Vakantie - eilanden
vol vluchtelingenleed
ZATERDAGS BIJVOEGSEL
-J
eindredactie: willem schram a
ZATERDAG 1 AUGUSTUS 1992
vormgeving: fred van gelderen marco kroes ruud vogelesang
Branimir Er is oorlog omdat de mensen elkaar
niet begrijpen.
Marija Dekovic toont het litteken dat de plaats
markeert waarop de kogel van een sluipschut
ter zich in haar borstkas boorde.
Bomvol zitten de hotels op de eilanden voor de kust van
het tegen zichzelf vechtende 'Joegoslavië'. Niet de toeris
ten bevolken de vakantiegebieden, maar tienduizenden
hals over kop gevluchte moeders en kinderen uit het ge
teisterde Bosnië-Hercegovina hebben er een goed heenko
men gezocht.
Ondanks de oorlog schijnt de zon en ruisen de palmen.
Maar de zomerse vrolijkheid is ver te zoeken.
Een gevluchte moeder uit Bosnië bij het vallen van de avond in gesprek met haar zoontje op het eilandje Badia, waar vierhonderd kinderen in een oud klooster hun toevlucht hebben ge-
Z0C^t- FOTO'S LEON KLEIN SCHIPHORST
Marija Dekovic heeft lange
bruine benen, die nadrukke
lijk uit haar hotpants van
spijkerstof steken. Ze staat demonstratief
mooi te wezen in de wind op het bovendek
van de veerboot, die de verbinding tussen de
verschillende eilanden voor de Dalmatische
kust onderhoudt. Vanuit Split is Marija op de
terugreis naar haar woonplaats Dubrovnik,
waar ze vorig jaar werd neergeschoten. Zo
maar, zonder waarschuwing.
Een sluipschutter nam de jonge vrouw te
grazen. Ze liep over straat in de oude stad en
sloeg ineens tegen het wegdek. Een kogel had
haar long doorboord; ernstig gewond werd ze
naar een ziekenhuis vervoerd. Een reden
voor de aanslag kan ze zelf niet noemen. Het
is oorlog en dan gebeuren dit soort dingen.
Ze knoopt haar blouse los en ontbloot ge
deeltelijk haar rechterboezem. Het litteken
bewijst dat ze niet fantaseert. Op haar rug zit
nog zo'n souvenir van de sniper. De kogel is
dwars door haar bovenlichaam heen gescho
ten. Ze mag van geluk spreken dat ze nog
leeft.
k k k
Iedereen in het voormalige Joegoslavië is bij
de oorlog betrokken.
Nu veel wegen zijn geblokkeerd of gebom
bardeerd is vervoer over land een riskant
avontuur en kiezen de rpeeste reizigers voor
een veiliger bootverbingingen. De schepen,
die anders massa's toeristen verschepen, ver
zorgen nu het binnenlands vervoer.
Maar Marija zal de eindbestemming niet
bereiken. De boot gaat voor anker bij het ei
land Korcula. De tocht wordt vroegtijdig be
ëindigd: Dubrovnik is weliswaar bevrijd maar
niet veilig. Vanuit de heuvels worden regel
matig granaten afgevuurd en de oude stad zit
nog vol lafhartige revolverhelden. Met een
klein bootje kan de vrouw naar het vasteland,
om daar de laatste tachtig kilometer met een
bus af te leggen.
Ook Korcula gaat gebukt onder de oorlog.
Op het historische eiland, waar Marco Polo is
geboren en door de eeuwen heen menige
vreemde vijand buiten de stadsmuren werd
gehouden, ligt het toeristenbedrijf helemaal
stil. Afgezien van een brutale Duitser kom je
er geen vakantiegangers tegen. Een catastrofe
voor de van buitenlandse gasten "afhankelijke
bewoners, die in een normaal seizoen meer
dan een miljoen ovemachtigen boeken.
De directeur van Marko Polo Tours, Aljosa
Miljat, is blij met de paar Nederlanders die in
zijn kantoor op de kade harde guldens ko
men omruilen voor Kroatische dinars. Ver-
dient-ie toch nog wat. Buitenlandse valuta is
een schaars artikel geworden en alleen met
vreemd geld kunnen over de grens goederen
worden gekocht waar nu op het eiland ge
brek aan is.
Aljosa is toevallig ook de burgemeester van
het 20.000 inwoners tellende eiland, zo groot
als Texel. Hij verleent nu vooral gastvrijheid
aan landgenoten. Niet minder dan tiendui
zend vluchtelingen zijn aan zijn zorgen toe
vertrouwd. Vooral vrouwen met kinderen.
Veel moslims. Ze zitten in hotels, bevolken
vakantieappartementen of zijn door particu
lieren in huis genomen. De plaatselijke over
heid heeft de medische zorg en voedselver-
strekking voorlopig voor zijn rekening geno
men. Of ze de 450.000 miljoen dinar die in
middels is voorgeschoten ooit terug zien, is
zeer twijfelachtig.
Ook particulieren springen bij. Vooral naar
het buiteland geëmigreerde Korculanen. Een
Belgische zakenman stuurde een vrachtwa
gen vol biscuits en een grote partij vita
minepillen. Generaal McLain uit Schotland,
die na de bevrijding van de tweede wereld
oorlog op het eiland bleef hangen, zorgde
voor financiële steun vanuit Groot Brittannië.
De bioscoopzaal staat vol hulpgoederen en
de hal heeft veel van een lommerd.
Bizarre sfeer voor de kust van 'Joegoslavië'
listen willen wel eens overdrijven, maar moe
ders spreken de waarheid. Dat kun je zien.
Aan hun ogen.
Vierhonderd kinderep uit het verwoeste Mos-
tar in Hercegovina zijn ondergebracht in 17e-
eeuws klooster op het eiland Badia. Wie met
het hotelbootje aan komt stomen, wordt op
de kade verwelkomd door een menigte kin
deren. Voor het monumentale pand bloeien
oleanders, uit de ramen hangt wasgoed. In de
schaduw zitten de moeders bij elkaar.
In de avondzon ziet het er vredig uit. Zo
lang het mooi weer blijft en er voldoende
voedsel is, valt het er wel uit te houden. Maar
de gedachten van Huso Kosarié, tot voor kort
ploegbaas van een aluminiumfabriek en nu
directeur van het opvangcentrum, zijn al bij
de winter. Dan wordt het kouder. De kinde
ren hebben geen warme kleding
en het middeleeuwse gebouw
ontbeert kachels.
„Elke avond luisteren we met
z'n allen naar de radio. Dat zijn
elke keer weer dramatische bij
eenkomsten. Dan wordt be
kendgemaakt wie zijn gesneu
veld. Gisteren hoorde een zwan
gere vrouw hier dat ze haar man
nooit meer zal terugzien. Ieder
een barstte in tranen uit. Het
hele kamp huilde mee. je breekt
dan bijna van verdriet en woe
de."
De jeugd herbergt 'ader tegen wil
en dank ziet geen oplossing voor
de burgeroorlog. De strijdende
partijen zijn te ver gegaan. Al
leen interventie van buiten kan
nog een uitweg bieden. „On
macht en falen van de politiek
leiden altijd tot oorlog. De vech
tende mensen zijn niet normaal
Ik bevat niet wat in die hoofden
is ontstaan, je buren, die je elke
dag groetten, trokken de bergen
in om je met granaten te besto
ken. Dat komt nooit meer goed.
Dit is terug naar de middelceu-
Voor de geïsoleerde groep kinderen gaat dat
voorlopig letterlijk op. Huismeester janos
Hudjec, voor de oorlog export-manager bij
een handelsfirma in Bosnië ('Ik had alles wat
je maar kunt bedenken') heeft huis en haard
verloren. Zijn woning is afgebrand, zijn twee
auto's spoorloos verdwenen. Hij is katholiek,
zijn vrouw moslim. Voor het gezin Hudjec is
er geen toekomst meer in het voormalige
Joegoslavië. Janos ziet er geen gat ineer in en
wil het land voor goed verlaten. „We emigre
ren zo gauw het kan naar Australië, om nooit
meer terug te komen." Veel vluchtelingen
praten over een definitief vertrek en een
nieuw leven elders.
De meeste mensen zullen vroeg of laat ge
woon terug naar huis moeten Directeur Hu
so: „Er zijn al groepen vertrokken. Om terug
naar huis in Bosnië te gaan. Die stonden een
week later weer op de kade. Hun dorp was
verwoest, hun woningen verdwenen. Wanho
pig keerden ze terug. Drama's spelen zich
dan af. Dat zijn de moeilijkste momenten
hier. Niemand weet hoe het verder moet, of
hoe lang het nog gaat duren..."
•k k k
Er heerst een bizarre sfeer op het anders zo
vrolijke vakantie-eiland. Van de tennisbanen
wordt geen gebruik gemaakt, de disco blijft
dicht en in de historische vestingstad liggen
de terrassen van de pizzeria's er leeg bij. Op
het parkeerterrein staan enkele met kogels
doorzeefde auto's waarvan de kentekenpla
ten met BO van Bosnië beginnen. Op kapita
le jachten in de haven zijn de gaten van mi-
trailleurvuur gedicht met plakband.
De kiezelstrandjes voor de hotels worden
bevolkt door families die zonnebadend en
zwemmend de tijd doden. Op het terras van
de luxe 'Marinaclub' even buiten het cen
trum zitten jonge moeders met de baby's op
schoot aan de Turkse koffie. Ze zien elkaar el
ke ochtend. Er wordt weinig gezegd. Ze pra
ten al maanden over de oorlog. Over de man
nen aan het front geen nieuws, en alweer is
er een bestand geschonden. Een leven tussen
hoop en vrees. Een verhaal zonder voorspel
bare afloop.
De manager van vijf hotels op het eiland,
Mihaljo GrGic, heeft de helft van zijn perso
neel naar huis gestuurd. Alleen de 350 men
sen in vaste dienst mogen voor een tiende
van hun normale salaris aan het werk blijven.
Overdag is er geen elektriciteit. De espresso
machine kan niet worden gebruikt en het
bier in de koelkast wordt warm. De receptio
niste achter de balie werkt bij kaarslicht aan
de administratie.
In het donker van de benedenzaal van het
Marco Polo-hotel zit het complete symfonie
orkest uit Dubrovnik te spelen. Dirigent Ivo
Drazinic is met zijn vijftig musici naar het ei
land uitgeweken om daar de repetities voort
te kunnen zetten. Er is geen airconditioning,
Dinka Halilovic: Hitier heeft het zo bont niet
gemaakt.
dus staan de ramen wagenwijd open. Flar
den Mozart zijn tot op zee te horen.
De violistes Anis Koneic' en Asja Stramau-
ca hebben hun kinderen maar meegeno
men. Hier zitten ze tenminste veilig. En het
werk kan gewoon doorgaan. Het hotel wordt
betaald, maar het salaris is voor onbepaalde
tijd gereduceerd tot net honderd gulden per
maand.
Het vakantiecomplex Bon Repos oogt als
een echt vluchtelingenkamp. Onder de palm
bomen zitten grote groepen vluchtelingen
zwijgend en doelloos voor zich uit te staren.
Bij de balie in de donkere snikhete hotelhal
groeit de rij van ongeruste vrouwen voor de
enige telefoon die het nog doet. Elke dag
weer proberen ze contact met het thuisfront
te zoeken.
De voorraadkelder is ingericht als nood
hospitaal. Er staan 32 ziekenhuisbedden. De
apparatuur in de twee operatiekamers is rijp
voor het museum. De snijtafel werd buitge
maakt op het Servische leger, meldt directeur
Podbevsek van het medjsch centrum Dom
Zdravlja cynisch.
Van de ruim duizend vluchtelingen hier,
komt een kwart uit Bosnië. Veel vrouwen
dragen rouwkleding omdat een direct fami
lielid in de strijd is gesneuveld: de katholie
ken in het zwart, de moslims in het groen. Bij
Een gewonde soldaat op familiebezoek. De wandeling wordt onderbroken v<
zoontje. Op de achtergrond het 17e-eeuwse klooster op het eilandje Badia.
de jongens is het militaire camouflage-shirt
in de mode. „Ik vind het mooi omdat veel
jongens het dragen", zegt de 12-jarige Brani
mir. „Waarom er oorlog is? Omdat de men
sen elkaar niet begrijpen."
k k k
Op de terrassen voor het restaurant wordt
het middageten geserveerd:
tomatensaus en een onduidelijk stukje vlees.
Dinka Halilovié (30 jaar) uit het dorp Tuzla,
een half uurtje autorijden bij Sarajevo van
daan, heeft haar twee zoontjes kunnen mee
nemen. Al maanden hoorde ze niets van haar
man aan het front. Ze laat het eten koud wor
den om haar verhaal te vertellen. „Wij heb
ben het hier goed, maar er zijn veel mensen
achtergebleven. Dat doet pijn. Ouden van
dagen en hoogzwangere vrouwen, die niet in
staat waren om te vluchten. Er zijn gruwelijke
dingen gebeurd. Vooral met kinderen. Solda
ten hebben meisjes verkracht en jongens op
zettelijk verminkt. Zo maar, zonder pardon.
Een groep van zeventien scholieren, die in de
rij stonden voor brood, is uitgemoord. Ge
woon doodgeschoten."
Met een door verdriet getekend gezicht
vertelt Dinka de gruwelijke verhalen. De bui
tenwereld moet weten waartoe mensen van
daag de dag in staat zijn.
„Servische soldaten ontvoerden tachtig
moslimvrouwen. Ze werden net zo vaak ver
kracht tot ze zwanger waren en na acht
maanden abortus was toen niet meer mo
gelijk weer vrijgelaten. Vrouwen als fokvee
voorde Serviërs."
„Kinderen worden tegen elkaar opgezet.
Jongens van nog geen tien jaar zijn door hun
ouders bewapend om hun vroegere vriendjes
dood te schieten. Jeugdbenden nemen leef
tijdsgenoten gevangen."
Dinka wordt 'grijs van ellende' als ze aan
thuis terugdenkt. „Het zijn beesten, die sol
daten. Hitier heeft het zo bont niet gemaakt."
Voetballen met afgehakte kinderhoofden,
ogen die bij levende mannen uit de schedel
worden gelepeld, jongens van wie de handen
in een draaiende keukenmachine worden ge-
Zulke verhalen verzin je niet.
Politici kunnen gemaldcelijk liegen, journa
