Clem tussen politiek en maffia
Koning van de
maffia 'onvindbaar'
ZATERDAG I AUGUSTUS 1992
De onmacht van de rechtspraak in Sicilië
TT
M 9 et leger is naar Sicilië gestuurd.
B Na de moord op de twee be-
J1 «HL langrijkste antimaffiarechters
heeft de staat besloten te reageren. Premier
Amato, die de kathedraal moest ontvluchten
tr de dienst werd gehouden voor de vijf
omgekomen lijfwachten van rechter Borselli-
zei: „Het leven in Sicilië zal nu veiliger
i." Maar de collega's van Falcone en
Borsellino hebben om méér gevraagd. Acht
hen, allen jonge rechters, weigeren hun
werk voort te zetten zolang de staat niet aan-
nt de maffia werkelijk te willen bestrijden.
Zij wachten op concrete actie en uitvoer van
plannen die al tien jaar klaar liggen.
De regering heeft tot nu toe alleen het leger
gestuurd en andere maatregelen uitgevaar-
i van repressieve aard. Het leven van ge
arresteerde maffiosi wordt bemoeilijkt en de
politie krijgt meer instrumenten om jacht te
maken op de naar schatting 111 maffiabazen
die zich op Sicilië schuilhouden. De enige
kop die tot nu toe gerold is, is die van de
hoofdcommissaris van politie. Niet vanwege
zijn falen in de strijd tegen de maffia wat
dat betreft was er weinig op hem aan te mer-
maar omdat hij verantwoordelijk
wordt gehouden voor de rellen die plaatsvon
den tijdens de begrafenis van de vijf lijfwach
ten.
Wat willen de rechters? Eigenlijk onvoor
stelbaar banale maatregelen. Een van hen,
Roberto Scarpinato, vraagt dat het principe
de verantwoordelijkheid wordt toege
past. Wie de afgelopen jaren heeft gefaald, of
nu om bestuurders, prefecten of rechters
gaat, moet worden vervangen. „We hebben
hier te maken met een situatie van leven en
dood en het is niet meer dan logisch dat wie
in staat is veiligheid of een juist functio-
en van de staat te garanderen, opstapt."
De rechter vreest dat opnieuw alles bij het
oude zal blijven en dat ook de oproep van
president Scalfaro tot een 'nieuw verzet' in
het luchtledige zal verdwijnen.
In het Paleis van Justitie in Palermo, waar
de baren opgesteld staan van Borsellino en
zijn vijf agenten, zegt Alfredo Morvillo, zwa-
van Falcone (de vrouw van Falcone was
ook rechter en kwam met hem om het leven):
„De rechters zijn moe. Er heerst in Sicilië een
cultuur van berusting, die wij onacceptabel
vinden. Het lijkt alsof de staat de mensen wil
laten geloven dat bepaalde aanslagen er bij
horen: dat ze niet te voorkomen zijn. Maar
is niet zo. De moord op Falcone en
Borsellino hing in de lucht en het is zeker dat
niet alle mogelijke veiligheidsmaatregelen
zijn genomen. Als een man als Borsellino te
gen zijn familieleden zegt 'ze zullen me ver
moorden', moet alles in het werk worden ge
steld om hem te beveiligen."
Garanties
Mannen als Scarpinato en Morvillo, zijn de
opvolgers van Falcone en Borsellino. Zij wil
len garanties hebben voor hun eigen leven,
ir zij moeten ook waken over het enorme
erfgoed dat de rechters van de 'antimaf-
fiapool' achterlieten. De aanpak van Falcone
het werken in groepsverband, coördinatie
alle onderzoekactiviteit en het gebruik
de spijtoptanten veroorzaakte een re
volutie. Het idee dat de maffia te verslaan is,
zoals dezelfde Falcone dat schreef in zijn
boek Cose di Cosa Nostra, was van enorme
waarde: het betekende voor de maffia, die
niet gewend is aan twijfel,
Maar het allerbelangrijkste in
de maffiabestrijding is continuï-
i daarvan is tot nu toe geen
sprake. Na de 'revolutie' van de
jaren '80, sloeg de maffia met alle
mogelijke middelen genadeloos
terug. Falcone en tal van andere
rechters moesten het eiland na
lastercampagnes verlaten. Nu
Falcone en Borsellino zijn ver
moord en van de oude garde er
nog maar enkelen overbleven,
willen de Siciliaanse rechters dat
de staat zich laat gelden en dat
ook degenen die binnen de
rechtsspraak hebben gefaald het
veld ruimen.
Hun kritiek richt zich met na-
ne tegen hun baas Giammanco,
het hoofd van het openbaar mi
nisterie van Palermo, die zowel
Falcone als Borsellino dwars
boomde. Morvillo zegt dat uit de
dagboekaantekeningen van Fal-
overduidelijk blijkt dat hij
moest werken in een vergiftigde
omgeving en dat dit uiteindelijk
de reden was voor zijn overstap
r Rome. Maar Giammanco is
niet het enige probleem. In de
meest maffiose steden van
Sicilië Palermo, Trapani, Agri-
gento en Gela staan alle
hoofdaanklagers ter discussie.
Twee zijn er inmiddels verwij
derd vanwege 'onverenigbaar
heid met de omgeving', wat zo
veel betekent als 'zij zijn de maf
fia te gunstig gezind'.
Mankracht
De situatie in de verschillende
gerechtsgebouwen is dikwijls he
meltergend. De nieuwe antimaf-
fiapools die districtsgewijs zijn
i die de ideeën
Een autobom maakte op 19 juli een einde aan
het leven van onderzoekrechter Paolo Borselli
no en vijf van zijn lijfwachten. Twee maanden
na de moord op rechter Giovanni Falcone had
de maffia opnieuw toegeslagen. Links het
wrak van de wagen waarin Borsellino zat.
foto reuter
en werkmethoden van Falcone toepassen,
hebben een tekort aan middelen en man
kracht. Er zijn er nu 26, verspreid over het
hele Italiaanse grondgebied, waarin niet
meer dan 140 rechters werken.
In de stad Caltanisetta, waar alle onderzoe
ken zijn beland naar rechters die in Palermo
werden vermoord (rechters uit die stad zelf
mogen het onderzoek niet doen), zit welge
teld één onderzoekrechter: hij beschikt over
niet veel meer dan potlood en papier. Een
computer ontbreekt in zijn kantoor. Rechter
Sebastiano Bongiomo zou ejgenlijk vetrok
ken zijn, ware het niet dat Falcone en Borsel
lino zijn vrienden waren en hij het een more
le plicht vindt het 'onderzoek' naar hun dood
te doen. Maar zonder staf en middelen is het
zeker dat ook de daders van deze moorden,
die heel Italië hebben geschokt en president
Scalfaro deden oproepen tot een 'nieuw ver
zet', nooit gevonden zullen worden.
Tegen deze situatie ageren de acht rech
ters. Ook zij staan een duidelijk andere stra
tegie voor dan de regering. Volgens Roberto
Scapinato reageert de staat pas als er een
gepleegd. „Er is veel ophef, er wor-
Rechters in Sicilië die hun taak serieus op
vatten worden vermoord. De maffia is
echter niet hun enige vijand. Ze moeten
ook vechten tegen een staat, die ondanks
alle mooie woorden nooit serieus de majfia heeft willen bestrij
den.
Maar de rechters maken het zich ook onderling moeilijk. In Rome
zetelt het CSM, het 'parlementje' van de Italiaanse rechters. Daar
heersen intriges, ruzies en machteloosheid. Precies de situatie die
de majfia in de kaartspeelt.
den nieuwe wetten gemaakt of nieuwe func
ties gecreëerd, maar na enige tijd verzandt al
les weer. Met de zomervakantie voor de deur,
is de situatie nög gevaarlijker. Het is ook geen
toeval dat de maffia bij voorkeur vlak voor de
vakantie in actie komt."
Volgens de rechter moet de regering zich
richten op de spijtoptanten, die centraal
stonden in de aanpak van Falcone en trou
wens ook de staat eerder de mogelijkheid ga
ven af te rekenen met het terrorisme. Falcone
en Borsellino vroegen al tien jaar om een wet
die de positie van de verklikker duidelijk om
schrijft en hem garanties biedt. Iedereen is er
van overtuigd dat de pentiti een organisatie
als de maffia in crisis zullen brengen, maar
de wet ligt er nog steeds niet. Scapinato wil
een contract invoeren voor de spijtoptant,
waarin precies de verplichtingen van hem en
die van de staat zijn omschreven: „Hij moet
garanties hebben en zal dan ook praten over
de banden tussen politiek en maffia, v
geen van allen zich tot nu
heeft."
De 'rebellerende' rechters pleiten ook voor
een uitbreiding van een wetsartikel die het
Het laatste (voorlopig...) slachtoffer van de
maffia: politie-inspecteur Giovanni Lizziovan
de Siciliaanse staa Catania. Hij werd afgelopen
maandag neergeschoten. foto epa
uitwisselen van gunsten en stemmen, zoals
nu gebeurt tussen politici en maffiosi straf
baar stelt. Scapinato: „De beruchte rechter
van het Hof van Cassatie, Corrado Camevale,
spreekt keer op keer maffiosi en politici vrij.
Iedereen wordt kwaad, maar niemand neemt
de moeite een simpele wetswijziging voor te
stellen. Ook zou een herziening nodig zijn
van de procedure waarmee openbare werken
worden aanbesteed en een controle van de
bankrekeningen van al het personeel van de
lokale en regionale overheid".
In Rome lijkt niemand deze noodkreten te
erwijl de nummer
één van de Ameri
kaanse maffia, John
Gotti, door de FBI wordt gear
resteerd en de rechter hem le
venslang geeft, regelt zijn Itali
aanse collega van Cosa Nostra
zijn zaken zoals hij dat al de
cennia lang doet: zonder al te
veel ophef; luguber en efficiënt.
Waarschijnlijk heeft Toto Riina
zijn hoofd geschud, toen hij zag
hoe de maffiososuperstar Gotti
het publiek, zowel binnen als
buiten de rechtszaal, bespeelde.
Het gedrag van Gotti, die zo
weggelopen lijkt te zijn van een
Hollywoodse filmset, moet hem
hebben geshockeerd. De anoni
miteit is heilig voor een 'boss'
van Cosa Nostra.
Gotti is
van Riina bijna niets bekend.
Hij is klein, 1 meter 61, en in
middels 62 jaar. Dat zijn de eni
ge zekerheden waarover de Ita
liaanse autoriteiten beschikken.
De foto's die van hem in om
loop zijn, hebben weinig waar
de. Een is genomen kort na de
Tweede Wereldoorlog en toont
een magere, niet onknappe jon
geman met een flinterdun snor
retje. Op een andere foto, uit
1969, het jaar waarin Riina 'ont
snapt' uit zijn verbannigsoord
nabij Bologna, is hij gezet en
kijken twee wijd uit elkaar lig
gende ogen wreed de camera
in. Hier doet hij meer denken
Een van de weinige, oude, foto's
van maffiakoning Toto Riina.
foto epa
aan de boer uit Corleone die
niet verder kwam dan de vierde
klas van de lagere school.
Riina kan waarschijnlijk het
Paleis van Justitie in Palermo
binnenlopen zonder dat ie
mand hem herkent. Tomasso
Buscetta en Toto Contorno,
twee belangrijke spijtoptanten,
vertelden de twee maanden ge
leden vermoorde rechter Falco
ne dat ze Riina aan het begin
van de jaren '80 hebben ont
moet. „Heel mager, niet veel
haar meer, maar niks geen plas
tische chirurgie. Op de foto's
leek hij niet meer, maar het was
onmiskenbaar Riina", aldus
Buscetta. Dankzij de verklarin
gen van Buscetta en andere
door Riina onttroonde maffia
bazen kon Falcone het maxi-
Hij is de baas der maffiabazen en heeft minstens 150 moorden op zijn ge
weten: Toto Riinabijgenaamd 'de korte' of'het beesf. Afkomstig uit het
majfiadorp Corleone. Al 23 jaar onvindbaar.
Onlangs vertelde zijn advocaat met een stalen gezicht dat hij Riina regel
matig in Sicilië treft. Wie is die man die Sicilië en Italië in zijn bloedstol
lende greep houdt?
proces tegen de maffia organi
seren. De grote afwezige Riina
kreeg vele malen levenslang
voor 150 moorden.
Riina kwam tien jaar geleden
aan het hoofd van Cosa Nostra
na een ongekend bloedige maf
fiaoorlog. Meer dan duizend
personen maffiosi, rechters,
prefecten en politici lieten
het leven. De Corleonesi-clan
vestigde haar heerschappij, die
tot op de dag van vandaag
voortduurt. Het was de over
winning van de 'moderne' maf
fia, die het jachtgeweer met de
afgezaagde loop had verruild
voor automatische geweren en
dynamiet, tegenstanders liet
oplossen in vaten met zuur,
rechters uit de weg ruimde om
haar macht te tonen en miljar
den verdiende met de drugs- en
wapenhandel. Miljarden die
werden 'wit gewassen' via ban
ken, financieringsmaatschappij
en en openbare werken.
Toto Riina nam de plaats in
van Luciano Liggio, de 'koning'
van Corleone en het wreedste
maffialid die Cosa Nostra tot
dan toe had gekend. Liggio
werd in 1974 gearresteerd, maar
regisseerde vanuit de gevange
nis de opmars van zijn clan.
Toto Riina geldt al tijden als
de grootste vijand van de Itali
aanse Staat, maar het is nooit
gelukt hem te arresteren. Met
het verstrijken van de jaren
werd door de autoriteiten wel
eens gesuggereerd dat Riina he
lemaal niet meer in leven is.
Een paar weken geleden kwam
aan alle mogelijke twijfel een
einde. Nino Fileccia, advocaat
van Riina, verklaarde voor de
camera's van het Italiaanse
journaal dat hij Riina regelmatig
ontmoet. „Hij is mijn cliënt en
ik heb het recht hem te spre
ken", aldus de jurist. Hij ver
klaarde verder dat hij Riina al
tijd op Sicilië ontmoet, niet in
Corleone, maar zeker niet ver
van Palermo. Groot tumult in
Italië. Het was duidelijk dat Ri
ina zijn suprematie had willen
tonen, zowel richting andere
maffiosi als de staat, die nieuwe
antimaffiamaatregelen had uit
gevaardigd. Maar ook het grote
publiek moest weten dat Riina
nog steeds de onbetwiste heer
ser is. Het was zeker geen toeval
dat de indirecte verklaring van
Riina volgde daags na een enor
me manifestatie die in Palermo
was georganiseerd uit protest
tegen de maffia en ter nage
dachtenis van Falcone, die
waarschijnlijk in Riina's op
dracht werd vermoord.
Alle spijtoptanten en rechters
die onderzoek doen naar de
maffia, hebben altijd gezegd dat
Riina zich op Sicilië schuil
houdt. Maar schuilhouden is
misschien wel een groot woord.
Drie jaar geleden zei de spijtop
tant Salvatore Contomo tegen
de parlementaire antimaffia-
commissie: „Riina bevindt zich
in Palermo en vrijwel zeker in
de wijk San Lorenzo. Het is een
rustige wijk: er is een bureau
van de carabinieri waar slechts
vier agenten zijn gedetacheerd.
De commissaris doet alsof hij
Riina en de andere maffiosi niet
ziet. Riina verplaatst zich als
een minister in een kogelvrije
limousine en met tot op de tan
den gewapende escortes. De
commissaris zwijgt uit angst en
ik geef hem geen ongelijk. Ga
maar eens zoeken tussen de
fraaie villa's aan de voet van de
heuvel. Riina beweegt zich vrij
elijk omdat de staat niet de wil
of de durf heeft iets te doen.
Niet Riina, maar de staat is
zoek."
EELCO VAN DER UNDEN
De carabinieri jagen fel op de maffia,
daders van de recente aanslagen zijn nog niet
gevonden. foto epa
horen. Terwijl Falcone nog maar net was ver
moord, werd als voorzitter van de belangrijke
parlementaire commissie van justitie een
omstreden Napolitaanse advocaat gekozen.
Hij heeft altijd de maffiosi uit die stad verde
digd en kwam ook zeker dankzij maffiose
stemmen in de kamer terecht. Wie hoopt op
een 'nieuw verzet', lijkt het niet te moeten
zoeken in het Italiaanse parlement.
Verlamd
In Rome zit nog een ander instituut dat de
maffiabestrijding, misschien ongewild, sabo
teert. Het is het Consiglio Nazionale della
Magistratura (CSM), het orgaan dat waakt
over de carrières van de rechters, beslist over
benoeming, ontslag en overplaatsing en zich
uitspreekt bij geschillen. Het CSM is echter
net als alle andere Italiaanse instituten een
afspiegeling van de politieke verhoudingen in
het land en dus net als de politiek volledig
verlamd.
Het beleid van het CSM wiens
leden rechters en parlementsle
den zijn en dat formeel werkt on
der leiding van de president van
de republiek staat al jaren ter
discussie. Het verdedigt met
hand en tand de onafhankelijk
heid van de rechters en het nieu
we Wetboek van strafrecht dat
door velen, vooral door de rech
ters die de maffia bestrijden, ge
kritiseerd wordt omdat het te
veel garanties geeft aan maffiosi.
Het idee van Falcone om een
nieuw orgaan op te richten dat al
het maffiaonderzoek coördineert
(de DNA), werd door het CSM
met weinig enthousiasme ont
vangen. Het CSM zag in Falcone
een man die zich had uitgeleverd
aan de politiek: men was bang
dat de DNA afhankelijk zou wor
den gemaakt van de uitvoerende
macht. Minister van justitie Mar-
telli wilde echter Falcone de lei
ding van het nieuwe orgaan ge
ven. Anderhalf jaar van ruziën
ging voorbij. Het conflict werd
opgelost met de moord op Falco-
De andere kandidaat van Martel-
li was Borsellino, maar ook zijn
mogelijke benoeming werd door
de maffia verijdeld. Het Is niet te
zeggen of de maffia de rechters
heeft vermoord omdat ze de
DNA vreest. Zeker is wel dat door
de eindeloze disputen over com
petentie een in theorie nuttig or
gaan niet van de grond komt en
kostbare tijd verloren is gegaan.
De twee belangrijkste antimaffia
rechters werden vermoord, ter
wijl falende of onbetrouwbare
rechters op Sicilië zijn aangeble
ven. Wie de maffia moet bestrij
den, blijft een raadsel.
En dat is precies wat de maffia
wil.
