, zon
der echt schokkende kunstwer
ken na te laten.
Saint-Saëns was ervan over
tuigd dat hij het beste van zijn
kunnen gegeven heeft in de
twaalf opera's die hij schreef.
Dat die in Frankrijk geen weer
klank vonden, zegt niet zo veel:
zijn vakbroeder Berlioz is het
niet anders vergaan. Maar dat
ook later en elders de luisteraars
er niet aan wilden, geeft toch te
denken.
Zoals in het gehele oeuvre
van de componist (169 opus
nummers) hier en daar wel
lichtpuntjes te ontdekken zijn,
zo zitten er in 'Samson et Dalila'
een paar mooie fragmenten. De
beroemde aria 'mon coeur s'ou-
vre a ta voix', schitterend ver
tolkt door de Amerikaanse mez
zo Catherine Keen, zou wel
eens de voornaamste reden
kunnen zijn dat deze opera niet
hetzelfde lot beschoren is als de
elf andere werken. Een paar
koorfragmenten is de moeite
waard en er is een prachtige
aria van Samson ('vois ma mi
sère"), maar dan zijn de hoogte
punten wel genoemd.
Van de regie van Steven Pim-
lott zou hetzelfde gezegd kun
nen Worden: er zitten een paar
ronduit prachtige beelden in,
maar die kunnen het geheel
niet redden. Ernstiger is het dat
de drijvende kracht in het dra
matische gebeuren, de span
ning die er heerst tussen
Samson en Dalila, nergens voel
baar wordt. Wanneer de hande
ling zich op hen concentreert
valt het dramatisch volkomen
stil. Dalila zal wel door gemeng
de gevoelens gedreven worden,
maar de regie maakt dit niet
duidelijk. De zangers bewegen
zich zonder veel zeggingskracht
in het decor, dat in de eerste ac
te sober, in de tweede vervelend
modieus en in de derde welda-
dig is.
Tenor William Cochran, vorig
jaar nog een acceptabele Sieg
fried in de Brusselse 'Ring',
kwam alleen in de genoemde
aria tot zijn recht. Voor de rest
was het afzien. Zijn stem is te
zwak en in de hoogte onvol
doende. De beide andere
hoofdrollen waren met Catheri
ne Keen en Philippe Rouillon
zonder meer goed bezet.
den haag leo bankersen
Clark Gable en Eli Wallach spe
len twee scharrelaars, geboren
verliezers die zich tegen beter
weten in vastklampen aan de
oude Amerikaanse droom van
vrijheid en avontuur. Ze krijgen
gezelschap van een jonge, pas
gescheiden vrouw (Marilyn
Monroe), die weliswaar teleur
gesteld is in het huwelijk, maar
die haar geloof in het leven nog
niet heeft verloren.
De vierde gelukzoeker die
zich bij hen voegt wordt ge
speeld door Montgomery Clift.
Een verknipte rodeo-artiest die
zich met ware doodsverachting
van het paard laat gooien. Niet
temin is hij degene die het fail
lissement van hun idealen het
scherpst onder ogen ziet.
'The Misfits' symboliseert niet
alleen het afscheid van de oude
Hollywood-mythen maar laat
ook de verandering in acteerstijl
zien. Gable, in zijn laatste en te
vens een van zijn beste rollen, is
nog het voorbeeld van de klas
sieke mannelijke held, ook al is
dat hier een anti-held. Marilyn
Monroe (ook in haar laatste
film) laveert op aandoenlijke
wijze tussen enigszins kinderlij
ke clichés en oprechte emoties.
Clift is het voorbeeld van de
nieuwe acteur die niet meer ge
noegen neemt met toneelspe
len, maar zichzelf geheel met
zijn personage vereenzelvigt.
Hoewel hij in 'The Misfits' pas
betrekkelijk laat op het toneel
verschijnt en weinig tekst heeft,
is hij door zijn houding en blik
direct zeer sterk aanwezig.
Vanaf het begin van zijn film
carrière in 1948 was Mont
gomery Clift een vreemde eend
Voor de publiciteitsmachine
van de studio's was Clift een
onmogelijk acteur. Hij gaf zich
niet alleen over aan drank- en
medicijnmisbruik, maar vooral
zijn steeds openlijker geëtaleer
de homoseksualiteit was iets
dat tot iedere prijs voor het pu
bliek verborgen moest blijven.
Als acteur stond hij in het mid
den van de jaren vijftig aan de
top, maar zijn privé-leven ken
merkte zich door steeds diepere
crisissen. Regisseurs begonnen
huiverig te worden om met hem
te werken en verschillende ke
ren kon hij er alleen door de in
spanningen van zijn trouwe
vriendin Elizabeth Taylor weer
bovenop te komen.
In het retrospectief zijn negen
van de zeventien films te zien
waar Monty in speelde. Hieron
der zijn prachtige klassiekers als
'From Here to Eternity' van
Fred Zinneman of 'A Place in
the Sun' van George Stevens,
naast minder bekende (en soms
minder geslaagde) films, waarin
Montgomery Clift toch altijd
nog een opvallende verschij
ning is. Een fraaie hommage
aan een acteur wiens ongeluk
het was dat hij te vroeg kwam.
Montgomery Clift en Elizabeth Taylor in 'A place in the Sun' van George Stevens (1951).
Farmfestival in
Oude Wetering
OUDE WETERING*
In Oude Wetering vindt aan
staande zaterdag, op het terrein
voor het Farmhouse, het Farm
popfestival '92 plaats Op het
programma, dat om 18.00 uur
begint, staan optredens van de
volgende bands: Hot Dogs,
Cross your heart the Playtex.
Let's Quit, Whroumm en Too
hip for the Room. Om een uur's
nachts zal er in de zaal nog een
optreden te zien zijn van de
Leidse Ugly Walter The Fuzz.
Het terrein is vanaf half zes
open.
Duitse boekhandel
mag open blijven
AMSTERDAM*
De enige Duitstalige boekhan
del in Nederland, 'Die Weisse
Rose' in Amsterdam, mag voor
lopig open blijven.
De boekhandel werd in augus
tus door de Amsterdamse recht
bank failliet verklaard en dreig
de gisteren gesloten te worden.
Op net laatste moment is echter
besloten de boekhandel open te
houden om de eigenaar in de
gelegenheid te stellen opnieuw
een betalingsregeling te treffen.
Multatuli-prijs
Dirk van Weelden
AMSTERDAM*
Het Fonds voor de Kunst heeft
gisteren de Multatuli-prijs 1992
toegekend aan de auteur Dirk
van Weelden voor zijn roman
'Mobilhome'.
Aan de prijs, die sinds 1972
jaarlijks wordt uitgereikt, is een
bedrag verbonden van 15.000
gulden. De Albert van Dalsum-
prijs voor het lomwlwluoiiu
1991/92 gaat naar Karst Woud
stra voor zijn produktie 'De
zwarte Pool'. Ook aan deze prijs
is een bedrag van 15.000 gulden
verbonden. Beide prijzen wor
den op 23 oktober in Paradiso
uitgereikt.
rotterdam hans fuchs
Architect Willem Kromhout
(1864-1940) is vooral bekend
geworden als de ontwerper van
het American Hotel aan het
Amsterdamse Leidseplein. Veel
minder bekend is zijn werk in
Rotterdam, de stad waar hij
vanaf 1910 woonde en werkte.
Het Nederlandse Architectuur
instituut in Rotterdam toont
momenteel een overzicht van
het complete oeuvre van de ar
chitect.
Dank zij het American Hotel
werd Kromhout op slag gere
kend tot de drie meest beloven-
4 seizoenen donzen dekbed met 90% witte ganzedons. 100% katoenen tijk,
carré gestikt. Tweedelig, d.m.v. klitteband aan elkaar te bevestigen. Exclusief
voorde Bijenkorf vervaardigd.
Lits-iumeaux. 560+720 g vulgewicht. Van 1299.- Voor 999.- 2-persoons
450+600 g vulgewicht. Van 1099.- Voor 799.- Extra lange maat 1 -persoons.
400+340 g vulgewicht. Van 769.- Voor 549.- 1 -persoons. 400+300 g
vulgewicht. Van 699.- Voor 499.-
Deze aanbiedingen gelden t/m 12 seplember as. (ol zoveel eerder als de voorraad is uitverkocht)
de architecten van Nederland,
naast Berlage en De Bazel. Te
recht, getuige de huidige ten
toonstelling in het Nederlandse
Architectuurinstituut. Het werk
van Kromhout is dat van een ar
chitect met een heel eigen stijl,
die ver af staat van het rond de
eeuwwisseling onder collega's
zo geliefde 'recyclen' van de
grote bouwstijlen uit het verle
den.
Terwijl Berlage met zijn Am
sterdamse Beurs in het rationa
lisme een nieuwe architectuur
zocht, putte Kromhout inspira
tie uit de overvloedig gedeco
reerde Oosterse architectuur.
Berlage's uitspraak, dat archi
tectuur begint waar de versie
ring ophoudt, werd door Krom
hout dan ook gepareerd met de
stelling: 'De kunst begint waar
de techniek eindigt'. Het ver
haal gaat, dat Kromhout gebou
wen zoals de Taj Mahal uit het
hoofd kon natekenen.
Voor Kromhout was architec
tuur in de eerste plaats 'boetse
ren met kubieke massa's' en dat
had niets met techniek te ma
ken. Een architect was in Krom-
houts ogen allereerst een kun
stenaar. Hier ligt misschien een
verklaring voor de geringe aan
dacht die de architect na zijn
vertrek uit Amsterdam ten deel
viel. Kromhout was een kunste
naar, in een tijd waarin de
meeste architecten hun heil
zochten in de techniek en archi
tectuurhistorici hun aandacht
richtten op de aanstormende
generatie functionalisten zoals
Brinkman en Van der Vlugt.
Kromhout vertrok in 1910 uit
Amsterdam als een architect die
faam had verworven als teke
naar, als ontwerper van het
Het American Hotel in Amsterdam, de bekendste schepping
American Hotel en als drijvende
kracht achter de oprichting van
de Bond van Nederlandse Ar
chitecten, de beroepsvereniging
die tot op heden de belangen
behartigt van architecten. Daar
naast had Kromhout zich sterk
gemaakt voor een gedegen be
roepsopleiding voor architec
ten, de latere Academie van
Bouwkunst.
Reders en industriëlen waren
vanaf 1910 de nieuwe opdracht
gevers van de architect, die in
Rotterdam werkte aan een in
drukwekkend oeuvre van ro
buuste en monumentale archi
tectuur. Het bakstenen kantoor
gebouw van de Scheepvaartver-
eeniging-Zuid, aan de Pieter de
Hoochweg, met zijn opmerkelij
ke scheepsvorm illustreert wat
Kromhout onder architectuur
verstond: zeer levendige, vor
menrijke bouwkunst met een
plastisch gebruikte baksteen.
Van beton, het nieuwe materi
aal dat door de functionalisten
rijkelijk gebruikt werd, moest
Kromhout lange tijd niets heb
ben.
In 1913 deed Kromhout mee
aan de prijsvraag voor het nieu
we stadhuis van Rotterdam.
Meer nog dan in het gebouw
voor de Scheepvaartvereeni-
ging-Zuid toont het door Krom
hout ingezonden ontwerp wat
de architect voor ogen stond.
De schetsen in het Nederlands
Architectuurinstituut tonen een
toren die bijna letterlijk 'geboet
seerde massa' is.
De eerste prijs van de raad
huisprijsvraag ging aan Krom-
houts neus voorbij. De architect
overschreed het vastgestelde
budget met ruim een miljoen,
de vriendschap tussen de latere
prijswinnaar Henri Evers en
burgemeester Zimmerman
deed de rest. Rotterdam werd
opgezadeld met een traditio
neel stadhuis dat zijn gezicht
ontleende aan alle mogelijke
stijlen uit het verleden.
Lekkage
Meer succes had Kromhout in
1916, toen zijn eerste ontwerp
in Rotterdam, De Noordzee,
daadwerkelijk werd uitgevoerd.
Het pand aan de Wijnhaven
vormde het eerste van een ree)
kantoren en fabrieken die
Kromhout in Rotterdam zou re
aliseren: drukkerij Wyt en Zo
nen aan de Pieter de Hooch
weg, Heinekens Bierbrouwerij,
het kantoor van Diepeveen aan
de PelgrimsstM.it
Helaas zijn tijdens de oorlog
veel van Kromhouts gebouwen
verwoest. Wat resteert is onder
meer een deel van de brouwerij,
door architectenbureau Van
den Broek en Bakema gerecon
strueerd als een eresaluut aan
Willem Kromhout. En ook het
gebouw Diepeveen aan de Pel
grimsstraat Wstaat nog altijd.
Met een door lekkage geteister
de toren die op zichzelf nutte
loos is, maar wel architectuur
zoals Kromhout zich du-
wenste.
Architect Willem Kromhout
Czn. (1864-1940). LtVOD O)
werk. Nederlands Architectuur
instituut, Westersingel Rotter
dam. Tot 9 november. Tegelij
kertijd verscheen bij uitgeverij
010 een monografie Wl Ida Ja
ger getiteld Willem Kromhout
Czn. Prijs 69,50.
U ontdekt elke keer een andere Bijenkorf
recensie nancy stoop
Expositie 'Eingriffe - Übergriffe. Sieben Positionen aus
Hamburg' - Zeven kunstenaressen uit Hamburg Te
In de zomermaanden van 1991 vond in
de Gedok Galerie in Hamburg een expo
sitie van Wassenaarse kunstenaars
plaats. Nu is de beurt aan zeven uit
Hamburg afkomstige kunstenaressen
om zich aan een Nederlands publiek te
presenteren. Het werk van de zeven is
tot en met 11 oktober te zien in het Was
senaarse Raadhuis De Paauw.
De (incidentele?) uitwisselingsten
toonstelling op initiatief van de gemeen
te Wassenaar wekte enige verwachtingen
ten aanzien van het niveau waarop deze
kunst van over de grens zich bevond,
maar hierin werd ik ten dele teleurge
steld. Het werk zelf was hier debet aan,
maar de opstelling versterkte de niet ge
ringe contrasten nog eens.
Hoezeer werk kan lijden onder de pre
sentatie bewijzen beelden van Isabelle
Hofmann. Een vitrine met kleine sculp
turen brengt in notedop de oorsprong en
strekking van de gebruikte thematiek
naar voren die in haar werk op groter
formaat nog beter te zien zijn. De primi
tieve, idoolachtige figuren verwijzen
naar de staat die de mens verloren heeft
door de voortschrijdende beschaving en
naar de dreiging die daarvan uitgaat. De
gehangene fungeert als symbool hiervan.
Hofmanns donkere terracotta beelden
staan her en der verspreid over de ten
toonstelling. Deze wiize van opstellen is
zo consequent volgenouden dat het er
gerniswekkend wordt - een paar tekenin
gen of schilderijen en dan doemt weer
een beeld van Hofmann op. Deze irrita
tie doet Hofmann onrecht, want zij be
hoort zeker tot een van de betere expo
santen.
Ik was matig geboeid door Doris von
Klopoteks 'Hundetrager am Abend',
waarin de aangebrachte verf als vuur
werk van het doek spat. Maar het kon
nog erger, getuige de fluorescerende
kleurexplosies van Ukki Ukleya. Haar
composities die het hedendaagse I. u
gevoel van een stad als Hamburg moe
ten verbeelden zijn niet minder dan een
aanslag op je netvlies en esthetisch ge
voel. Hiermee bereikte de expositie net
toppunt van narigheid en op het ergste
voorbereid betrad ik de Pieter Twentzaal.
Maar het sluitstuk van de tentoonstelling
bevatte enkele lichtpunten die veel van
het voorafgaande goed maken, ware het
niet dat de verstilde schilderijen van Ali
ce Chone en Gisela Buchholz de opdrin
gerige aanwezigheid van Uldeya's 'action
painting' moeten verdragen.
