Ko\Ab
In de bijstand en hard aan het werk
Feiten &Meningen
Oproep aan
de Nederlandse politiek.
Barcelona: Alles weer bij het oude
ZATERDAG 22 AUGUSTUS 1992
2
Ter Veld eerder dit jaar tijdens een discussie met directeuren van sociale diensten in Amsterdam. Over de vraag of de regels van het ministerie wel uitvoerbaar zijn, liepen de emoties
toen hoog op. foto anefo rob croes
Een jaar geleden had niemand
er ooit van gehoord, nu is het
een begrip: witte fraude. Men
sen die een uitkering hebben en
daarnaast een baan waarover ze
belastingen en sociale premies
betalen. Om hoeveel geld het
gaat, weet niemand. Maar sinds
de belastingdiensten in een
aantal gemeenten de 'samen-
loopgevallen' (mensen die in
een bepaald jaar zowel een uit
kering als een salaris hebben
genoten) melden, zijn er ont
hutsende cijfers aan het licht
gekomen.
In Groningen bleek negen pro
cent van de uitkeringsontvan
gers 'wit' bij te verdienen, bij de
Rotterdamse sociale dienst
houdt men het na een eerste in
ventarisatie op een procent of
vijf. Maastricht kwam uit op een
kleine vier procent witte fraude.
De gemeente Amsterdam
maakte na onderzoek van de
gegevens van de belastingdienst
bekend dat ze over de jaren
1988-1990 ongeveer 100 mil
joen gulden teveel heeft uitge
keerd aan naar schatting 80.000
mensen, ongeveer vijftien pro
cent van het aantal uitkerings
ontvangers.
„Dat heeft een schokeffect ver
oorzaakt", constateert Peter de
Weerd, hoofd afdeling alge
meen uitkeringsbeleid van het
ministerie van sociale zaken.
Onderzoek onder acht gemeen
ten met ruim 200.000 bijstands
ontvangers leverde eerder dit
jaar op, dat daar in een jaar tijd
voor ten minste 80 miljoen is
gefraudeerd. Het ministerie
houdt het er voorlopig op dat er
jaarlijks voor „enige honderden
miljoenen" aan witte fraude
wordt gepleegd op een totaal
aan bijstandsuitkeringen van
ongeveer 11 miljard gulden.
Op het eerste gezicht lijkt witte
fraude nogal gevaarlijk voor de
pleger. Bij zijn werkgever en bij
de belastingdienst staat immers
zwart op wit dat hij heeft bijver
diend. De Weerd vindt het ech
ter niet zo vreemd: „Het was ja
renlang een ervaringsfeit datje
gewoon bij een uitzendbureau
kon werken zonder de verdien
sten aan de sociale dienst op te
geven. Mensen hebben zich
nooit gerealiseerd dat je die sa
laris- en belastinggegevens
naast elkaar kon leggen, ge
woon omdat dat tot voor kort
ook vrijwel nooit gebeurde".
Sinds de invoering van het soci
aal-fiscaal nummer (sofi-num-
mer) is daarin echter verande
ring gekomen. Momenteel geeft
de belastingdienst in 60 ge
meenten de samenloopgevallen
door aan de sociale diensten.
Per 1 september wordt een
nieuwe wet van kracht waarbij
alle 647 gemeenten die gege
vens van de belastingdienst krij
gen.
Naast de mensen die tijdelijk
bijverdienen, is er de groep die
weer een vaste baan vindt. De
meesten krijgen, ook als ze dat
aan de sociale dienst melden,
nog korte tijd een uitkering om
de eerste weken salarissen
worden immers pas aan het
eind van de maand uitbetaald
te overbruggen. Mede omdat
bij veel sociale diensten de ad
ministratie achterloopt, gebeurt
het soms dat de uitkering daar
na nog enige tijd doorloopt. De
verleiding is dan groot dat 'dub
bele inkomen' uit te geven aan
de vaak lang ontbeerde luxe,
ook al weet de betrokkene heel
goed dat hij die uitkering zal
moeten terugbetalen.
Want dat geld zéi terugkomen,
eist het ministerie. En al willen
ze het in Den Haag niet met zo
veel woorden zeggen, de ont
dekking van de 'witte fraude'
heeft de opvatting versterkt dat
de gemeenten het erbij laten
zitten met de aanpak van uitke
ringsfraude. Begin dit jaar bleek
uit een inventarisatie onder
acht gemeenten dat die zich
niet altijd aan de wet houden en
nogal eens een eigen beleid
voeren. Staatssecretaris Ter
Veld van sociale zaken, die 90
procent van de bijstandsuitke
ringen betaalt (de gemeenten
moeten de resterende 10 pro
cent voor eigen rekening ne
men), accepteert dat niet. Zij
heeft de afgelopen maanden
herhaaldelijk laten weten dat
gemeenten een harder terug-
vorderingsbeleid moeten voe
ren. Haar motivatie is dat één
rotte appel de hele mand aan
tast: elke fraude 'besmet' de
grote groep mensen vorig
jaar ruim 560.000 die is aan
gewezen op de bijstand.
Ze is nu begonnen haar woor
den in daden om te zetten.
Sinds 1 augustus zijn de ge
meenten wettelijk verplicht om
alle ten onrechte betaalde gel
den terug te vorderen, iets dat
tot vorige maand 'slechts' een
bevoegdheid was. Bovendien
moeten gemeenten nu ook (een
deel van) de bijstandsuitkering
gaan verhalen op onderhouds
plichtige ex-partners. Dat is een
oud plan, dat al dateert uit de
jaren van Ter Velds voorganger,
De Graaff. Ter Veld verwacht in
ongeveer 85.000 gevallen een
deel van de bijstand te kunnen
verhalen op de ex-partner, met
name in de gevallen waarin het
voormalige paar is overeenge
komen dat er geen alimentatie
hoeft te worden betaald (het zo
geheten nihil-beding).
Als de ex-partner wél alimenta
tie betaalt, mag dat 'verrekend'
worden. Die ex-partner wordt
dan voor een lager bedrag aan
geslagen voor de bijstandsuitke
ring van zijn of haar ex. Al met
al verwacht Ter Veld met de
nieuwe regeling 200 miljoen
gulden binnen te halen. Als stok
achter de deur is bepaald, dat
gemeenten geld dat volgens het
ministerie ten onrechte niet
wordt ingevorderd, niet meer
kunnen declareren bij het de
partement. De gemeente moet
die bijstandsuitkering dan hele
maal voor eigen rekening ne
men.
Al wordt de soep niet zo heet
gegeten als ze wordt opgediend,
relativeert De Weerd: „Stel dat
er een moeizame echtscheiding
is geweest en de man helemaal
door het lint gaat als je aan
komt met de mededeling dat hij
alsnog een deel van de bijstand
van zijn ex-vrouw moet gaan
betalen. Ik kan me best voor
stellen dat je dan als gemeente
besluit om maar niet te verha
len. Als gemeenten met een
goed verhaal komen, dan ac
cepteren we dat".
Daarnaast is sinds kort het plan
weer uit de kast gehaald om de
gemeenten meer te laten bijdra
gen in de bijstand. De 90-10
verhouding zou 80-20 moeten
worden. Dat werd een paar jaar
geleden ook al eens geopperd,
maar stuitte toen op massaal
verzet van de gemeenten. Het
ministerie ziet er een prima
middel in om gemeenten tot
grotere inzet bij terugvordering
aan te sporen: niet-ingevorder-
de bedragen gaan dan voor de
gemeenten twee keer zo zwaar
tellen.
Miskend
De gemeenten voelen zich door
het rijksbeleid miskend. Het is
namelijk pertinent niet waar dat
die een lankmoedig invorde-
ringsbeleid voeren. Zo was de
Alphense wethouder Greet
Brussen nog kort geleden op
een bijeenkomst met 27 CDA-
wethouders in Utrecht, en daar
bleek dat iedereen een tamelijk
hard beleid voert. Zelf geeft Alp
hen aan den Rijn het goede
voorbeeld, vindt ze: „Wij verha
len altijd. Alleen al om psycho-
logische redenen vind ik dat je
niet op een gegeven moment
kunt zeggen: wat ons betreft
staan we nu weer blanco. Alles
blijft bij ons gewoon staan".
Alpnen aan den Rijn, 64.000 in
woners en tegen de 1.100 bij-
standsgevallen („Heel laag ja,
iedereen is hier aan het werk"),
loopt jaarlijks tegen tussen de
100 en 150 gevallen van uitke
ringsfraude aan. Veel komt bin
nen via de belastingdienst. Alp
hen is een van de zestig ge
meenten die al enkele jaren de
samenloopgevallen van de be
lastingdienst doorkrijgen. Vanaf
september krijgen alle 647 ge
meenten die gegevens doorge
speeld.
Chef Fred Doeleman van de af
deling sociale zaken tekent
daarbij aan dat fraude niet altijd
kan worden ingevorderd, vooral
niet wanneer de betrokkene in
middels weer werk heeft. De re
den is de enorme hoeveelheid
werk die daarmee is gemoeid
„en we hebben hier maar een
beperkt aantal formatieplaat
sen". Als na onderzoek blijkt dat
er sprake is van fraude, krijgt de
betrokkene eerst een paar aan
maningen. Reageert hij daar
niet op, dan kan de sociale
dienst de rechter inschakelen
om beslag te laten leggen op
loon of goederen. Volgens Doe
leman duurt het 'al gauw een
halfjaar' voordat er daadwerke
lijk loonbeslag kan worden be
legd. „En op dat moment denkt
die man: ik verander gewoon
van baas. En dan moeten wij
die nieuwe werkgever maar
weer zien te achterhalen".
Woordvoerder Vonk van Divo-
sa, de vereniging van directeu
ren van sociale diensten: „Het
probleem is niet dat de ge
meenten niet actief zijn, maar
dat je het geld soms niet kunt
terugvorderen omdat er te wei
nig financiële ruimte is. Voor
bijstandsuitkeringen geldt bij
voorbeeld de wettelijke norm
dat je niet meer dan 10 procent
beslag mag leggen om schulden
te voldoen, pakweg 140 gulden
per maand. En bij fraude wil het
rijk dat je dan ook nog twee
maanden een strafkorting van
20 procent geeft. Dan houd je
duizend gulden over, en dat is
gewoon te weinig om met een
gezin een maand van te leven".
Voor mensen met een vaste
baan is de financiële ruimte
vaak niet veel groter. De bij
standstrekkers behoren over het
algemeen niet tot de hoog-op-
geleiden. Wie uit de bijstand
komt, rolt als regel in een baan
waarvan het salaris niet zo bar
veel boven het minimumloon
ligt. Directeur Laman van de
Rotterdamse sociale dienst
waarschuwde daarom een paar
De dood grijnst breed
in Afrika. Somalië sterft.
De Somaliërs die nog leven,
hebben niet veel tijd meer.
De wereld wéét dat. Toch
wordt er nog steeds onvol
doende voedsel gestuurd.
Dat bovendien de stervende
bevolking onvoldoende
bereikt. Zonder voldoende
ondersteuning van een
krachtige VN-vredesmacht
is alle hulp zinloos.
"De beschaafde wereld"
weet dat. En talmt. We mogen
Afrika niet in de steek laten.
Novib vraagt het Nederlandse
parlement zich ondubbelzinnig
bij de VN uit te spreken
voor snelle en effectieve hulp.
Er mag niet langer gewacht
worden.
Amaliastraat 1,2514 JC Den Haag, 070 - 3 421621
Deze actie wordt gelijktijdig gevoerd door NCOS - België, Coalition Swiss Aid/Helvetas - Zwitserland, Mani Tese - Italië,
Oxfam UK - Groot Brittannië, Helinas - Griekenland, Mellemfolkeligt Samvirke en IBIS - Denemarken.
BARCELONA RUUD DE WIT
CORRESPONDENT
De Spaanse kranten, met name
de kranten die in Catalonië ver
schijnen, kunnen maar niet ge
noeg krijgen van de lof die de
Catalaanse hoofdstad over zich
uitgestort heeft gekregen van
wege de perfecte organisatie
van de Olympische Zomerspe
len.
Elke dag wordt er een nieuwe
deskundige opgevoerd, die weet
te vertellen dat de Spelen van
Barcelona de beste aller tijden
zijn geweest en dat Barcelona
een sublieme olympische stad
is geweest. Ook de suggestie
van het gezaghebbende Ameri
kaanse weekblad Sports Illustra
ted om de Spelen vanaf het jaar
2000 dus na die van Atlanta
voortaan in Catalonië te hou
den, is natuurlijk met de nodige
instemming ontvangen.
Eerlijk is eerlijk. Barcelona heeft
al die binnen- en buitenlandse
waardering volledig verdiend. Ik
heb zelf drie jaar lang de organi
gulden buiten beschouwing die
de Spelen ook hebben gekost,
maar die niet ten laste komen
van het COOB. Dit geld is uitge
geven aan nieuwe wegen, de
verbetering van de luchthaven,
een nieuw communicatienet en
de verfraaiing van de stad. Voor
dit aanzienlijke bedrag draaien
de gemeente Barcelona, de Ca
talaanse overheid en de rege
ring in Madrid op. En voorlopig
blijkt de schuld van Barcelona
dit jaar met een derde hoger uit
te vallen en te zijn gestegen tot
ruim 5 miljard gulden.
Maar zolang Barcelona nog niet
van een verdiende, na-olympi
sche zomervakantie is terugge
keerd, zal dat iedereen hier
blijkbaar een zorg zijn. Want
ook al heeft de Catalaanse
hoofdstad tijdens de Spelen
twee weken lang met de werke
lijkheid van het neden geleefd,
nu geldt weer even hard als
voorheen het 'manana, mana-
na', dat Spanje al zo lang geken
merkt heeft.
satie van de 23ste Zomerspelen
van dichtbij gevolgd en me her
haaldelijk afgevraagd of ze zo
succesvol zouden zijn als de or
ganisatoren, COOB'92, wilden
doen geloven.
Maar alles verliep op rolletjes.
De sportaccomodaties waren
tijdig gereed, net zoals de olym
pische dorpen: de wedstrijden
verliepen nagenoeg vlekkeloos
en de communicatiemiddelen
werkten zoals het hoort in het
jaar 1992. De verwachte ver
keerschaos bleef uit en de ge
vreesde ETA was dankzij de
enorme veiligheidsmaatregelen
in geen velden of wegen te be
kennen.
Maar aan alles komt een einde,
dus ook aan het olympische
sprookje. Want nu, twee weken
na de sluitingsplechtigheid in
het fantastische Olympische
Stadion van de Montjuïc is Bar
celona even ver als vóór de Spe
len. De telefoons laten het weer
ouderwets afweten. De traves
tieten en hoeren, die drie weken
verbannen waren naar het in
dustriegebied Zona Franca, zijn
teruggekeerd op hun vertrouw
de stek bij het 'olympische' ho
tel Princesa Sofia. Ook de ratten
hebben weer bezit genomen
van het fraaie strand bij het at-
letendorp in het centrum van
de stad, waar ze gedurende de
Spelen met man en macht wa
ren weggehouden. En triest
maar waar, ook de ETA heeft
zich inmiddels opnieuw bloedig
gemanifesteerd met een dubbe
le moord.
Langzaam maar zeker dringt
zich ook de vraag op of alle fy
sieke en financiële inspannin
gen uiteindelijk de moeite
waard waren. Want dat Barcelo
na met een financiële kater
komt te zitten, is meer dan
waarschijnlijk. Volgens het CO
OB zal de organisatie een be
scheiden winst maken van rond
de 8 miljoen gulden. Niet veel
trouwens op een totale begro
ting die meer dan 2,5 miljard
gulden heeft bedragen.
De organisatoren laten hier ge
makshalve echter de 15 miljard
Sociale diensten jaarlijks voor honderden miljoenen opgelicht met 'witte jraude
maanden geleden, dat je moet
uitkijken dat bij een al te harde
aanpak van de witte fraude
mensen het zwarte circuit in
duiken. Sociale Zaken ziet dat
gevaar ook en zoekt momenteel
met de belastingrecherche
(FIOD) en de sociale recher
cheurs naar mogelijkheden om
het zwarte circuit effectiever
aan te pakken.
Woud
Hoewel Fred Doeleman geen
moeite heeft met de harde lijn
van het ministerie (niet invor
deren betekent niet declareren),
tekent hij wel aan dat de vertra
ging bij justitie 'minstens even
veel' bijdraagt aan het uiteinde
lijk afzien van invorderingen als
de houding van de gemeente.
Het zou dus niet eerlijk zijn om
de gemeenten overal voor te la
ten opdraaien.
Veel meer kritiek heeft hij op de
regelgeving vanuit Den Haag. In
de loop der jaren is er een woud
van regels ontstaan waardoor
de gemeenten nauwelijks het
bos meer zien. Eén reden voor
de steeds gedetailleerder regel
geving is de noodzaak om te be
zuinigen. Er zijn talloze catego-
riën uitkeringsontvangers ge-
creeërd om te voorkomen dat
iemand een cent teveel krijgt.
Voor gemeenten maakt dat het
werken er niet gemakkelijker
op. Daarnaast levert elke ont
dekking van een nieuwe maas
in het net nieuwe regels op. Do
eleman: „Maar mensen zijn al
tijd vindingrijker dan de regels,
zodat er steeds weer regels aan
het epistel worden toegevoegd.
Bovendien vrégen sommige re
gels om misbruik. Neem de
voordeurdelersregeling, waarbij
uitkeringsontvangers die samen
een huishouden vormen, wor
den gekort. Wat is er nu een
voudiger dan een fictief huur
contract opstellen, zodat op pa
pier iedereen een eigen huis
houden vormt en dus een volle
dige uitkering krijgt? En wij
moeten dat allemaal maar zien
te controleren. De Algemene
Bijstandswet is daardoor zo
langzamerhand onuitvoerbaar
geworden"
„We zouden ook ons cliënten
bestand genuanceerder moeten
kunnen benaderen. We moeten
nu iedere acht maanden met el
ke cliënt praten, ongeacht zijn
leeftijd, ongeacht zijn uitkering.
Ik kan me voorstellen dat je va
ker praat met de groep van 20
tot 45 jaar dan met de groep
van 50 tot 60, die veel moeilijker
aan de bak komt. Ik kan me ook
voorstellen dat je iemand die
echt zijn best doet om aan werk
te komen een premie geeft.
Nee, zegt de overheid dan, dat
is inkomen en moet van de uit
kering worden afgetrokken".
De Weerd is het niet eens met
die kritiek: „De Algemene Bij
standswet is moeilijk uit te voe
ren, daarover is geen verschil
van mening. Al valt het met de
hoeveelheid regels volgens ons
best nog mee, die regels zijn
een noodzakelijk kwaad. Als je
minder regels stelt, zou je mil
jarden méér kwijt zijn aan uit
keringen en dat kan niet
of je zou de uitkeringen lager
moeten maken en dat kan
ook niet. En wat betreft die con
trole een keer in de acht maan
den: is dat nou zo onredelijk als
blijkt dat er nogal wat wordt ge
fraudeerd?"
Rijk en gemeenten vechten al jaren over de Algemene
Bijstandswet. Ingevoerd in de jaren '60 als garantie
voor een bestaansminimum, is het beroep erop snel ge
stegen. In de jaren '70 maakten er zo'n 100.000 mensen
gebruik van, vorig jaar waren dat er al meer dan een
half miljoen. Sinds het misbruik van sociale uitkerin
gen een maatschappelijk item is geworden, is ook de
discussie opgelaaid over de bestrijding ervan. Doen de
gemeenten daar wel genoeg aan? Nee, vindt staatsse
cretaris Ter Veld van sociale zaken. Zij heeft besloten
de gemeenten de duimschroeven aan te draaien, daar
in gesterkt door de recente ontdekking dat er op veel
grotere schaal wordt gefraudeerd dan tot nu toe werd
aangenomen. Om hoeveel geld het gaat weet nog nie
mand, maar zeker is dat er vele honderden miljoenen
mee gemoeid zijn.
