Laren
inlast
Vergeten gesprek
ZATERDAG 4JULM992
Het chique Laren, de Parel van het Gooi, is
in rep en roer. Op de voormalige plek van
het roemruchte hotel Hamdorff moeteen
prestigieus winkelcentrum verrijzen, maar
het deftige volk mort. Het voorziet liederlijke
tijden van drugs, shoarma en rolluiken.
„Als je in Laren een stoeptegel verlegt, heb ie
al revolutie", snuift de wethouder. Dus stel
len de dames van postbus 555 zich nu in op
totale chaos. „Dit dorp gaat ten onder. Abso
luut."
Een van de affiches
tegen het winkelcen
trumplan in Laren.
Wethouder Fok Boer-
laagh als tuinkabou
ter met graafgrage
spade voor het nieu
we Hamdorff.
De Parel van het Gooi vreest
mayonaise-klodders en
shoarma-kledder
Het beroemde Larense hotel Hamdorff (met links voor het legendariscHe 'Kroegje') dat in 1980 werd gesloopt Op die plaats wil een supermarkt
gigant nu een groot winkelcentrum bouwen. Opwinding onder de bevolking. 'Wordt Laren het dorp van seks, drugs en rock rolluiken?'
FOTO ARCHIEF
De telefoon gaat. Politie. Meneer
Van B rakel.
Of de dames van postbus 555
wel beseffen dat dat uitermate lastig was, half
Laren volhangen met opruiende affiches.
Sommige met punaises, nota bene. Die
moesten ook allemaal weer verwijderd wor
den, die affiches. Dat heeft de gemeente aan
manuren toch gauw duizend gulden gekost.
„Wat nu?" riposteert Margreet Bruijn, ter
wijl ze haar gezicht in de plooi probeert te
houden. „Moet ik soms m,'n spaarpotje
openbreken, meneer Van Brakel?" Meta Loeff
barst, op de achtergrond, in lachen uit. „We
hebben ook veel lol samen, hoor", proest ze.
Margreet Bruijn, 76, en Meta Loeff-D'uur-
land, 61, zijn de twee drijvende krachten ach
ter het actiecomité Laat Laren Leefbaar Blij
ven. Sinds februari vechten ze met thee op
tafel tegen een spook dat zijn lakens over
het Gooise kunstenaarsdorp dreigt te drape
ren: het plan-Hamdorff. Hamdorff: naar Jan
Hamdorff, de hotelier die rond de eeuwwis
seling door het leven ging als 'De koning van
Laren'. Toen in 1879 de eerste stoomtram La
ren binnentufte, zette Hamdorff met zijn her
berg 'De Vergulde Postwagen' het dorp defi
nitief op de landkaart.
Later lokte Hamdorffs hotel aan de Brink
kunstenaars, artiesten en ander schoon volk
van allerwegen. Lieden van bonte pluimage
fêteerde hij in de gelagkamer ('Het Kroegje')
aanvankelijk zelfs op gratis versnaperingen,
opdat de cfiëntèle op haar beurt weer nieuwe
kunstenmakers zou lokken. Tot in 1978
twee jaar voor de sloop zou de artistieke
incrowd zich chez Hamdorff dagelijks rond
de stamtafel scharen.
De ongekroonde koning zou zich in zijn
graf omdraaien wanneer hij kon zien wat er
onder zijn naam van het schone Laren gaat
worden, menen de dames stellig. Super
marktgigant Unigro uit Houten wil op de
plaats waar voorheen het hotel stond, een
winkelcentrum van allure bouwen. Met 1200
vierkante meter winkelruimte, 600 vierkante
meter dienstverlening (banken, kantoren),
400 vierkante meter horeca en een reeks ap
partementen. Vier verdiepingen telt het ont
werp. De twee torens aan weerszijden, zo'n
17 meter hoog, geven het bouwsel een bijna
kasteelachtig aanzien.
Steenmassa
„Het plan is veel te groot voor Laren"1, fulmi
neren de dames. „Een kolos is het, een steen
massa. Het hoort daar gewoon niet."
En mocht het er onverhoopt dan tóch ko
men, met al het extra verkeer van dien, dan
zullen alras snacks en spijkerbroeken er de
loop in moeten houden, voorspelt het twee
koppige actiecomité. En dan ligt het verval
op de loef. Voor je het weet heeft de jeugd uit
de omtrek er een oord van ledigheid gevon
den en liggen de junks (import) tussen de
rolluiken. Meta Loeff: „Dat wordt hier cha-
Die mening blijken meer Laarders toege
daan. Sinds de dames hun postbusnummer
555 openden, stroomden zo'n 2500 in vrees
gedoopte handtekeningen binnen. (Laren telt
ruim 11.000 inwoners.) Een 'anonieme'
weldoener trok de portemonnee voor een
stapel protestaffiches. De suggestieve kop
pen: 'Glijden we in Laren de winkels in via
mayonaise-klodders en de shoarma-kled
der?' 'Het plan-Hamdorff: 'n paar tuinkabou
ters hebben last van grootheidswaanzin' en
'Wordt Laren het dorp van seks, drugs en
rock rolluiken?' Het dorp hing er mee vol,
maar de gemeente liet de plakkaten terstond
verwijderen. Geen nood: het comité Laat La
ren Leefbaar Blijven verzond de affiches, ge
reproduceerd op A4-formaat, naar alle gere
gistreerde sympathisanten. Om raam en eta
lage mee op te smukken.
Wethouder Fok Boerlaagh van ruimtelijke
ordening kan de noodkreten maar matig
waarderen: „Het is demagogie! De dames
vliegen hier met 140 kilometer per uur de
bocht uit!"
Zelf figureert hij, getekend als tuinkabou-
ter-met-graafgrage-spade, op een der affi
ches: „Dat schijn ik te zijn, ja. Ik moet eerlijk
zeggen: het was me eerst niet opgevallen."
Maar nu we het er toch over hadden: Hij zou
wel eens willen weten wie die anti-Hamdorff-
campagne van de dames eigenlijk bekostigt.
Waarom mag de bevolking dat niet weten? Is
dat niet vreemd? Affiches op zwaar papier in
2500-voud rondgestuurd, dat moet toch een
aardige duit kosten. De wethouder denkt er
het zijne van: „Wie is er niet bij het Ham
dorff-plan gebaat?'
De lokale middenstand?
„Warm."
Droomhuizen
Laren. Men gaat er prat op: een van de ge
meenten in Nederland met het hoogste (ge
middelde) privé-inkomen. Ten noorden van
Hilversum, aan gene zijde van de Al, rijgen
de droomhuizen zich in het lommer aaneen.
Dat heeft in de loop der jaren geleid tot im
port van kapitaalkrachtige inwoners, die
doorgaans niet op een dubbeltje hoeven te
letten. En met het grote geld kwam een een
zijdig winkelbestand. In Laren wemelt het
van de dure, exclusieve winkels, veelal mode
boetieks. Ruim veertig, schermt het comité.
Margreet Bruijn: „Gewone kleren kun je hier
niet kopen. Ja, op de markt, of tweede
hands."
De spoeling is niettemin dun en het ver
loop groot. De projectontwikkelaars bomen
maar. Ze kopen alles op desnoods met Ita
liaans maffiageld, wil het verhaal en jagen
de huren tot astronomische hoogten op.
Twaalfhonderd gulden per vierkante meter,
om maar wat te noemen. Zelfs de dorpskap
per kon van de ene op de andere dag het
drievoudige van zijn oude huursom afdra
gen.
„Niemand snapt hoe je hier nog wat kunt
verdienen", analyseert Theo Rutgers. „De
projectontwikkelaars interesseert het alle
maal geen moer. Als het zaakje in mekaar so
demietert, hebben ze toch nog een hoop geld
weggedrukt."
Rutgers, architect en oud-voorzitter van de
lokale welstandscommissie, woont op het
adres Brink 4, pal naast het Hamdorff-terrein.
Tussen de bomen door kijkt hij straks tegen
de 17 meter hoge torens aan. Als die bomen
gespaard kunnen blijven, tenminste. Hij be
twijfelt dat. De geplande extra parkeerplaat
sen zullen in ieder geval direct aan zijn ach
tertuin grenzen.
Ruim tien jaar geleden maakte Rutgers
zich met een comité Behoud Hamdorff nog
sterk voor handhaving van het illustere hotel,
hoezeer dat in stand ook was afgegleden.
„Laren heeft er immers zijn naam aan te
danken."
De strijd, ondanks bijval van de toenmalige
gemeenteraad, mocht echter niet baten. Het
Hamdorff-terrein viel in '85 in handen van
Unigro NV: eigenaar Albada Jelgersma woont
in Laren. Aanvankelijk was het plan om er
een Unigro-supermarkt (Spar Of Super) neer
te zetten (Laren kent in het centrum alleen
een Albert Heijn), maar die droom ging in
weemoed op. De grond waarop een belang
rijk deel van Larens culturele historie zich
had ontvouwen was, zoals Rutgers het stelt,
'te heilig' voor een ordinaire supermarkt.
Waarna een paar fractievoorzitters met Al
bada Jelgersma een herenakkoord sloten:
Unigro mocht zijn supermarkt elders in La
ren bouwen (op het Sint-Janterrein) wanneer
op het Hamdorff-terrein een winkelcentrum
van allure zou verschijnen. Dat was in
'89/'90.
Koehandel
Rutgers rept van 'koehandel'. Dagdromend:
„Het zou prachtig zijn geweest om Hamdorff
'terug' te restaureren, maar het plan dat nu
voor ligt heeft niets meer met het origineel te
maken. Het is een Efteling-gebouw gewor
den. En vele malen zo groot als het oorspron
kelijke."
De welstandscommissie ging pas na veel
gummen en opnieuw tekenen akkoord. Dat
een deel van de bevolking bij de presentatie,
drie jaar geleden, in aanleg best enthousiast
op de tekeningen reageerde, wijt Rutgers aan
het Larense ongeduld: „De burgerij sprak al
jaren schande van het gat en men vond de
tekeningen wel mooi. Veel mensen denken:
als dat gat maar vol komt. Dat is natuurlijk de
domste visie."
Maar nu moet Laren er aan geloven. Op 31
augustus kan de gemeenteraad de uitvoering
planologisch mogelijk maken. Wordt alles
dan onafwendbaar? Laren in last. De dames
van postbus 555 zien het als hun verdienste
dat ze de gemeente nog tot een late inspraak
ronde hebben gedwongen. Vorige week kre
gen alle Laarders een informatiekrantje thuis
met een kaartje, waarop ze hun mening over
het Hamdorff-plan kwijt konden.
Wethouder Bierlaagh (PvdA) wil op voor
hand niet zeggen welke conclusies hij even
tueel aan de stem van het volk verbindt:
„Dan zou ik vooruitlopen op de uitslag en dat
doe ik niet. De raad moet straks beslissen.
Maar ik ben daar niet zo pessimistisch over.
We hebben tot dusver van de raad steeds
groen licht gekregen."
Naar zijn zeggen wordt de kretologie van
het comité Laat Laren Leefbaar Blijven niet
zo breed gedragen als verondersteld: „Het is
allemaal zwaar overdreven."
Maar wee degene die hem, Fok Bierlaagh,
ervan beticht niets minder dan een brugge-
hoofd van Unigro te zijn. De geluiden, als
zou hij de realisatie van het Hamdorff-plan in
zijn tijd als wethouder tot een persoonlijke
ambitie hebben gemaakt, doet hij af met:
„Goedkope demagogie. Zulke aantijgingen
gaan me langs m'n kouwe kleren af. Ik streef
geen standbeeld na."
Hij, de autochtoon: „Dat Laarders zich zor
gen maken over hun dorp is een goede zaak.
Het is een mooi dorp en dat moeten we alsje
blieft zo houden. Maar er wordt nogal eenzij
dig gehamerd op dit bouwplan en dan met
name de negatieve kanten er van. Maar draai
het nou eens om? Twaalf jaar is er gekankerd
over 'het' gat van Hamdorff. Nu ligt er einde
lijk een krachtdadig plan, en dan krijg je dit."
Extra verkeer? Valt wel mee. Overbewinke-
ling? Laren zit aan de grens, maar is er nog
niet overheen. Te duur? Zullen de huren vol
gens de economische wet van vraag en (toe
nemend) aanbod door toedoen van Nieuw
Hamdorff juist niet wat zakken? De wethou
der kan al die scepsis maar niet delen: „Ik
vind het een goed plan, ik denk dat het goed
in Laren past. Het centrum kan het hebben.
En men vergeet: we praten niet alleen over
winkels, maar ook over dienstverlening, ho
reca, een expositieruimte, een Italiaans
plein... Bovendien: we leven in 1992. Dat stelt
z'n eigen eisen."
Blunder
Burgemeester L Hendriks blijkt daar toch
anders over te denken. Hij is bang dat zijn
gemeente op het punt staat een kapitale
blunder te begaan, maar vormt met zijn visie
een eenpersoonsminderheid in het college.
„Laren beschikt nu al over 18.500 vierkante
meter detailhandel: dat is natuurlijk gigan
tisch voor zo'n dorp. Vijf, zes jaar geleden
hebben we gezegd: we moeten de zaak be
vriezen en concentreren, anders wordt het te
veel van het goede. Het centrum slibt tegen
woordig op zaterdagmiddag al dicht met ver
keer. Mocht Nieuw Hamdorff er komen, dan
wordt het detailhandelapparaat ontwricht.
En dat kan inderdaad de genadeslag zijn. Ik
denk dat het karakter en de sfeer van Laren
dan duurzaam aangetast worden, een ont
wikkeling waar Laren niet bij gebaat zal zijn.
Ik zeg dus: wees nou verstandig, doe het
niet."
Laren. Waar de Gooise chic met credit
card shopt. Poffertjes eet op het terras van
Comelis de Haan. Een wafel met stracciatella
verorbert, bij Pandelaar voor de deur. Zich
entre nous ontspant met jeu de boules.
De wethouder ruimtelijke ordening
koestert die charme. Hij timmert met ge
strekte wijsvinger een paar keer dwingend op
de rand van de tafel. Bezweert: „Laren blijft
Laren."
1 Hoe kan een burgemeester daar nou an
ders over denken, is de vraag aan de eerste
burger. Zijn de andere politici dan soms doof
en blind?
Burgemeester Hendriks zegt: „Het lijkt me
beter dat ik daar geen antwoord op geef."
'Het gat' van Laren waar zoveel
opwinding over is. Hier stond ho
tel Hamdorff en straks, zo is het
plan, een groot winkelcentrum.
FOTO TON KASTERMANS
Dhnkwijzef
„Praat u wel eens met hem over politiek?" vroeg
ik. „Politiek?" zei ze, „dat interesseert me hele
maal niet.„Praten jullie wel eens samen over
de dood?"ging ik door. „Over de dood? Zeg eh...
kun je niet wat gezelligers bedenken?" „Nou oké
dan. Praten jullie wel eens samen over seks?"
„Over seks?" antwoordde ze met een gezicht als
of ze iets vies proefde. „Over seks... Op onze leef
tijd toch zeker niet meer!"
„Als ik het dus goed begrijp", vatte ik samen,
„praten jullie over drie van de belangrijkste din
gen in dit leven nooit met elkaar.
Dit gesprek vond
plaats na afloop van
een lezing, waarin
ik de stelling had verdedigd dat
veel mensen in relaties doen als
of ze elkaar kennen in plaats van
moeite doen om elkaar te ken
nen. De vrouw in kwestie ik
schatte haar zo'n jaar of 65 re
ageerde daarop met de opmer
king dat je na 40 jaar samenleven
eikaars opvattingen en gevoelens
onder de hand wel kent en dat
het onzfh is dat je daar altijd
maar met elkaar over moet pra
ten. Mijn ervaring is inmiddels
dat dit standpunt vaak wordt
verkondigd door mensen die in
wezen bang zijn om met hun
partner 'overal' over te praten.
Toen ik de vrouw vroeg „zou u
het aandurven om vanavond met
uw man het onderwerp seks of
dood aan te snijden?" antwoord
de ze heel eerlijk dat ze daar be
hoorlijk tegen op zou zien „om
dat ik niet gewend ben met hem
over dat soort dingen te praten."
Maar belangrijker nog was haar
reactie op de vraag: 'Weet u hoe
uw man over dit soort dingen
denkt, of-ie daar vaak mee bezig
is, of hij 't daar moeilijk mee
heeft?" Haar antwoord: „Nou
eerlijk gezegd weet ik het niet
precies", wat ze later bijstelde
naar „ik weet het gewoon niet".
Daarmee gaf ze toe dat hij voor
haar op heel belangrijke gebie
den in feite een onbekende was.
eigenlijk dat we
met de mensen die voor ons het
belangrijkste zijn zo weinig pra
ten over de dingen die voor ons
het belangrijkste zijn. Onlangs
in een gesprek met een chro
nisch zieke 72-jarige man was
er een moment dat ik bijna spijt
kreeg van een vraag die ik gesteld
had, namelijk of hij vaak aan de
dood dacht. Er kwamen stille tra
nen in zijn ogen en hoofdschud
dend gaf hij aan dat hij geen ant
woord wenste te geven. Toen ik
bleef aandringen werd hij duide
lijk angstig, haast panisch. Uit
eindelijk kreeg ik er uit dat hij
letterlijk doodsbang was om over
de dood te praten. Onder het
motto: zolang je het er niet over
hebt is het er niet. probeerde hij
al vele jaren de dood buiten hun
relatie te houden. Als er familie
leden of kennissen van ongeveer
zijn leeftijd overleden en dat
gebeurde natuurlijk regelmatig
dan was zijn eerste reactie in
de trant van: „tja. als je ook zag
hoe die er op los leefde". Of.
„Verbaast me niks. die liep haar
hele leven al te sukkelen." Alsof
de overledenen tot een ander,
bijna inferieur ras behoorden en
daarom door de dood waren uit
gekozen. Ik legde de man uit dat
het voor zijn eigen welbevinden
en voor zijn relatie van belang
was dat hij af en toe met anderen
en met name met zijn vrouw
over de dood en zijn angst voor
de dood zou praten. Dat advies
vindt zijn wetenschappelijke ba
sis in een klassiek geworden stu
die van de psycholoog Vaillant
getiteld Adaptation to Life (Aan
passing aan het Leven). Vaillant
vond in een groep van bijna 200
volwassen mannen die vele tien
tallen jaren lang onderzocht wa
ren dat de mannen die het best
functioneerden in sociaal, men
taal en lichamelijk opzicht, regel
matig gebruik maakten van wat
hij noemde 'suppressie'. Sup
pressie is een psychologische
strategie die er op neerkomt dat
je bewust de beslissing neemt
om op sommige momenten juist
wel en op andere momenten
juist geen aandacht te besteden
aan bepaalde gevoelens of be
paalde problemen die je hebt.
Partners die besluiten om een
paar uur per week met elkaar uit
voerig te praten over hun intie
me gevoelens of frustraties en te
gelijkertijd ook besluiten om dat
op andere momenten juist niet
te doen (in plaats daarvan bij
voorbeeld iets oppervlakkigere
maar ontspannendere te doen)
maken gebruik - m suppressie.
de ene kant repressie, dat wil
zeggen: gewoon ontkennen of
verdringen dat bepaalde gevoe
lens of problemen bestaan. Aan
de andere kant staat depressie,
dat wil zeggen zodanig gebukt
gaan onder bepaalde problemen
of gevoelens dat je eigenlijk de
hele dag aan niks andere meer
kunt denken. Eenvoudig gezegd:
te veel aandacht (depressie) of te
weinig aandacht (repressie) voor
gevoelens of problemen is onge
zond. zowel voor jezelf als je re
latie. De toverformule is flexibili
teit van aandacht (suppressie), af
en toe intensief aandacht geven
en op andere momenten beslui
ten het nou gewoon eens een
tijdje te laten rusten. Uit het orr-
derzoek van Vaillant en uit latere
onderzoeken komt naar voren
dat het belangrijk is deze strate
gie op allerlei levensgebieden toe
te passen. Opmerkelijk is dat veel
mensen tegenwoordig van zich
zelf denken dat ze veel openhar
tiger zijn dan ze in werkelijkheid
zijn. Afgaande op het onophou
delijke seksbombardement in de
media en het gekrakeel over de
seksuele revolutie, zou je bij
voorbeeld denken dat meeste
partners weinig moeite meer
hebben om met elkaar (af en toe)
openlijk over seksualiteit te pra
ten. Niks is minder waar. Als ik
aan stellen die mij consulteren
vraag hoe vaak ze met elkaar
over seks praten, in de zin van el
kaar vertellen of vragen wat ze op
dat gebied graag willen of erva
ren, dan is de conclusie steevast
dat ze (meestal) wel aan seks
doen maar er niet over commu
niceren. Ik hoor vrouwen zich af
vragen over de man die al 10 jaar
naast hen ligt, of hij misschien
bang is impotent te zijn en daar
om de laatste tijd seks uit de weg
gaat. Ik hoor mannen zich afvra
gen over de vrouw onder zich of
ze het nu echt plezierig vindt of
maar doet alsof. Heel veel part
ners durven ook na vele jaren
nog niet eens hardop tegen el
kaar te zeggen wat ze heel con
creet fijn vinden dat de ander
seksueel met hen doet. Als ik-ze
vraag of ze op een zatermiddog
na de boodschappen in een kof-
fietent wel eens met elkaar over
dit soort wederzijdse vraagtekens
praten, dan kijken ze me vaak
aan met een uitdrukking alsof ik
ze in de maling zit te nemen.
De duitse filosoof Feuerbach
heeft eens gezegd dat een retatie
bestaat bij de gratie van het feit
dat mensen elkaar iets mee te
delen hebben en dat zolang
mensen elkaar iets hebben mee
te delen hun relatie bestaat. Je
kunt dat ook omdraaien: op die
gebieden waarop mensen elkaar
niets meedelen, bestaat hun rela
tie niet. Dat is de reden waarom
zo veel mensen in hun relatie op
zoek zijn naar een relatie. Je kunt
juist door je relatie eenzaam zijn,
wat zo treffend wordt uitgedrukt
met het Duitse woord Zweisam-
keit. Vandaar deze tip voor wat
relationeel vakantiewerk: maak
onder uw tentdoek gezeten, eens
een lijst van die gebieden waarop
u nog wel wat mee te delen hebt.
En sleep vervolgens uw partner
voor een paar uur naar een bo
dega, bistro of trattoria om uw
verhaal te doen. Het zou wel
eens kunnen zijn dat de rest van
de tijd dan meer dan ooit vakan-
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
Tegej
k suppressie staat a
