Open dag bij een roemrucht elitekorps
Kurden willen autonome staat in GOS-verband
Extra
MAANDAG 3 AUGUSTUS 1992
21
De aftocht van de vroegere Sovjetstrijdkrachten uit de ex-DDR verloopt,
ondanks problemen bij het transport van de troepen en ondanks enor
me moeilijkheden bij de huisvesting van de soldaten en hun families in
de republieken van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS),
volgens plan. In 1991 heeft een derde van de vroegere Westgroep van de
strijdkrachten, bestaande uit 165.000 soldaten, familieleden en burgers
in dienst van de strijdkrachten, Duitsland verlaten. Ze namen 34.500
tanks, gepantserde voertuigen, vliegtuigen en helikopters plus 78.000
ton materieel mee. Dit jaar en in 1993 moet een zelfde aantal de ex-DDR
verlaten. Eind 1994 dient de aftocht voltooid te zijn. Duitsland betaalt
voor het onderhoud en de aftocht vier miljard mark, stelt drie miljard
aan renteloze kredieten beschikbaar en verstrekt logistieke hulp bij het
transport. Daarnaast zal voor 7,8 miljard mark vier miljoen vierkante
meter woonruimte worden gecreëerd voor terugtrekkende militairen en
hun gezinnen.
Aftocht Sovjettroepen uit ex-DDR verloopt ondanks problemen volgens plan
is, verkopen charmante Russische dames
sigaretten voor 20 mark per slof aan ieder
een die maar wil. Het aanbod is hier be
perkt, maar in andere Russische garni
zoensplaatsen is er een stormloop van
Duitsers op de aanbiedingen van drank, vi
deo's en sigaretten.
In Juterbog, ten zuiden van Berlijn, hebben
Duitsers en Russen het vroegere culturele
centrum van de Oostduitse communisten
in bezit genomen. In het voorhuis zetelt een
bordeel, achter zit een benzine- en wapen
handel. De chef is een Duitser, de leveran
ciers zijn Russen.
Schoonheidsfoutje
De Duitse en Russische justitie kwamen on
langs in Leipzig een gigantische zwendel op
het spoor. In de Lumumbastraat, waar de
centrale inkooporganisatie van de strijd
krachten is gevestigd, werden documenten
in beslag genomen waaruit bleek dat voor
tientallen miljoen belastingingvrije goede
ren waren besteld voor legerafdelingen,
waar deze nooit zijn aangekomen. Acht af
delingsleiders werden opgepakt of doken
onder. In Dresden, waar de handelsafdeling
van het leger zetelt, werd vorig jaar decem
ber de directeur, kolonel Danilow, in vol or
naat opgepakt. Ook hij rommelde op enor
me schaal met belastingvrije waren. Na zijn
arrestatie wilde zijn mafïavrienden hem op
alle mogelijke manieren het zwijgen opleg
gen. In zware auto's en gewapend draaiden
ze rondjes om het politiebureau.
Ruim een maand later werden de kolonel
en zijn familieleden in een helikopter uit
veiligheidsoverwegingen naar het westen
van Duitsland overgebracht. Een ambte
naar van het Duitse ministerie van financi
en: „Deze misdadige beweging neemt een
dominante positie in de georganiseerde cri
minaliteit in en bouwt deze permanent uit,
waarbij de hardste methoden worden toe
gepast".
Het GOS heeft nu eenmaal harde valuta no
dig. De Russen kunnen zich deze weelde
niet of nauwelijks permitteren. Een soldaat
krijgt niet meer dan 25 mark per maand
soldij en kan hooguit proberen door het
verkopen van zijn onderscheidingen, zijn
inkomenssituatie iets te verbeteren. Om te
voorkomen dat ze van kwaad tot erger ver
vallen, houdt generaal Burlakow zijn over
gebleven troepen flink in beweging. Tanks
daveren voorbij in Altengrabow, recruten
schieten met scherp op kartonnen poppen.
Een nieuw vijandbeeld hebben ze niet no
dig, zegt de generaal gedecideerd. „Wij lei
den onze soldaten op om het vaderland te
kunnen verdedigen. Daarin is niets veran
derd". Een schoonheidsfoutje is dat op de
schietplaats de vijand nog steeds wordt ge
presenteerd in de vorm van grote afbeeldin
gen van Leopard- en Abrahamtanks.
Sanering
Maar de generaal heeft nog geheel andere
zorgen. Hij moet met het Duitse ministerie
van financiën onderhandelen over de toe
komst van de 777 standplaatsen met in to
taal 21.111 gebouwen die de Sovjetrussen
na hun ruim 40-jarige verblijf op Oostduits
grondgebied achterlaten. In het verdrag
waarin de aftocht wordt geregeld staat hier
over onder meer dat een gemeenschappe
lijke commissie de waarde van de kazernes
en oefenterreinen zal bepalen. „Als de
waarde groter is dan de aangerichte schade,
zal dit bedrag aan de juridische opvolger
van de Sovjetunie worden betaald. In het
omgekeerde geval heeft de Bondsrepubliek
recht op een bepaald bedrag", heet het let
terlijk. In de Duitse media circuleren bedra
gen van honderden miljarden die voor de
sanering nodig zouden zijn, terwijl de waar
de van het bezit op hooguit tien miljard
wordt geschat.
Dat zit Burlakow en zijn Russische bazen
dwars. Volgens hen zijn de kazernes, waar
overigens geen Duitse soldaat in zou willen
trekken, veel meer waard dan de Duitsers
zeggen. De generaal is 'zeer ontevreden'
over de handelwijze van het Duitse ministe
rie van justitie. En enigszins dreigend voegt
hij daaraan toe, dat de hele aftocht wel eens
vertraging zou kunnen oplopen. Ook al
doordat het hele woningbouwproject voor
terugkerende soldaten niet zo verloopt als
hij zich dat had voorgesteld.
En dan verdwijnt generaal Burlakow voor
spoedoverleg naar Moskou. Zijn soldaten
mogen de journalisten nog met hun ge
vechtsacties bezighouden en ze houden dat
zo lang vol, dat er voor de beloofde gesprek
ken met officiersgezinnen geen tijd meer
overblijft. Protesten halen niets uit. De
vrouwen, die de hele dag met hun kinderen
hadden lopen flaneren, blijven onbereik
baar. De escortejeeps staan klaar. Afmars
uit Altengrabow, een reusachtig brand
schoon militair complex, waar officiéél niet
meer dan duizend soldaten van het roem
rijke Sovjet-, eens Rode Leger zijn gestatio
neerd.
Generaal Matwej Prokopjewitz Burlakow, drager van de Orde van de Rode
Ster en sinds 1990 opperbevelhebber van de Westgroep van voorheen de
Sovjet-strijdkrachten, nodigde uit en de journalisten kwamen. De generaal,
56 jaar en zoals een echte Russische bevelhebber betaamt afkomstig uit een
arbeidersfamilie, had het garnizoen van de Tiende Gardepantserdivisie in Al
tengrabow bij Magdeburg uitgeverkoren als decor voor zijn optreden. Alles
zou mogelijk zijn: gesprekken met 'eenvoudige' soldaten, officieren en hun
familieleden, bezichtiging van kazernes, winkels en scholen, en het bijwonen
van oefeningen. Er mocht worden gefilmd en gefotografeerd.
Menu
ALTENGRABOW HANS HOOGENDUK
CORRESPONDENT
Open dag bij de roemruchte Westgroep, eli
te-eenheden, die vooraan hadden gestre
den in de Grote Vaderlandse oorlog tegen
de nazi's. Troepen die na Hitiers ondergang
op (Oost)duits gebied waren gebleven om,
zoals het in de eigen folder heet, 'de vrede
te garanderen'.
Bij het naderen van Altengrabow wordt al
snel duidelijk wie hier nog heer en meester
is. Het escorte van onze Russische bus, be-
staande uit twee jeeps van de MP en een
ziekenwagen, wordt uitgebreid. In zwart
leer gehulde MP's zetten elke kruising af.
De kazernepoort gaat open en een reusach
tig complex wordt zichtbaar.
Op de vraag hoeveel soldaten hier zijn gele
gerd, volgt zonder blikken of blozen het
antwoord 'duizend'. Hoewel er minstens
duizend man nodig zijn om alleen al de we
gen op dit complex zo schoon te houden als
op deze voorjaarsdag en om de viooltjes te
verzorgen, blijkt dit het standaardantwoord
te zijn.
Generaal-majoor Jakejew, bevelhebber van
de Tiende Garde pantserdivisie, meldt zich
keurig, heet iedereen welkom en licht het
veelbelovende dagprogramma toe. Alles
mag en kan, is ook zijn boodschap. Het on
derkomen van het pantserbataljon-van het
62-ste garderegiment is hët eerste doel.
Voor het gebouw een batterij schoenbor
stels in alle soorten en maten. Binnen is
geen stofje te zien. Een jonge dienstplichti
ge 'moesjnik', als een wassen beeld op een
piepkleine verhoging geplaatst, salueert. De
slaapzaal maakt een meer dan steriele in
druk. Negentig bedden op een halve meter
afstand van elkaar, slofjes eronder, keurige
blauwe dekens, hagelwitte lakens. Op de
vraag of hier werkelijk ook de afgelopen
nacht 90 dienstplichtigen uit alle delen van
de ex-Sovjetunie hebben geslapen, komt
een bijna verontwaardigd 'Natuurlijk'.
Twijfels blijven. Eén bed staat apart op een
kleine verhoging. Er liggen op een gehaakt
kleedje drie kunstanjers plus een onder
scheiding. Overste Samojlow legt uit: „In
1945 zwom een van onze soldaten als eerste
over de Oder, verdedigde dit kleine brugge-
hoofd tot de dood erop volgde, kreeg pos
tuum de Grote Vaderlandse Verdienstorde
en wordt nu nog herdacht". Hij was niet de
enige. Stalin benoemde er alleen aan het
Westfront 1.117. Recordhouder is maar
schalk Sjoekow. Hem viel deze eer vier keer
te beurt. De gevallenen worden herdacht
met ruim 800 standbeelden en obelisken,
die voorzover ze niet door de Oostduitse
jeugd zijn gesloopt of besmeurd, nu onder
Duitse zorg vallen.
de Oostduitsers. „We begrijpen hun erger
nis over de geluidsoverlast. We zullen die
reduceren". Vliegtuigen zullen niet meer op
dertig meter hoogte over de dorpen razen,
het nachtelijk schieten wordt beperkt even
als de oefeningen met scherp. Maar de trai
ning gaat door om de discipline te handha
ven. Oefenen is beter dan leegloop, want
soldaten die niets te doen hebben, zorgen
voor overlast, is zijn logische vaststelling.
De generaal gaat niet in op opmerkingen
dat het met het moreel onder de officieren
ten dele droevig is gesteld. Op grote schaal
wordt er bijvoorbeeld met sigaretten en
elektronische apparatuur gerommeld. Sinds
juni 1990 kunnen de Russen net als de
Fransen, Britten en Amerikanen in Duits
land belastingvrij in- en verkopen. Officieel
alleen aan landgenoten, maar daar houdt
niemand zich aan. In het mini-winkeltje
naast de zaal waar Burlakow aan het woord
In het smetteloze leslokaal van het tankba
taljon in Altengrabow hangen foto's van de
beste soldaten. In de hoek staat een splin
ternieuwe kleuren-tv met video te ruisen.
Alweer dringt zich het gevoel op dat hier
iets in scène is gezet. Een gevoel dat nog
wordt versterkt bij de bezichtiging van de
eetzaal. Fraaie kleedjes op de tafels, overal
kunstbloemen en een keuzemenu waar
zelfs de vaderlandse soldatenvakbond niets
tegen in te brengen zou hebben. Karbona
des, bonensoep, sla, puree, aardappelsoep
en ga maar door. Naast elk gerecht een foto
van de verantwoordelijke kok, zodat die te
allen tijde ter verantwoording kan worden
Een tankbemanhing krijgt instructie.
geroepen, meldt de
zaalofficier.
Buiten worden re
cruten gedrild.
Strijdliederen zin
gend marcheren ze
onder inspirerend
tromgeroffel over
het plein. Aan de
zijlijn zijn een Rus
sische en Duitse
stafofficier druk in
gesprek. Op de
vraag welke tank
beter is, de Duitse
Leopard of de Rus
sische T-82, komt
synchroon het ant
woord: „Dat was
vroeger de vraag.
Nu zijn we part
ners". Veel liever vertelt de Russische offi
cier over het aanbod van Duitse bedrijven
om Russische militairen te herscholen.
Computerbedrijven zouden in de rij staan
om de officieren en hun vrouwen instruc
ties te geven. Bonn betaalt, meldt zijn Duit
se collega, die overigens wel kwijt wil dat de
toestand van deze legerplaats 'opvallend
goed' is.
Via het ook op deze legerplaats onvermijde
lijke museum, waarin de heldhaftige strijd
van de Sovjettroepen wordt herdacht en
Lenin nog vast op zijn sokkel staat, voert de
weg naar de stormbaan. Een kleine illegale
omweg maakt duidelijk dat de exercerende
soldaten mogen inrukken nadat de laatste
journalist uit het zicht is verdwenen.
Op de stormbaan sloven de soldaten zich
temidden van veel vuur en geknal uit om
een realistisch beeld van hun gevechtsop
leiding te geven. Onvermoeibaar vallen ze
aan, slaan tegenstanders tegen de grond en
stampen schietend de hoek om.
Gerommeld
Het wordt langzaam tijd voor de met enige
spanning tegemoetgeziene persconferentie
van generaal Burlakow. Na een wat lange
inleiding over de heldendaden van de
Westgroep tijdens de Tweede Wereldoorlog
komt de zwaargebouwde Rus, type Brejn-
zjev, ter zake. „De relatie tussen de Russi
sche soldaten en de Oostduitse bevolking
ontwikkelt zich positief'. En al die verhalen
dan over aanvallen van rechtsextremisti-
sche Oostduitsers op zijn soldaten, de do
delijke schoten van wachtposten op een
jonge Oostduitser? „Vaak gaat het om ge
ruchten, maar als er iets ernstigs gebeurt,
werken wij nauw samen met de Duitse jus
titie", verklaart Burlakow.
Maar hij heeft begrip voor de irritatie onder
MOSKOUI MARCEL GARCES INTER PRESS SERVICE
De Kurden in de voormalige Sovjetunie wil
len de instelling van een eigen autonome
staat binnen de GOS-structuur. Deze zou
op de lange termijn deel moeten gaan uit
maken van hun 'historische staat'. Naast
een aantal gebieden in het Gemenebest van
Onafhankelijke Staten (GOS) beslaat Kur
distan delen van Turkije, Irak, Syrië en Iran.
Er leven volgens hun eigen telling meer
dan 500.000 Kurden in negen GOS-staten:
de Russische Federatie, Armenië, Azerbajd-
zjan, Georgië Kazachstan, Turkmenistan,
Kirgistan, Tadzjikistan en Oezbekistan. Cij
fers van de GOS-autoriteiten komen slechts
tot 116.000 geregistreerde Kurden.
Het uiteenvallen van de Sovjetunie heeft
de Kurden ontdaan van een gemeenschap
pelijke noemer. Nu zijn ze onderworpen
aan verschillende wetgevingen. In de jaren
twintig hebben de Kurden op Sovjet-grond
gebied een eigen staatsstructuur gekend --
de zogenaamde Republiek van Rood Kur
distan, op het huidige grondgebied van
Azerbajdzjan.
Alijane Mame, Kurdisch dichter en spe
cialist in het Armeense parlement op het
gebied van nationaliteitenkwesties, zegt dat
de situatie van de Kurden verschilt al naar
gelang de staat waarin ze wonen. In Azerba
jdzjan en Turkmenistan leven ze onder ui
terst slechte omstandigheden.
In andere gebieden daarentegen, zoals
Armenië, Georgië, Kirgistan, Kazachstan en
de Russische Federatie, hebben de Kurden
weinig last van discriminatie, meent Mame.
Zij mogen zich organiseren, worden verte
genwoordigd op politiek niveau en kunnen
hun cultuur, taal en religieuze overtuigin
gen vrijelijk praktiseren.
De sociale en politieke veranderingen en
de democratische ontwikkelingen in de
voormalige Sovjetunie hebben onder de
Kurden een heropleving van het nationale
gevoel tot gevolg gehad. Parallel daaraan
klinkt er een hernieuwde roep om een eigen
autonome status als staat binnen het GOS.
De GOS-Kurden werden in het begin van
de negentiende eeuw onderdaan van het
Russische imperium. Turkije moest na de
nederlaag in de Turks-Russische oorlog een
deel van hun woongebieden zoals Azer
bajdzjan, Armenië en Nagomo-Karabach
overdragen aan de tsaar.
„Wij stellen voor dat er een autonoom ge
bied voor de Kurden gecreëerd wordt. Dat
kan in Azerbajdzjan zijn. waar wc \Toeger
woonden, of in de regio van Krasnodarsk in
de Russische Federatie, waar we ook al zeer
lang verblijven," zegt Mame.
Maar hij benadrukt dat het belangrijkste
doel van de Kurden is om hun 'historisch
staat' te herstellen: Kurdistan, in Mesopota-
mië. Deze staat verdween na de eerste we
reldoorlog toen het gebied verdeeld werd
tussen Irak, Iran, Turkije en Syrië. De GOS-
Kurden verklaren zich dan ook nadrukkelijk
solidair met de strijd die Kurden in die lan
den voeren voor een onafhankelijke staat.
Daarbij staan de Kurden in die landen
bloot aan repressie. Alijane Mame vertelt
dat er rivrn weken geladen in Moskou ge
protesteerd is tegen de onderdrukking van
dc Kurden door de Turkse militaire troepen.
Mame geeft toe dat de Kurden gebruik ma
ken van de gewapende strijd om hun doel
te bereiken, maar hij verwerpt de beschul
diging dat ze 'terroristen' zouden zijn.
De Kurden hebben zich in het GOS geor
ganiseerd onder de naam Yakbun (Een
heid). Namens Yakbun werd bij de Turkse
ambassade in Moskou een brief aangebo
den. Daarin werd gesteld dat „deze oorlog
aan ons volk is opgelegd Hoe wreder
echter de machtsmiddelen die ingezet wor
den, des te succesvoller zal de strijd voor de
vrijheid van het Kurdische volk zijn."
