Op zoek naar echte oorzaak hartinfarct
Stormvloedkering voor Venetië
Vaccin tegen hepatitis A binnenkort ook in ons land
Wetenschap
Energiezuinige lamp
Tbc weer in opmars
Bacteriën goud waard
DINSDAG 23 JUN11992
7
Een Amerikaans bedrijf ontwikkelde onlangs een
nieuw type lamp dat slechts een fractie van de
energie verbruikt van een traditionele
gloeilamp en een levensduur van ten
minste 18 jaar heeft.
Fysioloog prof. dr N. Westerhof:
De energiezuinige lamp bevat geen
gloeidraad maar een magnetische
wikkeling binnen in de bol. Na
stroomtoevoer zendt deze een
radiosignaal uit van hoge frequentie,
waardoor het gas binnen in de bol
gaat ioniseren en verandert in plasma.
Als gevolg hiervan gaat de
fosforcoating op de binnenkant van de
bol gloeien
De lamp verbruikt een kwart van de energie „Met het antwoord hopen wij
vergeleken met een traditionele gloeilamp, de oorzaak van een hartinfarct
Levensduur van meer dan 18 jaar (20.000 beter te kunnen verklaren", zegt
Welke mechanismen zorgen ervoor dat de bloedstromen
in het hart afnemen bij het samentrekken van de hart
spier? Voor die vraag staat de komende vijf jaar het Insti
tuut voor Cardiovasculair Onderzoek van de Vrije Uni
versiteit in Amsterdam.
amsterdam th ea v
uur bij gemiddeld 3 branduren per dag).
Dat is 13 x langer dan een traditionele
gloeilamp en 2 x zo lang als een TL-lamp.
O Glazen bol met een fosforcoating aan
de binnenkant van het glas
O Magnetische wikkeling
O Oscillator/versterker
O Normale standaard fitting
Vergruizer remt groei tumor dieren
numegen Niersteenvergruizers verstoren de doorbloeding van
(nier-)tumoren en remmen daardoor de groei. Dat blijkt uit een
promotie- onderzoek van drs. G. Smits in Nijmegen. Uit dierex
perimenteel onderzoek is gebleken dat de drukgolven die de
vergrijzers afgeven bloedvaatjes in de tumor kapot maken. Daar
door stopt de groei en neemt in combinatie met medicijnen in
omvang af. Hoewel onduidelijk is of de vergruizers ook bij men
sen effectief zijn, worden Nijmeegse urologen daar wel steeds
optimistischer over. Eerst moet echter vastgesteld worden met
welke intensiteit de drukgolven toegediend kunnen worden. Bo
vendien moet vast komen te staan dat drukgolven geen uitzaai
ingen veroorzaken.
Centrum wetenschap en technologie
amsterdam Het technologie museum Nint in Amsterdam gaat
in de hoofstad een nationaal publiekscentrum voor wetenschap
en technologie opzetten. Daarvoor zal een nieuw gebouw wor
den neergezet in het Oosterdok boven de IJ-tunnel. Amsterdam
en de ministeries van Economische Zaken en Onderwijs en We
tenschappen stelden 36 miljoen gulden beschikbaar. Het cen
trum moet het imago van de technische opleidingen en beroe
pen een flinke oppepper geven omdat de belangstelling daar
voor te gering dreigt te worden. In het centrum wordt een beeld
gegeven van alle beroepen, studie- en opleidingsmogelijk en er
komen voor een bedrag van 5 miljoen 14 nog te ontwikkelen
'high-tech'-apparaten te staan.
Prijzen voor excellent oogonderzoek
utrecht* Dr. m. Stakenburg en dr. j. Kremers krijgen dit jaar de
Dondersprijs en de Binkhorstprijs voor hun 'excellent oogonder
zoek'. Stakenburg (41) promoveerde op een studie naar de pu
pilreactie tijdens dichtbij-zien. Hij ontdekte dat de pupil rea
geert op zeer kleine dwars-verschuivingen van objecten. Dat le
verde hem de Dondersprijs (en 10.000 gulden) op. Chemicus
Kremers (32) krijgt de Binlchorstprijs en 15.000 gulden. Zijn be
kroonde onderzoek ging over de lichtschade aan het netvlies
door te veel zonlicht. De Gezondheidsraad heeft zijn aanbeve
ling om de niveaus voor blootstelling aan zonlicht te herzien, in
middels uitgevoerd.
fysioloog prof. dr N. Westerhof.
Samen met dr. P. Sipkema heeft
hij de leiding van dit onderzoek.
Westerhof: „Tot voor kort was
de theorie altijd dat door sa
mentrekking van het hart de
druk in de hartkamer hoger
wordt en daarmee ook de druk
op de hartwand. Maar dankzij
onderzoek van een van onze
studenten kwamen wij op een
heel andere hypothese. Name
lijk, dat bij het samentrekken
van de hartspier, deze stijver
wordt. Vergelijk het maar met
een willekeurige spier die je sa
menknijpt. Dat heeft een direct
gevolg op de bloedvaten, waar
door de doorstroming belem
merd wordt."
Met deze blijkbaar toch logi
sche verklaring werd de oude
theorie volkomen op zijn kop
gezet. „Mensen denken vaak in
bepaalde patronen. Tot iemand
met frisse ideeën tot nieuwe ex
perimenten komt. Want nog
steeds is het zo dat we weinig
weten over de precieze oorzaak
van een infarct", aldus Wester-.
Hart- en vaatziekten zijn een
typisch verschijnsel van de ge-
industrialiseerde westerse we
reld. In Nederland vormen ze
nog altijd volksvijand nummer
één. Per jaar krijgen ruim 40.000
Nederlanders een hartinfarct. In
bijna een kwart van de gevallen
met een direct fatale afloop.
Daarnaast sterven nog eens
10.000 mensen binnen een jaar
aan de gevolgen van een infarct.
„Toch zijn we over de echte
piek heen", constateert Wester-
nof. „Aangenomen wordt dat
steeds meer mensen gezonder
gaan leven. Minder vet eten en
niet roken bij voorbeeld. Ander
zijds vermindert het aantal
mensen dat in het ziekenhuis
overlijdt ook dank zij allerlei
nieuwe medische technieken.
Maar echte bewijzen hoe het
komt, zijn er nog niet."
Hoewel er deze eeuw veel
vooruitgang is geboekt bij het
onderzoek naar hart- en vaat
ziekten, dateert de eerste be
langrijke ontdekking al uit de
17de eeuw. Dat was toen Willi
am Harvey in 1628 ontdekte dat
het bloed via het hart en de
slagaders door het lichaam cir
culeert. Een volgende belangrij
ke stap kwam ruim een eeuw
later, toen Stephen Hales als
eerste de bloeddruk kon meten.
Beide Britse fysiologen legden
de basis voor het onderzoek
naar hart- en vaatziekten, dat
eind vorige eeuw van de grond
kwam.
Over het ontstaan van een
hartinfarct is inmiddels al veel
bekend. Meestal gebeurt dat
door een plotselinge afsluiting
van de kransslagaders. Veelal
ontstaat die door een stolsel op
een plek waar al een vernau
wing door slagaderverkalking
(arterosclerose) was. Na zo'n af-
Voornamelijk door migratie
breidt tuberculose zich weer uit
in West-Europa en de VS, zo
meldt de Wereldgezondheidsor
ganisatie (WHO). Niettemin ko
men van het totale aantal tbc-
meldingen per jaar de meeste
gevallen in de Derde Wereld
voor. Volgens de WHO eist tu
berculose jaarlijks zo'n 3 mil
joen levens. Daarvan woont 98
procent in een ontwikkelings
land.
In West-Europa en de VS was
de ziekte tot voor kort praktisch
verdwenen. „Nu worden er
weer meer dan 400.000 nieuwe
gevallen per jaar geregistreerd.
Het aantal sterfgevallen wordt
geschat op 40.000. De nieuwe
tbc-patiënten en de overlede-
nen behoren overwegend tot de
groep bejaarden, etnische min
derheden, migranten en men
sen die met het aids-virus be
smet zijn", zo meldt het rap
port.
In de VS is 11,8 procent van
de bevolking ooit met tbc be
smet geweest, terwijl dat per
centage vorig jaar nog 10,4 pro
cent bedroeg, en in 1985 9,3
procent. Ook in diverse West-
europese landen is in het zelfde
tijdvak een sterke stijging gesig
naleerd. In Zwitserland nam het
aantal tbc-besmettingen dit jaar
met 33 procent toe, in Dene
marken met 31 procent, in Italië
28 procent, in Noorwegen 21
procent, in Ierland 18 procent
en in Oostenrijk en Finland 17
Crocent. De toename lag alleen
iger in Nederland (9,5 pro
cent), Zweden (4,6 procent) en
Groot-Brittannië (2 procent).
„Tuberculose wordt steeds
meer een sociaal-economische
ziekte die de sociaal zwakkeren
in zowel de ontwikkelde als de
ontwikkelingslanden het hardst
treft", zo meent dr. Hiroshi Na-
kjima, algemeen directeur van
de WHO. „Doordat de migratie
van één land naar een ander
alsmaar toeneemt, is het onrea
listisch om te proberen de ziek
te in de ene groep landen uit te
roeien zonder eerst de situatie
in andere landen te verbete
ren."
De lagune v
Het Waterloopkundig Laborato
rium in Delft onderzoekt op het
ogenblik met een schaalmodel
het ontwerp voor een storm
vloedkering die in de lagune
van Venetië moet worden ge
bouwd. De Italiaanse stad ligt
middenin in een ondiepe lagu
ne, die op drie plaatsen in open
verbinding staat met de Adriati-
sche Zee.
Jaarlijks kampt Venetië met
overstromingen door de steeds
voortgaande bodemdaling en
de voor de scheepvaart uitge
diepte geulen. De stormvloeden
vormen een bedreiging voor de
bewoners en de monumentale
bouwwerken van de stad.
Eeh Italiaans consortium
heeft plannen gemaakt om in
de drie toegangen een beweeg
bare stormvloedkering te bou
wen, die zal bestaan uit een
groot aantal naast elkaar ge
plaatste holle schuiven. Ze rus
ten normaal op de bodem maar
kunnen bij extreem hoogwater
worden volgeblazen met lucht
waardoor ze een drijvende bar
rière voor het binnenstromende
water vormen.
wegingsgedrag van de schuiven
onderzocht en opening en slui
tingvan de kering nagebootst.
Tevens worden de belastin
gen op de schuiven en schar
nierpunten gemeten. In een
volgende fase worden onder
Wanneer de kering niet wordt meer erosieproeven genomen
gebruikt kunnen schepen onge
hinderd in- en uitvaren. In het
Waterloopkundig Laboratorium
is een model op schaal 1:30 ge
bouwd. Daarmee wordt het be-
van de omringende bodem. Met
het onderzoek dat eind van dit
jaar moet zijn afgerond is een
bedrag van 3,6 miljoen gulden
gemoeid.
Binnenkort is ook in Nederland een vaccin tegen
hepatitis A beschikbaar. Voorlopig zal het vaccin
vooral reizigers naar ontwikkelingslanden vrijwa
ren tegen deze vorm van geelzucht. Voor inwo
ners van de ontwikkelingslanden zelf is het vaccin
nog (veel) te duur. Het hepatitis A-virus (HAV) is
één van de virussen die bij de mens een leveront
steking kunnen veroorzaken.
De door het HAV veroorzaakte ontsteking van
de lever staat bekend als acute hepatitis. Hepatitis
A kan niet chronisch worden. Het virus wordt
voornamelijk verspreid via drinkwater en voedsel
dat door ontlasting is verontreinigd. Hepatitis A
treft vooral de bevolking in gebieden waar de hy
giënische en sanitaire voorzieningen onvoldoen
de zijn, maar waar men desondanks in de eerste
jaren niet met het virus in aanraking is gekomen.
Die gebieden liggen vooral in Afrika, Azië. Latijns-
Amerika, Oost-Europa en rond de Middellandse
Zee.
Van een besmetting met het HAV hoeft iemand
niet ziek te worden. De infectie kan ongemerkt
voorbijgaan. Dat gebeurt vooral bij (jonge) kinde
ren. Hoe ouder men is, hoe groter de kans dat
mensen zich ongeveer een maand na een HAV-
infectie 'grieperig' voelen, koorts, maagdarm
klachten en geelzucht krijgen en relatief snel moe
worden.
In een enkel geval kan de leverontsteking dode
lijk zijn. Voor een leverontsteking als gevolg van
een HAV-infectie zijn geen geneesmiddelen voor
handen. Wie naar een land wil reizen waar de
ziekte veel voorkomt, kan een injectie krijgen met
speciale eiwitten. Deze eiwitten immuunglo-
bulinen, verkregen uit het bloed van fnensen die
antistoffen tegen het HAV hebben gevormd ge
ven een bescherming van hooguit drie maanden.
Het heeft vrij lang geduurd voordat er eindelijk
een vaccin tegen het hepatitis A-virus op de
markt kwam. Voor een belangrijk deel is dat te
wijten aan het feit dat het virus, dat al in 1973
werd geïdentificeerd, in het laboratorium zo
moeilijk te kweken is. Voor die kweek gebniikt
men nu menselijke cellen. Het kost de fabrikant,
de farmaceutische firma Smith-Kline Beecham
Biologicals, acht tot negen maanden om een vac
cin te bereiden.
Het vaccin, Havrix genaamd, bestaat uit on
werkzaam gemaakte intacte virussen. De onder
zoekers hebben ervan afgezien om bepaalde be
standdelen van het HAV via recombinant-DNA-
technieken te produceren om deze vervolgens tot
een vaccin te verwerken. Dat laatste heeft men
wel gedaan voor de produktie van een vaccin te
gen net hepatitis B-virus. Volgens onderzoekers
van Smith Kline Beecham Biologicals is het (nog)
niet mogelijk gebleken om de specifieke structuur
van de buitenkant van het HAV via recombinant-
DNA technieken voldoende getrouw na te boot
sen. Door de intensieve laboratoriumperiode
komt het vaccin tegen HAV op zo'n 30 gulden
Het vaccin is in een groot aantal onderzoeken
bij ruim 25.000 vrijwilligers getest. Meer dan 95
procent van de gevaccineerde personen ontwik
sluiting ontstaat zuurstoftekort
in de hartspier en vervolgens
verlies van hartspierweefsel. Dit
afgestorven gedeelte heet een
infarct.
Een infarct begint te ontstaan
na 15 tot 30 minuten tekort aan
zuurstof. In de daarop volgende
periode breidt het infarct zich
uit en is binnen 4 tol 8 uur
compleet. Dan is het hele ge
bied afgestorven, dat door de
afgesloten kransslagader van
bloed werd voorzien.
Remedies om de ziekten te
voorkomen en te verhelpen zijn
er inmiddels volop. Het zijn
vooral preventieve maatregelen
die de ziektes moeten voorko
men. Maar het zijn juist de oor
zaken waarnaar Westerhof en
zijn collega's op zoek zijn.
.Arterosclerose treedt op bij be
paalde bloedvaten, vooral aan
de buitenkant van de aderen.
Vooral zijn het de aanvoervaten
die naar de organen leiden. We
weten nog niet precies hoe dat
komt. Dat is een van de grote
raadsels", aldus Westerhof.
Volgens hem staan ons nog
een aantal belangrijke ontdek
kingen te wachten. Vooral op
het gebied van de moleculaire
biologie, dat zich onder meer
richt op genetische informatie.
De Nederlandse Hartstichting
gaat dit jaar een onderzoeks
programma subsidiëren op het
gebied van de moleculaire cel
biologie van slagaderverkalking
en hartfalen. Want juist op dit
terrein heeft Nederland nog een
achterstand. Met het 11 jaar du
rend onderzoeksprogramma is
een bedrag van 16 miljoen gul
den gemoeid. In Nederland
wordt jaarlijks aan onderzoek
naar hart- en vaatziekten ruw
weg 20 miljoen gulden besteed.
leiden ben apeldoorn
Al een kleine twintig jaar gele
den ontdekten onderzoekers in
sommige goud-aders, in 800
miljoen jaar oude aardlagen in
het Zuidafrikaanse Witwaters-
rand de resten van bacteriën die
als het ware op/in de gouddeel
tjes leken te zijn geënt.
Aan die blijkbaar innige rela
tie werd aanvankelijk niet veel
aandacht geschonken totdat
enkele jaren geleden werd ont
dekt dat enkele bacteriesoorten
in staat zijn metalen als koper,
ijzer, mangaan en zelfs uranium
vrij te maken uit onoplosbare
mineralen. Ook zijn ze in staat
de vrijgemaakte metaaldeeltjes
in hun celwand op te nemen.
Dit proces staat bekend als 'bio-
mineralisatie'.
De Amerikaanse geoloog John
Watterson beschrijft in het
jongste nummer van 'Geology'
zijn onderzoeksresultaten aan
duizenden, minder dan een
millimeter grote goudklompjes
die hij en zijn team in Alaska
hebben verzameld. Watterson
meent aan te tonen dat bacte-
riële bio-mineralisatie ook met
goud plaatsvindt en dat dat bo
vendien een heel ander licht
zou moeten werpen op de oor
sprong van de huidige vind
plaatsen van goud. Bio-minera
lisatie door middel van goud is
een heel nieuw verschijnsel.
De bacteriefamilie 'Pedo-
microbium' speelt daarin een
voortrekkersrol. De opname van
gouddeeltjes begint al tijdens de
primaire groei van de micro-or
ganismen en het navolgende
proces van goud-'opslag laat
onder een microscoop iets heel
bijzonders zien.
De leden van een kolonie 'Pe-
domicrobium' groeien en ver
menigvuldigen zich min of
meer 'naar buiten' toe zodat ze
niet opgesloten worden in hun
eigen maaksel. Op die manier
ontstaat een sponsachtig, fili-
granen goudkorreltje met een
microscopische detailrijkdom.
Uit het onderzoek van Watter
son blijkt zonneklaar dat veel
gouddeeltjes die in Alaska wor
den gevonden toegeschreven
moeten worden aan bacteriële
activiteit.
Dat is op zich een heel spec
taculair gegeven: de vraag rijst
immers of niet al het goud dat
we aan het aardoppervlak del
ven daar in vroeger tijden enkel
en alleen door bacteriën werd
gedeponeerd. Niet minder
spectaculair is de zuiverheid
van het bacteriële goud: in een
aantal gevallen 24 karaats. Puur
goud dus.
Vanwaar de voorliefde van de
micro-organismen voor dit
edelste der metalen? Daar is
nog geen eensluidend antwoord
óp gevonden. Goud komt, in
mfrieratoglsche vorm. normali
ter voor in moleculaire bindin
gen met cyaoide(CN)com-
plexen en met chloor (Cl) alleen
of chloor een hydroxylgroep
(OH). De opname en opslag (in
de bacteriële celwand) van de
goudatomen uit deze ingewik
kelde molecuulstructuren ver
eist een bijzondere biochemi
sche selectiviteit van de cel
wand voor goud. Watterson
roept op om hiernaar uitvoerig
onderzoek te doen.
Een ander aspect waarnaar
meer onderzoek zou moeten
worden gedaan is de rol van
bacteriën bij de 'verzameling'
van een normaliter op aarde
zeer zeldzaam voorkomend
(edei)metaal: iridium. De laatste
12 jaar is opschudding ontstaan
door de vondst van relatief hoge
iridiumconcentraties in ae
grenslagen tussen belangrijke
geologische perioden. Iridium
komt in zekere gehalten voor in
kleine hemellichamen zoals ko
meten en planetoïden. De aan
wezigheid van dat platina-ach-
tige element in vele miljoenen
jaren oude lagen heeft de sterk
tot de verbeelding sprekende
theorie geschapen dat de gren
zen tussen de tijdperken, ge
paard gaande met het massaal
uitsterven van belangrijke die
ren- en plantensoorten, letter
lijk en figuurlijk werden gesla
gen door neerstortende plane
toïden en komeetkernen.
Mocht ook hier inderdaad
sprake zijn van bacteriële in
vloeden dan wordt het tijd om
ons toch eens achter de oren te
krabben. Hebben we niet iets
heel fundamenteels over het
hoofd gezien? Trouwens, ma
ken die bacteriën nu echt goud?
Nee, ze maken het niet. Ze ma
ken het vrij; vrij uit de kosmi
sche elementen-mêlé waaruit
onze planeet vijf miljard jaar ge
leden ontstond.
kelde antistoffen tegen het HAV na één injectie,
99 procent na twee injecties. Bijwerkingen be
stonden hooguit uit het gevoelig zijn van de in-
jectieplek. Momenteel is men in Thailand met de
meest omvangrijke veldstudie bezig, waarbij zo'n
40.000 kinderen zijn gevaccineerd.
Voorlopige resultaten wijzen op een mate van
bescherming tegen hepatitis A van 97 procent.
Begin dit jaar kwam het vaccin voor het eerst in
Zwitserland en Engeland op de markt, in mei ge
volgd door België. Naar verwachting zal het in
Duitsland deze of volgende maand beschikbaar
komen en naar alle waarschijnlijkheid in septem
ber in ons land. Volgens de fabrikant biedt het
vaccin, wanneer het tweemaal met een tussentijd
van twee tot vier weken wordt ingespoten, een
bescherming van zeker een jaar tegen een be
smetting met het hepatitis A virus.
Wie 12 maanden na de eerste injectie nogmaals
een HAV-prik haalt, zou zeker tien jaar tegen deze
vorm van leverontsteking beschermd zijn.
