Eén vluchtelingendrama tegelijk
Servische gevangenen
krijgen slechtste cellen
Leed dichtbij maakt meer los dan leed ver weg
Feiten &Meningen
'Geloof van ondergeschikt
belang in oorlog Bosnië'
MAANDAG 17 AUGUSTUS 1992
2
Want hoe komt het toch dat begin juli
het kabinet dagenlang moeilijk heeft ge
daan over de gestegen kosten voor op
vang van asielzoekers, terwijl vorige
week in het debat over de opvang van
'Joegoslaven' de kosten tot een punt van
later zorg zijn verklaard?
Hoe komt het toch dat de Tweede Ka
mer zich in debatten over asielzoekers
uitleeft in uitspraken over procedures
die weliswaar rechtvaardig, maar.vooral
ook streng moeten zijn. En dat, nu de
Joegoslaven in nood verkeren, het toela
tingsbeleid opeens niet ruimhartig ge
noeg kan zijn? Is ook voor de Tweede
Kamer en de regering een vluchteling
uit het voormalige Joegoslavië van een
hogere orde dan iemand uit Irak of So
malië?
Dat gaat PvdA-Kamerlid Bert Middel
veel te ver. Maar hij geeft toe: „Je moet
er eerlijk in zijn. Het hemd is nader dan
de rok. De ellendige situatie in 'Joego
slavië' is natuurlijk een stuk dichter bij
onze deur dan bijvoorbeeld Afrika. Ook
de publieke opinie zal zo zijn invloed
hebben op de Kamer, en al die gruwelij
ke beelden die je ziet."
Het is Middel ook opgevallen dat de ver
ontwaardiging pas echt losbarstte, toen
duidelijk werd dat er in Bosnië sprake is
van een „etnische zuivering". „Dat zit,
met de jodenvervolging in de Tweede
Wereldoorlog in gedachten, emotioneel
natuurlijk heel diep, ook als je na de
oorlog geboren bent. Ik heb dat bij alle
fracties gemerkt. Dan gaan opeens heel
andere criteria gelden. Het gevoel ook
dat je jezelf later nooit mag verwijten
dat dat je er niets aan gedaan hebt", al
dus Middel.
Volgens SGP-Kamerlid Van den Berg is
er een belangrijk verschil tussen de 'Joe
goslavische' vluchtelingen en de catego
rie 'overige' asielzoekers. „Een deel van
de asielzoekers bestaat natuurlijk uit
echte vluchtelingen, die net als de 'Joe
goslaven' worden vervolgd en moeten
vrezen voor hun leven. Maar er is ook
een niet onaanzienlijk aantal asielzoe
kers dat niet echt vluchteling kan wor
den genoemd, maar dat hierheen geko
men is op grond van economische over
wegingen. Terwijl bij de Joegoslavische
vluchtelingen op voorhand vrij onom
stotelijk vaststaat dat zij daadwerkelijk
noodgevallen zijn.
Van den Berg vreest ook dat er bij me
nigeen sprake kan zijn van een verdrin
gingseffect: „Het gevoel dat de proble
men waarmee men in bijvoorbeeld Afri
ka kampt niet nieuw zijn, dat ze zo im
mens zijn dat men er toch niets aan kan
doen, en dat men zich dan stort op dat
gene dat dichtbij is. Het gevaar is er al
tijd. Ik ben nog nooit in Somala ge
weest, maar wel in Joegoslavië. Ik ken
Dubrovnik en Mostar. Dan voel je daar
toch wat nauwer bij betrokken."
„Een paèr islamitische leiders
hebben opgeroepen om met
een eigen leger de moslims in
Bosnië-Hercegovina te hulp te
schieten als de Verenigde Naties
niet in actie komen", benadrukt
godsdienstwetenschapper
drs. N. Landman, als docent
Arabisch verbonden aan de uni
versiteit van Utrecht. „Het is
niet zo dat alle moslim-leiders
dat willen. Bovendien heeft de
Iraanse president Rafsanjani die
oproep gelijk al afgezwakt."
Landman gelooft niet dat de
strijd in Bosnië en de wereldwij
de verontwaardiging daarover,
uiteindelijk uitmondt in een
confrontatie tussen de islami
tische wereld en het Westen, de
„post-christelijke wereld".
Niet te ontkennen valt dat zo
links en rechts de oorlogstrom
wordt geroerd. Enkele bladen in
moslim-landen voeren sinds
enige tijd een propaganda-oor-
log tegen het Westen. Zo zou de
Egyptische president Nasser bij
nader inzien toch een westerse
agent zijn geweest, de Amerika
nen zouden de Golfoorlog heb
ben geregisseerd en Israël zou
Serviërs opleiden om de mos
lims in Kroatië uit te moorden.
Landman haalt de schouders
op. „De overgrote meerderheid
van de moslims laat zich aan
dat soort dingen weinig gelegen
liggen."
Kruistochten
„Iedereen wil natuurlijk wat
doen aan de oorlog in Bosnië.
Wat dat betreft is er niet zoveel
verschil tussen het Westen en
de islamitische landen. Alleen
leggen zij meer dan wij de na
druk op het feit dat de slachtof
fers van het geweld moslims
zijn. Dat spreekt meer tot.de
verbeelding."
Het is overigens maar de vraag
in hoeverre de Bosnische mos
lims zich verbonden voelen met
de sterk theocratische geloofs
genoten in Iran. Maar weinig
moslims zijn zo streng in de leer
als de Iraanse machthebbers.
„Aan de Ramadan, de verplich
te vastenperiode, houdt ieder
een zich nog wel, al is het maar
vanwege de buren. Maar de
groep die vijf keer per dag bidt,
is klein. Hetzelfde geldt voor de
gelovigen die aan hun religie
politieke gevolgen verbinden."
In het verleden hebben zich
grote confrontaties voorgedaan
tussen de islamitische en de
christelijke wereld. Kort na de
dood van Mohammed in 621
maakte de islam ten koste van
het christelijke Byzantijnse rijk
een enorme expansie door en
verspreidde zich vanuit Arabië
tot Syrië en grote delen van Tur
kije. De bezetting van Palestina
was enkele eeuwen later aanlei
ding tot de kruistochten waarbij
christelijke legers probeerden
de moslims uit Jeruzalem te
verdrijven.
Andere krachtmetingen tussen
de grote machtsblokken, zoals
de stichting van het Ottomaan
se Rijk door de Turken aan het
eind van de Middeleeuwen, ziet
Landman eerder als conflicten
tussen zich uitbreidende we
reldrijken dan als werkelijke
godsdienstoorlogen. Hetzelfde
geldt voor de verovering later
van islamitische landen in
Noordafrika en Azië door
Frankrijk en Groot-Brittannië.
Derde Wereldlanden
„De machtsverhoudingen in de
wereld laten een echte gods
dienstoorlog niet meer toe",
meent Landman. „De Verenig
de Staten en Europa hebben zo
veel meer macht, die worden
echt niet bedreigd door een
paar Derde Wereldlanden ook
al zijn er dan bij met veel olie
dollars."
Zeker zo belangrijk is dat de is
lamitische landen absoluut
geen eenheid vormen. Er zijn
monarchieën bij en op socialis
tische leest geschoeide repu
blieken, arme en extreem rijke
landen die onderling zeker niet
altijd hartelijke betrekkingen
onderhouden. Irak, Iran en Ku-
wayt leven op voet van oorlog
en tussen de Noordafrikaanse
landen is 't ook allerminst koek
„De meeste werden veertig jaar
geleden pas onafhankelijk en
kozen verschillende wegen om
hun land op te bouwen." De
meestal in het Westen opgelei
de elite - zelf veelal niet zo strikt
in de leer - had er toen ze aan
de macht kwam, geen behoefte
aan die identiteit te ontlenen
aan de godsdienst, maar koos
voor het nationalisme. Dat was
aantrekkelijk omdat dat de
christelijke minderheden niet
uitsloot.
Landman noemt de Egyptische
president Nasser als voorbeeld
van een nationalistisch leider.
Niet voor niets heeft hij de radi-.
caal islamitische oppositie waar
mogelijk de kop ingedrukt. De
opbloei van het fundamentalis
me, zeker niet alleen in Egypte,
is een reactie op het falen van
dit nationalistisch streven. „De
radicalen proberen nu hun kans
te grijpen."
Krediet
Iran is het enige land waar dat
werkelijk is gelukt en het heeft
zich daarmee volstrekt geïso
leerd. Sommige ajatollahs pro
beren nu, zij het met radicale
oplossingen voor het probleem
in Bosnië, weer wat krediet te
verwerven in de Arabische we
reld, meent Landman.
Niet alleen de Iraanse president
reageerde gereserveerd. Ook de
leiders van andere moslim-sta-
ten waken voor al te veel en
thousiasme. De Turkse regering
drong er bij de Verenigde Naties
op aan militair in te grijpen in
Bosnië en sloot daarmee deel
name aan een moslim-leger uit.
Volgens de Turken zou de
„strijd daarmee uitgroeien tot
een religieus conflict, terwijl
sprake is van een etnisch con
flict". Ook Landman ziet niet in
•waarom de moslim-landen zon
der de Verenigde Naties daarin
te kennen in de burgeroorlog
tussen beiden zouden komen.
„Ze zouden zich de woede van
de rest van de wereld op de hals
halen, en die prijs is te hoog."
het een stuk beter. Senad en
Nazif zijn respectievelijk soldaat
van het Bosnische en het
Kroatische leger. Ze hebben tien
dagen celstraf gekregen wegens
een vechtpartij. Ze delen een
zeer ruime cel met een apart
toilet. Ze bezitten in ruime mate
sigaretten, op tafel ligt een boek
en een schaakspel. Senad en
Nazif hebben de grootste lol.
„Voor ons is het een soort va
kantie, we hoeven nu tenminste
niet te vechten."
Premier Pelivan van Bosnië-
Hercegovina zegt dat de gevan
gen Serviërs hoogstwaarschijn
lijk zullen worden uitgewisseld
tegen Bosnische soldaten en
burgers, die in Servische kam
pen zitten. „Het liefst willen we
ze ruilen tegen vrouwen en kin
deren. Het Internationale Rode
Kruis doet de onderhandelingen
en wellicht dat we binnenkort
met een uitwisseling kunnen
beginnen."
Nederland laat dezer dagen 'zien hoe gastvrij het is', om
het motto van Vluchtelingenwerk nog eens aan te halen.
Maar aan de overheid kan dat niet hebben gelegen. Die
stelde nog geen maand geleden dat Balkan-vluchtelingen
alleen met een geldig visum Nederland binnen konden
komen. En die groep van 320 Bosniërs die dagenlang
vastzaten in een bus op Kroatisch grondgebied, mochten
van geluk spreken dat ze zonder papieren toch werden
opgevangen.
DEN HAAG MAURICE WILBRINK
Het is een bizar en vrijwel on
doorgrondelijk proces dat leidt
tot een omslag in de Nederland
se houding. Plotseling voelt
zelfs de Nationale Woningraad
zich geroepen tot een inspan
ning voor de 'ontheemden' (een
term ingevoerd door overheids-
burocraten die zichzelf en het
publiek willen wijsmaken dat de
vluchtelingen hier maar kort
zullen blijven).
Je zal maar Somaliër zijn. Nu
politici, publiek en media zo in
beslag genomen worden door
de ontwikkelingen op de Bal
kan, blijft er nauwelijks aan
dacht over voor het drama in de
Hoorn van Afrikahonderd
duizenden vluchtelingen, oor
log, hongersnood, honderden
doden per dag. Men schreeuwt
er al maanden om interventie
van de Verenigde Naties. Maar
ook hier geldt: het oog van de
wereld kan maar één drama te
gelijk aanschouwen. Daar ver
andert zelfs de secretaris-gene
raal van de VN, Boutros Ghali,
met zijn recente oproep niets
Humanitaire organisaties oefe
nen deze zomer steeds meer
pressie uit om Somalia, waar nu
eindelijk na maanden overleg
500 VN-militairen worden ge
stationeerd, in het blikveld te
krijgen van politiek, journalisten
en publiek. Voor duizenden So-
maliërs is het al te laat. Maar
voor de hongerende overblijvers
komt de groeiende aandacht
hopelijk op tijd.
De Novib heeft flink in zijn ad
vertentiebudget getast: vorige
week werd in verschillende
kranten de politiek onder druk
gezet met de oproep: doe iets,
en doe het nu. Novib-medewer-
ker Francesco Mascini: „Na
tuurlijk gaat alle aandacht voor
de Balkan nu ten koste van Afri
ka. Bovendien blijkt dat afschu
welijke beelden van gevluchte,
hongerende Somaliërs niet het
zelfde dramatische effect heb
ben als gevangen Bosniërs ach
terprikkeldraad."
Mascini wijst erop dat blijkbaar
alles went: zelfs beelden van
een hongersnood in Afrika.
Tenslotte zien we die beelden al
sinds Biafra, eind jaren '60. „Als
humanitaire organisatie mogen
we dat natuurlijk nooit accepte-
Artsen zonder Grenzen, dat
haar team in april uit Somalia
terugtrok omdat het er te ge
vaarlijk werd, is een media-of
fensief begonnen. Woordvoer
der Marianne Meijerink: „We
proberen er meer journalisten
heen te krijgen. Er is een
nieuwsbrief opgezet voor kran
ten met informatie over de
Hoorn van Afrika."
Vluchtelingenwerk tracht te ver
mijden dat de rest van het werk
gaat leiden onder de inspan
ning die Vluchtelingenwerk nu
doet voor de opvang van men
sen uit het voormalige Joegosla
vië. Woordvoerder Jan Heer-
kens erkent wel dat Vluchtelin
genwerk met een zeker oppor
tunisme de welkom-stemming
jegens Balkan-vluchtelingen
uitbuit. Ook nog aandacht vra
gen voor Somaliërs is volgens
hem 'technisch' onmogelijk. „Je
kunt niet twee verschillende
boodschappen tegelijk kwijt."
De vraag is nu hoelang de
'Open het Dorp -sfeer aan
houdt. Als de bestaande, de
nieuwe, de geïmproviseerde en
de tijdelijke voorzieningen voor
vluchtelingen allemaal vol zit
ten met 'ontheemden' uit het
voormalige Joegoslavië die lan
ger blijven dan voorzien waar
laten we dan de volgende
vluchtelingen? Die uit Somalia
dus?
Heerkens denkt dat de basis
daarvoor is gelegd door de hart
verwarmende manier waarop
Nederland zich nu opstelt. Maar
de wijze waarop Nederland tot
twee weken geleden omsprong
met de schlemielen van het Bal
kan-conflict, voorspelt weinig
goeds voor de slachtoffers die
over een paar maanden of vol
gend jaar aankloppen. Of gaat
de Nationale Woningraad zich
nu ook inspannen voor de hon
gerende Afrikaan?
Een moeder en kind liggen in de
buurt van de hoofdstad Muqdisho
bedelend op straat. foto ap
VERSLAGGEVER
Hij is duidelijk in elkaar gesla
gen. Met gebogen hoofd staat
hij voor zijn stinkende cel zon
der ramen. In zijn cel liggen,
naast een gat in de grond dat
moet doorgaan voor een wc,
voetboeien. Toch mag de Ser
viër van geluk spreken. Sluip
schutters worden meestal on
middellijk gedood.
Sinds vier dagen zit Savovic
Miodrag (39 jaar) in de centrale
gevangenis van Sarajevo. Solda
ten van het Bosnische leger
vonden onder zijn ligbad een
Kalasjnikov en sindsdien zit hij
opgesloten. Hij zegt goed te
worden behandeld, ondanks
zijn blauw geslagen ogen. „Ik
ben van de trap gevallen", is
zijn verklaring waaraan niet te
veel waarde moet worden ge
hecht.
In de centrale gevangenis zitten
naast gewone criminelen en
Bosnische soldaten die wegens
dronkenschap en vechtpartijen
celstraf hebben gekregen, onge
veer tien Serviërs. Ze worden
verdacht van het geven van sig
nalen aan de Servische artillerie
in de omringende bergen, of
zijn sluipschutters die gevangen
zijn genomen. De meesten van
hen wachten op transport naar
de gevangenis Viktor Buban,
even buiten Sarajevo, waar hon
derden Serviërs worden vastge
houden. De Bosnische autori
teiten gaven geen toestemming
om deze gevangenis te bezoe
ken.
De Franse minister van gezond
heid, Kouchner, bezocht giste
ren wel beide gevangenissen.
Hij sprak met alle gevangenen.
„Naar mijn mening worden ze,
gezien de omstandigheden, niet
onredelijk gehandeld. Ze verke
ren in veel betere omstandighe
den dan de gevangenen in Ser
vische kampen. Die zijn ronduit
miserabel", aldus de minister.
Het Rode Kruis brengt elke
week een bezoek aan beide ge
vangenissen.
SDS
Savovic Miodrag, electriciën
van beroep, was vorig jaar lid
geworden van de SDS, de radi
cale Bosnische partij van de
Servische leider Karlovac. „Ze
beloofde mij dat ik, als ik lid zou
worden van de SDS, later een
stukje land zou krijgen in Luca-
vicja. In maart ging ik naar de
bijeenkomsten van de SDS. Ze
zeiden dat we werden bedreigd
door andere nationaliteiten. We
kregen wapens om ons te ver
dedigen. We kregen ze niet van
het leger, maar van de SDS." Nu
zegt hij dat zijn lidmaatschap
van de partij 'een vergissing'
was. Het liefst wil Miodrag naar
Belgrado waar zijn vrouw en
twee kinderen verblijven.
Twee cellen verderop verblijft
Petrovic Spasoje (43 jaar). Hij
werd enkele dagen geleden op-
In Kroatië zijn eind vorige week
Servische krijgsgevangenen ge
ruild tegen Kroatische strijders.
Dat zit er voor de Serviërs in Bos
nië voorlopig niet in. foto epa
weet eigenlijk niet waarom. Ver
moedelijk omdat mijn broers bij
de Servische troepen zitten."
Hij zegt correct te worden be
handeld. Zijn buurman Ivance-
vic Mladen (56 jaar) zit gevan
gen 'wegens samenwerking met
de vijand'. Wat dat precies bete
kent, wil hij niet zeggen, maar
volgens de cipier wordt ook hij
verdacht van het geven van sig
nalen.
De Servische gevangenen wach
ten gelaten af. Ze zijn niet voor
geleid aan de officier van justi
tie. Ze hebben alleen te horen
gekregen waarvan ze worden
verdacht. Een advocaat hebben
ze in al die dagen niet gezien, zo
vertellen ze. De verdachten, die
allen eenzame opsluiting heb
ben, mogen alleen hun zeer
kleine cel verlaten om water te
halen. Ze hebben niets om te le
zen. Ze krijgen twee keer per
dag een bord rijst of spaghetti.
De andere gevangenen hebben
gepakt op verdenking van het
geven van signalen aan de Ser
vische artillerie om doelen te
bepalen in Sarajevo. De Serviër
zegt onschuldig te zijn. „Ik werd
aangegeven door mijn buren, ik
Landman: „Iran wil weer wat krediet
i in de Arabische wereld.
foto cpd roland de bruin
