Honecker heeft geen enkel berouw
Een stalinist van de oude stempel
Bush gebruikt kwestie-Irak voor herverkiezing Rus grijpt weer naar de fles
Feiten &Meningen
'Asiel' was bom in Chileense politiek
DONDERDAG 30 JULI 1992
wim stevenhagen
Met gebalde vuist verliet hij de Chileense ambassade,
zijn laatste veilige onderkomen. Gisteravond landde de
79-jarige vroegere Oostduitse staats- en partijleider
Erich Honecker op het vliegveld in Berlijn. In gespan
nen afwachting van wat nu komen gaat.
BERLIJN HANS HOOGENDIJK
Overal wordt gespeculeerd
waarom hij nu ineens heeft be
sloten te vertrekken. Enkele
maanden geleden verklaarde hij
nog dat „ze me nooit levend
krijgen". Misschien heeft hij het
onmogelijke van zijn sitiuatie
ingezien en nu gekozen voor de
aanval. Per slot van rekening
weet hij veel, misschien wel te
veel over Westduitse en natuur
lijke Oosteuropese (ex-)Leiders.
Honecker moet zich nu verant
woorden voor zijn aandeel in de
schoten bij de Muur die van 13
augustus 1961 tot 9 november
1989 de dodelijke grens vormde
tussen Oost- en West-Duits-
land. Honecker heeft altijd ont
kend dat er een schietbevel be
staat en tot de dag van vandaag
is het schriftelijk bewijs niet op
gedoken. Dat maakte het voor
de Berlijnse justitie zo moeilijk
om een aanklacht te formule
ren. Er is er nu wel één maar in
juridische kringen wordt betwij
feld of die de oude stalinist ach
ter de tralies kan houden.
Voordat het gisteravond einde
lijk zo ver kwam, heeft hij Duits
land ruim anderhalf jaar in zijn
ban gehouden. Na de val van de
Muur nam Honecker het zekere
voor het onzekere. Na één
nacht in de gevangenis van Ber
lijn liet hij een dokter verklaren
dat zijn gezondheidstoestand
dit niet toeliet. Daama zocht hij
zijn toevlucht bij de Russen.
De gevallen leider kreeg een
keurige kamer in het militaire
ziekenhuis van Beelitz even bui
ten Berlijn. En hoewel hij tegen
de 80 liep, liet zijn politieke in
stinct hem niet in de steek.
Honecker voelde dat Sovjet-lei
der Michael Gorbatsjov moge
lijk bereid zou zijn hem, de
trouwe communist, in ruil voor
financiële steun uit te leveren
aan de gehate klassevijand.
Maart 1990 liet hij zich per mili
tair vliegtuig overbrengen naar
Moskou voor medisch onder
zoek.
De Duitsers waren witheet,
maar konden niets meer dan in
hun machteloze woede de uitle
vering van Honecker eisen. Die
maakte op zijn gemak mooie
wandelingen door Moskou en
gaf interviews. „Natuurlijk wens
ik nog eens naar Duitsland te
rug te keren. Maar na de hek
senjacht die de Duitse regering
tegen mij heeft ontketend en de
wTaaktocht die tegen de Duitse
Democratische Republiek wordt
gevoerd, is een eerste voorwaar
de dat het arrestatiebevel tegen
mij wordt ingetrokken", zei
Honecker op 2 december 1991.
En geen enkel teken van be
rouw. Sterker nog, hij stelde
West-Duitsland verantwoorde
lijk voor het „leed waarin hon
derdduizenden, ja miljoenen
Oostduitsers zijn gestort na de
hereniging". En hij verdedigde
de grenssoldaten die vluchtelin
gen hadden doodgeschoten. Ze
deden niets anders dan hun
plicht. Ook hij zelf had als
„staatshoofd van een onafhan
kelijk land alleen mijn plicht ge
daan en mij gehouden aan de
wet".
Na de val van Gorbatsjov werd
Honecker in Moskou de grond
te heet onder de voeten. Hij
herinnerde zich de Chileense
ambassadeur Almeyda, die zijn
leven hoogstwaarschijnlijk te
danken heeft aan het feit dat de
DDR hem samen met duizen
den landgenoten asiel verleen
de toen dictator Pinochet aan
de macht kwam. Op 11 decem
ber vorig jaar verkaste het echt
paar Honecker naar de Chileen
se ambassade, waar ze diplo
matieke onschendbaarheid ge
noten. En toen begon de strijd
over het lot van de oude stali
nist pas goed. Maandenlang on
derhandelden de Chilenen,
Duitsers en Russen, soms met
het mes op tafel, over de uitle
vering van Honecker. Elke keer
waren er weer meldingen: nu
komt-ie. Maar hij kwam niet.
Tot gisteravond. In de auto van
de nieuwe Chileense ambassa
deur - Honecker voelt zich nog
altijd staatshoofd buiten dienst
- vertrok hij naar het vliegveld.
Nu zit hij, waarschijnlijk heel
kort, in de cel vlak naast zijn
vroegere makkers ex-stasi-chef
Erich Mielke en ex-premier Wil
li Stoph. Mocht hij gezien zijn
gezondheidstoestand in af
wachting van het proces op
vrije voeten worden gesteld,
dan moet ook de laatste staats-
en partijchef van de DDR op
zoek naar een kamer.
In het Westduitse Wiebelskir-
chen waar hij eens is geboren
en waar men hem bij zijn
staatsbezoek aan West-Duits
land in 1988 nog met veel toe
ters en bellen inhaalde, is hij
niet meer welkom. Een ding is
zeker: de klassevijand in Bonn
heeft de plicht er voor te zorgen
dat hem niets overkomt en dat
betekent overuren voor menig
politieman.
V£f$6 Vis Zit voi^etè om&oZK mx eAcregi&j--
Met gebalde vuist verlaat Honecker de Chileense ambassade in Moskou.
nister van onderwijs in de voormalige DDR.
De affaire Honecker heeft bijna
negen maanden achtereen de
relatie tussen Duitsland en Chili
op de proef gesteld. Maar 'el ca-
so Honecker' was ook al die tijd
een stoorzender in de binnen
landse Chileense politieke ver
houdingen, waarbij behalve his
torische en politieke overwegin
gen ook emoties een grote rol
speelden.
Erich Honecker zocht op 11 de
cember zijn toevlucht in de Chi
leense ambassade toen hij in
Moskou niet langer veilig was.
Sovjetleider Michail Gorbatsjov
had beloofd Honecker niet uit
te leveren maar Jeltsin, die drin
gend Duitse kredieten nodig
had, wilde Honecker zo snel
mogelijk kwijt.
Onder die omstandigheden
klopte de bejaarde communist
op de deur van de Chileense
ambassade. Het was het begin
van een uiterst curieuze en ge
voelige kwestie, die maanden
lang voorpaginanieuws zou zijn
BERLIJN Rti-DPA
Erich Honecker is terug in het herenig
de Duitsland. Terug in het Vierde Rijk,
zoals hij de fusie noemde, refererend
aan het Derde Rijk waartegen hij zich
ook altijd fel heeft verzet.
Honecker, op 25 augustus 1912 in
Neunkirchen in het huidige Saarland
geboren als zoon van een linkse mijn
werker, kreeg de communistische
ideeën met de paplepel ingegoten en
trad in 1929 toe tot de Communisti
sche Partij van Duitsland (KPD). Na
een opleiding in Moskou nam hij deel
aan de ondergrondse strijd tegen Hit-
Iers nationaal-socialisten die in 1933
aan de macht waren gekomen. Na zijn
arrestatie en wrede verhoren door de
Gestapo werd hij tot tien jaar gevange
nisstraf veroordeeld.
Dc Russische troepen bevrijdden hem
uit de gevangenis van Brandenburg.
Snel steeg zijn ster in de SED-een-
heidspartij in de DDR en in 1958 werd
hij opgenomen in het Politburo. Als
hoofd van de DDR-veiligheidsdienst
gaf hij leiding aan de bouw van de
Muur in Berlijn in 1961.
In 1971 nam Honi, zoals hij bekend
stond onder de Oostduitsers, de scep
ter over van partijleider Walter Ul-
bricht, die door Moskou uit zijn ambt
werd gezet. Hij brak met het economi
sche zuinigheidsbeleid en krikte de
Oostduitse economie op tot de succes
volste in het Oostblok. Vooral dankzij
Westduitse kredieten verbeterde in de
jaren zeventig de levensstandaard in
Oost-Duitsland. In 1972 ondertekende
Honecker een belangrijk akkoord met
West-Duitsland over de betrekkingen
tussen beide staten, dat de weg vrij
maakte voor diplomatieke erkenning
door het Westen. Zelf graag een reizi
ger naar het buitenland, kwam Honec-
kers grote triomf in 1987 toen met een
bezoek aan Bonn de deling van Duits
land leek te worden gelegitimeerd.
De ommekeer kwam met de komst
van hervormer Michail Gorbatsjov in
het Kremlin. Als veteraan-communist
juichte Honecker diens wapenbeheer-
singsbeleid toe, maar als stalinist van
de oude stempel moest hij van 'glas
nost' en 'perestrojka' niets hebben. Hij
negeerde oproepen uit Moskou tot
meer politieke vrijheid en argumen
teerde rond Gorbatsjovs bezoek aan
Oost-Berlijn ter gelegenheid van het
40-jarig bestaan van de DDR nog dat
veranderingen niet noodzakelijk wa
ren. Voor Gorbatsjov was dat aanlei
ding om het sein op groen te zetten
voor een coup tegen Honecker. Zijn
opvolgers Krenz en vooral Modow be
geleidden vervolgens de ondergang
van de DDR.
Een jeugdige Honecker, nog chef van de veiligheidsdienst,
Muur is dan net begonnen.
in Chili. Honecker trof er een
oude bekende aan: de Chileen
se ambassadeur in Moskou was
Clodomiro Almeyda, die tijdens
het bewind van dictator Au-
gusto Pinochet (1973-1989)
asiel had genoten in de DDR en
van daaruit werkte aan de her
oprichting van de verboden
Chileense Socialistische Partij
(1989).
Honecker onderhield lange tijd
goede contacten met de demo
cratisch gekozen regering van
de marxist Salvador Allende.
Toen Allende stierf bij Pino
chets staatsgreep en de aanhan
gers van de president werden
vervolgd, waren duizenden link
se Chilenen welkom in de DDR.
Onder hen bevond zich ook de
communist Roberto Ibanez, de
latere echtgenoot van Honec-
kers dochter Sonja. Het paar
woont nu in Chili.
De vrouw van ambassadeur Al
meyda, Irma, liet Honecker na
overleg met het ministerie van
buitenlandse zaken in de am
bassade toe, terwijl de beslis
sing werd bekrachtigd door de
christen-democratische presi
dent Patricio Aylwin. Aylwin zei
Honecker geen asiel te willen
verlenen, maar een „tijdelijk
onderkomen", tot het probleem
uit de wereld zou zijn. De Chi
leense regering wilde geen asiel
verlenen, maar slechts meewer
ken aan een oplossing waar ook
Honecker zich in kon vinden.
De socialisten in de centrum
linkse regeringscoalitie waren
echter van mening dat humani
taire en morele belangen voor-
rang moesten krijgen boven po
litieke overwegingen en pleitten
voor Honecker's komst naar het
Andesland. Ze dreigden zelfs de
regeringscoalitie op te blazen
als Honecker, aan wie ze zoveel
te danken hadden, in de steek
werd gelaten. Ook binnen de
christen-democratische partij,
de grootste van het land, waren
soortgelijke geluiden te horen.
Ondertussen kwamen de diplo
matieke relaties met Duitsland
onder druk te staan, ook al wil
de Aylwin dat ten koste van al
les voorkomen. Duitsers zijn de
voornaamste Europese handels
partners van (en investeerders
in) Chili en een groot deel van
de Chileense export gaat naar
Duitsland. Dat mocht niet in
gevaar komen, nu het land een
economische opleving door
maakt.
Pikant detail in de hele affaire
was ook dat de oppositie in Chi
li, voor een groot deel aanhan
gers van Pinochet en dus fel an
ti-communistisch, helemaal
niet zo afwijzend stond tegen
over de komst van de commu
nist Honecker naar hun land. Ze
hoopten daarmee de regering in
diskrediet te brengen. Boven
dien vreesden zij dat een be
rechting van Honecker in Duits
land de discussie in eigen land
zou aanzwengelen over bestraf
fing van Pinochet.
Tevens hoopte de oppositie de
Duitse bondskanselier Helmut
Kohl, een christendemocraat
net als Aylwin, voor schut te
zetten. Want het was de bonds
kanselier die vorig jaar tijdens
een bezoek aan Chili een verge
lijking maakte tussen de misda
den van Honecker en Pinochet.
En ook het feit dat de CDU tij
dens het bewind Pinochet de
Chileense christen - democraten
steunde, zat hen niet lekker.
Voor de Chileense partijen is
het geruzie rond Honecker nu
verleden tijd, voor Honecker
zelf beginnen de problemen
pas.
Wat doe je wanneer je als staatshoofd merkt
door opiniepeilingen of onlusten bij
voorbeeld dat je onder de bevolking nog
maar weinig steun geniet? Als je dankzij de
macht van het geweer de lakens uitdeelt,
druk je wat extra bankbiljetten en verhoog
je het salaris van de militairen. Simpel, dan
houd je het wel weer een paar maanden of
zelfs jaartjes vol, zoals president Mobutu
van Zaïre dagelijks bewijst.
Dat is nog een enigszins beschaafde oplos
sing. Andere dictators slaan de onlusten ge
woon neer, zoals bijvoorbeeld de Chinese
en Myanmarese (Burmese) leiders de afge
lopen jaren hebben gedemonstreerd. Het
Westen roept dan even 'bah' en 'boeh' en
gaat na een paar maanden weer over tot de
orde van de dag. Het lukt overigens niet al
tijd, zoals de Thaise militairen onlangs
moesten ervaren.
Moeilijker wordt het wanneer je van de be
volking door verkiezingen een mandaat
hebt gekregen. Tanks en het laten draaien
van de geldpersen zijn dan geen voor de
hand liggende opties. Althans tanks in het
binnenland niet. Maar er bestaat altijd nog
een beproefd, eeuwenoud middeltje om het
volk weer achter de leiding te krijgen: tanks
in het buitenland.
De Servische leider Milosevic gebruikt die
methode dagelijks. De vijandige wereld be
dreigt het arme onschuldige 'Idein-Joego-
slavië', dat beticht wordt van het voeren
van oorlog in Bosnië en Kroatië, om een
Groot-Servië te stichten. 'We kunnen alleen
stand houden als één front vormen' is het
parool in Belgrado. Voor afwijkende menin
gen is geen plaats.
Wie echter denkt dat deze beproefde me
thode van bliksemafleiden alleen wordt toe
gepast in een semi-democratie als Servië,
heeft het mis. Francois Mitterrand gaf vori
ge maand nog een heldhaftig voorbeeld
met zijn uitstapje naar Sarajevo. Een riem
onder het hart voor de Bosniërs, zeker,
maar niet minder onder het hart van de
Franse president zelf.
Dat was echter nog on
schuldig in vergelijking
met de pogingen op de
been te blijven van zijn
Amerikaanse ambtge
noot.
George Bush laat deze
dagen eveneens zien
zijn klassieken te ken
nen. De opiniepeilin
gen geven hem een bij
na onoverbrugbare
achterstand op Bill
Clinton, de Democrati
sche kandidaat voor de
presidentsverkiezingen
van november. Het
binnenlands beleid van
Bush is, voorzover van
beleid sprake is, een
puinhoop.
Twee jaar geleden
heeft Bush echter leuk
gescoord met de Golf
oorlog. Toen was hij
zo'n beetje de popu
lairste president uit de
Amerikaanse geschiedenis. De oplossing
voor Bush' huidige probleem ligt dus voor
de hand. Nog maar eens een robbertje
vechten met de 'tiran van Baghdad', die zelf
overigens ook zeer bedreven is in het op
voeren van buitenlandse gevaren om bin
nenlandse moeilijkheden weg te moffelen.
Het recente wapengekletter uit Washington
moet in ieder geval gedeeltelijk worden toe
geschreven aan het feit dat Bush er slecht
voor staat in de verkiezingsstrijd. De presi
dent rolt met zijn spierballen en prompt
stelt het Amerikaanse volk Clinton en het
Congres voorop zich als één man op
achter het staatshoofd. De laatste peilingen
tonen dat maar liefst 70 procent van de
Amerikanen voor een militaire actie tegen
het opstandige Irak is.
Voor de opportunistische Bush een aan
moediging om nog even door te gaan. Aan
de Golfoorlog is tenslotte door het
aanblijven van Saddam Hussein
nooit echt een (bevredigend) einde
gekomen. Of het schuiven met vlieg
dekschepen, Patriot-raketten en
vliegtuigen ook wat oplevert, is nog
maar de vraag. Saddam Hussein
heeft de eerste slag reeds gewonnen.
Hij moet weliswaar toch VN-waarne
mers toelaten in zijn ministerie van
landbouw, maar dat geschiedt wèl op
zijn voorwaarden.
Het kat-en-muisspelletje kan hij nog
wel even volhouden. Langer in elk
geval dan Bush met het oog op de
verkiezingen tijd heeft. En Bush moet
zich herinneren dat het effect van
een 'buitenlandse vijand' om in het
zadel te blijven snel raakt uitgewerkt
als er hoge kosten (doden, nog slech
tere economie) tegenover staan. Hij
is met zijn 'vlucht naar voren' een
heilloze weg ingeslagen. Dreigen
helpt niet. Slaan ook niet. Een dege
lijk beleid in binnen- èn buiten
land is de oplossing. Maar of daar
nog tijd voor is?
MOSKOU ADAM TANNER
VERSLAGGEVER IPS
Een populaire grap in Moskou: een zoon
vraagt aan zijn vader: „Papa, de prijs van
wodka is gestegen. Betekent dit dat je min
der zult drinken?" Waarop de vader ant
woordt: „Nee zoon, het betekent dat je
minder zulteten."
Voor de Russen zijn dergelijke wrange mop
pen een manier om de uitzichtloze situatie
in Rusland enigzins te kunnen verdragen.
Meer en meer wenden gedesillusioneerde
Russen zich tot de drankfles om hun zorgen
te vergeten.
Russen werden altijd al geassocieerd met
een hoog alcoholpromillage. Maar volgens
specialisten was het drankgebruik onder de
voormalige president Michail Gorbatsjov,
die zelf nooit alcohol dronk bij openbare
gelegenheden om het goede voorbeeld te
geven, juist aan het afnemen. Maar inmid
dels drinken de Moskovieten bijna weer als
vanouds.
„Ik begon met drinken vanwege de politie
ke en economische onrust", geeft Sasja
Stroganov, een 43-jarige werkloze carto
graaf, toe. Na een hartaanval in 1987 ver
loor hij zijn baan. Stroganov was net met
drinken begonnen toen Gorbatsjov een an
ti-alcoholcampagne startte die hem de bij
naam Mineralny Sekretar (Secretaris Mine
raalwater) opleverde. In de voormalige Sov
jetunie daalde de jaarlijkse consumptie
daarop van elf liter pure alcohol per per
soon tot iets minder dan zes liter in 1987.
Maar in 1991 dronken de Sovjet-burgers al
weer 7,5 liter pure alcohol op jaarbasis.
„De val van het communisme veroorzaakte
sociale onrust. Het gevolg er van is dat
i hun plek in de maatschappij zijn
kwijtgeraakt, mensen hebben het gevoel dat
ze er alleen voor staan", zegt Alexej Ivanov,
hoofd van de reanimatieafdeling van het
Narcotica Ziekenhuis nr. 17, dat is gespe
cialiseerd in het behandelen van alcohol
verslaafden.
Parfum
Volgens de politie leidt de toegenomen al
coholconsumptie tot een stijging van de cri
minaliteit. Uit cijfers blijkt dat in de eerste
maanden van 1992 in Moskou 36 procent
van alle overtredingen op naam staan van
dronkaards. Dat is een stijging met 17 pro
cent vergeleken met 1991. De politie arres
teerde tussen januari en juni dit jaar
165.479 mensen wegens openbare dron
kenschap.
Voor mensen als Kirill Michejev (45) begon
nen de drankproblemen lang voor de val
van het communisme. „Het was normaal in
ons land gedurende de jaren van stagnatie
om tegelijkertijd te drinken en te werken",
zegt hij, doelend op de Brezjnev-periode.
Toen wodka en andere alcoholische drank
en niet meer verkrijgbaar waren, greep Mi
chejev lukraak wat hij krijgen kon, zelfs par
fum. Alles, als er maar alcohol in zat."
Hoewel de stijgende alcoholprijzen voor de
meeste Moskovieten geen reden zijn ge
weest de drankfles te laten staan, lijkt de in
flatie de ontwenningsklinieken wel parten
te spelen. Gevreesd wordt dat de stijgende
kosten om de centra draaiende te houden
zowel de Salus-kliniek als het Narcotica-
Ziekenhuis nr. 17 noodlottig zullen worden.
De straathandelaren in Moskou daarente
gen doen goede zaken dankzij de toegeno
men vraag naar drank.
