Alien 3: visuele bombarie
in gevangenisbunker
Een blind paard als psychotherapeut
Cultuur&Kunst Films/Boeken
De geur van gebakken groene tomaten
Fikse hagelbui tijdens
Scheltema's begrafenis
DONDERDAG 27 AUGUSTUS 1992
16
Officier Ripley (Sigoumey Weaver) heeft het voor 't laatst
te stellen met het buitenaards monster [Alien) dat haar
sinds 1979 het leven zuur maakt. Alien 3 speelt zich af in
een strafkolonie op een planeet waar slechts mannelijke
zware criminelen en luizen vertoeven. Tot Ripley arri
veert, als enige overlevende van een neergestort ruimte
schip. Opschudding onder de mannen, die in jaren geen
vrouw hebben gezien, laat staan de 'Alien' die natuurlijk
ook weer opduikt.
Nu er met Alien 3 een eind aan
de reeks komt, kunnen we vast
stellen dat elk van de delen zo
iets als 'de tijdgeest' verbeeldde.
Ridley Scott, maker van het ori
gineel uit 1979, verklaarde het
enorme succes als volgt: „This
is no horror, this is terror." De
special-effects in Alien waren
een knappe combinatie van
science fiction en forse 'splat
ter', zoals die tot dan toe vooral
in het B-circuit bekend was. De
manier waarop het monster
zich dwars door de buik van
John Hurt naar buiten pompte,
was in meer dan één opzicht
een doorbraak: Alien had niets
meer van doen met de 'oude',
sprookjesachtige en metafysi
sche science-fiction van Spiel
berg en Lucas, en de suspense
was van een andêr niveau dan
wat het grote publiek kende.
Geen lang opgebouwde span
ning, maar een ratelende op
eenvolging van korte, liefst gru
welijke, special-effects.
Ook de versie uit 1986, van Ja
mes Cameron, weerspiegelt de
periode. Aan morele bespiege
lingen, zoals die in de eerste
film nog te vinden waren, wordt
geen tijd verspild. De titel van
deze versie, Aliens, is niet voor
niets in het meervoud gesteld:
de monsters hebben zich ver
menigvuldigd, de actie is snel
ler, spectaculairder, meedogen
lozer. Cameron, beroemd ge
worden met de Terminator-
films en The Abyss, maakte ook
van Aliens een 'hardware'-spek-
takel, waar de verhouding tus
sen het doel en de middelen
geen enkele* rol meer speelt.
Ook buiten de filmwereld werd
die ontkoppeling tussen doel en
middelen gesignaleerd door
cultuurfilosofen als Virilio en
Fukuyama; het is het kenmerk
van nieuwe fenomenen als de
yuppie-cultuur en de serie
moordenaar.
Met Alien 3 zijn we in de ja
ren negentig. Het spreekt daar
om vanzelf dat deze mega-pro-
ductie door een clipmaker (Da
vid Fincher) is geregisseerd. In
het tijdperk van de steeds korte
re, en steeds minder op de reali
teit betrekking hebbende beel
den is de clipmaker immers de
gene die op de grootste 'pro
duction value' per seconde kan
bogen. Dat zo'n man geen enkel
benul heeft van een scène is
kennelijk van geen belang: een
scène is iets ouderwets, de 'ide
ale film' van nu bestaat uit over
vloeiers, dubbele beelden, com
putereffecten, ingewikkelde ca
merabewegingen zonder enig
nut en close-ups die allemaal
'heftig' moeten zijn. Heftigheid
wordt niet psychologisch on
derbouwd, maar is een visuele
constante.
In Alien 3 (zoals de titel op
het doek wordt geprojecteerd
betekent hij eigenlijk Alien tot
de derde macht) zien we bij
voorbeeld enkele malen een
close-up van een injectienaald
die in een arm verdwijnt. De
herhaling van zo'n shot heeft
geen enkel belang voor het ver
haal, net zo min als de bombas
tische muziek die de hele film
dichtsmeert. In het bombarde
ment op onze zintuigen dat
Alien 3 wil zijn, gaat veel verlo
ren. Zo weet David Fincher zich
geen raad met wat toch een
saillant gegeven is: Sigoumey
Weaver draagt ditmaal een 'ei'
van het monster in zich mee.
Dat is niet alleen van belang
voor het eind van de reeks, het
is ook een verwijzing naar de
grote angst van onze tijd, aids,
de ziekte die overgedragen
wordt door 'contact'.
Dat had Alien 3 intrigerend
kunnen maken, juist omdat het
verhaal zich afspeelt in een ge
vangenisbunker vol verkrach
ters en lustmoordenaars. Maar
bij alle visuele bombarie is er
geen plaats voor het lichaam,
precies zoals we in videoclips
ook nooit een lichaam te zien
krijgen, maar slechts een soort
reclame voor delen van het li
chaam. Dat buiten beeld blijven
van het lichaam maakt het ook
onmogelijk om te laten zien dat
het lichaam bedreigd wordt.
Dat is typerend voor Hollywood
in de jaren negentig: men is te
bang en te laf om echte angst te
laten zien.
BIOSCOPEN
0 13.30, 16. 19 30, 22
21.30, z
21.30
ALFA 3
Naked Lunch 12 j.. dag. 14,19.30.
22. za zo 13.30,16.19.30,22
ALFA 4
De Noorderlingen 12 j., dag. 14,
18.45, 21.30, za zo 13,15.30,
18.45,21.30
ALHAMBRA1 tel. 6233192
Basic Instinct 16 j., dag. 18.45,
21.30
Olivier o
13.45
ALHAMBRA 2
Silence of the lambs 16 j., dag. 19,
21.45. vr ma di ook 14
Peter Pan za zo wo 14
BELLEVUE CINERAMA tel. 6234876
Alien 3 12 i dag. 14. 19.15, 22, zo
13.30, 16.15, 19.15en 22
CINERAMA
Wayne's World 12 j., dag. 14,19.15,
22. zo 13.30, 16.15, 19.15 en 22
CALYPSO 1 tel. 6234876
Fried Green Tomatoes a I., dag. 14,
19.15. 22. zo 13.30.16.15.19.15.
21.30
CINECENTER-CINEMACORALINE tel.
6236615
LaCondanna 16 j., dag. 14.30,17,
19.30,22.15
CINECENTER-CINEMA PEPPE-NAPPA
Toto Ie Heros a.l., dag. 14.30, 19.30
Quiet days in Clichy 16 j., dag. 18,
22.15
CINECENTER-PIERROT
Urga 16 j dag. 14.30, 17. 19.30,
22
CINECENTER-CINEMA JEAN VIGO
Delicatessen a.l., dag. 14.30,17.15.
19.45, 22
CINEMA 1 INTERNATIONAL, tel.
6151243
Batman returns a.l., dag. 15,21.45,
18.45,21.30
CINEMA OSCAR
Beethoven a Hvr zo wo 20
CITY 1 tel. 6234579
Batman returns a.l., dag. 14, 18.45,
21.30. zo 13. 15.45, 18.45,21.30
CITY 2
Lethal Weapon 3 16 j., dag. 13.45,
18.45,21.30, zo 13, 15.45,18.45,
21.30
CITY 3
Final Analysis 12 j dag. 14.15. 19.
21.30, zo 13.15, 15.45,19,21.30
CITY 4
The hand that rocks the cradle 12 j.,
dag. 19,21.30
Beethoven a.l. za en wo 14.15, zo
13.15
CITY 5
California Man a I dag. 14.15, 19,
21.30, zo 13.15, 15.45, 19, 21.30
CITY 6
Basic Instinct 16 j., dag. 13-45, 19,
21.30, zo 13.15, 15.45,19,21.30
CITY 7
Flodder in Amerika a.l., dag. 14.15,
18.45, 21.30, zo 13, 15.45, 18.45,
21.30
DESMET tel. 6273434
Oblako Raj dag. 19, 21zo ook
23,2oook iq.30
Gay Cinema za 24, zo 16.15
THE MOVIES 1 tel. 6386016
Night on earth dag. 17,19.15,
21.45, zoook 14.45
THE MOVIES 2
soldaat dag. bi
I
19.30,22.30,
THE MOVIES 3
Hearts of Darkness dag. beh. di en do
17.30, 19.30, 22. zoook 15
TUSCHINSKI1 tel. 6262633
Universal soldier 16 j, dag. 14,
18.45, 21.30, zo 13.15, 16. 18.45,
21.30
TUSCHINSKI 2
Basic Instinct 16 j., dag. 14, 18.45,
21.30, zo 13.15, 16, 18.45,21.30
TUSCHINSKI 3
Flodder in Amerika a.l., dag. 14,
18.45, 21.30, zo 13.15, 16, 18.45,
21.30
TUSCHINSKI 4
The hand that rocks the cradle 12 j.,
dag. 14. 18.45. 21.30, zo 13.15.
16.18.45.21.30
TUSCHINSKI 5
Lethal Weapon 3 12 j., dag. 14,
18.45.21.30, ZO 13.15. 16. 18.45
en 21.20
TUSCHINSKI 6
White Sands 16j.,dag. 14, 18.45,
21.30, zo 13.15, 16,18.45,21.30
TUSCHINSKI CINEAC
Hook a.l., dag. 14
DE UITKIJK tel. 6237460
Truly, Madly, Deeply 16 j., dag 20,
Het programma van Leidse en
Haagse bioscopen staat op de
pagina'Info'.
FILMTIPS VOOR VOLGENDE WEEK
oslecht oomatig oooredelijk oooogoed ooooouitstekend
THE HAND THAT ROCKS THE CRADLE LIDO 3 OOOOO
Verrassende, aan Hitchcock herinnerende thriller van Curtis Hanson. Michael en
Claire Bartel (Matt McCoy en Annabel Sciorra) nemen het kindermeisje Peyton (Re
becca de Mornay) in dienst. Met allerlei gemene trucs weet Peyton man en kinderen
van Claire te vervreemden. Daarna neemt ze haar toevlucht tot grover geschut. Al
leen de geestelijk gehandicapte, maar niet achterlijke Solomon (Ernie Hudson) heeft
de gemene heks door.
BATMAN RETURNS STUDIO. EURO 3 OOOO
De speelse en uitdagende Michelle Pfeiffer ten spijt, stelt Batman Returns teleur.
De nodige humor maakt de film superieur aan zijn voorganger, maar regisseur Bur
ton kan nog steeds geen verhaal vertellen.
FLODDER IN AMERICA LIDO 1, EURO 1 OOOO
Filmhit van Dick Maas en Laurens Geels biedt mengeling van echt grapige scènes en
platte lol. Het asociale gezin Flodder komt na een uitwisseling in de Verenigde Sta
ten terecht, waar het zich ontdoet van sociaal werker Sjakie. De Flodders verdienen
veel geld door dochter Tatjana Simic een striptease te laten doen in een nachtclub.
BASIC INSTINCT.STUDIO, EURO3 OOOO
Niet al te wilskrachtige rechercheur wordt speelbal in de handen van een manipula
tieve moord-verdachte. Paul Verhoeven injecteert het aantrekkelijke scenario met
een ferme dosis seksuele spanning en laat hoofdrolspelers Michael Douglas en
Sharon Stone de grenzen van het toelaatbare verkennen.
WAYNE'S WORLD LIDO 4 OOOO
Twee heavy metal-freaks met een eigen televisieshow steken de draak met de Ameri
kaanse televisiecultuur. Hun enige doel in het leven is: muziek en vrouwen.
LETHAL WEAPON 3 «LIDO 2. EURO 2 OOO
De van deel 1 en 2 bekende rechercheurs Riggsen Murtough krijgen bij hun jacht op
een partij gestolen wapens onverwachts steun van een mooie hoofdinspecteur. Mur
tough heeft het daarna zo na* zijn an bij de politie dat hij besluit niet met pensioen
te gaan.
Nostalgie in het Amerikaanse zuiden
Idgie (Mary Stuart Masterson) en Ruth (Mary Louise Parker) voor hun
'Whistle Stop Cafe'.
RECENSIE HENK M AU RITS
Fried Green Tomatoes at the Whistle Stop
Cafe. Te zien vanaf vnjdag 28 augustus:
Babylon 1Den Haag
Fried Green Tomatoes at the
Whistle Stop Cafe is de poëti
sche titel van de nieuwste film
van John Avnet. Een titel die
herinneringen oproept aan Ro
bert Altman's sfeervolle film Co-
me back to the fiue and dime
Jimmy Dean, Jimmy Dean uit
1982. Een film waarin een paar
vrouwen oude herinneringen
ophalen en enkele dramatische
geheimen onthullen. Ook Fried
Green Tomatoes is een 'vrou
wenfilm' waarin het verleden
wordt opgerakeld, met vier
vrouwen in de hoofdrol, onder
wie Kathy Bates, die ook al in
Altman's film meedeed.
De film speelt zich af in
Alabama in het zuiden van de
Verenigde Staten en bestrijkt
een lange periode: het leven van
de 83-jarige Ninny Treadgoode
(Jessica Tandy). Treadgoode,
die tijdelijk in een bejaarden
huis is opgenomen, vertelt aan
bezoekster Evelyn Couch (Kathy
Bates) een lang verhaal over het
leven van Idgie en Ruth, twee
vrouwen die in het begin van de
jaren dertig in een door rassen
haat gekleurd zuiden een eigen
bestaan wisten op te
bouwen in het door
hen beide gerunde
cafe The Whistle
Stop.
Twee vrouwen die
eikaars tegenpolen
zijn: Idgie jongens
achtig, eigenzinnig
en ondernemend,
terwijl de keurige Ruth via de
geijkte paden in een mislukt
huwelijk terecht komt. Het is
Idgie die haar hieruit weet te
halen om daarna samen een ca
fé te beginnen, met als speciali
teit: gebakken groene tomaten
(vandaar de titel). Maar Ruth's
echtgenoot laat het er niet bij
zitten en zint op wraak. En om
dat de twee vrouwen worden
'Tomatoes' is
een film om
in stilte van
te genieten
beschermd door de neger Big
George schakelt hij zelfs de Ku den. De pre-feministische Idgie
Klux Klan in. Een daad die hem
zelf uiteindelijk fataal wordt.
Het verhaal van Idgie en Ruth
wordt (in flash backs) verteld
door de oude mevrouw Tread
goode, waarbij steeds vanuit het
verleden wordt teruggekeerd
naar het heden en met name
naar het leven van
Evelyn. Die is net 40
geworden en zit
midden in een mid
life crisis. Haar man
heeft alleen nog
maar belangstelling
voor de TV en zelf
wordt ze met de dag
dikker door haar
ongecontroleerde vraatzucht.
Maar door de verhalen van me
vrouw Treadgood wordt ze
wakker geschud en zorgt zelf
voor een keerpunt in haar vast
gelopen bestaan.
Het aardige en vernuftige van
de film is de twee verhaallijnen
die door elkaar heenlopen,
maar die toch een harmonisch
geheel vormen. Het verleden is
de inspiratiebron voor het he-
weet niet alleen Ruth, maar ook
Evelyn tot een nieuwe, meer as
sertieve leefstijl te brengen.
Daar doorheen gevlochten is
het verhaal van de moord op
Ruth's echtgenoot, die net als in
een thriller pas aan het einde
wordt ontrafeld. Maar dan is de
kijker al twee uur vertrouwd ge
raakt met het leven in het zui
den en heeft hij allang partij ge
kozen voor de twee sympathie
ke vrouwen.
Fried Green Tomatoes (geba
seerd op het gelijknamige boek
van Fannie Flag uit 1987) is
geen film die in de categorie
meesterwerken zal worden bij
gezet, maar het is typisch zo'n
kleine prettige film waar je in
stilte van kunt genieten. Sfeer
vol, stijlvol, soms 'n tikkeltje
sentimenteel en overdone, maar
tegelijk ook hartverwarmend en
bij vlagen uitstekend geacteerd.
Een soort zuidelijke versie van
Thelma en Louise, maar trager
en minder schokkend. Eigenlijk
meer zoals het leven werkelijk
JEUGDLITERATUUR
RECENSIE CASPER MARKESTEUN
'Vlieland in gevaar' door Gerrit Jan Zwier.
Uitg. Kluwer jeugdboeken, 22,90.
'Alleen gekken blijven' door Thea Dube-
laar. Uitg Ploegsma. 26.95
'Thomas en de trappelende tekening'
door Irene Hardenbol. Uitg. Ploegsma,
21,95.
Gerrit Jan Zwier kan dan een
goed cultureel antropoloog zijn,
die voor volwassenen aantrek
kelijk schrijft over verre volke
ren en vreemde streken, zijn
eerste jeugdroman ontbeert
kwaliteit. Wat hij wil met Vlie
land in gevaar is niet duidelijk.
Het boek bevat een mengeling
van een ode aan het fraaie Wad
deneiland, een vérhaal met vol
strek lullige Bassie en Adriaan-
achtige boeven en een deel
waarin goedmoedig de spot
wordt gedreven met een conse
quent biologisch-dynamisch
handelende moeder.
Bovendien kan Gerrit Jan het
niet laten om als auteur hinder
lijk aanwezig te zijn in het ver
haal, bij voorbeeld daar waar hij
commentaar levert op de op na
tuurlijke wijze levende moeder.
Voor kinderen die van paarden
houden valt er nog wel plezier
aan Vlieland in gevaar te bele
ven, want die vervullen een be
langrijke rol in het boek.
In het nieuwe boek van Thea
Dubelaar Alleen gekken blijven
zijn het geen edele viervoeters
die een rol van betekenis spe
len, maar grommende tweewie
lige motoren. In het ongeloof
waardige verhaal raast een
groép namaak Hells Angels, die
Dubelaar 'motorboys' noemt,
over de vrijwel verlaten wegen
van het 'laagland' van Neder
land dat op het punt staat onder
water te verdwijnen. Voorgoed,
want de regering heeft de strijd
Illustratie van Magda van Tilburg uit Thomas en de trappelende teke
ning'.
tegen de stijgende zeespiegel
opgegeven en de bevolking na
genoeg geheel geëvacueerd
naar flats in Nieuwstad, een
woonoord waar je droog, maar
overigens heel vervelend woont.
Het science-fictionachtige ge
geven lijkt wel wat op Niemand
houdt mij tegen van Evert Hart
man. Bij Dubelaar echter houdt
het toekomstverhaal hiermee
op. Bij haar is een discotheek
nog ingericht met oude bank
stellen en matrassen. Ook wat
andere aspecten betreft, lijkt
Dubelaar voor de oorlog van
huis gegaan. Zo komt hoofdper
soon Mayke van veertien in een
bibliotheek terecht waar ze Na-
na van Emile Zola niet mag le
nen. „Het is niet zo geschikt
voor jouw leeftijd", zegt de bi
bliothecaresse.
De quasi-filosofische cursieve
tussendoortjes moeten afkom
stig zijn van motorboy Curro,
leider van de groep die zich
'vrienden van de dood' noemt.
Onbegrijpelijke, hoogdravende
wartaal voor zo'n schobbejak
die de oude opa van Mayke tot
slot het ziekenhuis in schopt
Een paar onbegrijpelijke stukjes
tenslotte maken dit nieuwe
boek van Dubelaar tot een flop.
Maar het kan nog erger. De
zelfde uitgeverij Ploegsma laat
Irene Hardenbol debuteren met
Thomas en de trappelende teke
ning. Een belachelijke titel die
geen kind zal aanspreken, maar
die wèl allitereert. Een debuut
dat uiteraard 'bijzonder' ge
noemd wordt. En dat is het ook.
Irene Hardenbol vat het ver
haal gelukkig op bladzijde 75
voor de lezer samen: de zeven
jarige Thomas vertelt aan vrien
dinnetje Carla: „Hoe het blinde
paard levend was geworden
kort nadat hij hem had gete
kend. Hoe het kwam dat het
blinde paard geen ogen had.
Hoe ze samen hadden gepraat
en gelachen, gespeeld en ge
huild. Thomas vertelt ook hoe
het blinde paard geen ogen had.
Hoe ze samen hadden gepraat
en gelachen, gespeeld en ge
huild. Thomas vertelt ook hoe
het blinde paard zijn kleuren
liet verdwalen en hem allerlei
mooie plaatjes had laten zien.
Tot slot vertelt hij hoe hij met
zijn dode mama had gepraat en
dat iedereen dat kan als je echt
wilt"
Typisch een verhaal dat bol
staat van het woordje 'heel',
waarin thee koud wordt terwijl
je een trap afloopt, waarin Tho
mas' mond openvalt van 'ver
bazing en verrassing', waarin
veel gehuild wordt, je bijna naar
'de grote school' gaat als je zes
bent, verdriet 'heel erg zeer'
doet en waarin tante Christien,
die Thomas na de dood van zijn
ouders in huis heeft genomen,
hem op bladzijde 48 bekent:
„Weet je, ik had zelf ook heel
graag een kindje willen hebben
en mama willen zijn." Een heel
bijzonder èrg boek.
Biografie over rechtshistoricus/dichter
H. J. Scheltema N. E. M. Pareau Mr. J.
Jer. van Nes', biografie door E. W. A.
Henssen. Uitgeverij Querido, 49,90.
„Ik hoop dat men bij mijn be
grafenis met de paraplu tegen
de wind in moet lopen en een
hagelsteen op zijn kop krijgt als
men met de hoed in de hand
aan mijn graf zal staan", zei
Scheltema in zijn studententijd
bij wijze van grap tegen zijn
vrienden.
Op 7 december 1981 vond de
begrafenis van de toen 74-jarige
Scheltema plaats op Ameland,
waar zijn voorouders generaties
lang geleefd hadden (de plaats
Nes heeft hij verwerkt in zijn
pseudoniem Mr. J.Jer. van Nes).
Zijn vrienden stonden bij het
graf en werden door een fikse
hagelbui verdreven. Practical
joker Scheltema zou gelachen
hebben om deze postume grap.
Herman Jan Scheltema is in
de Nederlandse literatuur be
kend als N.E.M. Pareau. Onder
dit pseudoniem verschenen ge
dichten die later in de De Boek
vink-reeks onder de eenduidige
titel Sonnetten zijn opgenomen.
Een van de gedichten heet
Graftidl voor Staring dat bio
graaf Henssen als motto aan
zijn boek meegaf. Aan dit son
net is eveneens de titel Langs
zelf gekozen paden van deze
biografie ontleend: 'hier, waar
de stormwind eens het drooge
zand verstoof/ schiep hij een
ruischend woud van regelen en
caesuren./ Om rustig voort te
gaan langs zelf gekozen paden.'
Want Scheltema ging zijn eigen
baan: langs zelf gekozen paden.
Scheltema had internationaal
naam gemaakt als rechtshistori
cus. Hij was hoogleraar Ro
meins recht, pianist en dichter.
Maar op elk terrein zocht hij
naar het domein zoals hij dat
bezong in Kloosterzangen I: 'De
lage muren blinken door de zon
en in del doorschenen kamers
werkt men zwijgende en leest./
Daar trekt zich terug een uitver
koren schare vrinden,/ die vor-
schen na en zoeken: zwervers
naar den geest.'
Uit deze biografie komt
Scheltema naar voren als een
eigenzinnige, intelligente geest,
die als gesjeesd gymnasiast via
een HBS-B en een staatsexa
men Latijn de rechtenfaculteit
en daarmee het studentencorps
Vindicat atque Polit binnen
treedt. Naast de ballerig-artis-
tieke sfeer onder 'vrinden', heeft
Scheltema gevoel voor de wer
kelijk gedrevene, bezetene. Mis
lukt of niet, erkend of niet. Zijn
bewondering voor de dichter
Staring en zijn vriendschap met
de zonderlinge musicus Ruyne-
man ('ruïneman'), die Schelte
ma in contact bracht met de
avant-garde van zijn tijd (Mil-
haud, Pijper, Schönberg en Pro-
kofjev) zijn daar goede voor
beeldenvan.
Wat ik in deze 1
is een behandeling v
netten van Pareau. De lezer zal
het nog steeds met de Sonnet
ten zelf moeten doen en met
het verzameld werk van Staring.
Beide dichters en Noordstar zijn
ruim vertegenwoordigd in de
befaamde Komrij-bloemlezing;
bij wijze van introductie.
Sigoumey Weaver (rechts) in een strafkolonie met verkrachters en lustmoordenaars.
