Genesis uitgekookt en
solide, maar spontaan
Russische expositie in Oorlogsmuseum
Bernhardfonds wil meer
aandacht voor biografieën
Cultuur&Kunst
De eenvoudige steen van Dietrich
ZATERDAG 25 JUL11992
redactie: cees van hoore annemiek ruygrok
Dinsdagavond optreden in Rotterdamse Kuip
Berlijn „Zeker op zoek naar Dietrich." De
caféhouder van de kroeg bij het U-Bahn-sta-
tion heeft het graf nog niet gezien. „Nee,
nee, maar ik heb wel de stoet zien langs ko
men, vandaar." Al veel vraag er naar gehad?
„Zo nu en dan." 'Sag mir wo die Grabe sind'.
Het is maar een paar honderd meter lopen.
Berlin Friedenau bij de Süd-west Corso, net
ten zuiden van het centrum, een klein om-
boomd kerkhof in een rustige woonwijk. Bij
de ingang staan op een schild de namen van
tien Berlijners die ook een zekere bekendheid
genoten. Bij de Berlijners. Daaronder haastig
geschreven 'Mariene Dietrich'. Een tweede
heeft er onder gezet 'Die schönste Frau der
Welt'. Een grappenmaker nam in een melige
bui ook een stift ter hand en schreef er wat
onder. 'Abgesehen von Figur und Gesicht'.
Flauw of niet, schaterlachen is in de hitte uit
gesloten. Het is 35 graden in Berlijn. 'Sag mir
wo die Blumen sind'. Maar het nummer van
het graf op het schildje blijkt te kloppen en
drie mensen lopen er net van weg. Een oude
re man blijft nog even nadenkend staan voor
het graf van de begin mei overleden actrice
en zangeres, die naar verluidt 90 jaar oud
werd. Wordt daar een snik gehoord? Een be
wonderaar heeft een paar dagen daarvoor
een bordie in het graf gezet met een rose
hart. 'Lieben, nicht hassen'. Mariene Dietrich,
onopvallend terug in Duitsland. De steen is
eenvoudig. Geen geboortejaar... 'w.mn wfrd
man je verstehen'. Inderdaad, een regel Utt
'Sag mir wo die Blumen sind'. Bij terug-
komst van de verslaggever vraagt de café-,
houder bij de ingang van de ondergrondfee-
of die soms speciaal op graven kickt. „Met
deze temperaturen, toch? In het oostelijke---
stadsdeel ligt een kerkhof met nog veel
meer beroemdheden." 'Aber nur Dietrich.
nur Dietrich'. En de toerist vraagt om een
teksten foto emill fangm/tft&l
In het Nationaal Oorlogs- en
Verzetsmuseum in Overloon is
tot en met 1 november de ten
toonstelling 'Eens waren we
kinderen, tot er oorlog kwam...'
te zien. De expositie is speciaal
voor het museum bedacht en
ontworpen door drie historici
en vijf kunstenaars uit Rusland.
Het is voor de tweede keer dat
in het museum in Overloon een
Russische tentoonstelling is te
„Bij de heropening van het
verbouwde museum in 1984
wees de militaire attaché van de
ambassade van de toenmalige
Sovjetunie ons er op dat we
nauwelijks aandacht besteed
den aan de Russische inbreng
in de Tweede Wereldoorlog.
Kort daarna hebben we de eer
ste contacten gelegd met het
ministerie van cultuur in Mos
kou", aldus museumdirecteur
drs. S. Temming.
Aanvankelijk leverden die
contacten niets om. „Het ging
erg moeizaam. Pas toen de Rus
sen zich realiseerden dat cultu
rele uitwisseling met het westen
voor hen van groot belang is ter
ondersteuning van de economi
sche contacten, kwam alles in
een stroomversnelling."
De Russische tentoonstelling
'We herinneren ons' trok in
1989 minstens 50.000 extra be
zoekers naar Overloon. De rela
tie met Rusland, die de afgelo
pen jaren volgens Temming
steeds inniger is geworden,
heeft het museum in Overloon
geen windeieren gelegd. Het
museum kreeg een complete,
goed werkende Russische tank
cadeau en allerlei ander materi
aal. Op dit moment wordt ook
in de permanente tentoonstel
ling aandacht besteed aan de
Russische aspecten van de
Tweede Wereldoorlog.
Inmiddels heeft het ministe
rie van cultuur van Rusland aan
Temming gevraagd om in Mos
kou en Sint Petersburg een Ne
derlandse tentoonstelling over
die periode in te richten. Daar
mee is een bedrag gemoeid van
maximaal 160.000 gulden. Het
museum in Overloon heeft in
middels subsidieaanvragen in
gediend bij de ministeries van
wvc, defensie en buitenlandse
zaken.
„Russen weten nauwelijks
iets over het verloop van de
Tweede Wereldoorlog in het
westen omdat ze daar nooit iets
over te horen hebben gekregen.
Sommige Russen weten niet
eens dat Nederland bezet is ge
weest."
De Russische expositie werd
speciaal voor het Nationaal
Oorlogs- en Verzetsmuseum ge
maakt. „Het is een spectaculaire
tentoonstelling die in beeld pro
beert te brengen hoe kinderen
het slachtoffer kunnen worden
van oorlog, geweld en indoctri
natie. De tentoonstelling grijpt
overigens niet alleen terug naar
'de grote vaderlandse oorlog'
waarin de Russen tegen Hitier
vochten, maar ook naar dc. pe
riode van Stalin." Interessant
daarbij is, aldus Temming, dat
de samenstellers van de ten
toonstelling vanuit die peiJpcEs
parallelen trekken met de huidi
ge situatie.
„De tentoonstelling laat zien
hoe allerlei sluipende gevareu
de kinderwereld bedreigen *h
veranderen in een wereld van
volwassenen waarin de vrede
ver te zoeken is." Bij de inrich
ting van de expositie is doöltfe
historici gebruik gemaakt van
authentiek materiaal. Daarnaast
hebben de kunstenaars eerT"£r6-
te inbreng gehad.
„Het is voor ons heel span
nend of de Russen erin slagen
hun verhaal over te brengen pp
de bezoekers. Hun cultuur is
immers heel anders dan düTUi-
ze. Los daarvan zijn we natuur
lijk enorm tTots. Voor zoveffeö-
kend is dit de eerste keer dit
Rusland zich met zo'n tentoon
stelling in het Westen prvbtu-
teert", aldus Temming.
Meer geld
Er worden in Nederland te
weinig biografieën geschre
ven, vindt het Prins Bcm-
hardfonds. Daarom stelrtm
fonds geld beschikbaar" Am'
deze onderbelichte vorm"vaiV
geschiedschrijving te steu
nen. Dat beleid past binnch-
de doeleinden van de orghnf-
satie die activiteiten op het
gebied van cultuur en'na
tuurbehoud in Nederland Wil
bevorderen, en de Neder»
landse cultuur uitdragen bui
ten onze grenzen.
Het geld dat hiervoor no
dig is krijgt het fonds uit de
jaarlijkse Anjercollecte, lega
ten en giften en bijdragen
van Algemene l-oterij Neder
land en de Sporttotalisator.
Op hun beurt kunnen watflp*
schappers, beeldende ku«\
stenaars, de podiumkunsten,
culturele instellingen en or
ganisaties voor natuur- en
cultuurbehoud een bcfTMf*
doen op het fonds.
jaarlijks gaat het daarbij
om een bedrag van rond de
20 miljoen gulden (1990),
waarvan ruim acht miljoen
via de (regionale) Anjerfond
sen wordt uitgekeerd. Qtqif
uitgavenposten zijn onder
meer professionele muzicK.
culturele vorming en Dtfll I
Daarnaast reikt prins Bern-
hard, als regent van het in
1940 opgerichte fonds,
jaar de zilveren anjers uit aan
Nederlanders die zich - als
niet-professionelen hebben
ingezet voor dc bevordering
van de cultuur.
De uitgebreide rustpauzes na
elk afgerond project nemen een
belangrijke plaats in. Alle drie
zijn ze het erover eens dat het
elkaar op gezette tijden loslaten
voor andere activiteiten de le
vensduur en de frisheid van Ge
nesis alleen maar ten goede
komt. „Hoe langer we uit elkaar
zijn geweest, des te meer zin
hebben we om Genesis weer
nieuw leven in te blazen", be
kent Phil Collins, die als solist
verreweg het meest aan de weg
heeft getimmerd.
„Komen we weer bijeen, dan
blijkt telkens weer dat we elkaar
verrassen met de nieuwe in
vloeden die we afzonderlijk Phil Collins, Mike Rutherford en Tony Banks van Genesis: „Komen we weer bijeen, dan blijkt telkens weer
hebben opgedaan. Dat is zeer dat we elkaar verrassen met de nieuwe invloeden die we afzonderlijk hebben opgedaan." foto»gpd
Fonds op zoek naar schrijvers
Eerst even terug naar het vorige Kuipbezoek van Genesis,
inmiddels vijf jaar geleden. Zanger Phil Collins weet er
nog alles van. „Waarom ik plotseling mijn goede humeur
verloor is menigeen nooit goed duidelijk geworden, vrees
ik. Slechts een klein deel van het publiek kon waarnemen
dat er vlak voor het podium een wilde vechtpartij was
uitgebroken en dat ik tussen het zingen door al enige tijd
probeerde om de ordedienst te laten ingrijpen. Toen dat
maar niet lukte, dacht ik 'En nu wegwezen', dus was het
feest ook meteen over. Heel vervelend, maar zulke din
gen gebeuren nu eenmaal."
amsterdam louis du moulin
De moraal van deze zure herin
nering aan donderdag 11 juni
1987: Genesis is niet helemaal
immuun voor zoiets als over
macht. Goed om zo nu en dan
eens nadrukkelijk te vermelden,
want het Engelse supertrio doet
maar al te vaak denken aan een
geoliede rockmachine die niet
uit het lood te beuken valt.
De veteranenformatie, die dit
jaar haar zilveren jubileum
viert, kan dan ook in alle op
zichten doorgaan voor een mo
delband: muzikaal lijkt Genesis
gezegend met een duurzame
hitgevoeligheid, op het per
soonlijke vlak zijn de heren alle
frustaties al lang voorbij en de
zakelijke onderbouw is zo solide
als de Duitse gezinsauto waar
voor reclame wordt gemaakt.
Spelenderwijs verdienen de
voormalige 'avant-gardisten' uit
Surrey deze zomer met hun 'We
can't dance tour' meer dan alle
collega-grootheden die even
eens van stadion naar festival-
weide trekken.
Vertoont Genesis al geruime
tijd alle kenmerken van een be
hoedzaam opererende muzikale
multinational, de leden zelf la
ten geen mogelijkheid onbenut
om juist het tegendeel te de
monstreren. In een uitvoerig ge
sprek wijzen ze keer op keer op
hun uiterst spontane benade
ring van het vak, vanaf de eerste
studiosessie tot en met het slot
akkoord van het allerlaatste
concert.
inspirerend, zeg maar gerust
ideaal. Op deze manier kan Ge
nesis nog heel wat jaren voor
uit."
In The Farm, hun eigen stu
dio, laten de drie zich slechts
leiden door de plaatselijke 'che
mische reacties'. „We beginnen,
met niks en gaan dan improvi-
seren", verduidelijkt Tony
Banks. „Levert die aanpak niets
of onvoldoende op, dan grijpen
we terug op repertoire dat we
nooit hebben afgerond. Zo hou
den we de vaart er in."
Over de omschakeling van
hoogdravende fantasie-teksten
naar speelse boodschappen
praten de beschaafde muzikan
ten minder vlot. Voor een deel
omdat ze liever niet meer herin
nerd worden aan hun 'Wagneri
aanse' periode onder aanvoe
ring van Peter Gabriel (tot me
dio 1975), maar ook omdat ze
'geen Dylans' zijn. „Teksten zijn
voor ons nu eenmaal bijzaak",
aldus Phil Collins. „Ze komen in
flarden aanwaaien als we aan
het improviseren zijn. We sla
ken ze ook echt uit, vandaar dat
we er nooit buitenstaanders bij
willen hebben.
Ze zijn vooral bedoeld om te
amuseren, niet om discussies te
ontlokken of om de mensen op
te voeden. Wij geloven namelijk
niet dat we met Genesis de we
reld moeten gaan verbeteren,
wij entertainen liever."
Bij voorkeur op kleiner for
maat en minder lang met het
zelfde pretpakket, kan er wat
Collins (41), Rutherford (41) en
Banks (42) betreft nog aan wor
den toegevoegd. Op dat punt
houden ze echter wel ter dege
rekening met de externe verlan
gens, die sinds het voorlaatste
(zestiende) album 'Invisible
Touch' alom mega-proporties
hebben aangenomen. „We dro
men natuurlijk wel eens van
een Genesis-concert in een nor
maal theater, waarin iedereen
op ons lip kan zitten. Zelf mis
sen we die intimiteit ook", be
kent Mike Rutherford. „We zou
den willen dat we een goeie op
lossing wisten, maar die is er
niet. Ga je terug naar kleinere
zalen, dan moet je heel veel
fans teleurstellen of jarenlang
amsterdam louis burgers
Het schrijven van biografieën
behoort niet tot de meest beoe
fende vormen van ge
schiedschrijving in ons land.
Een enkele schrijver of histori
cus wil zich nog wel eens wagen
aan het levensverhaal van een
bekende landgenoot, maar over
het algemeen is armoe troef.
Korte schetsen, zoals in het fe
nomenale 'Erflaters van onze
beschaving' van jan en Annie
Romein worden vaker geschre
ven, maar die zijn veelal weer te
kort om de persoon goed te
kunnen plaatsen in zijn of haar
tijd.
Aan dat manco wil het Prins
Bernhardfonds een eind maken.
Al enkele jaren stelt het fonds
geld beschikbaar voor het
schrijven van biografieën. Tot
nu toe gebeurde dat met relatief
kleine bedragen. Maar dit jaar
pakt het fonds het veel grootser
aan. Er wordt nu zelf gezocht
naar onderwerpen en naar de
man of vrouw die het portret
kan schrijven. Ook de beschik
bare bijdrage per boek is fors
verhoogd.
In deze tweede serie van tien
werken zullen biografieën ver
schijnen van dr. Willem Drees
en van Aletta Jacobs, de beken
de strijdster uit de eerste femi
nistische golf. „Onze eerste se
rie was een succes. Toch kregen
we het gevoel dat het nog beter
kon. De biografieën uit die
reeks zijn zeker interessant. We
vinden echter dat ze te veel ge
richt zijn op een bepaalde groep
mensen, veelal de letterkundi
gen", zegt Bemhardfonds-me-
dewerker Gijs van der Ham.
Zo hielp het initiatief van het
Bernhardfonds bij het schrijven
van de biografieën van onder
meer Belle van Zuylen, Guido
Gezelle en bijvoorbeeld de his
toricus J. Huizinga. Er wordt
nog gewerkt aan de levens van
Joris Ivens, Herman Heijer-
mans, J. Slauerhoff en L.E.J.
Brouwer. Van de tien beschik
bare stipendia van elk 20.000
gulden zijn er inmiddels acht
toegewezen. Voor twee worden
nog kandidaten gezocht.
Van der Ham: „Het fonds
vindt eigenlijk dat er al zo veel
schrijvers geportretteerd wor
den dat daar geen stimulans
meer voor nodig is. We zoeken
nu vooral naar politici, mensen
uit het bedrijfsleven en weten
schappers." De gekozen tijd is
de periode 1880-1960, 'een
tweede gouden eeuw in cultu
reel en wetenschappelijk op
zicht', zegt het fonds.
Door de verhoging van de bij
drage naar 100.000 gulden per
opdracht kan het fonds zelf ook
initiërend optreden. Een redac
tiecommissie kan nu zelf schrij
vers aanzoeken en onderwer
pen bepalen. De biograaf krijgt
de kans goed aan het werk te
gaan. Hij kan langere tijd wor
den vrijgesteld van zijn normale
werk, of mensen aantrekken
voor archiefonderzoek of het le
zen van stenografisch hand
schrift.
Dat doet bijvoorbeeld profes
sor Daalder voor zijn biografie
van Willem Drees. „We wisten
dat professor Daalder al gerui
me tijd van plan was die biogra
fie te schrijven. Ons geld stelt
hem in staat zijn plan nu uit te
voeren."
De richtlijnen van het Bern
hardfonds zijn overigens tame
lijk streng. Het fonds wil boeken
die geschikt zijn voor een groot
publiek, dus niet alleen be
stemd voor specialisten. Uit
gangspunt moet zijn dat een
beeld ontstaat van de man of
vrouw in zijn tijd, en van het le
ven en het werk van de persoon
in kwestie. De lengte mag niet
meer zijn dan rond 400 pagi-
Daarom zoekt het fonds naar
Gijs van der Ham van het Prins Bernhardfonds. Er wordt nog gewerkt aan de levens van Joris Ivens, Herman Heijermans en J. Slauerhoff.
foto cpd roland de bruin
schrijvers die al veel weten over
de cultuurperiode waarin de
persoon in kwestie leefde en
werkte. Gedacht wordt aan jon
ge wetenschappers, maar ook -
zoals in het geval-Daalder - aan
hoogleraren die met emeritaat
gaan. Voordeel voor die werk
wijze is dat het boek sneller ge
reed komt.
Voor een uitgever moet de
schrijver overigens zelf zorgen.
Van der Ham: „Wij zoeken nog
naar mogelijkheden om de boe
ken als serie uit te geven, bij een
en dezelfde uitgever of bij ver
schillende. In dat geval zouden
ze op een overeenkomstige ma
nier moeten worden gepicsen-
teerd."
achtereen blijven optreden."
Om het leed over de onver
vulbare wens te verzachten
heeft Genesis er alles aan ge
daan om met de 'We can't dan
ce show' (waarin ook als ver
trouwde hulpkrachten drum
mer Chester Thompson en gita
rist Daryl Stuermer) zo dicht
mogelijk bij het publiek te ko
men. Door het podium relatief
klein te houden en door de mo
gelijkheden van de drie ver
schuifbare Jumbotron-video
schermen optimaal te benutten.
„We hebben geprobeerd om
meer te doen met de visuele
hulpmiddelen dan tot dusver
gebruikelijk", licht Phil Collins
nader toe.
„We waren een beetje uitge
studeerd op het bekende princi
pe van een paar statische muzi
kanten die alleen maar worden
uitvergroot. Zelf zijn we best te
vreden over onze vondsten, die
samen op z'n zachtst gezegd
een boeiend spektakel opleve
ren. We hebben eindelijk voor
de stadions een interessant
evenwicht gevonden tussen
vorm en inhoud, vinden wij.
Geloof me, dit avondje Genesis
zal niet één bezoeker licht ver
geten."
Genesis staat op 28 juli in de
Kuip, Rotterdam.
