Gunder Hagg,
het vergeten genie
ZATERDAG 4 JUL11992
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Vijftig jaar geleden, midden in
de wereldoorlog, vestigde de
Zweedse atleet Gunder Hagg
het record der records dat wel
nimmer zal worden verbeterd:
tien wereldrecords in tachtig
dagen.
De rest van de wereld sloeg er
nauwelijks acht op. Men had
wel wat anders aan het hoofd.
In Zweden, dat er in slaagde
buiten de krijgshandelingen te
blijven, beleefde (je atletiek in
de jaren 1940-45 een enorme
bloei door de fenomenale pres
taties van deze rustige boeren
zoon.
Toen het vrede werd schorste de
Zweedse atletiekbond Gunder
Hagg voor het leven. Bij een on
derzoek bleek dat hij een
graantje had meegepikt van de
vette recettes die dank zij hem
konden worden geïnd.
Een terugblik op een genie,
zoekgeraakt in de mist van de
tijd.
RUUD PAAUW
Tien wereldrecords in 80 dagen
tribunes uit. Zo veel vermaak was er ook niet
in het vrijwel van de buitenwereld afgesloten
Zweden.
In 103 dagen verscheen Hagg maar liefst
34 keer aan de start, gemiddeld eens in de
drie dagen dus. Het was je reinste roofbouw
Gunder Hagg win
naar en wereldrecord
houder 1942 op
de 1500 meter. Ach
ter hem de duidelijk
verslagen Ame An-
dersson.
foto archief
ström bijvoorbeeld stond op het punt om te
worden gekozen als voorzitter van het Inter
nationaal Olympisch Comité. Maar dat kon
alleen als hij schone handen zou tonen.
Er moest een grootscheeps onderzoek ko-
de betalingen. Dat leverde
i hij wist het. Desondanks verbeterde hij kelijk grote problemen op. De atletiek in de
Niets wees er in de jeugd van
Gunder Hagg op dat hij later als
atleet tot zo n grote hoogte zou
stijgen. Hij werd geboren op de laatste dag
van 1918 als zoon vaft doodarme ouders in
een bosrijke, afgelegen streek van de provin
cie Jamtland, in Noord-Zweden. Zijn vader
werkte zomers op het land van andere boe
ren en was 's winters houthakker; een schraal
en hard leven. Het maal bestond meestal uit
soep en roggebrood. Vlees en boter kwamen
zelden op tafel, dat was een luxe die men
zich alleen op feestdagen kon permitteren.
De jonge Gunder moest direct na de lagere
school zijn vader helpen. Hij liep graag hard
in de bossen van Jamtland, maar het zou ver
moedelijk nooit tot een sportcarrière hebben
geleid als de scherpe ogen van een hereboer
in de omgeving, Fridolf Westman, hem niet
hadden ontdekt bij een sportfeest vlak bij zijn
geboortedorp.
Westman had één grote passie: de atletiek.
En hij had er ook kijk op. Van een van zijn
knechts, Henry Jonsson, had hij van een ta
melijk zwakke jongen (afgekeurd voor mili
taire dienst) een topatleet gemaakt: winnaar
van het brons op de 5000 meter op de Spelen
van 1936 en later wereldrecordhouder. West
man nam Hagg onder zijn hoede, op de
boerderij en voor de atletiek. En Hagg moest
er in beide gevallen hard tegenaan, want als
Westman ergens een hekel aan had dan wel
aan half werk.
Dicht verbonden met de natuur als hij was,
trainde Hagg altijd in de wouden van zijn
werkomgeving. Hij oefende lang op parkoer
sen met allerlei barrières. Voor de training
meed hij consequent de sintelbaan. Daar
moest hij om allerlei redenen niets van heb
ben. De sintelbaan was er voor de wedstrij
den, dat moest een apart genoegen blijven.
Afgezien daarvan: het trainen op een derge
lijke baan vond hij te monotoon, bovendien
vreesde hij er voor beenblessures. De bospa
den waren veel minder hard.
Wat Hagg staalde was zijn training in de
winter. Zes keer per week ploeterde hij in het
open veld door de sneeuw, soms zakte hij
daarin tot de knieën weg. Hoe laag de tempe
ratuur ook was, Hagg trok er op uit. Be
sneeuwd en beijzeld, uitgeput en tot in zijn
botten verkild kwam hij vaak terug. Het
maakte hem niet hard, maar keihard.
Van april af bouwde hij zorgvuldig in de
bossen zijn vorm verder op. j\fgezien van
Westman in zijn beginjaren, beschikte hij tij
dens zijn carrière nimmer over een trainer.
Hij wist zelf precies wat er nodig was om in
topvorm te komten. Wereldrecords 'voelde'
hij dan ook aankomen.
Het grote publiek in Zweden maakte voor het
eerst kennis met Gunder Hagg in de zomer
van 1937. Hij was toen achttien jaar oud. Tij
dens internationale wedstrijden in Stock-
Een opname van Gunder Hagg in zijn laatste
wedstrijd. Schorsing maakte een einde aan zijn
unieke carrière. foto archief
holm werd hij verdienstelijk vierde op de
3000 meter. Er verschenen foto's van hem in
de kranten: een jongen met lange, achterover
gekamde haren, een hoog voorhoofd, een
spitse neus en heldere ogen, diepliggend in
een scherp gezicht. De kop van een asceet.
De eerste aanwijzing dat hij een grote zou
worden, kwam drie jaar later. Bij een wed
strijd over 1500 meter in Oestersund klopte
hij de al eerder genoemde Henry Jonsson, die
in Zweden als onverslaanbaar gold, royaal
met een sprint die ongeveer 400 meter in be
slag nam. Wat vooral opviel was zijn veder
lichte manier van lopen en de overtuiging
waarmee hij de wedstrijd naar zijn hand had
gezet. De tijd van 3.51.8 was voor die dagen
heel goed (het wereldrecord stond toen op
3.47.8). Twee maanden later dook Hagg er
maar liefst drie volle seconden onder in een
kokend duel met Jonsson dat bij de finish
geen waarneembaar verschil te zien gaf.
De prestaties van 1940 brachten grote ver
anderingen in zijn leven. Hij kon niet meer
aarden in zijn afgelegen geboortestreek. Vele
Zweedse sportlieden waren in die jaren on
dergebracht bij de brandweer in diverse ste
den. Daarmee hadden zij zich van een vast
maandelijks inkomen verzekerd en de func
tie bood hun tevens ruime mogelijkheid om
te trainen. Hagg kreeg een aanbod om bij de
brandweer in de plaats Gavle te komen en
maakte daar dankbaar gebruik van. In het
witte hemd en de blauwe broek van Gavle
zou hij beroemd worden.
In september 1941 brak hij in Stockholm
voor het eerst een wereldrecord. Ofschoon de
Gunder Hagg (10) op weg naar het wereldre
cord op de twee Engelse mijlen. Links Anders-
son, rechts Ahlden. foto archief
baan niet al te best was en het weer te koel
liep hij de 1500 meter in 3.47.6 (0.2 onder het
oude record dat uit 1936 dateerde). De media
stortten hun lof bijkans met kilo's tegelijk
over zijn hoofd uit. Eindelijk had Zweden dan
ook een crack met wie men het, als het een
maal weer vrede was, tegen de gerenom
meerde Finnen kon opnemen.
Het zo succesvolle seizoen eindigde nogal
merkwaardig voor Hagg. Hij had veel wed
strijden gelopen en wilde er voor dat jaar een
punt achterzetten. De atletiekclub in Eskil-
stuna haalde hem over nog één keer te star
ten en bood hem daarvoor een 'vergoeding'
aan. Hagg was zo onverstandig daarvoor een
kwitantie te tekenen.
Korte tijd later ervoer hij dat iemand uit
Eskilstuna hem bij de Zweedse Atletiekbond
had aangegeven. Wegens overtreding van de
amateurregels werd Hagg voor tien maanden
geschorst, tot 1 juli 1942... Met andere woor
den: als het nieuwe atletiekseizoen echt een
aanvang nam, kon Hagg weer gewoon aan
wedstrijden meedoen. Voor de Zweedse atle
ten was dat een teken dat de bond niet zo
nauw keek. Vroegere overtredingen van de
amateurregels hadden altijd geleid tot schor
singen voor het leven. De weinige twijfels
over de houding van de bond werd helemaal
weggenomen toen de voorzitter van de in
stantie die Hagg had geschorst, hem een
maand later een prijs overhandigde voor zijn
wereldrecord op de 1500 meter, daarbij uit
roepend dat Hagg weldra weer in alle glorie
op de banen te bewonderen zou zijn.
Angst
Hagg toonde zich ontzet over de gang van
zaken. Het was een publiek geheim dat de
grote atleten startgelden ontvingen. Anderen
1 juli en 20 september (80 dagen)
maar liefst tien keer een wereldrecord op af
standen die lagen tussen de 1500 meter en de
5000 meter. Op de laatste afstand was hij de
eerste atleet die onder de veertien minuten
liep: 13.58.2, een verbetering van het oude
record met maar even tien seconden. Die tijd
zegt nu weinig meer, maar wel veelzeggend
is de levensduur van dat record: twaalf jaar.
De man was zijn tijd jaren vooruit.
'Ambassadeur'
Ondanks nood en verwarring in de wereld
oorlog was een zaak geweest van een kartel
van grote clubs, waarvan de topfunctionaris
sen de hand hadden gehad in alle belangrijke
wedstrijden. In het web zaten verenigingen,
officials en atleten. Niemand wenste zijn
mond open te doen. Hoewel in de boeken
van de diverse clubs talrijke merkwaardige
posten waren opgenomen, ontbraken voor
alsnog bewijzen tegen bepaalde functionaris
sen of atleten.
Toen greep de voorzitter van de Zweedse
Atletiekbond, Bo Lindman, in. Lindman was
het dagelijks leven militair, iemand die de
drongen Haggs fenomenale prestaties door wereld zag in termen van orde, discipline,
t althans een deel van de wereld. De Ameri
kanen wilden hem graag aan de start zien en
de Zweden, toch al enigszins verlegen met
het feit dat zij buiten alle oorlogsellende ble
ven, stuurden Hagg graag als een soort am
bassadeur naar de Verenigde Staten. Het sei
zoen 1943 bracht hij daar door en hij ver
kocht de Amerikaanse top het ene pak slaag
na het andere.
Van zijn Amerikaanse tournee stak hij
commercieel ook het nodige op. Hij zag en
greep zijn kansen, zich voortdurend realise
rend dat zijn atletiekloopbaan maar van be
perkte duur z
hoorzaamheid en eer. Grijstinten waren hem
onbekend. In een vergadering met leidende
officials riep hij in harde taal dat zij met de
waarheid voor de dag moesten komen. Wie
dat deed kon op clementie rekenen. Wie dat
weigerde, zou buiten spel worden gezet.
De keuze was niet moeilijk. Het was ont
hutsend om te zien, zo schreef de Zweedse
journalist Peter Brie, hoe de topbestuurders
probeerden de atleten te bekladden om zelf
er met zo min mogelijk straf vanaf te komen.
Lindman sprak ontroerd over 'een daad van
Zweedse mannen van eer'.
Hagg maakte zich geen enkele illusie over
Terug in Zweden verliet hij zijn betrekking de uitkomst van de kwestie. Op
Twee grote rivalen na afloop van een van hun
vele duels: rechts Gunder Hagg, links Ame An-
dersson. foto archief
hadden hetzelfde gedaan als hij, maar waren
kennelijk handiger geweest.
Hagg trainde in zijn schorsingsperiode nog
gedrevener dan anders. Zijn come-back
móest een succes worden. Hij had daarvoor
zijn redenen. Zijn sportprestaties hadden de
maatschappij voor hem geopend: hij kreeg er
een goed leven door. Hagg kocht in de grote
stad een kleine woning en richtte die smaak
vol in. Hij bezat sjieke kleren, want de gewe
zen boerenknecht wist zich uitstekend aan
de grote wereld aan te passen. Hij wenste dat
alles niet te verliezen. Zijn grote angst was
dat hij zou moeten terugkeren naar de ar
moede en ontberingen van zijn jeugd. Dat
niet, dat nooit.
Het jaar 1942 zou een soort paukenslag in
de atletiekhistorie worden. Op 2 juli ver
scheen Hagg voor het eerst weer op de atle
tiekbaan. Twintigduizend toeschouwers be
volkten de tribunes in Gothenborg om er ge
tuige van te zijn. Op het programma stond
een wedstrijd over de mijl (1609 meter).
Tot Haggs grootste rivalen behoorde de in
dat jaar sterk naar voren gekomen onderwij
zer Arne Andersson, de man die het van zijn
eindsprint moest hebben, terwijl Haggs
kracht meer lag in een constant hoog tempo
waarmee alles werd stukgelopen. Het werd
een enorm gevecht. Hagg won in 4.06.2, een
verbetering van het wereldrecord van de Brit
Wooderson met 0.2 sec. Hij had bewezen nog
steeds de beste te zijn.
Overal in Zweden wenste men Hagg te
zien lopen, de druk op hem was enorm. Hij
doorkruiste het hele land. Overal puilden de
als brandweerman. Hij kreeg tegen een riant
jaargeld een baan in een toonaangevende
herenmodezaak. 'De duurste dassenverkoper
van de wereld' werd hij genoemd. Hij gaf le
zingen over zijn Amerikaanse reis en verleen
de medewerking aan een Zweeds sportblad.
En dan waren er de wedstrijden. Zijn bank
saldo groeide gestaag.
In 1944 begon hij zijn training wat lucht
hartiger op te nemen. Goed beschouwd had
hij slechts één tegenstander van formaat: Ar
ne Andersson, maar zeker op de afstanden
boven de 1500 meter kon ook die hem niet
bedreigen. Andersson bleek echter uitste
kend geprepareerd op het seizoen en sterker
dan ooit.
Op 7 juli 1943, tijdens een grote atletiek
ontmoeting in Stockholm, kreeg Hagg de
schok van zijn leven. In de eindsprint van de
1500 meter liet Andersson hem eenvoudig
staan (3.48.8 tegen 3.50.2). Hagg zocht geen
excuses. Hij was ook een buitengewoon goed
verliezer hjj nodigde Andersson en diens
wachtte hij op de gang samen met Ame An
dersson en een official om door een commis
sie van onderzoek te worden gehoord. De of
ficial meende dat zij, atleten en officials, in
hetzelfde schuitje zaten. Hagg sprak daarop
deze puntige woorden: "Nee. meneer, zo is
het niet. Wij hielden onze handen op en u
vulde ze. Daarvoor zullen wij worden gehan
gen en u zult vrijuit gaan. We zitten dus niet
in hetzelfde schuitje, meneer".
Schorsing
De gewezen boerenknecht wist precies hoe
de wereld in elkaar stak: als de belangen van
officials en bureaucraten op het spel staan,
tellen die van de sportlieden niet mee. Op 17
maart 1946 deed de Zweedse Atletiekbond
uitspraak in de affaire. Hagg, Andersson en
Jonsson (die notabene in 1941 zijn carrière al
had beëindigd) werden voor het leven ge
schorst. Acht andere atleten kregen straffen
van een tot twee jaar uitsluiting.
Korte tijd later werden de maatregelen te-
i uit om bij hem thuis de overwinning gen de officials bekend gemaakt: schorsingen
Het duel tussen die
twee hield heel Zweden in de
zomer van 1944 in zijp ban. Vele
tienduizenden mensen trokken
er voor naar de stadions.
In de loop van 1944 bracht
Hagg het wereldrecord op de
1500 meter met seconden om
laag naar 3.43.0, een tijd die pas
tien jaar later werd overtroffen.
Hetzelfde gold voor zijn mijlrecord van
4.01.4, dat door Roger Bannister in 1954 al
leen met behulp van twee eersteklas-hazen
kon worden aangepakt. Hagg had zijn record
geheel op eigen kracht gevestigd.
Actie
De vrede kwam en dat betekende, ironisch
genoeg, het einde van Gunder Hagg als at
leet. De geruchten over betalingen in de
Zweedse atletiek tijdens de oorlogsjaren had
den ook de buitenwereld bereikt en het was
de Zweedse officials spoedig duidelijk dat.
wilden zij voor talloze vacante internationale
topfuncties in aanmerking komen, er een
soort reiniging in de eigen gelederen moest
worden doorgevoerd. Een map als Sigfrid Ed-
Triest
einde van
briljante
carrière
hoogste
Gunder Hëgg hoorde de straf
aan en haalde zijn schouders
op. In tegenstelling tot Anders
son die jarenlang verbitterd
streed voor rehabilitatie, pieker
de hij er niet over om in beroep
te gaan. Hij achtte dat zinloos.
Hij kende de lieden aan de an
dere kant van de tafel te goed. De schorsing
betekende dat een Olympisch kampioen
schap hem nooit ten deel zou vallen, maar
wat hoefde hij na al die records nu eigenlijk
nog te bewijzen?
Met dezelfde energie waarmee hij atletiek
had bedreven, ging hij in zaken. Het ging
hem ook daarin voor de wind. Hij kreeg zijn
schaapjes op het droge en geniet nu 73
jaar oud van een onbekommerde oude
dag.
De Zweedse atletiek dacht in 1946 over
voldoende opvolgers voor Gunder Hëgg te
kunnen beschikken. Maar niemand bereikte
ooit ook maar in de verste verte het peil van
die merkwaardige man uit lëmtland. De man
van tien wereldrecords in tachtig dagen.
