Corruptie en drugs boeien Brazilië
Forse boetes voor handel met Servië
VN-boycot tegen Servië
is zo lek als een mandje
Nederlandse Spoorwegen moeten eens kijkje nemen bij de PTT
Feiten &Meningen
Zeven Braziliaanse opposi
tiepartijen, waaronder de
grootste partij in het parle
ment, de Braziliaanse De
mocratische beweging
(PMDB), gaan samenwer
ken om de afzetting van
president Fernando Collor
de Mello te bewerkstelligen.
Volgens de laatste schattin
gen van politieke waarne
mers kan de van corruptie
verdachte president nu nog
slechts rekenen op de steun
van iets meer dan een derde
van de parlementsleden,
180 van de 503 leden van
het parlement. Voor het in
werking zetten van een af
zettingsprocedure heeft de
oppositie de steun van twee
derde (335 leden) van het
parlement nodig. Politieke
waarnemers in Rio de Janei
ro verwachten dat het voor
stel tot het afzetten van de
president nog voor eind vol
gende maand in het parle
ment zal worden ingediend.
DONDERDAG 20 AUGUSTUS 1992
President Fernando Collor de Mello zit in de problemen. Een parlemen
taire enquêtecommissie heeft voldoende aanwijzingen om een onder
zoek in te stellen naar de financiële zaken van de van corruptie verdach
te president foto epa
Roddel en intriges kunnen president politieke kop kosten
Op dit moment speelt zich in Brazilië een wel zeer realis
tische soap af. Roddel, achterklap en intriges in de hoog
ste regionen, inclusief enkele slechterikken. De hoofdper
sonen: de 42-jarige president Fernando Collor de Mello,
zijn broer Pedro en zakenpartner Paul Cesar 'PC' Farias.
Een soap, die Fernando de hoogste post van het land kan
kosten.
zij een dankbare informant.
De familie heeft hem dat niet in
dank afgenomen. De Collors la
ten geen gelegenheid onbenut
het zwarte schaap van de fami
lie af te schilderen als een door
stress geteisterde geesteszieke
die niet meer weet wat hij doet.
Zelfs moeder Collor liet zich in
de hetze tegen Pedro niet onbe
tuigd. Nadat ze hem eerst had
ontslagen als leider van het me
diaconcern, onterfde zij haar
zoon.
Hoewel Pedro tot op heden zijn
aantijgingen niet aannemelijk
heeft kunnen maken, heeft het
imago van de playboy-president
een gevoelige knauw gekregen.
Afgelopen zondag nog liep een
door Fernando georganiseerde
pro-regeringsdemonstratie uit
op een anti-Collor-bijeenkomst.
In plaats van de nationale kleu
ren geel en groen droegen de
betogers zwarte kleding en eis
ten ze het aftreden van de presi
dent.
Het Braziliaanse Dallas begon
in mei toen Pedro zijn broer in
het opinieweekblad Veja be
schuldigde van corruptie. Fer
nando zou 70 procent van de
smeergelden die bedrijven be
taalden in ruil voor overheids
opdrachten in eigen zak hebben
gestoken en stiekem een appar
tement in Parijs bezitten. Daar
voor zou de president illegaal
dollars hebben geëxporteerd.
Pedro liet het daar niet bij en
hing terloops ook de vuile was
van de familie buiten. De presi
dent zou van een huwelijkscrisis
hebben geprofiteerd om Pedro's
vrouw te verleiden en zou in
zijn jeugd cocaïne en LSD heb
ben gebruikt.
Over Pedro's beweegredenen
deze zaken naar buiten te bren
gen, is weinig bekend. Maar het
lijkt erop dat hij in eerste in
stantie zakenman 'PC' Farias
een loer heeft willen draaien.
'PC' liet namelijk begin vorig
jaar weten een krant te willen
beginnen in de noordoostelijke
provincie Alagoas. In dit gebied
verschijnt al een krant. Die is de
trots van het media-imperium
van de familie Collor en wordt
geleid door Pedro. De broer van
de president voelde weinig voor
concurrentie en begon in zijn
krant Farias' frauduleuze finan
ciële zaken uit de doeken te
doen.
Aangezien Farias een goede
vriend en zakenpartner van de
president is, legden de andere
media al snel een verband tus
sen de twee. In Pedro vonden
Sleutelfiguur
Sleutelfiguur in de corruptie
zaak is 'PC' Farias, die in 1989
de verkiezingskas van Collor de
Mello beheerde. Hij zou in die
hoedanigheid bedrijven die uit
waren op overheidssteun fors
hebben laten betalen voor het
„aanwenden van invloed". Bo
vendien zou hij een greep heb
ben gedaan in de verkiezingskas
en door afpersing van zakenlie
den het kasverschil hebben
aangepast.
De president ontkent bij hoog
en laag dat hij op de hoogte is
geweest van de frauduleuze
Pedro Collor de Mello en echtgenote tijdens een persconferentie waarop hij zijn broer (de Braziliaanse presi
dent) onder meer beschuldigde zijn vrouw te hebben willen verleiden. foto reuter
handelingen van Farias. Maar
het is nog maar de vraag of Col
lor zijn onschuld kan volhou
den. Een parlementaire enquê
tecommissie, die de handel en
wandel van Farias onderzocht,
is namelijk tot de conclusie ge
komen dat er nauwe financiële
banden bestaan tussen de pre
sident en de zakenman.
De aanwijzingen waarop de
commissie is gestuit Farias
zou de afgelopen tweeënhalf
jaar meer dan vijf miljoen dollar
op rekeningen van de familie
Collor hebben gestort zijn in
ieder geval voldoende om een
officieel onderzoek in te stellen
naar de financiële zaken van de
president. Dat kan er toe leiden
dat Collor uit zijn ambt wordt
gezet.
Het politieke lot van de eerste
democratisch gekozen presi
dent sinds 1960 hangt aan een
zijden draadje door toedoen
van zijn broer en beste vriend.
Want ook als blijkt dat Fernan
do niet op de hoogte was van de
corruptie-praktijken van zijn
vriend en daar ook op geen en
kele manier aan heeft meege
werkt, heeft Fernando als presi
dent zijn langste tijd gehad. De
man die in 1989 de verkiezin
gen inging met als belangrijkste
thema de bestrijding van cor
ruptie, heeft met de affaire be
hoorlijk gezichtsverlies geleden.
Het lijkt onmogelijk dat hij er
nog in slaagt zijn imago voor de
presidentsverkiezingen van
1994 dusdanig op te vijzelen dat
hij wordt herkozen.
Voortijdig vertrek
De meeste Brazilianen geloven
niet in een voortijdig vertrek
van de president. Hoewel uit
een recent opinieonderzoek is
gebleken dat 70 procent van de
Brazilianen vindt dat Collor
moet aftreden, vreest ruim 60
procent dat de corruptie-affaire
op z'n Braziliaans wordt opge
lost: na de onthullingen wordt
in zijkamertjes een politiek ak
koord bekokstoofd, de president
blijft zitten en over een paar
maanden is iedereen alles al
weer vergeten.
De vrees voor zo'n Braziliaanse
oplossing is niet ongegrond. Dit
najaar moet het parlement met
Collor in de slag over een om
streden belastingwet die de
kiesdistricten veel invloed ont
neemt en de herverkiezing van
parlementariërs in gevaar
brengt. Het is daarom niet uit
gesloten dat de parlementsle
den liever genoegen nemen met
een verzwakte Collor als presi
dent dan met zijn vice-presi
dent Itamar Franco.
Bovendien kleeft er aan de vice-
president nog een probleempje.
De 62-jarige wordt verdacht van
linkse sympathieën en valt
daarom slecht bij het machts
blok van de militairen. Hoewel
het leger heeft beloofd bij Col
lors eventuele voortijdige ver
trek „niet te zullen meewerken
aan onwettige initiatieven"
blijft het leger een onzekere fac
tor. Per slot van rekening is nog
maar drie jaar geleden een ein
de gekomen aan 21 jaar militai
re dictatuur. Nog veel militairen
denken met weemoed terug aan
die goede, oude tijd.
GUSSCHREUDERS
JURIDISCH MEDEWERKER
Met de naleving van de econo
mische boycotmaatregelen te
gen Servië en Montenegro, de
twee resterende Joegoslavische
deelrepublieken, houden zich in
Nederland drie instanties bezig:
de Centrale dienst voor de in-
en uitvoer in Groningen, de
douane en de Economische
Controledienst.
Vorige week deed in de interna
tionale pers het verhaal de ron
de van een Franse diplomaat
die zou hebben geconstateerd
dat Nederlandse en Duitse
vrachtwagens waren betrokken
bij illegale transporten van goe
deren naar de door de sancties
getroffen gebieden. Het ge
rucht, dat overigens nergens
kon worden bevestigd, roept de
vraag op hoe het toezicht op de
handhaving van het embargo in
elkaar steekt en op welke straf
fen eventuele overtreders kun
nen rekenen.
Hoe weet een kleine, hardwer
kende transportondernemer,
aan wie de politieke verwikke
lingen en de regelgeving groten
deels voorbijgaan, nu precies
waar hij zich aan heeft te hou
den? Voor gedetailleerde infor
matie kan zo iemand, voor zo
ver de Kamer van Koophandel
of de eigen branche-organisatie
geen uitkomst bieden, zich
wenden tot de Centrale dienst
voor de in- en uitvoer. Dat is
ook de instantie die - in overleg
met het sanctiecomité van de
Verenigde Naties in New York -
ontheffing kan verlenen aan hu
manitaire organisaties die hulp
goederen exporteren. Behalve
aan instellingen zoals het Rode
Kruis, worden ontheffingen ver
leend aan bedrijven die goede
ren voor zuiver medische doel
einden of levensmiddelen naar
de oorlogsgebieden transporte
ren. In de praktijk is het aantal
verleende ontheffingen op de
vingers van één hand te tellen.
Voor de rest is elk handelsver
keer, van welke aard ook, met
Servië en Montenegro verbo
den. Staat op de douanepapie
ren een bestemming in deze
staten aangegeven (met inbe
grip van de autonome gebieden
Kosovo en Vojvodina), dan
komt het transport de grens niet
over. Wie het embargo wil ont
duiken, zal dus altijd frauduleus
een andere bestemming of een
andere herkomst aangeven.
Overtreding van de Sanctiewet
valt met betrekking tot het Joe
goslavische embargo veel moei
lijker vast te stellen dan bijvoor
beeld met de boycot tegen Irak
het geval is. De controle van de
douanepapieren aan de grens,
in de havens en op Schiphol is
weliswaar verscherpt, maar als
een bedrijf met een schijnfirma
in Macedonië of Kroatië han
delt, valt door de douane moei
lijk na te gaan of de goederen
niet in werkelijkheid bestemd
zijn voor Servië. Bij transporten
naar Macedonië zal de douane
dan ook veelal contact opne
men met de Economische Con
troledienst (ECD) die in de loop
der jaren flink wat kennis van
CORRESPONDENT OOST-EUROPA
Er bestaat in Belgrado een
groeiende belangstelling voor
uitstapjes naar de Roemeense
stad Timisoara, zo'n 160 kilo
meter verderop. De bezoekjes
duren maar kort, maar de toe
ristenbussen zijn op de terug
tocht gemiddeld zo'n vier tot
vijf ton zwaarder beladen dan
op de heenreis. Gingen
Roemenen tot voor kort in
Joegoslavië hamsteren, te
genwoordig maken veel
Serviërs de tocht in omge
keerde richting.
Roemenië is bepaald geen
luilekkerland, maar toch
zijn er zaken te koop die
in Servië en Montenegro
zeer schaars of in ieder
geval zeer duur zijn ge
worden: benzine, wasmiddelen,
onderdelen en eerste levensbe
hoeften als olie en suiker.
Dit soort kleine smokkel valt net
zo goed onder de economische
boycot die de Verenigde Naties
aan rest-Joegoslavië (Servië en
Montenegro) hebben opgelegd
als de verkoop van grote hoe
veelheden ruwe olie. Maar voor
een aantal pakjes Kent-sigaret-
ten laten Roemeense douane
ambtenaren zich net als in de
dagen van Ceausescu makkelijk
omkopen.
De boycot die
politiek in Bosnië en Kroatië te
stoppen, blijkt zo lek als een
mandje. Aan alle kanten stro
men goederen het land binnen,
van olie en chemicaliën tot wa
pens aan toe.
Sommige landen ontkennen
niet eens dat ze de boycot over
treden. Bulgarije en Roemenië
hebben bijvoorbeeld toegege
ven dat er via de Donau goede
ren naar Servië worden getrans-
Aan alle kanten stromen
goederen het land binnen,
van olie tot wapens
porteerd. Geen toeval. Beide
landen hadden van meet af aan
problemen met een handelsem
bargo en voor beide is rest-Joe
goslavië een belangrijke han
delspartner.
Naast openlijke overtredingen
wordt de boycot via tal van om
wegen omzeild. In het Macedo
nische Skopje hebben zich in
middels ondernemingen geves
tigd die tegen betaling van forse
omkoopsommen gaarne voor
de valse papieren zorgen die ex
port naar Servië mogelijk ma
ken. De methode is simpel,
moeten dwingen zijn agressieve Transitvervoer door Servië naar
Bosnië is volgens de VN-resolu-
ties wel toegestaan. Op de pa
pieren wordt dan ook een adres
in Bosnië als eindbestemming
vermeld.
Tot nu toe is het ook onmoge
lijk gebleken de wapenboycot
die sinds november 1991 voor
heel ex-Joegoslavië geldt, te
handhaven. Oostenrijk wordt
door internationale wapendes
kundigen aangewezen als het
centrum van de illegale
wapensmokkel. Wenen is
volgens het gezaghebben
de Britse blad Jane's De
fense Weekly de plaats
waar de meeste wapen
deals worden gesloten.
Het aanbod aan wapens
op de zwarte markt is op
dit moment rijkelijk. Veel
spullen komen uit Oost-
Europa, waar na de op
heffing van het Warschaupact
veel materieel uit de arsenalen
is verdwenen. De wapenhandel
zelf is voor een deel in handen
van voormalige militairen uit de
Sovjetunie en Oost-Europa.
Het geld voor de wapenaanko
pen krijgen Serviërs, Kroaten en
moslims over het algemeen van
immigranten in Amerika en
Australië. De Kroaten zouden
uit die bron al meer dan 600
miljoen gulden voor de finan
ciering van hun leger hebben
gehad.
Een Bosnische
boerin ver
koopt in een
buitenwijk van
de hoofdstad
Sarajevo verse
melk. Terwijl
de Bosnische
bevolking bij
een tekort
heeft, hebben
de Serviërs bij
na overal vol
doende aan.
De VN-boycot
is zo lek als
een mandje.
fotoap
de internationale goederenbe
weging heeft opgebouwd. De
ECD beschikt over de zelfstan
dige bevoegdheid om bij bedrij
ven de administratie te contro
leren. Veelal zijn het tips van
particulieren die de ECD op het
spoor brengen.
De juridische basis voor de
handhaving van het embargo
wordt gevormd door een hele
keten van internationale en na
tionale rechtsregels. Om te be
ginnen zijn er de (in de
Staatscourant gepubliceerde)
VN-resoluties 757 en 760 die de
lidstaten verplichten maatrege
len te nemen om een volledige
boycot te effectueren. Ter uit
voering hiervan heeft de Eu
ropese Gemeenschap op 1 juni
een verordening uitgevaardigd
die rechtstreekse werking heeft
in de EG-landen en zich dus
met de verbodsbepaling tot de
burgers richt.
De opsporing en betraffing van
overtreders is weer in het natio
nale recht geregeld. Voor dit
doel heeft de regering op grond
van de Sanctiewet een Sanctie-
beschilcking Servië en Monte
negro uitgevaardigd. Overtre
ding van de Sanctiewet of van
de In- en Uitvoerwet betekent
een economisch delict.
Blijkens de Wet Economische
Delicten staat op opzettelijke
ontduiking van het embargo -
een misdrijf - maximaal twee
jaar gevangenisstraf of 25.000
gulden boete (voor particulie
ren) of honderdduizend gulden
(voor rechtspersonen zoals een
NV of een BV). Het bedrag van
de boete lijkt betrekkelijk laag,
maar als de waarde van de on
rechtmatig in- of uitgevoerde
goederen groter is dan een
kwart van de maximale boete,
kan de rechter uitwijken naar
een hogere boete-categorie:
maximaal een miljoen gulden.
ROTTERDAM P1M FORTUYN
We hebben het klaroengeschal van de Ne
derlandse Spoorwegen alom in de media
mogen vernemen: vanaf heden gaat de
beuk erin en de NS gaan bedrijfsmatig en
klantgericht werken. Aldus de nieuwe NS-
president, Rob den Besten. Hij kiest voor
een rigoureuze aanpak. Het hele bedrijf
gaat op de schop. Aan de vakbonden heeft
hij intussen wel een belangrijk beïnvloe
dingsinstrument weggegeven. De NS zullen
de hele operatie voltooien zonder gedwon
gen ontslagen. Dat doet dus het ergste vre
zen.
De Spoorwegen zijn een zwaar verbureau-
cratiseerd bedrijf. Regels gaan boven klan
ten. Voor een deel is dat terecht. Veiligheid
is bij het spoor een belangrijk aandachts
punt. Onze spoorwegen behoren tot de vei
ligste van Europa. Dat moeten we vooral zo
houden. Maar deze gerichtheid op veilig
heidsregels heeft het bedrijf ook decennia
lang in een ijzeren greep gehad.
De NS hadden en hebben veel weg van een
militaire organisatie, waarin de bevelen van
hoog in de hiërarchie via allerlei tussensta
dia worden doorgegeven aan de werkvloer.
Dat bevordert het dragen van eigen verant
woordelij kheid niet en zet meer in het alge
meen het uitvoerend personeel, de mensen
met wie u en ik mee te maken hebben, niet
aan tot het ontwikkelen van eigen initiatief.
Dat maakt een bedrijf star, en dat is heel
goed te merken in de presentatie aan de
NS-klanten. Die klanten zijn natuurlijk de
reizigers, maar ook alle ondernemers die
van de NS-diensten gebruik maken voor
het vervoer van goederen. PTT-Post is bij
voorbeeld zo'n hele grote klant van de
laatste categorie. Een groot deel van de dik
ke poststromen wordt verzorgd door de
NS, en niet altijd tot tevredenheid van klant
PTT-Post.
Ook havenbaronnen in Rotterdam zijn niet
altijd te spreken over het servicepakket van
de NS. Met name het gebrek aan flexibili
teit en het vermijden van ondernemersrisi
co's door de Spoorwegen worden in die
kringen absoluut niet gewaardeerd. Meer
in het algemeen zijn de NS niet gewend en
in staat om met de klant mee te denken,
laat staan vooruit te denken over wat de
klant meer en beter zou kunnen wensen in
het kader van zijn bedrijfsvoering.
Ook reizigers kunnen daarover meepraten.
De service van de Spoorwegen is minimaal
en aan voorlichting wordt als wordt af
geweken van verwacht NS-gedrag al he
lemaal niet gedaan. Dikwijls heb je de in
druk dat je blij mag zijn dat je mag meerij
den. Het prijsbeleid ten aanzien van het
treinkaartje is uitermate onhelder en toe
lichting op een prijsverhoging is er niet bij.
Of het moest zijn dat het leven duurder is
geworden.
Dat is onvoldoende. Daarmee hoeft de
KLM bij de klant ook niet aan te komen. De
NS zijn dan ook nog lang geen bedrijf waar
wordt gedongen naar de gunst van de
klant, waar het uitvoerend personeel er ple
zier in heeft en er alles voor doet om de
klanten te behandelen naar wat hij is: Ko
ning.
Welnu, dit gaat allemaal veranderen, als we
Den Besten mogen geloven en waarom
zouden wij hem het voordeel van de twijfel
niet gunnen. De Nederlandse Spoorwegen
worden opgesplitst in een groot aantal be
drijven onder de holding NS. Er komt een
bedrijf voor personenvervoer, wellicht zelfs
een voor de intercity, een voor de Rand
stadboemel en een voor de provinciale
boemels, er komt een apart bedrijf voor het
goederenvervoer en voor de railinfrastruc
tuur en voor al die stations waar veel te
weinig mee wordt gedaan.
Al deze nieuwe bedrijven kunnen worden
aangesproken op hun resultaten en ze wor
den geacht hun eigen, op hun klanten ge
richte cultuur te ontwikkelen. Op die ma
nier hoopt Den Besten de efikiencyvan de
onderneming te verbeteren en de klant
vriendelijkheid te bevorderen. Daarnaast
zal er veel meer dan thans los worden ge
opereerd van het ministerie van verkeer en
waterstaat. De NS zullen voortaan in hoge
mate zelf hun investeringsprogramma be
palen en zelf de prijs van het treinkaartje
vaststellen. Dat zal me nog wat worden,
daar in Den Haag.
Op één punt is het plan van Den Besten
volstrekt ongeloofwaardig, en dat is het
punt van het vermijden van gedwongen
ontslagen. Je kunt het aantal personeelsle
den misschien gelijk houden, maar zo'n
omvangrijke reorganisatie eist ook veel
nieuwe gezichten, vooral op het niveau van
het management. Het is eenvoudig niet
doenlijk om met dezelfde club waarmee je
de verstarring hebt gerealiseerd ook de mo
dernisering op het tapijt te brengen.
NS kan in deze heel veel leren van de PTT.
Daar hebben ze niet alleen de complete
top van het bedrijf vervangen, maar ook de
helft van het hele management. Daarnaast
is veel geld en inspanning gestopt in de
her-, om- en bijscholing van het resterende
personeel. Het kan geen kwaad als Den
Besten eens een bezoekje aflegt bij collega
Dik, president van de PTT.
Prof. dr. W.S.P. Fortuyn is buitengewoon
hoogleraar aan de Erasmus Universiteit
in Rotterdam.
