DASA: buigen of barsten
Duitse militairen trekken de wereld in
Bush heeft Amerikaanse
vrouwen wakker geschud
Feiten &Meningen
DONDERDAG 16 JUL11992
2
WIM STEVENHAGEN
fAAMTAL WOMlUClZöEmiPÉM STUfqT SCtMK8A£EU0<
Haagse concessies over Fokker-deal zitten er niet in
Bij Deutsche Aerospace (DASA) waren na het gereedko
men van het voorlopig koopcontract met Fokker de
champagneflessen al ontkurkt. Weliswaar waren nog
geen handtekeningen onder het stuk geplaatst, maar de
Duitsers zagen het document als eindresultaat van de
onderhandelingen. Bovendien had het Fokker-manage-
ment het contract ter goedkeuring aangeboden aan het
Haagse ministerie van economische zaken. Fokker en
DASA waren er dus uit. De Nederlandse overheid blijkt
echter niet met de gemaakte afspraken te kunnen leven.
De overname van Fokker door DASA is daarmee uiterst
onzeker geworden.
SCHIPHOtBILL MEYER
Van de Duitsers wordt nu ge
vraagd opnieuw over het con
tract te onderhandelen. Deze
keer niet met Fokker, maar met
de Nederlandse overheid. Want
minister Andriessen eist niet zo
maar de aanpassing van wat
punten en komma's, hij wil we
zenlijke veranderingen in het
contract aanbrengen. Dat ver
eist van de Duitsers een enorme
psychologische stap. Zij willen,
net als de raad van bestuur van
Fokker, na vier maanden praten
nu eindelijk aan de slag.
Dat Fokker, na het uitlekken
van de tekst van het contract en
de daarop volgende storm van
kritiek, er het etiket 'discussie
stuk' op plakt, is niet helemaal
eerlijk. Het was immers het
maximaal haalbare dat be
stuursvoorzitter Nederkoom er
uit had weten te slepen. Maar
dat 'maximaal haalbare' is niet
genoeg voor het kabinet, niet
voor de vakbonden, niet voor
het Fokker-personeel en, last
but not least, het is ook niet ge
noeg voor Frans Swarttouw.
De gesprekken zijn daardoor in
een uiterst precaire fase beland.
Een dubbeltje op zijn kant, heet
het in Den Haag. DASA-topman
Schrempp komt maandag zelf
naar de residentie om met mi
nister Andriessen te praten. Het
zal erom spannen. De overheid
wil niet alleen haar eigen belang
zoals de verkoop van haar
aandelenpakket en de toekomst
van de ontwikkelingsgelden
beter geregeld zien. De Staat wil
vooral garanties voor het be
houd van Fokker als een van de
speerpunten van de Nederland
se industrie.
De overheid is groot voorstan
der van samenwerking tussen
DASA en Fokker, maar niet ten
koste van alles. Zo ontbreekt in
het contract de garantie dat de
eindlijnen van de vliegtuigpro-
duktie in Nederland blijven.
DASA wil de plaats van assem
blage en de toekomstige werk
verdeling afhankelijk stellen van
de economische omstandighe
den van dat moment. Een niet
geheel onterechte eis. Als iets
elders goedkoper kan gebeuren,
moet je dat doen. Het is in het
bedrijfsleven bovendien onge
bruikelijk om garanties te geven
over periodes van tien tot vijf
tien jaar. Een onderneming
moet flexibel op veranderingen
kunnen inspelen, zo redeneren
Nederkoorn en Schrempp. Dat
geldt zeker voor een conjunc
tuurgevoelig bedrijf als Fokker.
Wel kan het de raad van bestuur
van Fokker kwalijk worden ge
nomen dat zij iedere vorm van
zeggenschap uit handen geeft.
Daarmee levert Nederkoorn
Fokker volledig uit aan DASA.
Volgens het contract bepalen
straks de Duitsers of de econo
mische omstandigheden al dan
niet zijn gewijzigd. Ruimte voor
discussie is er dan niet. Het Ne
derlandse management wordt
volledig onderworpen aan de
door Duitsers gedomineerde
raad van toezicht. Letterlijk
staat in het contract dat de di
rectie ieder besluit van deze
raad van toezicht moet uitvoe
ren. En alle belangrijke eigen
besluiten moet de directie ter
goedkeuring aan de raad van
toezicht voorleggen.
Nederkoom heeft zich nog pro
beren in te dekken door voor
belangrijke beslissingen 'gekwa
lificeerde' meerderheden te be
dingen (dat wil zeggen meer
dan een gewone meerderheid
van 51 procent). Maar voor bij
voorbeeld overplaatsing van de
eindlijn naar Duitsland is zo'n
gekwalificeerde meerderheid
niet vereist, althans niet als de
raad van toezicht kan aantonen
dat de economische omstandig
heden daartoe nopen.
Bovendien wijzen de vijf DASA-
leden in de raad van toezicht
drie van de andere vier leden
aan. De negende zetel is als
troostprijs voor de Nederlandse
overheid bedoeld. Die mag in
mil voor die ene zetel zelfs nog
meer krediet verlenen dan nu al
het geval is. Met een gekwalifi
ceerde meerderheid mogen de
Duitsers zelfs de overeenkomst
met Fokker veranderen, waar
mee ze alle andere afspraken op
losse schroeven kunnen zetten.
Deze afhankelijke positie baart
Den Haag de meeste zorgen.
Als DASA-topman Schrempp
voet bij stuk houdt, dreigt net
kabinet de zaak af te blazen, zo
liet premier Lubbers eerder de
ze week weten. Fokker-topman
Nederkoom liikt daarmee tijde
lijk buitenspel gezet. De volgen
de en hoogstwaarschijnlijk
laatste zet is aan de Duitsers.
Verdere compromissen van
overheidszijde lijken uitgeslo
ten. Het wordt maandag dus
buigen of barsten. Als de deal
niet doorgaat, moet de overheid
vrijwel meteen met extra kre
dieten over de brug komen om
Fokker in staat te stellen de
Fokker 70 te ontwikkelen. De
Nederlandse vliegtuigbouwer
moet dan als de bliksem op
zoek naar een nieuwe partner
om de Fokker 130 op tijd op de
markt te brengen. En gegadig
den daarvoor staan niet in de
rij.
NEW VORK HANS DE BRUUN
CORRESPONDENT
Amerika's vrouwelijke politici
kunnen George Bush en Claren
ce Thomas dankbaar zijn. Niet
vanwege hun vrouwvriendelijk
heid. Maar het anti-abortusbe-
leid van de president en de om
streden hoorzittingen rond de
benoeming van Thomas tot op
perrechter lijken de Amerikaan
se vrouwen plots politiek te
hebben wakkergeschud.
Vrouwelijke kandidaten spelen
een grotere rol in de verkie
zingsstrijd dan ooit tevoren. Het
werd ook tijd. De Amerikaanse
Senaat telt onder zijn honderd
leden slechts twee vrouwen, ter
wijl van de 435 leden van het
Huis van Afgevaardigden er
slechts 28 vrouw zijn. De Vere
nigde Staten hebben verder
maar drie vrouwelijke gouver
neurs (van de vijftig). Daarin
kan dit jaar echter verandering
komen.
Meer vrouwen dan ooit hebben
zich kandidaat gesteld voor po
litieke functies. In de strijd om
de Senaatszetels doen in no
vember twintig vrouwen mee,
in die voor het Huis 157. Af
gaand op de opiniepeilingen
maakt een groot deel van die
vrouwelijke kandidaten een
goede kans om ook gekozen te
worden. Het aantal vrouwen in
het Congres zou daardoor mini
maal kunnen worden verdub
beld.
Het is vooral de abortuskwestie
die de Amerikaanse politica's
lijkt te motiveren. Tijdens de
Democratische Conventie, hier
in New York, vindt de ene 'Pro
Chpice'-manifestatie na de an
dere plaats. De vrouwen zijn
"Voor Keuze', waarmee zij zich
verzetten tegen de regering-
Bush. Die besstrijd namelijk een
wet die vrouwen het recht geeft
zelf over abortus te beslissen.
Toen dinsdag het Democrati
sche partijprogramma werd be
sproken, was de Newvorkse
Madison Square Garden gevuld
met duizenden borden met de
tekst 'Pro Choice, pro Clinton'.
Clinton is dé kandidaat van de
vrouwenbeweging, omdat hij
het heeft aangedurfd voor vrije
abortus te pleiten. Dat hij geen
vrouwelijke kandidaat voor het
Betogers duwen
Bill Clinton
geaborteerde
foetus in
de hand
vice-presidentschap heeft geko
zen, wordt hem dan al gauw
vergeven.
Tijdens een wandeling door
New York kreeg Clinton dinsdag
van anti-abortusdemonstranten
plotseling een geaborteerde foe
tus in de handen gestopt. Clin
ton laat echter niet na erop te
hameren dat hij niet voor abor
tus is, maar voor een vrije keu
ze. De presidentskandidaat laat
bovendien geen gelegenheid
onbenut voor pleidooien voor
meer rechten voor vrouwen in
de VS.
Hij koketteert ermee dat hij de
zoon is van een alleenstaande
moeder en echtgenoot van een
werkende vrouw. Maar diezelf
de werkende vrouw, Hillary,
heeft wenkbrauwen doen fron
sen omdat zij haar eigenzinnige
politieke opvattingen temperde
om de kansen van haar man
geen schade te berokkenen, en
naar eigen naam waaronder
ze als advocaat werkte inruil
de voor die van Clinton.
Toch wordt Hillary Clinton mo
menteel gezien als een boeg
beeld voor de Amerikaanse
vrouwenbeweging. En dat ter
wijl het programma van de De
mocraten toch ook bol staat van
de 'familiewaarden', die niet al
tijd sporen met die van de vrou
wenbeweging. Maar voor de
Democratische vrouwen is dat
nog altijd beter dan Bush.
Een niet gering aantal van de
(Democratische) vrouwelijke
kandidaten geeft zelfs toe zich
alleen kandidaat te hebben ge
steld uit woede over het abor
tusstandpunt van Bush. Maar
ook vernederende manier waar
op Anita Hill door Republikein
se politici werd ondervraagd,
nadat zij had verklaard dat
rechter Thomas haar ooit
seksueel had lastiggevallen,
heeft bijgedragen aan vrouwe
lijke kandidaatstellingen.
„Dit wordt een kritiek jaar voor
de vrijheid van vrouwen in de
VS", zegt Carol Moseley-Brown,
de zwarte vrouw die met grote
overmacht de Democratische
kandidatuur voor de Senaatsze
tel van de staat Illinois in de
wacht sleepte. „Het nieuwe is
dat vrouwen niet meereen rol
spelen als supporter van ande
ren, maar namens zichzelf',
zegt ook Harriet Woods van de
De Democraten zetten zich in voor vrije abortus, maar ook de Amerikaanse tegenstanders van vruchtafdrijving laten zich horen. Ter gelegenheid van de Democratische Conventie gingen
ze deze week in New York de straat op. foto afp
onpartijdige vrouwenorganisa
tie NAWP.
Vrouwenorganisaties hebben
vijf miljoen dollar op tafel ge
legd om speciaal de campagnes
van vrouwelijke kandidaten te
steunen. Nu voor het eerst de
koude-oorlogpraat in de verkie- van de macht,
zingsstrijd heeft plaatsgemaakt Al blijft hun positie in het
voor de huis-en-haardproble-
men van de gewone Amerikaan,
machtscentrum beperkt, want
ook straks zal hooguit eenvijfde
denken de vrouwen een grotere van de Amerikaanse volksverte-
kans dan ooit te maken om genwoordigers vrouw zijn, is
door te dringen tot het centrum een vrouwelijke president nog
toekomstmuziek en moet nog
worden afgewacht of Clinton
met zijn 'Pro-Choice'-campag-
ne voldoende stemmen zal we
ten te halen. De Democraten
hebben wel vast het goede
voorbeeld gegeven: de helft van
Pagina buitenland: Clinton
profiteert van teruggang Perot.
BERLUN HANS HOOGENDUK
Het Duitse marineschip Niedersachsen ligt al een tijdje klaar om naar de Adriatische Zee te vertrekken. Voor
alsnog kan het echter thuis blijven. De Duitse regering heeft besloten de onderzeebootjager Beieren te sturen.
CORRESPONDENT
Duits vlagvertoon voor de Dalmatische
kust. Dat is de nieuwe lijn van het verse
ministeriële duo Klaus Kinkel (buiten
landse zaken) en Volker Riihe (defensie).
De onderzeebootjager 'Beieren' stoomt
al op en drie Duitse verkenningsvliegtui
gen van het type Bréguet-Atlantic wor
den gereed gemaakt om samen met an
dere eenheden van de NAVO en de
Westeuropese Unie het scheepsverkeer
in de Adriatische Zee te controleren.
Vandaag is een internationaal vlootver-
band met patrouilles begonnen. Gisteren
besloot het Duitse kabinet daaraan mee
te doen.
De oppositionele SPD legt zich er mor
rend bij neer. Morrend, omdat de soci
aal-democraten menen dat hier sprake is
van de uitholling van de grondwet, waar
in staat dat Duitse troepen alleen mogen
worden ingezet in NAVO-verband en ter
bescherming van de eigen grenzen. Aan
de andere kant realiseren ze zich dat het
herenigde Duitsland kleur moet beken
nen en internationaal een grotere rol
dient te spelen. Al eerder was de opposi
tie akkoord gegaan met Duitse deelname
aan de luchtbrug naar Sarajevo, omdat
dit een vreedzame missie is.
Moeilijker ligt het bij de vandaag begon
nen marine-actie. Volgens SPD-woord-
voerder Karsten Voigt probeert de rege
ring „door middel van een politiek van
voldongen feiten de tot nu toe beperkte
inzet van de strijdkrachten uit te brei
den". De sociaal-democraten dreigen
met een klacht voor het Bundesverfass-
ungsgericht, dat toeziet op de naleving
van de grondwet. Na veel aarzelen zijn
ze wel bereid met een grondwetswijzi
ging akkoord te gaan. Dan kunnen Duit
se strijdkrachten deelnemen aan vreed
zame acties in VN-verband. Maar Duitse
wapens zullen nergens ter wereld spre
ken, aldus de SPD.
De regeringspartijen CDU-CSU en FDP
denken daar anders over. FDP-minister
Klaus Kinkel, nog maar net op buiten
landse zaken, maar nu al minstens zo
ijverig als zijn voorganger Hans-Dietrich
Genscher, vindt dat de Duitsers ook 'de
in het VN-handvest voorziene militaiie
bijdrage moeten leveren'. „Want", zo zei
Kinkel, „op den duur zal het niet genoeg
zijn dat wij met ons chequeboek klaar
staan, terwijl anderen hun soldaten stu-
Zijn christendemocratische collega op
defensie, Volker Rühe, denkt er net zo
over. Hij schrikt er niet voor terug de op
positie verder uit te dagen. Zeker als op
een gegeven ogenblik een dramatische
appèl van de Veiligheidsraad op de Duit
se regeringstafel belandt waarin om bij
stand wordt gevraagd. Zo'n verzoek zou
prima geschikt zijn om de Duitse publie
ke opinie duidelijk te maken hoe ge
wenst het internationale engagement
van de Duitsers is. De druk op de SPD
om dan met een verdergaande grond
wetswijziging akkoord te gaan, zou
enorm worden.
Met Kinkel en Rühe beleeft Duitsland
meer dan een generatiewisseling op
twee van de belangrijkste departemen
ten. Hun voorgangers Genscner en Stol-
tenberg waren gepokt en gemazeld in
het afhouden van de boot. Elke keer als
het ergens ter wereld brandde en van de
bondgenoten de kreet kwam 'Germans
to the front', verstopten ze zich achter de
Duitse deling. Wij hebben niet de volle
soevereiniteit over ons land en we moe
ten rekening houden met de broeders en
zusters in de DDR, klonk het steevast.
Daarna werd een dikke cheque uitge
schreven, waarmee het slechte geweten
werd afgekocht.
Nu is het land echter weer één, en Gen
scher zag terecht in dat zijn tientallen ja
ren gevoerde beleid van pappen en
nathouden uit de tijd was. Hij hield en
kele maanden geleden de eer aan zich
zelf en trad af. Stoltenberg was al langer
onhoudbaar, maar er was een illegale
wapentransactie van zijn ondergeschik
ten voor nodig om hem te laten struike
len.
Rühe en Kinkel speelden in de tijd van
de Duitse deling een rol op het tweede
plan en zijn dus nog niet vastgeroest in
verouderde denkpatronen. Fris van de
lever willen zij hun Duitsland internatio
naal de rol laten vervullen, die het vol
gens velen toekomt. En als het op echt
militair geweld aankomt, als met andere
woorden Duitse militairen buiten de
grenzen hun wapens echt moeten ge
bruiken? Dan staat Duitsland een internt
confrontatie te wachten waarbij vergele
ken de demonstraties uit de jaren tachtig
tegen het kruisrakettenbesluit van de
NAVO kinderspel waren.
