'Always believe
in your kippevel'
Communicatie-Val
ZATERDAG '25 JUL11992
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
„De kers op de Braziliaanse taart. "Zo omschrijft
's werelds beroemdste harmonicablazer Jean
'Toots' Thielemans zijn bijdrage aan de cd 'The
Brasil Project'die onlangs in Brussel werd opge
nomen. Een onderneming met zo veel beroemde
'tropicalistes'dat het zelfs Toots even duizelde.
Nog nooit heb ik zo veel plezier beleefd aan het
maken van een plaat als nu."
Onze medewerker Peter Bruyn was er bij en luis
terde er naar. De volgende dag ontving de zeven
tigjarige maestro hem in zijn tuin, te midden
van de bossen. „Leren leven, dat is het.
PETER BRUYN
Het gebeurt tijdens een duet met
Ivan Lens. Jean 'Toots' Thiele
mans draait zich om, haalt een
zakdoek te voorschijn, schuift zijn bril om
hoog en begint z'n ogen te deppen. Even
houdt hij de hand van orkestleider en arran
geur Oscar Castro-Neves vast. Knijpt zicht
baar. Dan loopt de harmonicaspeler terug
naar zijn plaats, naast de piano van Ivan
Lens. Het is tijd voor zijn solo.
it
Een warme juliavond in het Brusselse Paleis
voor Schone Kunsten. Het is de avond van
Toots. Dé avond van Toots. Want niet alleen
Ivan Lens is uit Rio de Janeiro over komen
vliegen, maar ook superster Gilberto Gil. En
Chico Buarque, wiens teksten in Brazilië als
poëzie beschouwd worden. En jazzpianiste
Eliane Elias. En Joao Basco. Stuk voor stuk
kopstukken van de eigentijdse Braziliaanse
liedkunst. Samen met hen en met andere
beroemde 'tropicalistes' als Ceatano Veloso
en Milton Nascimento, die er in Brussel niet
bij konden zijn nam Jean 'Toots' Thiele
mans de cd The Brasil Project op. Een man
als David Byrne zou bij het idee alleen al nat
te dromen krijgen.
Een zaal vol mensen die duidelijk willen la
ten zien dat ze de gepeperde toegangsprijzen
moeiteloos op kunnen brengen. Veel strakke
pakken en veel goud. Sponsors Peter Stuy-
vesant en Bounty suggereren dat het een
avond vol avontuur en tropisch genot is.
Mooie muziek en beleefd applaus; géén uit
gelaten taferelen, want dat hoort niet bij deze
Braziliaanse jazzcrooners: het zweet moet
beperkt blijven tot de okselholten. Maar
Toots zelf geniet zichtbaar. Ook tijdens de
borrel na afloop, waar vooral veel Pinacolada
en Corona gedronken worden. Naar een Bel
gisch biertje is het ver zoeken. Na honderd
handen geschud en tweehonderd zwaarbe-
poederde dameswangen gekust te hebben,
ploft de harmonicamaestro op een stoel en
vertelt voor de zoveelste keer ditmaal aan
een Duitse radiojoumalist dat hij nog
nooit zoveel plezier beleefd heeft aan het
maken van een plaat als nu met 'The Brasil
Project'.
-k -fc
The day after the night before. Als ik aanbel
bij zijn huis, tien kilometer buiten Brussel, te
midden van de bossen, doet Toots zelf open.
„Aha, de Nederlandse journalist, hè. Kom
mee. dan gaan we in de tuin zitten." Zijn
vrouw Hugette schenkt frisdrank, 's Werelds
beroemdste harmonicablazer begint onmid
dellijk over het concert:„'k Was heel relaxed
gisteren. Ik moest me concentreren, dat wel.
Maar niet zenuwachtig. Alleen vandaag voel
ik het. Vandaag komt alle spanning als een
boemerang terug. En dat moment met Ivan,
hè..„ met Ivan Lens. Toen had ik het echt
even te.... Eh, wil je in de zon of wil je in de
schaduw zitten?"
Hij vertelt over het tot stand komen van
The Brasil Project'. Ron Goldstein, van pla
tenfirma Private en fümmuziekcomponist
Miles Goodman benaderden hem met het
idee. Toots kreeg tapes van alle beroemde
Braziliaanse sterren en mocht zelf het reper
toire kiezen. „Ik zei: dat kan niet. Dat is zoiets
als zelf je favoriete voetbalteam mogen sa
menstellen met Beckenbauer, Pele, Gullit en
noem maar op." Tijdens de sessies in Los An
geles, New York en Rio de Janeiro werd er ge
noeg opgenomen om ook nog een 'Brasil
Project part II' op cd uit te brengen. Toots
gniffelt. „Als deze cd een beetje loopt, dan
komt deel twee wellicht in het najaar al op de
markt. Dan kunnen de mensen een aardig
kerstpresent je kopen.
De kers op de Braziliaanse taart. Zo om
schrijft hij zijn bijdrage aan de hele onderne
ming. Toots' harmonicaspel is onmiskenbaar
en dat weet hij. „I've put my stamp on the
harmonica", zegt de Amerikaanse Belg, die
tijdens het gesprek voortdurend Nederland
se, Engelse en Franse woorden door elkaar
gebruikt. Maar wat wil je ook van een Brusse
laar die meer dan vijfentwintig jaar in New
York heeft gewoond?
„Ik heb veel bewondering voor Stevie
Wonder", zegt hij. „Ik kan meer noten spelen
dan hij. Maar je mag een muzikant niet be
oordelen op het aantal noten. Muziek is wat
de muzikant uit z'n instrument haalt. Het
gaat om de touché. Om de ziel. Stephane
Grappelli heeft dat. En Chet Baker. En John
Coltrane. En Pavarotti ook. Dat gevoel." Hij
wrijft met de vingertoppen van z'n rechter
hand over z'n linker onderarm. „Kippevel!"
Jean 'Toots' Thielemans. Hij speelt de mond
harmonicapartij op de originele 'Sesam-
Jean Toots'Thiele
mans, fenomeen.
United Photos De Boer
GERALD VAN DAALEN
straat'-opname. Hij is te horen op platen van
Paul Simon. Ella Fitzgerald en BiUy Joel. Hij
heeft sentimentele deuntjes geblazen voor de
'score' van films als Midnight Cowboy en The
Getaway en menigeen kan zijn spel niet meer
horen zonder een visioen te krijgen van de
dijen van Monique van der Ven in Turks
Fruit. Hij floot de 'tune' van een bekende
'Old Spice'-commercial, speelde talloze cd's
vol 'Music for the Millions'-melodieën en
schreef ook zelf een evergreen: Bluesette Het
is zo'n beetje de meest gebruikte stoplap tus
sen het 'laatste plaatje' en het ANP-nieuws
tijdens nachtelijke radio-uren. 'Bluesette' is
inmiddels zo'n tweehonderd keer op de plaat
gezet, waarvan pakweg honderdzesennegen
tig maal door Toots zelf. En ook met zijn Bra
ziliaanse keurkorps heeft hij het inmiddels
dertig jaar oude, ooit achteloos in een kleed
kamer geschreven deuntje, weer eens een
nieuwe frisse bewerking gegeven.
„Maar van mijn eigen platen zijn er nooit
erg veel verkocht", zo verklaart de Brusselse
lookalike van onze Dolf Brouwers zijn ontel
bare schnabbels. „'Bluesette', mag dan een
evergreen zijn, een miljoenenhit heb ik er
nooit mee gehad. Dat liedje betaalt m'n ben
zine, maar niet de nieuwe Cadillac."
Hij is goedlachs, praat graag en lijkt min
der vermoeid dan hij in eerste instantie deed
voorkomen. Afgelopen voorjaar is Toots ze
ventig geworden. Musiceren doet hij nog
volop, maar de schnabbels houdt hij af. De
laatste jaren is hij weer meer en meer terug
gekomen bij de muzikale liefde waarmee het
voor hem ook begon. De jazz.
„Op deze nieuwe plaat speel ik zoals ik ben
en wat ik geloof, zegt hij zacht, nadat hij z'n
stoel weer wat meer in de zon geschoven
heeft. „The Brasil Project is wel een goede fo
to van mij. Maar jazz? Dat woord is tegen
woordig zo breed. Op het Montreux-Jazzfes-
tival stond ik eens samen met Joe Cocjcer. Ik
heb niets tegen zijn muziek, maar is dat nu
jazz? Ik ben geboren in Europa. Ik hoorde al
heel jong Franse muziek. Dat Europese lyris
me. samen met de invloed van de Ameri
kaanse rhythm blues, dat zijn mijn wortels.
En dan ontwikkel je je verder zoals je kippe
vel je aangeeft. Dat is ook mijn motto: 'Al
ways believe in your kippevel!'.
„Een schilderij kan uit twee lijntjes bestaan
en toch fantastisch zijn. Een stuk muziek kan
op twee nootjes hangen. En als die twee
nootjes het gevoel uitdrukken, waarom zou je
er dan vier spelen? Maar zo zit het hele leven
natuurlijk in elkaar. Leren leven, dat is het."
Toots leunt achterover en laat de zon vol op
zijn gezicht stralen. Het blijft lang stil.
•fc -k
Laten we het niet meer hebben over de Toots
van Alle Dertien Drakerig of Gouden gaapme-
lodieën. Laten we het hebben over de jazz
muzikant Toots. Want in de jazz heeft hij met
de grootsten der groten gespeeld. En als jazz
muzikant is hij ook ooit begonnen. In de oor
logsjaren. Zijn vader had een café in de Brus
selse Hoogstraat en kleine Jean Baptiste Thi
elemans kreeg reeds als driejarig ventje een
accordeon in de handjes geduwd. Als tiener
koos hij voor dat kleine mondschuivertje,
waar hij steeds behendiger mee werd en dat
hem later wereldberoemd zou maken. En
dan is er nog dat verhaal over z'n eerste gi
taar:
„Ja, een vriend van mij had veel centjes.
Z'n oom verkocht drank op de zwarte markt,
hè. En die gast kocht de ene week een drum
stel en de andere week weer een gitaar. Toen
kwam hij een keer bij me met dat ding en
vertelde dat hij probeerde een Django Rein-
hardt-intro na te spelen. Maar het lukte niet.
Ik zei: geef maar hier. Ik wist het ding eerst te
stemmen en daarna speelde ik het. Met twee
vingers. Toen gaf hij die gitaar maar aan mij
te leen. Omdat ik er beter mee overweg kon."
In Brussel maakte Jean vlak na de oorlog
snel naam als jazzmuzikant. Het waren de
begindagen van de 'bop'. Maar Jean Baptiste,
die naam swingde niet. Dat moest iets anders
worden. Dat moest 'Toots' worden, stelde ie
mand voor. En het werd Toots'.
Hij maakte snel naam in de jazz. In '49.
met vakantie in Amerika, werd hij al opge
merkt door een belangrijke jazz-agent die
wist te regelen dat hij bij het orkest van Ben
nie Goodman zou kunnen komen. Maar
Toots kreeg geen werkvergunning. Een jaar
later speelde hij toch met Goodman, tijdens
diens Europese tournee.
Weer een jaar of wat later kreeg hij de
Amerikaanse nationaliteit. Toen speelde hij
zelfs een tijdje bij de Charlie Parker All Stars,
met in die tijd onder meer Miles Davis en
Milt Jackson. Dan behoor je toch wel tot de
hele groten.
Toots knikt. „Het was maar voor één week
hoor. In een show rond Dinah Washington in
Philadelphia. Maar het waren de echte Char
lie Parker All Stars'. Daar zou ik je dingen
over kunnen vertellen..." Hij maakt het over
bekende gebaar van een neut die achterover
gegooid wordt. „En die drugs en
zo, hè. Maar nee, dat moet ik niet
doen. Dat is niet goed, al die Ton Tl 'Tnnts'
back-stage-verhalen. En het wa- J™'1 VUL*
ren toch mijn idolen, hè. Maar Th iz>l/>rytn n c
als je die film van Clint Eastwood 1 'UViemunS
over Bird gezien hebt. Zo was het maa]ct de pUiat
Korte tijd daarna werd Toots 7 '11 101 ioyi
door bemiddeling van klarinettist VUfl Z H iCVerl
Tony Scott vaste gitarist in het
kwintet van de beroemde pianist
George Shearing: „George, I got this guy from
Belgium here and you should hear him!"
Toots bleef zes jaar bij de groep en is te ho
ren op Shearings beroemdste opname: Body
and SouL
Ttr
We nemen afscheid. Het is nog altijd paradij
selijk in Toots' tuin. Als hij de medewerker
van de platenmaatschappij ziet, schiet hem
iets te binnen. „Zeg, wil je vandaag nog een
cd naar Willem Duys in Nederland sturen?
Met mijn hartelijke groeten. En zet er bij dat
hij de eerste Nederlander is die de plaat
heeft, dan draait-ie 'm zeker in z'n program
ma." Er ligt een slim lachje op Toots' gezicht.
Bij het handenschudden zegt hij nog één
maal: „Gisteravond, toen met Ivan Lens... dat
was echt serieus, hè."
D
N K W I J
Plaats van handeling: het zeestrand. Zwijgend
zitten een man en vrouw naast elkaar naar de
zee en passerende badgasten te kijken. Er nadert
een fraai gebouwde en op een tanga na gebrons
de blondine. Wanneer haar beeld op zijn net
vlies oplicht, is het gebeurd met de man: van het
ene op het andere moment is zij, qua aandacht
en fantasie, volledig de zijne. Als zijn blikken
zich ten slotte losmaken van haar in de verte
vervagende beeld, klinkt naast hem een venijni
ge stem op: „Ziezo, die heb je ook weer naar huis
gebracht!.Waarop hij dromerig-geilig reageert
met: „Nou, als dat zou kunnen!.
Wat volgt is een onheilspellend gespannen stilte,
die wordt verbroken als zij zonder een woord te
zeggen opstaat en naar zee loopt.
Wat hier gebeurt,
gebeurt waar
schijnlijk vele
duizenden malen op een mooie
stranddag. En als het niet op het
strand gebeurt, dan gebeurt het
heb je ook weer naar huis ge
bracht' definieerde ze daarmee
de relatie tussen haar en haar
man zoals ze die op dat moment
ervoer, namelijk 'je bent heel er
gens anders dan bij mij, er is gro-
r aangekleed) te afstand tussen ons'. Hij pikte
wel (zij het v
op straat, in winkels, in cafés e
noem maar op. Een banale scè
ne, kortom. Wat niet banaal is, is hij uitsluitend op de inhoud
de vraag hoe het verder gaat als haar opmerking (hij vatte die op
die relatie-definitie helemaal niet
op. In plaats daarvan reageerde
de vrouw uitgezwommen en af-
cld terugkeert. Zal de man
vragen: „Leg me nou eens
precies uit wat er in je omging
a vraag naar of hij de blon-
jraag naar huis gebracht
u hebben). Door te zeggen 'als
dat zou kunnen', bevestigde hij
toen ik zo gretig die blondine aan onbewust (en ongewild?) de v
het volgen was?" Zal zij haar
man vragen: „Wat denk je dan
als je naar zo'n vrouw zit te kij
ken? Denk je dan: nou die ziet er
wel wat leuker uit dan de mijne.
Had ik die maar?"
Zal de vrouw hem antwoorden
dat ze zich op zulke momenten
ongelukkig voelt omdat ze het
gevoel heeft dat hij met zijn ge
dachten mijlenver bij haar van
daan is? Of dat ze aan zichzelf
zijn vrouw onaangename erva
ring van hun relatie van dat mo
ment, namelijk dat hij emotio
neel ver van haar weg en dicht
bij een ander wilde zijn. Zijn
vrouw gaf die relatiedefinitie ver
volgens als het ware handen en
voeten door stilzwijgend op te
staan en bij hem weg te lopen.
dat de man het relatieaspect in
de uitlating van zijn vrouw wel
gaat twijfelen als hij zo uitvoerig had opgepikt, hoe zou hij dan
en onbeschaamd andere vrou
wen opneemt? Of dat ze dan
denkt 'anderen die hem zo zien
kijken, zullen ook wel denken:
die vent heeft zeker aan zijn ei
gen vrouw niet genoeg'?
Zal hij haar antwoorden dat hij
gereageerd kunnen hebben? Een
mogelijkheid is dat hij zou toege
ven dat hij met zijn gedachten bij
een andere vrouw zat en dat hij
snapte dat zij, zijn vrouw, dat
niet erg leuk vond. Door dat
laatste te erkennen vermindert
heel vaak aan seks denkt? In haar hij de emotionele afstand. Een
studie De Seksuele Gevoeligheid andere mogelijke reactie is dat
hij aangeeft in gedachten welis
waar een vreemde vrouw naar
huis te hebben gebracht, maar in
werkelijkheid de vrouw naast
denken. Tussen de 12 en 19 jaar hem naar huis te willen brengen,
ligt de frequentie zelfs op twaalf
Dit zijn beide positieve reacties,
maar de mogelijkheid bestaat
natuurlijk even goed dat de
de Amerikaanse Man vond
Dr. Ka thy Shanor dat mannen
tussen de 12 en 40 jaar gemid
deld zesmaal per uur aan seks
keer ofte wel iedere 5 minuten
een keer. Zal hij toegeven dat het
eerste en voornaamste waar hij
bij vrouwen op let, hun lichame- negatief reageert, in de trant
lijke aantrekkelijkheid is? Zal hij 'Oh, mevrouw hier krijgt weer
bekennen dat hij, zoals de mees- eens geen aandacht genoeg' of
te mannen in deze cultuur, van 'Oh, beginnen we weer, je bent
jongsaf aan met de angst heeft weer eens bang dat ik andere
geworsteld dat de echt aantrek- vrouwen aantrekkelijker vind',
kelijke vrouwen hem niet zouden Beiden zijn uitingen van de
zien 'staan'? Dat hij zich in zijn meest gemaakte fout in de com-
korte fantasie heeft afgevraagd of municatie tussen mensen, na-
die fraaie blondine hem, zoals hij melijk demeestal onjuiste
er uitziet, überhaupt wel zou veronderstelling 'ik weet precies
moeten? Dat hij daar sterke twij- wat jij denkt' (of: 'ik weet precies
fels over heeft, dat hij een pang
jij dat zegt'). De ander
1 jaloezie voelde toen hij dacht denkt op zijn of haar beurt het
zelfde. Als mensen op basis
deze onjuiste aanname met el
kaar gaan praten, dan is dat pra
ten vrijwel altijd een praten tegen
n zelden een praten met;
Het a
gen is vrijwel zeker 'i
vrouw zullen in de meeste geval- wordt zelden nagevraagd en ge-
elkaar dit soort innerlijke luisterd. Dat hoeft immers niet
t je weet het allemaal
ervaringen niet vertellen. Daar-
:e, zonder zich daar al. De logicus Anatole Rapaport
vermoedelijk al te bewust v
zijn, het besluit ook in de toe
komst op dit punt, zoals op een
n ooit een creatieve oplos
sing voor deze communicatieval.
0 zei hij,
'Vraag a
v hier niet i
mij moet uitleggen hoe zij de si-
heleboel andere intieme punten, 'het volgende: stelt u zich v
betrekkelijke vreemden voor el
kaar te blijven. Het feit dat ze ie
der in hun eigen werkelijkheden tuatie ziet. Vraag dan aan de
leven en hoe die er uitzien, blijft vrouw goed te luisteren en na te
over en weer verborgen. Er zitten gaan hoe goed of slecht haar
de scène nog een paar ande- man haar kijk op de dingen ver
woordt. Draai dan de rollen om.
m het stand-
te verwoorden',
het feit dat iedere com - Mijn ervaring met die methode
municatie, of die nou in woord of in relatietherapie is steeds weer
re kanten,
vrouw zich vermoedelijk niet be- Vraag de
wust zijn. De eerste heeft te ma- punt
daad (zoals weglopen) i:
inhouds- en een relatieaspect
heeft. Een mooi voorbeeld daar
van is de mop van het dienst
meisje dat bij haar meester, een
graaf, de salon komt binnenge
stormd en zegt: „Mijnheer de
graaf, ik geloof dat we regen krij
gen." Waarop de graaf rechtop in
zijn zetel gaat zitten en zich ijzig
tot het dienstmeisje richt met de
woorden: „Ik krijg misschien re
gen, en jij krijgt misschien re
gen." Daarmee wijst hij de voor
zijn gevoel onbetamelijke intimi
teit af die in het woordje 'wij' op
gesloten ligt. Een typisch voor
beeld van een correctie op de re
latie-definitie, die in dit geval
door het dienstmeisje, vermoe
delijk zonder dat ze dat zelf goed
in de gaten had, was gemaakt.
1 beiden op 1
paald ogenblik verbijsterd zegt:
'Ik had er geen idee van dat jij
dacht dat ik dat dacht'.
Of om met de Weense filosoof
Ludwig Wittgenstein te spreken:
'Op onze betere momenten wor
den we zo ver wakker, dat we be
seffen dat we dromen.'
Iets soortgelijks
ook tussen de man en d
aan het strand. Toen zij
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
