'Nederland is veiliger dan u denkt'
Duizenden Middenamerikanen steken illegaal Mexicaanse grens over
Extra
MAANDAG 17 AUGUSTUS 1992
REDACTIE FRANS VISSER
Het dwarse geluid van criminoloog Herman Franke:
Haagse beleidsmakers en beveili
gingsbedrijven hebben vaak baat bij
alarmerende berichten, voor de me
dia is goed nieuws geen nieuws, en
de mens in het algemeen is nu een
maal bang voor de onbeheersbare
dood. „Zeker als de dood wordt ge
koppeld aan geweld".
JANTIEN Pt BO£R»GPD
Toch is de kans dat de gemiddelde Neder
lander een mes in zijn rug krijgt, volgens de
Amsterdamse criminoloog Franke miniem.
Ondanks alarmerende berichten over het
gewelddadiger worden van de samenleving,
leven we nog altijd in een van de veiligste
landen ter wereld. De Amsterdamse crimi
noloog wordt in veel gevallen echter niet
geloofd. „Ik word vaak beschouwd als een
dwarse man met een tegendraadse mening
die de criminaliteit goedpraat".
„Idioot, ronduit idioot", vindt crimino
loog Herman Franke het als hij hoort dat
Amerikanen niet naar Nederland durven,
omdat het hier zo onveilig zou zijn. Berich
ten over de gewelddadige verloedering van
de samenleving zijn volgens hem gewoon
een „uit de hand gelopen vorm van Holland
promotion". „Nederland is veiliger dan u
denkt".
Franke schreef een lijvig boekwerk over
de historie van misdaad en straf in Neder
land. Ook voerde hij de redactie over het
onlangs verschenen boek 'Ongewoon en Al
ledaags Geweld'. Hij stelde het boek samen,
omdat hij telkens werd geconfronteerd met
mensen die vonden dat in Nederland spra
ke is van een groei van de gewelddadigheid.
Franke vroeg zich af waarom zoveel „wel
denkende mensen" zich zo bedreigd voe
len.
„Vaak zijn mensen bang voor de aller
zwaarste vormen van geweldscriminaliteit.
Maar de kans op, bij voorbeeld, een mes in
je rug is hier erg klein. Nederland is nog
steeds een van de veiligste landen ter we
reld. Jaarlijks komen hier ongeveer 175
mensen bij geweldsmisdrijven om het le
ven. Ieder slachtoffer is er natuurlijk één te
veel, maar vergelijk de cijfers eens met het
aantal verkeersdoden. In het verkeer sneu
velen elk jaar 1300 mensen".
Alle verhalen over de goede oude tijd ten
spijt, gelooft Franke dat de samenleving er
de laatste jaren in veel opzichten veiliger op
is geworden. Van normvervaging is abso
luut geen sprake. Natuurlijk wordt er veel
meer gestolen dan in de jaren vijftig en zes
tig en krijgt de gemiddelde Nederlander va
ker een grote bek dan vroeger. Maar om
nou te zeggen dat de normen in Nederland
er stukken op achteruit zijn gegaan? De
Amsterdamse criminoloog beweert liever
het tegendeel. Gedragsregels zijn juist ver
scherpt en veel mensen houden zich aan de
geldende normen.
Gezeur
Wie bij voorbeeld dronken achter het stuur
gaat zitten is niet meer stoer, maar misda
dig. Neem daarnaast de manier waarop
mannen en vrouwen tegenwoordig met el
kaar omgaan. Wie liefkozend een dame in
haar bil knijpt, is nu een seksist en afge
dwongen sex binnen het huwelijk heet
thans verkrachting. Ook andere vormen van
geweld zijn afgenomen. Vroeger werden de
monstraties uitelkaar geknuppeld, tegen
woordig moeten agenten zachtzinniger te
werk gaan. Arrestanten worden beter be
handeld dan ooit en bovendien is het op
scholen al lang niet meer gewoonte om
leerlingen hardhandig de les te lezen. „Ge
weld tegen kinderen wordt veel sterker ver
worpen dan kort geleden nog het geval
Nee, over het algemeen is Nederland er
in de ogen van Franke juist op vooruitge
gaan. „Al die verhalen over vroeger... Het is
vaak gezeur van mensen die niet goed terug
kunnen kijken. Veel oude mensen wéten
toch in wat voor verschrikkelijk onveilige si
tuaties ze vroeger leefden? Ze konden door
hun werkgever te pas en te onpas op straat
worden gedonderd en hun kinderen stier
ven van honger en ellende. Om maar te
zwijgen over gezondheidsmaatregelen die
alleen getroffen werden voor mensen met
geld. Tegenwoordig is alles veel beter gere
geld. De sociale veiligheid is stukken groter.
Hoe komt het toch dat veel 'verstandige mensen'
denken dat Nederland in rap tempo verloedert? Cri
minoloog Herman Franke uit Amsterdam verdiepte
zich in de angst van Nederlanders voor moord,
doodslag en zware mishandeling. Wat blijkt? Onze
angstgevoelens zijn overdreven. Ze worden vooral
veroorzaakt door de media, de beveiligingsindustrie
en de menselijke aard.
Criminoloog Herman Frank.
Kijk alleen maar naar de veiligheidsmaatre
gelen in de landbouw en de fabrieken. Die
zijn enorm verscherpt".
Beroving
Toch komt de angst voor geweld ergens
vandaan. Franke erkent dat het aantal do
delijke slachtoffers van misdrijven in de ja
ren zeventig met vijftig procent tot onge
veer 175 per jaar is toegenomen. Het gevolg
was dat Nederland kelderde op de ranglijst
van veiligste landen ter wereld. Op een lijst
van 46 landen van de World Health Organi
sation staat Nederland nu zevende. Van het
veiligste, land werd het „een van de veiligste
landen ter wereld". Franke: „Maar dat is
nog een mooie score".
Wèl lopen Nederlanders veel meer dan
twintig jaar geleden kans om slachtoffer te
worden van een beroving. Tussen 1960 en
1964 werd ongeveer een op de 200.000 Ne
derlanders veroordeeld voor diefstal met
geweld. Van 1970 tot 1974 steeg dat aantal
tot ruim 3 en van 1985 tot 1989 werden bij
na twintig mensen per 200.000 inwoners
veroordeeld voor diefstal met geweld.
Franke: „Een beroving is natuurlijk een
heel angstige gebeurtenis. Vooral in Am
sterdam lopen jonge mannen een redelijke
kans om eens een keer op straat beroofd te
worden. Vaak wordt daar echter geen ge
weld bij gebruikt. Het blijft bij bedreigin
gen".
Op grond van de cijfers zouden vooral
mannen in de Randstad zich onveilig moe
ten voelen, maar het tegendeel is volgens
Franke waar. „Vooral oude vrouwen op het
platteland zijn bang. Terwijl ze daar puur
cijfermatig bekeken, veel minder reden
voor hebben. Op het platteland is het stuk
ken veiliger dan in de stad".
De invloed van de media doet zich onge
twijfeld gelden, denkt Franke. Persoonlijk
kijkt hij met kromme tenen naar televisie
programma's als Crime Time en Opsporing
Verzocht. „Waarom moet er zoveel aan
dacht besteed worden aan zware gewelds
criminaliteit die in feite marginaal is? Onder
doe-het-zelvers vallen veel meer slachtof
fers. Waarom wordt daar niet ten minste
evenveel zendtijd aan besteed?"
„Natuurlijk besef ik wel dat nieuws pas
nieuws is als het slecht is. Nieuws is vaak de
ergernis over resterende ellende in onze sa
menleving. Laatst meldde de Centrale Re
cherche Informatiedienst dat het aantal
overvallen in Nederland in 1991 lager was
dan de jaren daarvoor. Alleen het aantal ge
wapende overvallen op banken was toege
nomen. Wat dacht je van de aanpak in de
pers? Alle kranten brachten onmiddellijk
het nieuws over de toename van het aantal
bankovervallen. Het meer geruststellende
gedeelte van de CRI-boodschap werd in
sommige gevallen niet eens vermeld! Dat
vind ik jammer. Nieuws is vrijwel altijd alar
merend".
Onveilig
Berichten zijn weliswaar alarmerend, maar
de uitslagen van criminaliteitsonderzoeken
en opiniepeilingen zijn dat evenzeer. Fran
ke spuwt echter vuur als de slachtofferen
quêtes en criminaliteitsonderzoeken ter
sprake komen. „Die geven een vertekend
beeld. Neem alleen de vraagstelling. Als jij
vraagt of iemand zich onveilig voelt en de
gene antwoordt bevestigend. Wat wéét je
dan? Ik ben fel tegenstander van de interna
tionale slachtofferenquête die in 1989 werd
gehouden. Nederland kwam daaruit als be
trekkelijk onveilig naar voren, maar wat
zégt dat nou?"
„De gevoeligheid voor geweldgebruik kan
in ons land groter zijn dan in andere landen
waar geweld veel meer deel uit maakt van
de dagelijkse praktijk. Het lijkt een paradox,
maar mensen zijn vaak banger voor geweld
FOTO CARLA SCHOO
als ze minder kans lopen om ermee in aan
raking te komen".
„Daar komt nog bij dat mensen subjectief
oordelen over geweld. Iemand kan bedrei
ging met geweld als geweldgebruik opvat
ten, maar als je het feitelijk bekijkt klopt dat
niet. Het probleem is ingewikkelder dan het
op het eerste gezicht lijkt. Bovendien gooi
en mensen angst voor inbraken, angst voor
jeugdagressie en angst voor een snel veran
derde samenleving vaak op één grote hoop.
Het gevolg is dat ze zich onveilig voelen
maar dat zegt niets over de werkelijke risi
co's die ze lopen".
De vertekende beeldvorming in onder
zoeken en enquêtes wordt volgens Franke
ook veroorzaakt door belangengroeperin
gen op de markt van misdaad en criminali
teit. Zij hebben vaak baat bij alarmerende
berichten. Minachtend: „Neem alleen al het
benedenmaatse rapport van het organisa
tiebureau Mc Kinsey over de onveiligheid in
Nederland. Het bureau gooide vorig jaar al
lerlei vormen van criminaliteit op één hoop
en concludeerde daaruit dat vooral de zwa
re geweldscriminaliteit zal toenemen. Pre
cies wat de opdrachtgevers voor het onder
zoek wilden horen. Directeuren van beveili
gingsbedrijven en beleidsmakers bij justitie
en politie zullen er wel een borrel op heb
ben gedronken".
Franke stelt dat de beveiligingsindustrie
samen met andere belangengroepen steeds
beter toegang krijgt tot de pers, waardoor
de stroom alarmerende berichten groeit.
„Vroeger ging alles veel onnozeler. Als dat
toevallig zo uitkwam, kreeg de pers weieens
een boekje toegestuurd. Tegenwoordig be
schikt men over veel meer geld en stuurt
men steeds meer rapporten en kant en kla
re persberichten de wereld in".
De alarmerende onderzoeksresultaten
ondersteunen volgens Franke het over
heidsbeleid en de noodzaak van de beveili
gingsindustrie, maar het publiek wordt zo
langzamerhand doodsbang. „Mensen krij
gen een angstaanjagend beeld van een
steeds gewelddadiger wordende samenle
ving".
Bewapenen
De werkelijke risico's vallen echter mee,
vindt de Amsterdamse criminoloog. De ge
middelde oppassende burger loopt een
kleine kans om slachtoffer te worden van
een ernstig geweldsmisdrijf. Doden en ge
wonden vallen vooral in criminele milieus
en in groepen „sociaal onthechte jonge
ren". „Veel ernstig geweld heeft te maken
met de handel in drugs en de georganiseer
de misdaad. De zware misdaad gaat in de
meeste gevallen aan de deur van de gemid
delde Nederlander voorbij".
Een betere boodschap kan de doorsnee
burger zich niet wensen, maar naar eigen
zeggen roept Franke met zijn theorie toch
vaak agressie op. Mismoedig: „Mensen
denken vaak dat ik criminaliteit goed praat.
Terwijl dat helemaal niet zo is. Ik erken dat
de vermogenscriminaliteit enorm is toege
nomen. Maar ik vind het onterecht om te
stellen dat de samenleving een stuk geweld
dadiger is geworden. Je moet vandalisme,
vermogenscriminaliteit en verbale agressie
scheiden van puur geweldsgebruik".
Bovendien kleven er volgens Franke ge
varen aan het stelselmatig opkloppen van
negatieve onderzoeksresultaten. „Mensen
krijgen er allerlei rare ideeën van en gaan
zich er nog naar gedragen ook. Je loopt bij
voorbeeld kans dat ze zich gaan bewape
nen. Dat kan heel gevaarlijk zijn, zeker als je
niet weet hoe je met een wapen om moet
gaan. Je haalt op die manier geweld in
Plastic mes
Het onderzoek naar wapenbezit onder jon
geren in de stad Groningen, dat begin dit
jaar werd afgerond, sluit naadloos aan bij
de theorie van Franke. Tien procent van de
ondervraagde jongeren neemt naar eigen
zeggen wel eens een wapen mee naar café
of discotheek.
Franke is echter niet helemaal overtuigd.
Hij trekt een zuinig gezicht en doet een
greep in de binnenzak van zijn colbert. „Is
dit een wapen?", vraagt hij, terwijl hij ste
kende bewegingen maakt met een plastic
broodmes. „Zeg eens eerlijk? Hier kun je
toch zeker niks mee? Maar is het een wa
pen?" Hij bedoelt maar. Bij zo'n onderzoek
kun je allerlei vraagtekens zetten. Hij weet
toevallig dat het door integere onderzoekers
is uitgevoerd, maar toch.
Franke vindt het bij voorbeeld „zwak" dat
niet aan de jongeren is gevraagd om hun
wapen te laten zien. „Er bestaat een kans
dat mensen bluffen. Het hangt er maar he
lemaal van af wie de vraag heeft gesteld.
Een saaie man met een strik voor krijgt heel
andere antwoorden dan een meisje van een
jaar of twintig". Of we daarom niet al te ver
gaande conclusies aan steekproeven willen
verbinden, vraagt Franke. „Want dat ge
beurt tot nog toe teveel".
„Kijk alleen .maar naar het onderzoek in
Groningen. Sommige journalisten zijn daar
flink mee aan de haal gegaan. De onderzoe
kers waren heel voorzichtig met hun con
clusies, maar in de pers werd doodleuk ge
zegd dat de resultaten wezen op de toene
mende gewelddadigheid van jongeren".
Overigens vindt Franke alle paniek rond
het toenemende geweld deels een pro
bleem van deze tijd. „Tegenwoordig heb
ben we alles in de hand. We stappen naar
de dokter als we ziek zijn en we verzekeren
ons voor allerlei rampen en problemen.
Toch worden we steeds banger voor de
dood. Hoe wil je de toenemende angst voor
geweldscriminaliteit anders verklaren? Hoe
wel de samenleving er een stuk veiliger op
is geworden, maken we ons verschrikkelijk
druk om de risico's die we nog lopen en
waar we niks aan kunnen doen. Dan denk
ik wel eens: waar praten we over? We wor
den weliswaar ouder dan ooit, maar we
gaan toch allemaal een keer dood. Het le
ven blijft een risicovolle onderneming. Daar
kan niemand iets aan doen".
MEXICO MARIO DE CAUT1N
INTER PRESS SERVICE
Op de vlucht voor militaire repressie of armoede,
trekken nog steeds duizenden mensen uit Midden-
Amerika illegaal de grens met Mexico over. Vol illu
sies, maar slechts weinigen weten te ontkomen aan
de twee grote gevaren: arrestatie en deportatie of
mishandeling en afpersing door de politie.
Er vinden in Mexico zelfs onverklaarbare sterfgeval
len plaats onder illegalen. Zoals de zes Salvadoraan
se jongeren die in december 1991 langs de spoor
rails werden aangetroffen, uiteengereten door een
trein. Een van hen was een kind van tien jaar oud.
Gewoon een ongeluk, was de verklaring van de poli
tie. Een versie die door velen in twijfel werd getrok
ken.
Er bestaan, om voor de hand liggende redenen,
geen statistieken over het aantal illegale grensover
schrijdingen. Wel is er een overzicht van het aantal
deportaties, dat de afgelopen jaren is vervijfvoudigd.
„De aanpak van migranten in het zuiden, bij de
grenzen met Guatemala en Belize, is strenger ge
worden. Net zoals bij de noordgrens met de Vere
nigde Staten," zegt de Mexicaanse sociologe Rosa
del Campo y Maria. De verscherping van de maatre
gelen valt samen met het begin van de onderhande
lingen over het vrijhandelsverdrag tussen Mexico,
de VS en Canada, aldus de sociologe.
Tussen 1983 en 1988, onder de regering van presi
dent Miguel de la Madrid, werden ongeveer 75.000
illegale Middenamerikanen opgepakt en uitgewe
zen. In dezelfde periode werden 46.000 Guatemal
teekse vluchtelingen erkend.
In 1989, het eerste regeringsjaar van president Car
los Salinas, werden 90.00Q Middenamerikanen ge
deporteerd. Dat aantal steeg in 1990 naar 126.000.
In 1991 werden naar schatting maandelijks gemid
deld 10 tot 15.000 mensen naar Midden-Amerika te
rug gestuurd.
Toch waren er volgens officieuze bronnen tegen het
einde van het vorig jaar 458.000 Middenamerikanen
zonder paspoort in Mexico. Daarvan kwamen er
292.000 uit EI Salvador, 115.000 uit Guatemala,
32.000 uit Honduras en 17.000 uit Nicaragua.
Afpersing
De cijfers geven een beeld van de hoeveelheid Mid
denamerikanen die de stap wagen, niet wetend dat
zij in soms dramatische situaties verzeild kunnen
raken. Dat begint al als ze de rivieren Usumacinta
en Suchiate, op de grens tussen Mexico en Guate
mala, oversteken.
Volgens de bisschop van Tapachula in de zuidoos
telijke deelstaat Chiapas, Feiipe Arizmendi, worden
bij de zuidelijke grens de rechten van de illegale
Middenamerikanen geschonden. Zij worden daar
naar zijn mening „op dezelfde manier of nog erger"
behandeld als de Mexicanen die in het noorden de
Verenigde Staten proberen binnen te komen.
Bij de clandestiene overschrijding worden de vluch
telingen de grens over geleid door de zogenaamde
'coyotes', van wie sommigen met medeweten van
de politie opereren. De 'coyotes' vragen uiteenlo
pende tarieven. Dat kan tussen de 100 en 200 dollar
zijn, waarbij het regelen van een tijdelijke baan op
een koffieboerderij in Chiapas zit inbegrepen. Om
ook nog de noordgrens naar de VS overgesmokkeld
te worden moeten de Middenamerikanen tussen
1000 en 1500 dollar betalen.
Rosa del Campo y Maria zegt dat het vaak voorkomt
dat de 'coyotes' en politieagenten de illegale geluk
zoekers oplichten. Zij meent dat de mishandelingen
en afpersingen door de migratie-politie in het zui
den erger zijn dan wat de illegale Mexicanen aan de
noordgrens te verduren krijgen.
Een recent rapport van de nationale mensenrech
tencommissie in Mexico beschuldigde de Mexi
caanse politie van rechtstreekse betrokkenheid bij
de schending van de mensenrechten. „Afpersing
door de politie is een heel gewone praktijk gewor
den. Maar ook wordt er geweld gebruikt door de
Mexicaanse politie tegen de landgenoten die op
weg gaan naar de Verenigde Staten om werk te vin
den," zo meldt het rapport.
„Stelt u zich dan eens voor wat ze doen met de Mid
denamerikanen die, als ze geluk hebben, meer dan
4000 kilometer moeten afleggen over Mexicaans
grondgebied om aan de noordgrens te komen,"
voegt Rosa del Campo y Maria daar aan toe.
De Mexicaanse onderzoeker Sergio Mastretta stelde
vast dat in 1989 meer dan 50 agenten van de migra-
tiedienst in Chiapas werden ontslagen vanwege hun
banden met de afpersings- en vreemdelingensmok-
kelnetwerken. Hij rekende uit dat deze bendes al
leen al aan de Middenamerikanen jaarlijks 150 mil
joen dollar verdienen.
„Als ze je pakken, probeer het dan nog een keer",
citeert Mastretta een anonieme inscriptie in de ge
vangenis van Arriaga in Chiapas. Dat lijkt het devies
te zijn van de duizenden Middenamerikanen die
proberen Mexico binnen te komen. En het zou ook
het devies kunnen zijn van de miljoenen illegale
Mexicanen die jaarlijks de Rio Bravo (ofwel Rio
Grande) trachten over te steken, op weg naar de
Verenigde Staten.
