Frankrijk
worstelt
met Vichy-
verleden
Vakantie - intimiteiten
ZATERDAG 1 AUGUSTUS 1992
Bitburg. Zuid-Eifel, een
fraai terras. Ik heb het
uitzicht op twee Hol
landse echtparen, ieder aan hun
eigen tafeltje. Vanaf het moment
dat bij beiden de na-de-maaltijd-
se koffie wordt geserveerd, hangt
er al de dreiging van een spoedige
kennismaking in de lucht. Het
wachten is alleen nog op een aan
leiding. Die komt in de vorm van
een ober die twee cognac op het
verkeerde tafeltje neerzet. Het on
benullige incident wordt van bei
de kanten direct aangegrepen om
met het seinen te beginnen. Echt
paar 1: „Oh. we dachten al. dat is
zeker van het huis." Echtpaar 2:
„Nou, zo scheutig zijn die Duit
sers anders niet hoor."
Dan, na een korte radiostilte, be
gint het echte werk, „Waar komt
u vandaan als ik vragen mag?"
opent de ene echtgenote met een
ondertoon van hoop. „Wij komen
uit Putten", informeert de andere.
„Uit Putten? Jan hoor je dat?"
klinkt het verrast als een henge
laar die beet heeft. Jan die vanwe
ge de cognac even niet bij de les
was, krijgt een vlezige elle
boogstoot tussen de ribben,
schiet overeind en reageert auto
matisch met: „Oh ja, dat is ook
toe..." Meer kans op uitleg krijgt
hij niet want zijn persoonlijke
woordvoerster heeft de microfoon
inmiddels alweer uit zijn handen
gegrist.
Wat zich in het volgende uur voor
mijn ogen voltrekt is in alle op
zichten klassiek te noemen. De
vrouwen zijn, zoals meestal, de
genen die het sociale contact star
ten. Als het eenmaal loopt, voe
gen de mannen zich geleidelijk
aan in tot op het punt dat ze zelfs
de boventoon gaan voeren. In het
begin wordt vooral gezocht naar
overeenkomsten. Het eerste
agendapunt is meestal de eigen
woonplaats of die van familiele
den. Omdat 'haar' broer ook in
Putten bleek te wonen, was het
natuurlijk meteen al bingo. Put
ten was goed voor minstens een
kwartier.
Het tweede agendapunt is
meestal het wederzijdse oordeel
over het huidige vakantieoord. Als
dat al te veel verschilt wordt het
even lastig, maar de redding
kwam in dit geval van agenda
punt 3: het doornemen van de
lijst van vroegere vakanties. Als
daar toevallig dezelfde tussen zit
ten, dan heeft dat het effect van
een shot doping op het contact.
Als ik goed geluisterd heb, zaten
er twee voltreffers bij, want in ie
der geval begonnen ze twee keer
opgewonden door elkaar heen te
koeren. Daarbij viel een stereotiep
patroon op. De vrouwen corri
geerden regelmatig hun mannen,
die blijkbaar een minder accuraat
geheugen voor vakantiedetails
hebben. „Da's helemaal niet waar
Jan, dat was niet in Titizee, hoe
kom je d'rbij, dat was in Zand-
voort." En met een meewarig
hoofdschudden legt ze uit dat Jan
nooit wat in de gaten heeft als het
gaat om...
De volgende agendapunten, be
roep en kinderen, leveren meestal
wat meer problemen op. Je gaat
niet zo maar vragen aan het an
dere stel of ze kinderen hebben,
want stel je voor dat dit niet zo is.
Dan kun je toch moeilijk door
gaan met 'leg eens uit waarom
niet'. Dus loop je het risico dat
het gesprek daarop doodloopt. Bij
het trefwoord beroep is het ook
oppassen. Zo maar vragen „Wat
doet u?" kan gemakkelijk opgevat
worden als dat je niet met de eer
ste de beste aan wilt pappen en
daarom eerst wel eens even de
ander zijn geloofsbrieven wilt
zien. Mijn echtparen namen,
zoals de meesten in dit soort situ
aties, de nodige omwegen. De één
begon op een gegeven moment
over 'onze kinderen' in de ver
moedelijke hoop dat de ander
daar zijn kinderen zou naast leg
gen, wat prompt gebeurde. Een
van de mannen begon te seinen
dat hij over beroepen wilde pra
ten door het verschillende keren
te hebben over „in mijn werk is
het niet zo gemakkelijk om...",
totdat de boodschap over kwam
en de vraag volgde: „wat doet u
eigenlijk precies voor werk?"
Nog voor het uur om was waren
de oriënterende besprekingen af
gerond, waren de geslachten
netjes verdeeld de mannen wa
ren met elkaar in gesprek, net als
één tafeltje gekropen. Toen ik
twee uur later van een avondwan
deling terugkwam, zaten ze er
nog steeds. Maar nu luidlachend
en drinkend alsof ze al jarenlang
niks anders met elkaar gedaan
hadden.
Twee dagen later, op een wande
ling langs het nabijgelegen stuw
meer, kom ik ze weer tegen. Ge
heel in stijl de mannen voorop, de
vrouwen gearmd daarachter. On
der het voorbijgaan vang ik op dat
een van hen het heeft over een
gehuwde dochter die het op het
moment blijkbaar moeilijk heeft
met haar man. „Zo", denk ik, „die
zijn binnen 48 uur al meer intiem
met elkaar dan ze thuis in 48
maanden met een ander echtpaar
zouden zijn. Ik bedenk ook dat
die 'versnelde' intimiteit geldt
voor veel vakantierelaties.
Waar het met een alledaagse lief
desrelatie meestal vele weken zo
niet maanden duurt voor er 'echt'
wat gebeurt, is het met een va
kantieliefde vaak al binnen een
paar dagen de koffer in
Al begin deze eeuw verbaasde de
socioloog Georg Simmel zich over
het feit dat we ons op vakantie
vaak onvoorwaardelijk openen
voor mensen die we vorige week
nog helemaal niet kenden en die
we volgende week waarschijnlijk
helemaal niet meer willen ken
nen. De verklaring voor dit ver
schijnsel moeten we zoeken in
het feit dat hoe mensen met el
kaar omgaan sterk wordt bepaald
door de veronderstelde tijdsduur
van hun relatie. Als mensen, on
danks de verwachting dat deze
maar kort zal bestaan, toch een
relatie met elkaar beginnen, dan
krijgt deze een grotere intensiteit.
Daarentegen kan het vooruitzicht
van langdurig, mogelijk levens
lang alle-dagen-samenzijn ge
makkelijk tot een verwaarlozing,
tot een 'maar-laten-hangen' van
de onderlinge band leiden: men
voelt zich er toch zeker over en
vindt het niet nodig de vanzelf
sprekende relatie door nieuwe in
spanningen te verstevigen.
Het lijkt er dus op dat de in de tijd
duidelijk afgebakende vakantiere
latie het model is voor de geslaag
de want nooit saaie relatie.
Het is in ieder geval dit gegeven
dat mensen op de eerste werkda
gen na hun vakantie met een
wanhopig verliefde blik boven
hun bureau doet hangen. Of dat
Jan en zijn vrouw bij thuiskomst
doet zeggen dal ze toch zulke leu
ke mensen hebben ontmoet en al
over veertien dagen weer een hele
zondag met elkaar hebben afge
sproken.
Probleem is alleen dat het
meestal niet werkt. Het lukt zel
den vakantierealties in het leven
van alledag in te weven. De reden
is dat het relaties zijn waarvan de
intimiteit of intensiteit op weinig
anders gebaseerd is dan nabij
heid. Er is geen relatiegeschiede
nis en daarom zelden een relatie
toekomst. Het is de geschiedenis
die mensen met elkaar hebben
die hun relatie een zekere exclusi
viteit verleent. Bij vakantierelaties
voelen de meeste mensen op den
duur terecht aan 'dat wanneer we
niet toevallig deze persoon ont
moet zouden hebben, iemand an
ders wel dezelfde betekenis voor
ons gekregen zou hebben'.
Iets van die gedachte hangt om
iedere relatie, ook al is die nog zo
hecht. Maar het is juist de heftig
heid, of de intensiteit van vakan
tierelaties die het gevoel van hun
uitwisselbaarheid zo sterk voedt.
Dat geldt heel in het bijzonder
voor een bepaald type vakantiere
laties, namelijk de zogenaamde
congres- of conventie-liaisons.
Stop een paar honderd mannen
en vrouwen een week in één hotel
en congrescentrum en je komt
ogen en oren te kort om al het
moois dat links en rechts om je
heen opbloeit in de gaten te hou
den. Een Amerikaanse collega van
mij schatte dat op de conventie
van de Democratische partij in
New York onlangs, minstens dui
zend nieuwe koppels geboren
werden. Maar meestal zijn het
fakkels die in al hun heftigheid in
één keer opbranden. Thuis geven
ze geen licht meer. De grotere in
tensiteit en intimiteit die met de
lichamelijke nabijheid van men
sen met elkaar op vakantie of
congres gepaard gaat, verklaart
ook waarom het op vakantie met
kennissen of vrienden zo ver
schrikkelijk mis kan gaan. Wat op
gepaste afstand misschien orga
nisch gegroeid was, verwelkt in de
abrupt gecreëerde nabijheid.
Een bejaarde campinghouder die
wat dat betreft blijkbaar al genoeg
ellende gezien had, had in zijn
kantine de volgende wijsheid op
gehangen: „Het is goed je buren
tot vrienden te hebben, maar ge
vaarlijk je vrienden tot buren te
hebben."
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
Acteur Jacques Du
Filho speelt in de film
de rol van maarschalk
Philippe Pétain.
FOTO HANS GERTSEN
Film over Pétain haalt oude wonden open
Een zomerse zaterdagochtend in
Vichy. Enkele tientallen kuurgas-
ten, gekleed volgens de mode van
de jaren veertig, verpozen bij een van de
koelheldere, geneeskrachtige bronnen waar
het stadje zijn roem aan dankt. Plotseling
wordt de idylle verstoord door een groep met
knuppels bewapende jongeren. „Weg met de
joden en de bolsjewieken, dood aan de vrij
metselaars", schreeuwen ze. Om hun leuzen
kracht bij te zetten, hangen ze een levensgro
te pop aan het afdak boven de bron.
Het leidt tot een opstootje. Maar voordat
het echt uit de hand loopt, roept er iemand
cut. Waarna alle figuranten zich naar een ta
fel met koffie en broodjes spoeden. Het is
slechts film. En niet 1942, maar 1992.
De beklemmende scène is op slag verge
ten. De fascistische jongeren zijn in werke
lijkheid brave scholieren die dit jaar een bij
zonder interessante manier hebben gevon
den om hun vakantiegeld.te verdienen. En de
kuurgasten die ze voor de lens van de camera
de stuipen op het lijf moeten jagen, zijn hun
ouders of grootouders.
Met zo'n vierduizend andere inwoners van
de regio Vichy zijn ze ingehuurd als figuran
ten voor de film Pétaineen film over de
hoogbejaarde maarschalk Philippe Pétain die
zich in juli 1940 als redder van het vaderland
opwierp nadat het Franse leger door de Duit
se troepen onder de voet was gelopen. De
'held van Verdun' werd na de vernederende
wapenstilstand uitgeroepen tot staatschef
van het 'Vrije Frankrijk', dat het mondaine
kuuroord Vichy als tijdelijke hoofdstad koos.
Van juli 1940 tot augustus 1944 fungeerde
Vichy als hoofdstad van het niet-bezette deel
van Frankrijk, dat overigens vanaf november
1942 in feite door de Duitsers werd gere
geerd. Een periode die in Frankrijk nog
steeds' voor felle polemieken zorgt omdat het
regime van Vichy schaamteloos collaboreer
de met de Duitsers en gaandeweg afgleed
naar een fascistoïde dictatuur. Het woord
'Vichy' is in Frankrijk haast een synoniem
voor verraad geworden. En het eens zo mon
daine kuuroord lijdt daar nog steeds onder.
De film 'Pétain' wrijft opnieuw zout in de
wond, zo vreest men in Vichy.
Taboe
Voor sommige inwoners van Vichy is het oor
logsverleden een absoluut taboe. Zoals voor
de eigenaar van Hotel Portugal, bij voor
beeld. Het keurige driesterrenhotel dat op
een steenworp van de twee grote kuurinrich-
tingen ligt, was van november 1942 tot de be
vrijding in 1944 de zetel van de Gestapo. In
de kelders van het hotel werden verzetsstrij
ders aan gruwelijke martelingen onderwor
pen.
„U maakt echt een heel slechte start, me
neer", zegt de hotelier op een vraag naar het
verleden van zijn etablissement. En hij staat
op het punt de zojuist gereserveerde kamer
weer te annuleren. Einde discussie.
Op het gemeentehuis van het ruim 30.000
inwoners tellende plaatsje is men opener
over het verleden. „We hoeven ons als inwo-
Frankrijk tobt nog steeds met
de erfenis van het regime van
Vichy: de regering van het 'vrije
Frankrijk' onder leiding van
maarschalk Pétain, die
schaamteloos collaboreerde
met de Duitsers. De herdenking
van de razzia van Vel d'Hiv,
waarbij ruim 13.000 Franse jo
den door Franse politieagenten
werden opgepakt, zorgde on
langs weer voor heftige discus
sies. Net als de pogingen om
drie voormalige hoge functio
narissen van het regime van
Vichy te berechten wegens mis
daden tegen de mensheid.
Temidden van al dat tumult
draait de Franse filmer Jean
Marboeufeen film over staats
chef Pétain in Vichy. Een film
die in het fraaie kuuroord in de
Auvergne en elders in Frankrijk
oude wonden open haalt.
ners van Vichy nergens voor te schamen.
Vichy werd in 1940 door een toevallige sa
menloop van omstandigheden tot hoofdstad
gebombardeerd. De inwoners waren daar he
lemaal niet zo blij mee, want het bracht on
gelooflijk veel overlast met zich mee. In enke
le weken tijd verviervoudigde de bevolking,
omdat in het kielzog van de regering de hele
ambtelijke top van het staatsapparaat hier
heen kwam. Vrijwel alle hotels werden gevor
derd en veel particulieren moesten hun hui
zen afstaan", vertelt een medewerkster van
de gemeentelijke voorlichtingsafdeling.
Ze wijst er met klem op dat men voor de
zuiverheid een onderscheid dient te maken
tussen Vichysois en Vichistes. 'Vichysois' zijn
inwoners van Vichy; 'Vichistes' zijn aanhan
gers van het dictatoriale, fascistoïde en colla
borerende Frankrijk waarvan maarschalk Pé
tain de belichaming werd. 'Vichistes' zijn vol
gens haar nog steeds in heel Frankrijk te vin
den, 'Vichysois' alleen in Vichy.
Met het draaien van de film over Pétain
heeft de gemeente geen enkele moeite. Inte
gendeel. „We helpen de makers zo veel mo
gelijk. Niet iedereen in Vichy is blij met de
hernieuwde aandacht voor de jaren '40-'44,
maar wij denken dat het een positieve ont
wikkeling is. Het wordt tijd dat men beseft
dat Vichy als stad geen enkele schuld heeft
aan de misdaden die het toenmalige regime
begaan heeft", zegt de woordvoerster van de
gemeente.
Klucht
Regisseur Jean Marboeuf ziet de installatie
van de regering van het zogenaamde Vrije
Frankrijk in Vichy als „een soort klucht, maar
wel een zeer tragische". Het kluchtige zit
vooral in de wijze waarop de regering in
Vichy terechtkwam. Voor de oprukkende
Duitsers uit vluchtte het hele staatsapparaat
in volstrekte paniek naar Bordeaux om ver
volgens via Clermont-Ferrand in Vichy uit te
komen.
Het tragische zit
hem volgens Mar
boeuf in het feit dat
vrijwel het gehele
staatsapparaat zich
zonder
den van die Republiek van de ene op de an
dere dag in konden ruilen voor een racisti
sche ideologie? Die morele lafheid is de bron
Mythen
Een kant van het bewind van Vichy die de
Fransen heel lang niet hebben willen zien.
Na de bevrijding werd de mythe geschapen
dat de Duitsers en een handvol collabora
teurs schuldig waren aan oorlogsmisdaden,
terwijl de meeste Fransen in het verzet zou
den hebben gezeten. Een mythe die Mar
boeuf in zijn film door wil prikken. Net zoals
de mythe dat de oorlogsheld Philippe Pétain
een beetje seniel was, toen hij in 1940 op 84-
jarige leeftijd tot staatschef werd gebombar
deerd.
„Rond de Figuur Pétain zijn onmiddellijk
na de oorlog diverse mythen geschapen.
Door De Gaulle, door de communisten, door
zijn aanhangers. Voor de ene partij is hij de
verpersoonlijking van het kwaad, voor ande
ren de schandalig behandelde held uit de
Eerste Wereldoorlog die het beste met Frank
rijk voor had. Een held die werd gemanipu
leerd door de mensen om hem heen. Ik pro
beer Pétain recht te doen in al zijn aspecten",
zegt Marboeuf.
Voor de regisseur, die ruim zes jaar heeft
moeten knokken om zijn film van de grond
te krijgen, was Pétain tegelijkertijd een wis
pelturige, makkelijke beïnvloedbare, maar
ook een machtshongerige en vermoeide ou
de man. Een beeld dat ongetwijfeld begin
volgend jaar, als de film wordt uitgebracht,
opnieuw tot de nodige verhitte discussies in
Frankrijk zal leiden. „Hoe meer discussie,
hoe beter", vindt Jean Marboeuf, „Ik ben na
bijna vijftig jaar de eerste die het aandurft om
een film te maken over een toch zo cruciale
kwestie als die van Pétain. Ik hoop dat ik
hiermee de deur open voor anderen. Het
wordt tijd dat Frankrijk de eigen geschiedenis
eerlijk onder de loep neemt."
Pavilion de Sevigne,
het zomerverblijf van
staatschef Pétain in
de periode 1942-
1944. Thans is het
weer kuuroord.
FOTO HANS GERTSEN
dienst van Pétains 'na
tionale revolutie' en
daarmee in dienst van
de Duitsers stelde.
„Het waren Franse
politiemannen en pre
fecten die Franse bur
gers en joden met de
Franse nationaliteit
uitleverden aan de
Duitsers. Ze gingen in
hun ijver vaak verder^
dan de Duitse bezetter
eiste. Die kant van het
bewind van Vichy
heeft me altijd gefasci
neerd. Hoe bestaat het
dat dienaren van de
Republiek alle waar
