Japan ontkent zijn verleden
Bush moet verrassen op Republikeinse Conventie
Feiten Meningen
ZATERDAG 15 AUGUSTUS 1992
Alles wat met Japans rol in de oorlog te maken heeft wordt onder tapijt geveegd
Al drie decennia voert historicus Saburo Ienaga strijd om
Japanse kinderen een eerlijke versie van hun geschiede
nis te geven. Het ministerie van onderwijs weert sinds
1962 zijn schoolboeken met onverbloemde tekst uit de
klaslokalen van de middelbare scholen.
TOKYO ELBRICH FENNEMA
CORRESPONDENT
Ienaga beschrijft namelijk za
ken die in de ogen van het m
nisterie nog niet voldoende
door historici zijn gedocume
teerd, zoals de slachting van
Chinese burgers in Nanking, de
medische experimenten die
eenheid 731 onder leiding van
dokter Ishii uitvoerde op krijgs
gevangenen in China, of de rol
van het Japanse leger bij de
massale zelfmoorden op Oki
nawa. Ienaga heeft een rechts
zaak aangespannen omdat zijn
recht op vrije meningsuiting en
zijn academische vrijheid zijn
geschonden.
In de uitspraken tot nu toe heb
ben de rechters Ienaga in het
ongelijk gesteld en geoordeeld
dat de selectie van tekstboeken
door het ministerie een toelaat
bare vorm van censuur is. Hier
heeft Ienaga het niet bij gelaten.
Hij is in hoger beroep gegaan.
Hij weet zich daarbij gesteund
door de Nationale Liga voor de
Ondersteuning van de Rechts
zaak over Schoolboeken.
Die organiseert dit weekeinde
een symposium over de de een
zijdige geschiedschrijving in Ja
pan. Het symposium valt sa
men met de herdenkingsdag
vandaag van het einde van
de oorlog op, 15 augustus 1945.
De bedoeling is een tegenwicht
te bieden aan de gekleurde
stroom van programma's en ar
tikelen die deze week in de Ja
panse media verschijnen.
Een Japans vrouwenkamp in Semarang.
In documentaires en drama's
wordt opgedist hoe de Japanse
bevolking heeft geleden onder
de oorlog. De media vertonen
wat dat betreft dezelfde tendens
als de regering om alles wat met
Japans rol in de oorlog te ma
ken heeft gemakshalve onder
het tapijt te vegen. Medeleven
en medelijden zijn nu eenmaal
makkelijkere sentimenten dan
schuld en schaamte.
Het wonderlijke is dat Ienaga,
destijds hoogleraar aan de Uni
versiteit voor Pedagogiek van
Tokyo, in 1946 door de overheid
is gevraagd medewerking te
verlenen aan het schrijven van
schoolboeken. Een medewerk
ster van de bovengenoemde Li
ga kan de kentering wel verkla
ren. „Vlak na de oorlog was de
drang groot om Japan rigoreus
om te vormen, geïnspireerd
door de democratische ideëen
van de Amerikaanse bezetter.
Maar toen de Amerikanen een
maal waren vertrokken veran
derde geleidelijk de teneur. Het
onderwijs gooide
n draaide veel
rug. De censuur van school
boekjes werd vanaf 1956 aange
scherpt. Daarvan werd profes
sor Ienaga het slachtoffer".
Hoewel je zou verwachten dat
het makkelijker wordt om het
verleden onder ogen te zien
naarmate het verder weg is, zie
je in Japan eerder het omge
keerde. De schoolboekjes die
steeds verdoezelender van toon
moeten worden, zijn er een
voorbeeld van.
Bekentenissen
Het geldt ook voor het uiterst
pijnlijke onderwerp van de ge
dwongen prostituées voor het
Japanse keizerlijk leger. In 1975
werden twee spraakmakende
documentaires gemaakt over
vrouwen die naar het front wer
den gestuurd voor het gerief
van de Japanse soldaten. In bei
de, veel vertoonde films vertel
len Japanse vrouwen openlijk
over hun ervaringen.
De gedwongen prostituées van
andere nationaliteiten komen er
niet direct in aan bod, maar wel
wordt zonder veel omhaal dui
delijk dat het een praktijk was
waaraan het keizerlijk leger zich
heeft schuldig gemaakt zolang
dat leger bestond. Een latere
film, uit 1985, toont het leven in
de bordelen aan het front als
een jolige aangelegenheid met
voor- en tegenspoed, liefde en
verdriet, ongeveer in dezelfde
mate als in 'Goede tijden, slech
te tijden'.
Op 11 december 1948 wees het Tokyo Tribunaal vonnis. Zeven aangeklaagden, onder wie oud-premier Tojo
(middelste rij, vijfde van links), werden veroordeeld tot de strop. foto cpd
Het is voor zowel de Japanse als
de Koreaanse, Chinese, Malay-
sische, Filipijnse, Singaporaanse
en Nederlandse vrouwen die er
het slachtoffer van werden, erg
pijnlijk dat de Japanse regering
pas enkele weken geleden voor
het eerst heeft toegegeven dat
de legerleiding systematisch
was betrokken bij het draaien
van de militaire bordelen.
Voor die tijd hield Japan vol dat
de bordelen aan het front puur
particuliere initiatieven waren.
En dat terwijl er honderden offi
cieren betrokken waren bij de
organisatie, tienduizenden
vrouwen te werk zijn gesteld en
honderdduizenden soldaten er
gebruik van hebben gemaakt.
Herinneringen
Het ligt voor de hand dat met
zoveel betrokkenen niet ieder
een erin slaagt om de herinne
ringen aan deze periode voor
goed weg te drukken. Het zijn
niet alleen de, met name Ko
reaanse, vrouwen die vijftig jaar
na dato voor de dag komen met
hun leed en hun verleden. Ge
leidelijk aan komen ook de da
ders met hun bekentenisen op
de proppen.
Militair-geneesheer Ken Yuasa
controleerde de vrouwen eens
in de week op geslachtsziekten.
„Tijdens deze onderzoeken
kwam ik tot het inzicht hoe acht
vrouwen in Luan (China) eron
der te lijden hadden dat ze rond
de duizend man aan hun gerief
moesten laten komen". Ook
heeft hij een abortus uitgevoerd
op een vrouw die zwanger was
geworden van een Japanse offi
cier. Het kind zou een schan
de zijn voor de eer van de Ja
panse natie," legt Yuasa uit.
Hij benadrukt dat het maar wei
nig voorkwam dat kader ge
bruik maakte van de prostitu
ées. Dat was echter niet omdat
hun moreel zoveel beter was
dan dat van de soldaten. Omdat
hun salaris beter was, konden
ze zich een maïtresse voor eigen
gebruik veroorloven, zo blijkt
uit het relaas van Hiromichi Na-
gatomi, in dienst van Japans ge
heime dienst ten tijde van de
oorlog. Een van zijn taken was
te beoordelen waar en wanneer
behoefte was aan militaire bor
delen.
Spionage
„Het liefst hadden we natuurlijk
Japanse vrouwen. Maar toen
daar moeilijker aan te komen
was, lieten we Koreaanse ko
men. Chinese vrouwen pro
beerden we zo veel mogelijk te
vermijden, vanwege het risico
van spionage". Officieren slie
pen zo nu en dan met de prosti
tuées om te controleren of de
manschappen klepten.
"Het spijt me nu wat al die
vrouwen is aangedaan, zegt Na-
gatomi. „Maar de militaire bor
delen waren echt noodzakelijk
in die tijd. Het was de enige ma
nier waarop de geslachtsziekten
binnen de perken konden hou
den en verkrachting van de
plaatselijke bevolking konden
voorkomen. Dat zou anti-Ja
panse sentimenten hebben
aangewakkerd. Dat hebben we
van de uit de hand gelopen ge
beurtenissen bij de i
Nanking geleerd".
Opvallend is dat de r
zichzelf als slachtoffer van de
omstandigheden zien of afschil
deren. Een van de weinigen die
conclusies heeft getrokken uit
zijn ervaringen in de oorlog is
Kenzo Okazaki.
Hij hield keizer Hirohito ervoor
verantwoordelijk dat in de oor
log twee van zijn collega's zijn
geëxecuteerd, naar alle waar
schijnlijkheid om als voedsel te
dienen voor de rest van het uit
gehongerde peloton op Nieuw
Guinea. Okazaki ging persoon
lijk tot actie over. Met een kata
pult schoot hij stalen flipper-
kastballen naar de keizer toen
Hirohito op zijn verjaardag van
af zijn balkon zijn onderdanen
toewuifde.
Kogelvrij
De keizer, die overigens niet
was geraakt, vluchtte naar bin
nen, Okazaki werd gearresteerd
en het balkon werd voorzien
van kogelvrij glas. Hoe nobel en
goedbedoeld zijn actie ook was,
het resultaat was uiteindelijk
contraproduktief. Doordat zijn
actie zo bizar was, zijn de kwes
ties die hij te berde wilde bren
gen nooit serieus beantwoord.
Zo blijven, alle onthullingen
over de bittere waarheid ten
spijt, de belangrijkste vragen
nog steeds onbeantwoord, na
melijk: hoe heeft het zo ver kun
nen komen, en hoe kan worden
voorkomen dat het nog een
keer gebeurt? Japan weigert de
ze vragen onder ogen te zien en
blijft volharden in struisvogel
politiek. Zolang deze houding
voortduurt, zal Japan nooit het
vertrouwen terug kunnen win
nen van de landen wier inwo
ners tijdens de oorlog letterlijk
en figuurlijk door het Japanse
keizerlijke leger zijn verkracht.
STANDPLAATSJOHANNESBURG
Tuinman
De buurvrouw bij wie de tuinman in
een krot in de tuin woonde, ging
verhuizen. De nieuwe buren wilden
wel van zijn diensten gebruik ma
ken, maar hem geen onderdak ge
ven. „Want personeel rond het huis
geeft gelazer". Thulane stond dus op
straat.
Bij ons stond de oude dienstbodeka
mer achter de garage leeg, die
mocht-ie hebben. Hij was zo blij als
een kind. Voor het eerst had hij een
eigen kamer, waarvan het dak niet
lekt, en met wc, een douche met
warm water en vaste vloerbedek
king. Om zijn dankbaarheid te to
nen, werkte hij twee weken iets har
der dan normaal.
Thulane is getrouwd, maar zijn
vrouw en twee kinderen wonen in
Natal. Hij bezoekt ze een keer per
maand om het geld te brengen dat
hij niet verzopen heeft, want hij
houdt wel van een slok.
Omdat een man, zoals mijn groot
moeder zei, niet zonder kan, had hij
vrij snel een hulpverloofde. Dat was
dankzij zijn waterdichte onderko
men mogelijk geworden.
Ivy, een ongehuwde moeder, is nu
onze werkster die twee maal per
week boenend en poetsend door het
huis raast.
Feministes zullen heel wat hebben
aan te merken op de man-vrouw
verhouding in dit land. Een enkeling
wil noj» wel eens haar nek uitsteken
en iets over 'gelijke rechten' mom
pelen. Maar de regel is: de man diri
geert en de vrouw speelt de tweede
viool. Daar wordt door praktisch
niemand, blank of zwart, aan ge
tornd.
Wie dit voor ogen houdt, kan de re
latie tussen Ivy en Thulane niet
slecht noemen. Voor zover wij we
ten, slaat hij haar niet, ook niet bij
de ruzies die steevast zijn katers op
fleuren.
Maar vorige week was het mis. Ivy
had blind van woede een raam inge
gooid en stond even later in alle sta
ten voor de deur. Ze had er genoeg
van. zei ze tegen mijn vrouw. Ze wil
de de 195 rand, (120 gulden) hebben
die ze 's ochtends tegen Thulane's
drankzucht in bewaring had gege
ven. Ze ging naar huis.
Mijn vrouw probeerde haar te kal
meren. Konden ze het niet uitpra
ten? Was het niet beter er een nacht
je over te slapen?
Ivy liet zich niet vermurwen. Onder
één dak met 'hem'? Nooit meer van
haar leven. Ze zou wel in de tuin sla
pen. En morgen nam ze de bus naar
huis.
In de tuin slapen kon niet, zei mijn
vrouw. Het vriest 's nachts en bo
vendien patrouilleert Rufus er. En
als die iets verdachts ziet...
De gevolgen hoefden niet te worden
uitgelegd. Ivy heeft een heilig ontzag
voor Rufus, een Rottweiler.
Vraag aan de buurvrouw, of je zo
lang in Thulane's oude kamer mag
slapen, opperde mijn vrouw. Dan
kun je morgen, als je woede gezakt
is, besluiten wat je gaat doen.
Ze liet zich ten slotte overreden en
warempel, ze mocht een nacht in de
oude hut slapen.
Inmiddels was het tot Thulane's be
nevelde brein door gedrongen dat
de schade wel eens onherstelbaar
kon zijn. Hij wilde met Ivy praten.
Maar deze wilde van geen verzoe
ning weten. Hij schakelde vrienden
in en er was druk verkeer tussen ons
hek, waar Thulane zich had gepos
teerd en dat van de buren, waar Ivy
ongenaakbaar stond te wezen.
Na een paar uur leek deze pendeldi
plomatie toch vruchten af te wer
pen: Ivy was bereid tot een gesprek.
De conferentie duurde tot laat in de
avond. Zou er dan toch nog hoop
zijn?
De volgende morgen stond Ivy met
haar volgestouwde weekendtas voor
de deur. Ze had besloten hem nog
een kans te geven en hij had beloofd
minder te drinken. Ze gaf mijn
vrouw een envelop. „Wilt u dit voor
me bewaren?" In de envelop zat de
195 Rand.
PETER VAN NUUSENBURG
Nog nooit in de recente geschiedenis
van de Verenigde Staten is een presi
dent zo impopulair geweest als Ge
orge Bush. Zelfs de door de Iraanse
gijzelaarscrisis getroffen Jimmy Car
ter en de in de moerassen van Viet
nam verstrikt geraakte Lyndon
Johnson konden op meer sympathie
rekenen.
Volgens de laatste opiniepeiling is 64
procent van de Amerikaanse bevol
king ontevreden over het beleid van
Bush en pleit eenderde ervoor dat de
Republikeinse Partij met een andere
kandidaat komt.
Maandag begint de Conventie van
de Grand Old Party in Houston
(Texas). Dan gaat de president de
2.207 Republikeinse gedelegeerden
en de miljoenen televisiekijkers ver
tellen hoe hij denkt nog vier jaar in
het Witte Huis te kunnen blijven.
Grote veranderingen in zijn staf, in
het binnenlands beleid en de intro
ductie van James Baker als campag
ne-leider moeten niet worden uitge
sloten.
Onoverwinnelijk
Een jaar geleden leek Bush nog on
overwinnelijk. Tenslotte was hij de
zegevierder in de Golfoorlog, de man
die zonder bloedvergieten een einde
maakte aan de Koude Oorlog en die
definitief een streep zette onder het
Vietnam-syndroom. Nu, aan de
vooravond van de conventie, is hij
vooral een president die geen visie
heeft, die zijn belofte brak en de be
lastingen verhoogde.
Bush wordt ervan beschuldigd de
binnenlandse politiek te verwaarlo
zen en het land in een recessie te
hebben laten wegzinken. In brede
kring wordt hij beschouwd als een
man met weinig prinicipes die alles
doet om herkozen te worden. Zijn
critici zeggen dat hij geen plan en
geen mening heeft en een draaikont
is. Zo omschreef hij in 1980 Reagans
economisch beleid als voodoo econo
mics maar omarmde hij als vice-pre
sident Reaganomicszonder aarze
ling.
Dat Bush moeite heeft met wat hij
y me mm
Maandag wordt in het Texaanse Houston de Republikeinse Conventie gehouden.
Een schoonmaakster maakt nog even de stoelen van de Texaanse afgevaardigden
stofvrij. foto reuter calvin how
noemt het vision-ding geeft hij zelf
toe. En dat de president zich geen
net zijn America First- propaganda
i de voorverkiezingen Bush tot
t aanvallen op zijn be- wanhoop. En de Te
leid. bleek de afgelopen tijd wel.
De pitbull van de conservatieve Re
publikeinen, Pat Buchanan, dreef
e mijardair
Ross Perot joeg hem als onafhanke
lijke kandidaat bij voorbaat de s
pen op het lijf.
Inmiddels heeft Perot ingezien dat
hij met een kandidaatstelling meer
verliest dan wint en Buchanan bleek
slechts te blaffen en niet te bijten. De
journalist en zijn circa tachtig gede
legeerden scharen zich volgende
week in Houston achter Bush.
Dream Team
Op de Republikeinse Conventie
moet Bush bekendmaken met welke
middelen hij het Democratische
dream team, Bill Clinton en Al Gore,
te lijf gaat. Al eerder zei de president
„niet te kunnen wachten om de
mouwen op te stropen en achter ze
aan te gaan".
Het lijkt erop dat Bush tot 3 novem
ber veelvuldig zal inspelen op de
argwaan die bij veel Amerikanen be
staat over de betrouwbaarheid van
Bill Clinton. „Waarom synthetisch
spul kopen, als er honderd procent
katoen op de markt is", luidt een
leus van Bush' nieuwe tekstschrijver,
Steve Provost, die vroeger werkte
voor Kentucky Fried Chicken.
Bush heeft echter het nadeel dat alle
aspecten van Slick Willy, de weinig
vleiende bijnaam van de ambitieuze
gouverneur van Arkansas, al breed
zijn uitgemeten. Bovendien toonde
het Democratische kamp voor het
eerst sinds jaren een ongekende
eensgezindheid op zijn conventie in
New York. Daaraan lijkt het bij de
Republikeinse Partij momenteel te
schorten. Met name het in het natio
nale programma opgenomen consti
tutionele verbod op abortus wordt
door veel partijgenoten aangevoch-
Bush is om puur opportunistische
redenen tegen abortus en zijn uiterst
conservatief pratende vice-president
Dan Quayle lijkt geen haar beter.
Quayle versprak zich onlangs door te
zeggen de eventuele keuze van zijn
dochter om al of niet abortus te la
ten plegen te respecteren.
Quayle
Bij de Republikeinen is de kritiek op
het functioneren van de vice-presi
dent nimmer verstomd. Zeker nu de
Democraten met Al Gore een aan-.,
trekkelijke running mate hebben,
roert de ,dump-Quayle'-beweging
zich. Tot nu toe is Bush vastbesloten
zijn v.p. te handhaven. Quayle ont
slaan wekt tenslotte alleen maar de
indruk dat hij in paniek verkeert. „Ik
sta zeker aan Quayles kant. Hij is be
langrijk en goed geïnformeerd."
Aan de andere kant wordt beweerd
dat de minister Baker (buitenlandse
zaken) zou hebben geëist dat Quayle
moet verdwijnen. Tussen Baker en
de vice-president heeft het nooit ge
boterd. Toen Bush in 1988 bekend
maakte de senator uit Indiana als
vice-president te willen, mopperde
Baker „dat is niet mijn keus". En
over de felle aanvallen van de pers
op Quayle werd door Quayle s
vrouw, de uiterst ambititieuze Mary-
lin, gezegd dat die mede zijn veroor
zaakt door de opstelling van Baker.
Baker
Of Baker zijn aantrekkelijke minis
terspost opgeeft om net als vier jaar
geleden Bush' campagnemedewer
ker te worden, moet ook nog blijken.
„Blijf afgestemd, Ik zal het jullie la
ten weten, zodra ik de beslissing heb
genomen", zei Bush er slechts over.
Voor Baker lijkt niet veel eer te beha
len met een terugkeer naar de cam
pagnestaf. Liever dan een succesvol
medewerker wil hij de geschiedenis
ingaan als een succesvol staatsman.
Dat laatste is afhankelijk van de uit
komst van het Midden-Oosten-over-
leg, dat 24 augustus weer wordt her
vat. Een vredesregeling tussen Israël
en de Palestijnen moet de kroon op
zijn werk worden.
Zo'n akkoord versterkt niet alleen
Bakers positie, die zich waarschijn
lijk voor 1996 kandidaat stelt voor
het presidentschap, maar kan ook
werken als een soort verkiezings
stunt voor Bush. Volgens een Arabi
sche diplomaat zal Bush vlak voor de
presidentsverkiezingen scoren met
een oplossing voor het Palestijnse
vraagstuk. Hierdoor boekt hij niet al
leen een historisch succes op het ge
bied van de buitenlandse politiek
maar domineert ook wekenlang het
nieuws. Of dit alles voldoende zal
zijn voor Bush' herverkiezing, zei de
diplomaat echter niet.
